InfoHub Logo

— Meniń asyqtarym qaıda ketken? — dedi Asyl. — Men olarmen keshe ǵana oınap edim ǵoı.

— Qoıǵan jerińdi durystap qarasańshy, — dedi atasy qolyna gazetti alyp, oqı bastady.

— Múmkin emes... múmkin emes... — dedi Asyl dıvannyń astynan keshe balalardan utyp alǵan asyqtaryn salǵan bos aq dorbany alyp shyqty.  

— Ata, mine, men myna dorbaǵa salǵanmyn, — dedi Asyl ań-tań bolyp. — Asyqtarym qaıda ketken?

— E-e, qaıda keter deısiń? Dıvannyń astynda shashylyp jatqan shyǵar.

— Dıvannyń astyn kórdim, bir asyq ta tappadym, — dedi Asyl uıqyly-oıaý kúıi. Bul kezde syrttan sıyr saýyp ájesi keldi.

— Áje, siz meniń asyqtarymdy kórmedińiz be? Tipti qyzyl saqam da joq.

— Asyljan-aý, keshe kúni boıy kún astynda asyq oınap, basynan kún ótip ketken be? Daladan kelgen boıda bir kese aırandy simirip alyp, as ishken jerde uıyqtap qaldyń emes pe? Asyqtaryńdy qaıdan bileıin, — dedi ájesi kımesheginiń etegimen mańdaıyn súrtti.

  Kenet aǵash edenniń asty taqyrlap qoıa bersin. Qulaǵynyń múkisi bar ata-ájesi estimedi, al Asyl anyq ańǵardy ǵoı. «Bálem, tyshqandar! Sender alǵan ekensińder ǵoı, meniń asyqtarymdy! Sazaılaryńdy bermeı turǵanda asyqtarymdy dereý ózime qaıtaryńdar! — dep Asyl etpetinen jata ketip daýystady. Bir kezde kishkentaı sańylaýdan sózderi jaltyraǵan usqynsyz qara tyshqannyń balasy murnyn tikireıtip:

— Asyq deıdi ǵoı. Ol endi bizdiki. Asyqtaryńdy izdeýshi bolma! — dedi aıbat shegip. Asyl qara tyshqannyń adam tilinde sóıleı jónelgenin kórgende aýyzy ashylyp, ne aıtaryn bilmeı qaldy.

— Sen... sen adam tilinde sóıleısiń be? — dedi Asyl tań-tamasha bolyp.

— E, sóılemegende she... Ómir boıy adamdardyń arasynda júrip adamnyń tilin bilmeseń, uıat qoı. Sen de bizdiń aramyzda ómir súrseń, tyshqandardyń tilin úırenip alar ediń.

— Qaraı gór! — dedi Asyl esin jımaq bolyp kózin ýqalady. — Uıat deıdi ǵoı, uıattaryń bar bolsa, asyqtarymnyń birin qaldyrmaı qaıtaryńdar, urlyqshylar!

  Biraq balaqaı jaýaptyń ornyna shıqyldaı keketken kúlkini estidi.

— Sen bizdi ury deısiń be? Shıq-shıq... Bile bilseń, sen óziń baryp turǵan ádildik degennen jurdaı balaqaı ekensiń. Keshe ǵana ózińnen kishkentaı balalardy zar jylatyp jibergenińdi bilesiń be? Sen ádil oınamaı, olardyń asyǵyn kúshtep tartyp aldyń!

— Men eshkimniń asyǵyn tartyp alǵanym joq. Ózderi oınap utylyp qaldy, — dedi Asyl óziniń kinásizdigin dáleldemek bolyp.

— Saıraı ber, saıraı ber, biz báribir saǵan senbeımiz, óıtkeni biz oıyndy óz kózimizben kórdik, — dedi qara tyshqan alǵan betinen qaıtpaı.

  Asyl ata-ájesinen «aınaldym, qaraǵym» degen tek jaqsy sózderdi ǵana estıtin, sondyqtan ózinen kishkentaı qara tyshqan balasynyń aıyptaýyna tóze almady.

— Sonda qaı balanyń asyǵyn ádiletsiz oınap, utyp alyppyn? — dedi Asyl julyp alǵandaı.

— Qylmysyńdy tez-aq umytyp qaldyń ba? — dedi qara tyshqan myrs-myrs kúlip. Qarasa, qara tyshqandy jaqtap, birneshe tyshqannyń balasy tesikten bastaryn qyltıtyp tur eken.

— Sen balalardyń asyqtary turmaq, saqalaryna deıin sypyryp aldyń, — dedi qara tyshqan.

— Sen bizdiń kózimizshe Darhannyń «Aınalsoq» saqasyn jylatyp utyp alǵanyńdy bilesiń be? — dedi qońyr tyshqan.

— Qaı saqa? Búgi men shigin aınaldyra qorǵasyn belbeý quıǵan, tek alshy men táıke ǵana túsetin saqany aıtyp tursyń ba? — dep Asyl kinási esine túsip, jýasyp qaldy.

— Á, endi esińe tústi me? Ony qoıshy, ózińnen baqandaı eki jas kishi Qurmanǵazynyń «Jympıt» saqasyn kóziniń jasyn sorǵalatyp sypyryp alǵanyńdy bilesiń be?

— Oı, ózi sondaı jylaýyq bala ǵoı. Oıynǵa bola jylap qaldy. Kim epsiz, sol jeńildi, — dep Asyl aqtala bastady.

— Kishkentaı balanyń saqasyn qaıtaryp berseń bolar edi ǵoı, biz oıynǵa qarap otyryp, seniń meıirimsizdigiń men ózimshildigińe qatty renjidik.

— «Jympıt» saqa deısiń be? Álgi eki jaǵy juqalap egilgen, kózdegende jer jalatyp tıgizýge ońaı, ózine ońaıshylyqpen tıgize almaıtyn saqany aıtasyńdar ma?

— Dál ózi, — dep shý ete tústi tyshqandar. — Seni sheńberdiń ishine eńkeıip, qolyńdy soza túsip atqanyńdy kórdik. Bul endi seniń mergendigiń, eptiligiń emes, taza qýlyǵyń!

— Keshe qoı-eshkiniń, arqardyń, tipti kıiktiń asyǵyn túgel utyp aldym, bir-eki saqaǵa bola sonsha daýlaspaı-aq qoıaıyqshy,— dedi Asyldyń kóńili túsip.

— Bárin qoıshy, bir aıaǵyn syltyp basatyn Dármenniń «Táıpek» saqasyna deıin utyp alǵanyńdy kórgende shydaı almadyq. Sen onyń kózi durys kórmeıtinin paıdalanyp, sheńberdiń syzyǵynda jatqan saqasyn syrtqa shyqty dep boı bermeı, zar jylatyp, qaltańdy tompıtyp salyp aldyń.

— Qaı saqa? Álgi alshy, táıki jaǵy egelip, tegistelgen saqany aıtasyńdar ma? Alshy jaǵyn egese táıke, táıke jaǵyn egese alshy túsetin túsetin saqa ma?

— Iá, dál sol saqa! — dep shýlaı tústi tyshqandar. — Sen ótkende Jigerdiń «Qorǵasyn» saqasyn da qolǵa túsirgensiń.

— Onyki durys pa, aıtyńdarshy! Saqasynyń salmaǵy aýyr, ushqyr bolyp, dál tıýi úshin alshy jaǵyn úńgip, qorǵasyn quıǵan. Al ony dosy Ertaı oń jaǵyn úńgip, qorǵasyn saqa jasap aldy! Sender, tyshqandar, bile bilseńder, olar mundaı saqamen oınaǵanda biz úıge asyqsyz qaıtyp júrdik. Bile bilseńder, olar da qýlyqqa bardy, — dep Asyl shydaı almaı daýystap jiberdi. — Olar saqany tumsyǵyn ózine qaratyp, táıke jaǵynan suq saýsaǵymen qysyp ustap, ıirip, shıyryp atady.

— Qara gór muny! — dedi tyshqandar murttary tikireıe túsip, ashýǵa berildi. — Sen ózińniń shıki, salmaqty saqań jaıly nege aıtpaısyń? «Arqar» saqań keneıden keneı qaldyrmaı murttaı ushyrady. Asyqtardyń bárin syndyryp bitti. Biz bul qylyǵyńa qarap tura almadyq. Biz, tyshqandar, seniń ádiletsiz oıynyńa shydaı almaı, asyqtaryńdy úptep kettik. Biz kettik, senimen sóz talastyryp jatatyn ýaqytymyz joq.

— Saqamdy ózime qaıtaryńdar, áıtpese bar ǵoı menen taıaq jeısińder! — dedi Asyl qyzbalanyp.

— Sen áýeli bizdi ustap al, — dedi tyshqandar keketip. Sen turmaq bizdi semiz sary mysyǵyń da ustaı almaıdy.

— Jaraıdy, senderge tıispeımin, biraq saqamdy qaıtaryp berińdershi,— dedi Asyl múláıimsip qaldy.

— Eger saqańdy qaıtarǵyń kelse, bizdiń talabymyzdy oryndaısyń! — dedi tyshqandar.

— İrimshik jegileriń kele me? — dep surady Asyl.

— Ońaı qutylǵyń keledi ǵoı, á? — dedi tyshqandar kekete kúlip. — Bizden ońaı qutylmaısyń! Seniń qyzyl saqań bolmasa, asyqsyz qalatynyńdy jaqsy bilemiz.

— Sonda ne isteýim kerek? — dedi amaly quryǵan Asyl.

— Seniń taqpaq shyǵaratynyńdy jaqsy bilemiz. Bizden birge inge kirip, jer asty patshalyǵyna túsesiń. Patshamyzǵa unaıtyn taqpaq aıtyp beresiń.

— Jer asty patshalyǵyńa? — Asyl tańyrqap qaldy. — Senderdiń inderine ózim túgil, qolym da syımaıdy ǵoı.  

— Ol túk te emes. Bir tal murtymyzdy tasqa úıkep, sıqyrly sóz aıtyp, seni kishkentaı balaǵa aınaldyryp jiberemiz, — dedi tyshqandar.

— Keshirińdershi! Men ózimniń qateligimdi moıyndaımyn. Tyshqandar, ótinemin, meniń saqamdy qaıtaryp berińdershi! — dep Asyl jalyna bastady.

— Keshirimdi jylatyp ketken balalardan sura! Al sen asyqtaryńdy alǵyń kelse, dál qazir bizben birge erip júresiń! — dep qatań talap qoıdy tyshqandar.

— Ol bola qoımas, — dedi Asyl qorqyp tursa da, syr bermeı. — Meni ata-ájem, áke-sheshem, sharq uryp izdeıdi ǵoı.

— Onda asyqtaryńmen qoshtasa ber. Qyzyl saqańdy rahattana mújıtin bolamyz. Biraq eger bizben baram deseń, ýaıymdamaı-aq qoı. Jerdiń astynda ýaqyt jaı ótedi. Jaqyndaryn seniń joǵalyp ketkenińdi de bilmeı qalady.

— Sonda men qansha ýaqyt kishkentaı adam bolýym kerek, — dedi Asyl jylamsyrap.

— Ol ózińe baılanysty. Jerdiń ústindegi ýaqytpen bes mınýt, bálkim bir saǵat, sen tapsyrmalardy qalaı tez oryndaısyń, solaı tez adam qalpyna kelesiń, — dedi tyshqandar.

— Jaraıdy, — dedi bala oılanyp. — Eger aldaıtyn bolsańdar, men senderdi kórshiniń mysyǵyna as qylamyn.

— Ózi saqasynan aıyrylyp, bizdi qorqytpaqshy, — dep keńkildep etip kúldi tyshqandar. — Jaraıdy, kelistik, osy bastan tyshqandar ómiri jaıly biletin bolasyń.

Tyshqandar patshalyǵy

   Qara tyshqan qara murtyn tasqa úıkep qalyp edi, jarq-jurq etken otshashýdaı myńdaǵan sáýle paıda bolyp, Asyldy áp-sátte kishkentaı adamǵa aınaldyryp jiberdi. Asyl tyshqannyń kólemindeı bolyp kishireıip ketken edi, biraq ol ózgeriske ushyraǵanyn alyp tyshqandy kórgende ǵana bildi. Aınaladaǵy zattardyń bári, tipti dıvannyń buryshynda jatqan quramaly oıynshyqtyń ózi sandyq tastarǵa aınalyp ketkendeı. Biraq tańqalyp otyratyn ýaqyt joq, qalaıda qoldy bolyp ketken asyqtardy ıelerine qaıtarý kerek. Qara tyshqan balany qabyrǵalary kók granıtten qalanǵan kıiz úı sekildi inniń tórine ertip keldi. Ol balany aǵaıyn-týystaryna apardy, bul jerde murty edireıgen, kózderi moıyldaı tyshqandar kóp eken. Sosyn ekeýi bala tyshqandarǵa jaqyndady.

— Qane, kishkentaı baýyrlarym, tanysyp qoıyńdar, bul Asyl degen bala bolady. Keshe keshke biz bul balanyń asyqtaryn alyp ketken edik.  Endi sol asyqtardy keıin qaıtarý kerek, — dedi qara tyshqan.

— Oı, mynaý álgi ózinen kishkentaı balalardy jylatyp, asyǵyn tartyp alǵan bala ma? Mundaı alaıaq balamen tanysqymyz kelmeıdi, — dep bala tyshqandar teris buryldy. Tek eresekteý bireýi:

— Shıq, shıq... Sonda ol myna jerge kelý úshin kishkentaı bolýǵa kelisimin berdi me? Soǵan qaraǵanda bul ózi keremet oıynshyqtar boldy ǵoı, — dedi.

— Dostar, bul bala istegen isine ókinip tur. Álgi balalarǵa saqalary men asyqtaryn qaıtaryp bermekshi. Qalaı, bir jolǵa Asyldyń ersi qylyǵyn keshiremiz be?

— Adamdarǵa senýge bola ma, ózi? Ótkende bir adam meniń as úıinde jaıbaraqat júrgenimdi kórip, teris burylyp ketken. «E, meni jatyrqamapty ǵoı» dep qaımaqty jalaıyn dep jatqanmyn, bir kezde murty edireıgen túri qara mysyǵyn ertip ákelipti. Zárem ushty. Túri qandaı qorqynyshty. Mysyq meni kóre sala sońymnan qýa jóneldi. Júregim toqtap qala jazdady.

— Bul úlken adam emes, bala ǵoı. Balalar jamandyq jasamaıdy, — dedi qara tyshqan.

— Áı, qaıdam... qaıdam... dep qońyr tyshqan basyn shaıqaı berdi.  — Járaıdy, bir jolǵa keshireıik, eger kishkentaılardy renjitýin qoımasa bar ǵoı, men onyń úıindegi barlyq oıynshyqtaryn kemirip, jaramsyz etip tastaımyn.

— Sonymen, Asyldyń asyqtary qaıda? — dedi qara tyshqan.

— Oı, umytyp barady ekenmin, biz ony tańerteń patsha men patshaıymyzǵa syılap jiberdik, — dedi sur tyshqan. — Ol úshin patsham bizderge bir tostaqan bıdaı berdi.

— Qurydyq! — dedi qara tyshqan. — Endi asa mártebeli patsha men patshaıymnan ol syılyqty ala almaıtyn boldyq.

— Nege? Ol — meniń asyqtarym, eger sender qoryqsańdar, ózim baryp surap alam, — dedi Asyl.

— Qaraı gór, mynaý ózi alaıaq qana emes, batyl bala bolyp shyqty, — dedi sur tyshqan. Saǵan patshamyz ol syılyqtardy tegin bere salmaıdy. Sen oǵan basqa syılyq aparýyń kerek.

— Men eshqandaı syılyq alyp shyqqan joqpyn, biraq olarǵa taqpaq aıtyp bere alam, — dedi Asyl.

  Tyshqannyń balalary Asyldy Surhan patsha men Surhansha patshaıymǵa ertip ákeldi.

— Sálemetsiz be, patsha men patshaıym! Men jer astyna ózimniń asyqtarymdy alý úshin keldim, — dedi Asyl. Tyshqandardyń bári úndemeı, balaǵa qarap úrpeıisip qaldy.

— Bul adamnyń balasy bizdiń inimizde qaıdan júr? Kim kirgizgen?! — dedi patsha ashýlanyp.

— Patsham, bul ózi jaqsy bala eken, ótinip qoımaǵan soń ertip ákeldik, — dep qara tyshqan aqtaldy.

— Bul bala adamdardyń tyńshysy bolyp júrmesin, — dedi patsha.

— Bul eshqandaı tyńshy emes, ol tek keshe biz sizge syılap jibergen asyqtaryn qaıtaryp alǵysy keledi, — dedi qara tyshqan.

— Solaı ma? Men ol asyqtardy basqa bir syılyqqa aıyrbastaımyn. Adamnyń balasy sen bizge qandaı syılyq ákeldiń? — dedi patsha Surhan.

— Taqpaq aıtyp beremin, — dedi Asyl.

— Al, tyńdaıyq, — dedi patsha.

 Árbir úıde tyshqan bar,

Kórseńder ony ustańdar!

Deıdi ákem bizderge

Tyshqan degen susty ańdar.

— Bul taqpaǵyń maǵan unamaıdy, bizdi ábden jekkórinishti qylyp jiberipsińder, — deıdi patsha jaqtyrmaı. — Basqa taqpaq aıt!  

Qapty qoımaı tesetin,

Qoımadan un jep ósetin.

Tyshqan degen janýar

Tıgizer elge keselin, — dedi Asyl.

— Toqtat! — dep aıǵaı saldy Surhan patsha. — Sen inimizge kirip, bizdi keleke eteıin dediń be? Ábden basynaıyn degensiń, sen bala! Muny qalaı da jazalaý kerek!

— Jazalaý kerek! — dep qostaı jóneldi myńdaǵan tyshqandar. — Turǵan jerinde tirdeı kemirip jibereıik pe?!

— Dat taqsyr, — deıdi Asyl. — Men shyndyqty ǵana aıttym, eger sizge unaıtyn taqpaq kerek bolsa, aıtaıyn!

Tyshqan degen myqty halyq eken,

Táýekelge árdaıym belin býǵan bekem.

Qaqpan qurǵan aqyldy adamdardy

San soqtyryp, aılamen jemin jegen.

— Tamasha! — dep aıǵa saldy patsha. — Estidińder me, túgel estidińder me? — dedi Surhan patshaqol astyndaǵy myńdaǵan tyshqandarǵa qarap. — Mine, osy taqpaqty patshalyqtyń ár buryshyna jazyp, jattap alýdy buıyramyn!

— Áı, bala, — dedi patsha Asylǵa burylyp. — Bul kimniń shyǵarǵan taqpaǵy?

— Eshkimdiki emes. Ózim oılap shyǵardym.

— Bárekeldi! Sen ózi aqyn bala ekensiń. Qane, hanshaıym, myna balanyń asyqtaryń qaıtaryp ber!       

— Patsham, ol asyqtardy Mysyrdan kelgen qudanyń balalaryna syılap jibergen edim, sál yńǵaısyzdaý boldy-aý! — dedi Surhansha patshaıym.

— Syılap jibergeniń qalaı? Myna balaǵa endi ne beremiz? — dep patsha saqalaqtap qaldy. — Eshteńe etpes, Asyl men saǵan Mysyrǵa jol kórsetetin kórtyshqandy ertip jiberemin. Sol seni perǵaýyndar saraıyna jetkizip salady, — dedi patsha.

Perǵaýyndar elinde

    Asyl kórtyshqanmen birge jer astyndaǵy úńgirli jolǵa tústi. Olar syrty móldir shardyń ishine kirip, birneshe qadam basqany sol edi, zymyrap domalaǵan shar olardy áp-sátte Mysyr eline jetkizdi.

— Bul eldi qazir Ábdel Fattah Assı esimdi prezıdent basqarady, — dedi kórtyshqan. Sosyn ol Surhan patshanyń qudasy Nilhanǵa ertip ákeldi.

— Bul Asyl degen bala sonaý Qazaqstannan kelip otyr, — dep túsindirdi kórtyshqan. — Joǵalǵan asyqtaryn izdep kelipti.

— Túsindim, — dedi Nilhan. — Meniń balalarym oınaǵan asyqtar seniń asyqtaryń eken ǵoı. Ókinishti, balalarym mazasy ǵoı, olar tarıh úńgirine kirip, asyqtardy perǵaýynnayń saraıyna qaldyryp ketipti.

— Áke, bizdi keshirshi. Biz perǵaýynnyń saraıynda júrgenimde sońymyzdan mysyr mysyqtary qýdy. O, olardyń mysyqtaryn qalaı qurmetteıtinin bilseńder ǵoı. Mysyqty óltirgen adamdar qatań jazalanady eken. Mysyqtarmen jaǵalaspaq túgil, áreń qutyldyq. Biz asyqtardy amalsyz tastap ketýge májbúr boldyq, — dedi Nilhannyń balalary.

— Jaraıdy, qatelikterińdi keshtim, — dedi Nilhan. — Biraq myna balanyń asyqtaryn qalaı qaıtaramyz?

— Men tańerteń ǵana baryp kórip keldim, ol asyqtarmen perǵaýynnyń balasy oınap otyr eken, — dedi tyńshy tyshqan. — Asyl, saǵan tarıh úńgirine baratyn joldy kórsetip jibereıin.

   Sóıtip, Asyl tyńshy tyshqa men kórtyshqan úsheýi bizdiń zamanymyzdan burynǵy 1333 jylǵa, kóne Mysyrǵa top ete qalady.  Asyl syrtqa shyǵatyn tesik arqyly óte kóne úılerdi, túıe jetektegen saýdagerlerdi kórdi. Olar saraıdyń ishine endi.

— Qazir seni kádimgi qalpyna keltiremin, biraq sen kún batqansha oralatyn bol! Áıtpese, bul mekende máńgilik qalasyń, — deıdi tyńshy tyshqan. Ol murtyn tasqa úıkep qalǵanda myńdaǵan jarqyl paıda bolyp, Asyl burynǵy qalpyna keledi.

  Asyl bólmelerdi jasyryn aralap júrip, saraıdyń bir shaǵyn bólmesinde sándi kıim kıingen balany kóredi. Ol munyń asyqtarmen oınap otyrǵan perǵaýynnyń balasy edi. Asyl esikti qaǵyp, ishke kirip, balamen amandasady.

— Sen kimsiń? Bul jerde qaıdan júrsiń? — dep tańyrqaı suraıdy perǵaýynnyń balasy. Asyldyń ústindegi bóten kıimge qarap jatjerlik ekenin baıqaıdy.

— Meniń atym — Asyl. Qazaqstannan keldim, arǵy atam — Saqtar men Ǵundar bolǵan.

— Sen Saq-Ǵundardyń urpaǵysyń ba? — dedi perǵaýynnyń uly. — Seniń erjúrek ata-babalaryń jaıly kóp estigenmin. Iá, mundaı sharýamen júrsiń?

— Asyqtarymdy izdep keldim, — dedi Asyl.

— Asyq degen ne? — deıdi perǵaýynnyń balasy.

— Ol  — sen oınap otyrǵan qoı-eshkiniń súıekteri.

    Asyl basynan ótken oqıǵany baıandap, eger kesh qaraıǵansha tyshqannyń inine qaıtpasa, máńgilik osy eldiń turǵyny bolyp qalatynyn aıtady.

— Meniń atym — Týtanhamon. Bul asyqtardy men saraıdyń ishinen taýyp aldym, demek bul meniń menshigim. Eger sen asyqtaryńdy qaıtaryp alǵyń kelse, menimen oıyn oına. Eger jeńseń, asyqtaryńdy qaıtarasyń, jeńilseń eline bos qaıtasyń, — deıdi perǵaýynnyń uly.

— O, sende meniń asyqtarymnan bólek, basqa da asyqtar bar eken ǵoı, — dep tańyrqady Asyl.

— Iá, bul asyqtar meniń atam İİİ Amonhotep patshadan qalǵan. Bul — «Senet» degen oıyn. Bul qorapshada asyqtar jáne basqa da súıekten jasalǵan oıynshyqtardy saqtaımyn. Qazir ekeýimiz osy oıyńdy oınaımyz, — dedi Týtanhamon.

 «Bul ózi shahmatqa uqsaıdy eken» dep oılaǵan Asyl:

— Sonda bul oıyndy qalaı oınady? — dep surady.

  Bala Týtanhamon oıyn tártibin túsindirip, ekeýi uzynsha taqtanyń eki basyna otyrdy. Taqtanyń betindegi taqtalarmen júrý arqyly kelesi betke jetý kerektigin aıtty. Fıshka retinde kádimgi súıekten jasalǵan túrli fıgýralar men qoı asyǵyn paıdalandy.

— Úsh ret oınaımyz, eger eki ret utylyp qalsań, asyqtaryńmen qoshtasa ber, — dedi Týtanhamon. Asyl birinshi oıynda jeńilip qalyp, qabaǵy túsip ketti.

— Bul oıynshyqpen ata-babalaryń da oınaǵan ba? — dep suraıdy Asyl.

— Bul oıynshyqpen IV Amonhotep ákem oınapty. Al atam İİİ Amonhotepke bul oıynshyqty Mıttanı patshasy Týshratta syıǵa tartypty. Bul oıyn ózi bizge qıyr shyǵystan kelipti.  Biraq bul súıektiń atyn men de, ákemde bilmeıdi, munyń asyq ekenin endi bilip otyrmyn, — dedi perǵaýynnyń uly.  

— Bul — qazaqtyń ulttyq oıyny. Asyqty úıde de, dalada oınaı beremiz. Balalar úıde «Hantalapaı», «Qumar», «Qaqpaqyl», «Qarjymaq» degen túrlerin oınaıdy. Sosyn «Sasyr», «Tór asyq», «Bes tas» «Bes asyq», «Imekil» degen túrleri bar.

— O, osynyń bári asyq oıyndarynyń aty ma? — dep tańyrqaıdy perǵaýynnyń uly.

— Iá, jer kepkende balalar «Arqalaspaq», «Alty atar», «Ompa», «Ketsin bar», «Shyr, «Báıge», «Alshy», «Bas taban», «Kóterispek» oınaıdy.

— Keremet eken! — dep Týtanhamonnyń aýyzy ashylyp qalady. Ol  ekinshi oıynda jeńilip qalady.

— Qosózen — Mesopatamıanyń mańynda amoreı, hýrrıt sıaqty kóshpendiler mekendeıdi dep ákem aıtqan.  Múmkin ol jerge seniń ata—babalaryń bar bar shyǵar, — dedi Týtanhamon.

— Múmkin, meniń ata-babalarynmyń tabany talaı jerge tıgen. Asyq — mal baqqan kóshpendi ata-babamyzdan qalǵan oıyn. Sender túıe baǵasyńdar, al biz qoı-eshki baǵamyz. Bul — bizdiń asyq, — deıdi Asyl.

  Perǵaýynnyń  balasy sózden tosylyp, júrisinen jańylysady. Úshinshi oıynda Asyl jeńip shyǵady. Týtanhamon sózinde turyp, Asylǵa asyqtaryn qaıtaryp beredi.  Bul kezde kún uıasyna batýǵa shaq qalǵan edi.

— Bol, tezdet, áıtpese, keshigemiz, — dedi tyńshy tyshqan dorbasyn asyqtaryn salyp jatqan Asylǵa daýystap. Bala inniń aýyzyna keledi.

— Tań qalyp turmyn, bul asyqtar Mysyrǵa qalaı jetken? — dedi Asyl tyshqanǵa qarap. Tyshqan bolsa:

— Qalaı jetýshi edi? Adamdar aparǵan ǵoı. Men kóptegen murajaılarda bolǵan tyshqanmyn.  Mysyr turmaq, Brıtan murajaıy, Fransıadaǵy Lývr murajaıy, Grekıa, Germanıadaǵy murajaılardan osy asyqty kórgen edim, — dedi.

— Sonda Eýropa balalary da oınaǵan ba?

— Oınaǵan shyǵar. Seniń Ǵun atalaryńnyń mingen atynyń tuıaǵy Eýropa jerin de basyp ótti emes pe. Járaıdy, tezdeıik, — dep tyńshy tyshqan murtyn tasqa úıkep qalǵanda paıda bolǵan jarqylmen balany qaıta kishireıtip jiberedi. Asyl tyshqannyń uıasyna syıyp ketti, endi onyń asyqtary alyp tastarǵa uqsap ketti.

  Asyl men kórtyshqan ekeýi Qazaqstanǵa qaıtyp oraldy.

— Sen bizge jaqsy bala bolýǵa ýáde berdiń, endi eshqashan ózińnen kishkentaı balalardy renjitýshi bolma! — dedi Surhan patsha shyǵaryp salyp turyp.

— Jaqsy. Budan bylaı jaqsy adam bolýǵa barymdy salamyn, — dedi Asyl. Qara tyshqan ony ininen shyǵaryp, jarqyratyp sáýle shashty da, Asyldy burynǵy qalpyna keltirdi. Qarasa, atasy men apasy zalda áli otyr eken.

— Asyljan, dıvannyń astynan ne izdep kettiń? — dedi atasy gazetin kózin almaı.

— Ata, asyqtarymdy taýyp aldym, — dedi Asyl qaıta qalpyna kelgenine qýanyp.

— E, qý súıek qaıda keter deısiń, júr sháı da qaınady, beti qolyńdy jýyp, tańǵy asyńdy ishe ǵoı, — dedi ájesi.

   Asyl dalaǵa shyqqanda balalardyń azǵantaı asyqpen oıyn oınap júrgenin kórdi. Olar Asyldy kórip, asyqtaryn tyǵa qoıdy.

— Keshe men sendermen ádil oınamaı, asyqtaryńdy utyp alyp edim, sol úshin keshirim suraımyn, — dep balalarǵa saqalary men bir dorba asyqty qaıtaryp berdi. Balalar Asyldyń bul isine rıza bolyp, qaıta dostasyp ketti.

---