InfoHub Logo

Aýa raıyn aldyn ala boljap, aýyl sharýashylyǵyndaǵy eńbekkerlerine kómektesip júretin kóripkel Nazarbekti Almaty teledıdarynan talaı ret kórgenmin. Sóıtsem ol kisi bizdiń oblysta da áldeneshe ret bolyp júr eken. Bir kúni nemereli bolǵan qaıynsińilim Jıde men kúıeý balamyz Qambarǵa (oblystyń aýyl sharýashylyǵy bólimniń bastyǵyna) qutty bolsyn aıtpaq bolyp, habarlassaq úılerine kisi kelgeli jatyr eken. Birge bolyńdar dep, shaqyrdy.

Nazekeń orta boıly, kózi jaınap turǵan orta jastarǵa endi kelgen kelisti adam eken. Áńgimege de aǵyp tur. Kelinshegi ýaqtyń qyzy ekenin bilgen soń, meni qaryndasym dep, tipti jaqyn tartyp otyrdy. Aýa raıyn boljaýmen kópten aınalysyp kele jatqany, tabıǵattyń qupıa syrlaryn ashýmen qalaı aınalysyp júrgeni, tabıǵattyń keıbir qyzyq qubylystary týraly tolyp jatqan qyzyqty áńgimeler aıtty. Emshilik jasaıtyn da óneri bar eken. Uqqanymyz: qasıetti qamshynyń ushymen ǵana uryp emdeıdi. Eger saǵan til, kóz tıgen bolsa, álde kim qastyq jasasa – arqańa sol adamnyń sýreti shyǵady.

Týystyǵy bar álgi aǵany erteńine biz shaqyryp, syı-qurmet kórsettik. Janynda áńgimelesip, birge bolsyn dep, qosa shaqyrǵan aǵaıyndar da bar edi, solardyń kelinshekteri bolyp, bárimizdiń em alyp kórgimiz kelgen. Biraq eshqaısysy bas bolyp, qamshy jeýge keliskileri kelmedi, "sen bastashy", — dep, maǵan jabysa bergen. Aqyry solardyń aıtqany bolyp, "taıaqty" birinshi bolyp maǵan jeýge týra kelgen. Oryndyqqa otyryp, kók jelkemnen tómenirek, qos jotamdy tósep, "qamshy jeýge" daıyndaldym. Segiz órim qamshynyń 15-20 santımetrdeı ushynan ustap urady eken. Kishkentaı qamshy ushynyń jaılap tıgeniniń ózi osyp túsip jatqandaı. Biraq tózimdi ekenmin, dybysymdy shyǵarmaı, qattym da qaldym. Birtalaıdan soń qarap turǵandar arqama kógerip birneshe jerden sýretter shyǵyp jatqanyn aıtty. Mende ún joq. Bir kezde boldy-aý áıteýir.

Sóıtsem, arqama shyqqan sýrettegileriniń ekeýi áıel, bireýi er adam eken. Úsheýi de ózge ulttan bolǵany tań qaldyrdy.

Oıyma, qazaq tiliniń joǵyn joqtaımyn dep júrgende, bastan keshken keıbir jaılar oralǵan. Shynynda da, ózge ult ókilderi alǵashqy kezderi memlekettik til týraly áńgimeni qan jylap, jarylyp keterdeı bolyp qarsy boldy ǵoı. Olardyń kózine ázireıildeı kóringenim de rasty. Oblystyq orys gazeti maǵan qarsy bir betin toltyryp, tolyp jatqan avtorlar atynan aıyptaý da uıymdastyryp edi-aý. Tipti osy áńgime bastalǵanǵa 10 jyl ótken soń da: "Biz sizdiń myna maqalańyzdy tıisti jerdiń bárine jetkizemiz!" — dep, kijinip telefon soǵatyn. Alaıda olar maǵan qastyq jasap júr-aý dep oılamappyn.

Nazekeń bizge: "Myna sýretteriniń shyǵýy osy adamdardyń mazasyn ketiredi. Olar túnimen uıyqtaı almaı, habarlasýǵa áreket jasaýy múmkin. Ózińmen sóıleskennen soń ǵana tynyshtalady", degen. Erteńine, shynynda da, maǵan eki adam oılamaǵan jerden telefon shalǵan. Biraq onyń biri qazaq edi. Qalaı bolǵanda da, Nazekeń sóziniń tegin emestigine senip qaldyq..

Óz arqamdy aınadan kórgenmin.

Keıin ózgelerdiń arqalarynan da biraz sýretterdi "tamashaladyq". Mundaı da bolady eken...

"Shynymen shaıtan ba eken?"

Men ony eki ret kórdim, ekeýi de bala kezimde...

Biz onda Qyrǵyzstannyń bir kolhozynda turyp jatqanbyz. Men sol kolhozda alǵash ret mektepke barǵanmyn. "Qyrǵyzstanda júrgen sebebimiz, 1955 jyly tarıhı otanymyzǵa Qytaı Halyq Respýblıkasynan qaıta oralǵandardyń qatarynda KSRO úkimeti bizdi sonda turýǵa jiberipti".

Biz turǵan úıdiń bir búıiri maqta egilgen jalpaq dala edi. Úımen eki arada úlken jol jatyr. Kúnde keshkilik apaıym Mahfýza ekeýmiz osy jolmen sútke baramyz. Sol kúni de qolymyzǵa úsh lıtrlik aq bıdondy ustap, kún keshki de úıden shyqqanbyz. Kenet sonadaı jerden ózimizge qarsy kele jatqan bir maqulyqqa kózim tústi. Boıy jarty metrge jeter-jetpes, jalpy beınesi aıýdyń balasyna keledi. Biraq tip-tike júredi. Eń qyzyǵy, qolynda dál bizdikindeı aq bıdony bar. Dereý apaıyma tyǵyldym. Ol kisi de kórgen bolý kerek. Ne degeni esimde joq dereý meni jetektep, keri buryldy.

Sońynan biz sútke úıdiń kópshilik júrip jatqan kóshemen baryp qaıttyq...

Arada biraz jyl ótti. Biz Qyrǵyzstannan kóp uzamaı kóship, Qazaqstannyń Semeı oblysyndaǵy Aıakóz aýdanynyń "Qaraqol" sovhozynyń 1-fermasynda turyp jattyq Aýyldyq jerde mal ustamaıtyndar az. Sıyr, qoı, eshki, qus — bári bar. Ákemniń birinshi kómekshisi — men. Óıtkeni ózimnen úlken aǵaıym Zufar qyzmetker, ózgesi jas balalar. İnim bar, biraq ony ájesiniń balasy dep kóp jumsamaımyz. Sondyqtan kúnde maldyń aldynan shyǵyp, úıge deıin qaıyryp ákelemin.

Ol kezde 12-13-terdemin. Velosıpedim bar. Sol kúni de álgi kóligimmen sıyrdyń aldynan shyqtym. Óristen qaıtqan maldy kútip alý úshin birtalaı jerge barý kerek. Aýyldyń orta shenine jete bere joldyń bir jaǵy keń dalaǵa ulasady. Dál sol tusta, kópten beri bos turǵan bir shaǵyn úı bar bolatyn. Aldynda sol úıge baılanysty aýylda túrli alyp qashpa áńgimeler tarap júretin, biraq ózimiz eshteńe baıqamaǵan soń, mán bermeıtin bolýymyz kerek, eshteńeden seskenbeı júre beremiz.

Úı sonadaıdan kóringen. Kenet dalalyq betten solaı qaraı tip-tik basyp, sonaý Qyrǵyzstanda kórgen maqulyqtyń tap ózi, kele jatyr. Júregim zyrq ete tústi. Anyqtap kóreıin dep, velosıpedte bara jatyp, ádeıi moıyn buryp edim, álgi maqulyq qalshıyp tura qaldy. Qaıtadan aldyma qarap edim, ol da júrdi. Qaıta burylyp edim, taǵy toqtady. Qorqynysh ón boıymdy jaılap barady. Aldymda bir atty kisi ketip bara jatqan, tezdetip soǵan jaqyndaı tústim. Abyroı bolǵanda, meniń kútken sıyrym da qarsy kele jatyr eken, mundaı qýanbaspyn, tezdetip keıin qaıttym.

Men sıyrdy aıdap qaıta burylǵansha, álgi maqulyq joldyń jıegine jaqyndapty, 2-3 metrdeı jerden ap-anyq kórindi, qaraǵan boıda taǵy da qalshıa qaldy. Men de endi kóz almaýǵa tyrysamyn, óıtkeni ony bógeýdiń joly sol ekenin bilip qaldym.

Áıteýir aman-saý úıge jettim-aý. Velosıpedty tastaı salyp, úıge kele apam Qazykeıdy (mamamnyń anasy) bas salyp, jylap jibergenimdi bilemin. Qorqynyshtan, qalsh-qalsh etemin...

Ol ne eken? Álde shynymen ár adamǵa bir túrli ǵana beınede kórinedi deıtin nárse sol ma eken?..

Qazykeı ájemniń daýsy.

Biz komýnıstik partıa tárbıelegen urpaqpyz. Sonyń áserinen, dinge senbeı óstik. Alaıda meniń óz basym eshýaqytta shák keltirip kórmegen bir jaı arýaqtyń barlyǵy. Ol senimniń mende qalaı, qashan ornyqqanyn aıta almaspyn. Biletinim — ol senimniń mende qaı kezde bolmaǵanyn da aıta almaımyn.

Taǵy bir qyzyǵy, eshýaqytta halyq emshisine qaralyp kórmeppin. Buǵan "betburys", dinge qaıta orala bastaǵan XX- ǵasyrdyń sońǵy 10 jyly ishinde baıqaldy. Onyń da ózindik sebepteri bar edi.

Shamasy, 1990-91 jyldar bolý kerek, el ishinde emshilik paıda bola bastaǵan kez. Solardyń biri Sary áýlıe týraly da emis-emis estip bastaǵanbyz. Nege ekenin bilmeımin, ózge eshbir emshige kóńil bólmeı, sol jónindegi áńgimege den qoıatynbyz.

Bir kúni Jańa Ózennen "Qazaq tili" qoǵamynyń qalalyq basqarmasynyń tóraǵasy Erbaqıev telefon shalyp, Sary áýlıeniń sonda emdeý seanstaryn júrgizip jatqanyn aıtyp, Aqtaýǵa shaqyrmaısyńdar ma dep surady. Biz shaqyratyn bolyp kelistik. Óıtkeni emshiniń ımandylyq sabaqtaryn júrgizetini týraly estigenbiz. Al ol kezde ondaı nasıhat qala jurtshylyǵyna aýadaı qajet bolatyn.

Bul bir aıta qalǵandaı jaǵdaı edi. "Qazaq tili" qoǵamy ol kezde buryn "Saıası oqý úıi" dep atalǵan úlken ǵımaratta ornalasqan. Fılormonıanyń qazirgi úlken zaly aýzy-murnynan shyqqan halyq, ǵımarattyń aınalasy shúpirlep tolyp ketken. Bir apta emdeý seanstary jáne ımandylyq sabaqtary ótti. Emdeý seanstarynyń qanshalyqty pármendi ekenin bilmeımin, biraq ımandylyq sabaqtaryn taza aýadaı qushyrlana jutqan halyqty taratý qıyn bolǵan...

Ol musylmanshylyq álippesin ejiktep túsindirip, ımandylyqtyń búkil ıirimderine úńiltip ketken. Ózimiz atyn bilsek te, zatyna túsinbeıtin talaı yrymdar men sóz tirkesteriniń mánin aldymyzǵa jaıyp salǵan, ol óte bilimdi jas jigit eken.

Sonymen qatar Sary áýlıeniń bir aıtqany ol em seanstaryn júrgizgen kúnderi osy qalaǵa osy emge kelip júrgen adamdardyń báriniń óz arýaqtary da jınalady. Olar ózderi jelep-jebep júrgen adamdardy emdeýge qatysady. Olardyń bári janymyzda júrgendikten, bizge eshkim tıispeıdi, túnde de qoryqpaı júre berýge bolady...

Shynymen, sol kúnderde bir ózgeshe shýaq bardaı kóringen, kim bilsin. Biraq men onyń sózderinde bir shyndyqtyń ushyǵy bar-aý dep oılaımyn qazir de. Buǵan sebep, naǵashy ájemniń óz qulaǵyma kelgen etene tanys úni edi... Sol kúni tańerteń uıqydan turyp, jumysqa jınalyp jatqanmyn. Kenet, bireý "Ýh, Alla!" — dedi. Qyzym mektepte, joldasym aýylda joq. Kelesi bólmede qaıyn sińlim Bıbigúl uıyqtap jatqan.

— Bıbigúl! — dedim jetip baryp, ol basyn kóterdi.

— "Ýh, Alla!" — degen sen be?! — deımin, ol emesin bilip tursam da.

— Joq Men tipti, alla, dep aıtpaımyn — deıdi jaıbaraqat.

Al ájemniń, ǵumyrynda tirshilik túıtkilin kóp kórgen, eki ul, bir qyzynan kishkentaıynda aıyrylǵan, qalǵan eki qyzynyń úlkeni balaly-shaǵaly shaǵynda qaıǵyly jaǵdaıda mert bolǵan, ájemniń kókiregin kernep bara jatqan sherdiń "Ýh, Alla!" — dep, jıi-jıi shyǵaryp alatyn qońyr úni eshqashan umytpastaı bolyp qulaǵyma sińgeli qashan.

Men búkil arýaqtar jınalyp, óz jaqyndaryn "emdep" jatqan myna qalaǵa meniń Qazykeı ájemniń de kelgenine esh kúmánim, osydan keıin bolǵan joq...

---