InfoHub Logo

Ádebı jyldyń qorytyndysynda ótken jyl poezıasyna sholý jasaǵan aqyn Sáken Imanasov: "Óleń (eger ol shyn poezıa bolsa) eń aldymen meni oılandyryn, tolǵandyrsyn, kúldirsin, kúıindirsin, qýandyrsyn, súıindirsin, eńirentsin, tebirentsin, tek qana enjar qaldyrmasyn. Sonda ǵana ol kórkem shyǵarma, sonda ǵana poezıa. Qalǵandardyń bári shýmaqqa, tarmaqqa, yrǵaqqa qurylǵan, sóz yńǵaıyna qaraı qıýlasa ornalasqan qaradúrsin qarasózderdiń qurǵaq qana jıyntyǵy bolyp shyǵady", — degen edi.

Qazirgi óskeleń ómirimizde isi men sózi alshaq bola beretin aqyndardy da kórmeı júrgen joq edik, árıne. Ózi ýaǵyzdap otyrǵan sol qaǵıdany S. Imanasovtyń ózi qalaı ustanady eken degen nıetpen "Bel-beles" atalatyn óleńder jınaǵyn qolǵa alǵan bolatynbyz.

Kitap kirispesinde (óleńmen jazylǵan) avtor:

Ustaranyń júzindeı qylpyp turǵan,
Qanshama sóz ustatpaı yntyqtyrǵan,
alty qyrdyń astyna jasyryndy
qulan bolyp qashty da úrkip qyrdan —

dep sóz qudiretiniń sıqyryn bar aıshyǵymen ajarly baıandaı kelip, óziniń de osal jan emes ekenin tilge tıek etkendeı bolady. Súıegine sóz sińgen syrbaz sýretker ekenin ózgeden buryn ózi ashyq moıyndaıdy. "Meniń bunym ótirik pe, joq pa ony myna jınaǵymdy oqyp, ózderiń kóz jetkizińder", — dep te aǵynan jarylady.

Aqynnyń sol bir júrekjardy syryna senbeske eshqandaı sharań joq. Sebebi sen onyń alǵashqy óleńder jınaǵynan bastap jaqynda ǵana jaryq kórgen "Bel-beles" kitabyna deıingi kúlli shyǵarmashylyǵyn bir kisideı jaqsy bilesiń. Kitaptan kitapqa qaraı ósip, tolysyp, kemeldenip kele jatqanyn taǵy bilesiń. Keıde seniń poezıa degenimizdiń ózi osy Sáken emes pe eken dep oıda qalatynyń jáne de jalǵan emes.

Sáken jasynda asaýdyń qulaǵynda oınaǵan bula jigit bolsa kerek. Qazir asaý sózdiń qulaǵynda oınaıtyn dárejege kóterilgen azamat, aqyn. Jylqy asaýy jigittiń qarymdylyǵyn synasa, sóz asaýy daryndylyǵyn synaıdy. Jylqy asaýyn bas bildirý úshin jigittiń órt minez kerek bolsa, sóz asaýyn bastyqtyrý úshin aqyndyq márt minez qajet. Sákenniń boıynda, mine, osynyń ekeýi de bar.

Sodan da bolar, S. Imanasovtyń qalamyna ilingen qandaı turaqsyz sóz de qas-qaǵym sátte nurlana ajarlanyp, jandy tiri beınege aınalyp, qımyl-qozǵalysqa kóship jarqyrap júre beredi. Ol — kúledi, ol — shattanady, ol — muńdanady, ol — kúńirenedi... jan-dúnıeńdi silkip, kókirek kózińdi ashyp, kóńilińe, tula boıyńa sáýle bop taraıdy.

Áıgili akter K. Baıseıitov, Tilendıev jóninde birde: "Oı, ol ıttiń tula boıy tolǵan dybys qoı. Onyń denesinen bir úzip alyp laqtyryp tastasań, ol ekesh oǵan deıin búrkildep óleń aıtyp jatady" dep túbirli oıyn túbirinen bir-aq qaıyrsa kerek. Sol ýáj keıin el arasyna keń taraǵan qanatty sózge aınalyp, ataqty kompozıtordyń tvorchestvolyq portretin jazǵan sýretker Á. Núrpeıisovtyń maqalasynan irgeli, jyly oryn tapqan-dy.

Sonymen, bul ýájdi Imanasovqa da qaratyp aıtýǵa bolady ǵoı dep oılaımyz. Sebebi, onyń kókireginen topyrlap quıylǵan qandaı sóz de, denesinen kesip alǵan qandaı úzik et te óleń bop órilip ómirge kep jatady. Sóz Sákenmen, Sáken sózben oınaıtyny ras bolsa, buǵan ılanbasqa taǵy sharamyz joq. Oǵan senbeseńiz aqyn jyrlaryn aqtaryp kórińiz — kóp uzamaı ózińizdiń de kózińiz jetedi.

Óz kredosy, ózi ustanǵan maqsat-múdde jóninde, ásirese, "Ómirbaıanǵa qosymsha" deıtin óleńinde S. Imanasov janyn jalaý etip tebirene otyryp tereń oı aıtqan. Sońǵy jyldardaǵy qazaq poezıasynyń eń shuraıly shyǵarmalarynyń biri dep baǵalaýǵa bolatyn bul óleńde qazaq aqynynyń moraldyq beınesi — ashynýy, ashylýy, tushynýy, túısinýi aıqyn boı kórsetedi. Árbir talantty qalamger: "Átteń, men jazar ma edim!", — dep qyzyǵarlyq, qyzǵanarlyq kesteli jyr. Aqynnyń azamattyq tulǵasy, sýretker retindegi búkil konsepsıasy júrek astynan kóterilgen shuǵyladaı alaýlap kórinedi. Jyrdyń áýeni, saryny, túzilimi, búkil sezimi men sheberlik garmonıasy segiz órim qamshydaı bolyp, bir-birimen jymdasyp, sińisip ketken.

Aldyra da qoımaǵan qyraýǵa áli.
dombyramnyń qattyraq buraýly áni.
bir aýǵany basymnan bulaǵaı kún —
óleńimde túp-túgel tur-aý bári!..
Taǵdyrymnyń temirdeı shyndaǵany,
qabyrǵamnyń qaqyrap, synbaǵany,
tirligime jabylǵan jalalar da,
jaralar da — jazylmaı turǵan áli:

Sergeı Esenın ómirbaıanym óleńderimde dese, ony kezinde Qasym da, Muqaǵalı da qaıtadan aıtqan edi. Endi sol oıdy Sáken qozǵap otyr. Biraq ol aldyńǵy tulǵalardyń ýájin sózbe sóz qaıtalamaıdy. Ózinshe, Sákenshe aıtady. Sákenshe oqshaý túıin jasaıdy.

Sonymen birge ol bul óleńinde jeke óz basynyń muńyn kúıttep tizbelep ketpeıdi, azamattyq pen azǵyndyqtyń, kisilik pen pendeliktiń, jaqsylyq pen jamandyqtyń kúresin arqaý etip, alǵa tartqan. Kúni búginge deıin ne kórdi, ne bildi — sonyń bári osynda shejire tilmen áserli baıandalǵan. Óleńdi oqyǵan qaı azamat ta Sáken ómirindegi jeńisti de, jeńilisti de, munaraly shaǵy men Muqalǵan sátin de az ýaqyt ishinde syndarly jaqsy bilip shyǵary daýsyz.

Ádette óleńde aqyn mineziniń bolmysy molynan kórinip jatýy lázim deımiz. Endeshe, keıde biraz tustastarymyzdyń Sáken jyryndaǵy aqyndyq ójet minezge kóbirek úńilgennen góri onyń jeke basyna, áz minezine barynsha den qoıyp, sony kóbirek sóz etýge qumartatyny qalaı? Bunyń basty bir sebebi — aqynnyń tektiligin tirshilikte jarata bermeıtin biraz aǵaıynnyń onyń óleńderindegi ójet te tik minezdi balaǵysy kelmeıtin ishtarlyǵynda jatyr. Sáken jyrlaryn túsinip oqyp, ishki álemine jiti úńilip, jetistik-kemshiligin ádil tarazylaýdyń ornyna syrtqy kórinisin qyzyqtap ketetin óresizdiginde jatyr. Sonan da bolar. S. Imanasov alǵashqy kadamynan bastap-aq sýretkerligimen, sheberligimen kózge jarqyrap tússe de, onyń tvorchestvosyn kemeldikpen keńinen toz etýge kelgende zamandastary áli de sarańdyq jasap keledi. Onyń shyǵarmashylyǵyna arnap osy kezge sheıin birde-bir kólemdi maqalanyń jazylmaǵanyn eske salsaq ta jetkilikti oı dep oılaımyz. Keıde ójettigi óktemdik bop kórinip, týrashyldyǵy tarpańdyq bop tanylyp, Sáken aqynnyń úlesinen qur qalyp kelgeni de ótirik emes. Onyń esesine Sáken talantynyń shıregine de tatymaıtyn qaıdaǵy bireýlerdiń elpildetip, jelpildetip, juldyzyn jarqyratyp kelgenimiz jáne ótirik emes. Marqum, J. Nájimedenov: "Arǵymaqty arqan shalyp, esek ozyp ketipti" dep shamyrqana jyrlaǵanda, mine, osyny qadap aıtqan.

Alaıda S. Imanasov oǵan bola moıyp, jası qoıǵan joqty. Qaıta shashqa túsken ustaradaı ótkirlenip barady. Óıtkeni namysyn shar bolat-jigerge, jigerin shashaqty naıza — namysqa jaǵynǵan erke bulan aqynnyń shabytty shaǵy edi. Úsh-tórt jyl boıy úndemeı jazyp keldi jáne alaý jalyny betti sharpyǵan qyzýly óleńder jazdy. Kókiregindegi kúrkiregen asaý aǵystar kól-kósir óleń bop aq qaǵaz betine óz-ózinen quıylyp jatty, quıylyp jatty.

Sákenniń bul kitabyna engen bula jyrlar onyń eline, týǵan halqyna shaqqan muńy emes, adamzat aldynda aqtaryla aıtqan júrekjardy syrbaz syryndaı aıqyn da jarqyn estildi. Onyń qaı óleńi de maqsatsyz jazylmaǵan, belgili bir oıdan, múdde-murattan týyndaǵan. Imanasov poezıasynyń kúre tamyry ótken kún súrleýinde de, búgingi kún kelbetinde de, erteńgi kún óresinde de óristi kórinip, lúp-lúp soǵyp, sabaqtasyp jatyr. Ol ótkenge tarıh kózimen úńilip, shejire tilmen sóılese, búgingi kúnniń bıik minbesine jelpine jeńil kóterilip, bolashaqqa batyl oı jiberip, jarqyn til qatady. Sondyqtan, "Bel-beles" kitaby — onyń jańa qyry, tvorchestvosyndaǵy jańa beti, tolysqan kemel shaǵy. Budan burynǵy jınaqtary Sákenniń osy kezge deıingi qaryshty qadamyn tanytsa, mynaý kitaby onyń jańa bolmysyn, jańa tabıǵatyn, jańa álemin, jańa bıigin belgileıdi. Sonymen birge tvorchestvosyndaǵy jańa órleý kezeńiniń shuǵyl bastalǵanyn dáleldeıdi. Máselen, onyń "Halyqtar dostyǵy nemese qazaq jeri haqynda", "Asyl mýza", "Adamnyń keıbir kezderi", "Qajymuqan", "Tús", "Bir aqboz at túsime kóp kiredi", "Sóz patshasy", "Tús kórem", "Tarıhpen tildesý", "Eki jıren" sıaqty óleńderin qyzynbaı, alaburtpaı, tebirenbeı oqý múlde múmkin emes. Osy aty atalǵan týyndylardyń qaı-qaısysynda da aqynnyń áleýmettik belsendiligi men qoǵamdyq-fılosofıalyq kózqarasy tvorchestvolyq tutas birlikte aıqyn kórinedi. Birinde erdiń erligi sıpat alsa, birinen eldiń eldigi tanylady. Birinde jumyr basty pende ataýlynyń kúıki tirshiligi beınelense, birinde pendelikten bir moıyn ozyq jaratylǵan azamattyń bıik muraty shymyr sýretteledi. Biri tarıh qoınaýyna jetelese, biri jańa dáýirdiń ıaǵnı qoǵamı qurylystyń sulý tulǵasyn jarqyratyp aldyńa ákeledi. Bul týyndylar ıdeıa aıqyndylyǵy jaǵynan bolsyn, estetıkalyq kórkemdigi jaǵynan bolsyn, jazylý sheberligi jaǵynan bolsyn, áıteýir, qalaı desek te, bir-birinen asyp túsip, búgingi qazaq poezıasy marjandarynyń sapynan sanalary daýsyz. Senbeısiz be? Endeshe aqynnyń "Qajymuqan" dep atalatyn bir ǵana óleńinen shýmaqtar, joldar alyp taldap kórelik.

Japon dep te júripti-aý,
túrik dep te
amal qansha, bárine kene berdiń.

Budan Qajymuqannyń kónbestigi, mańǵaz tózimi tulǵalanyp kórinedi.

Jyǵyp berip shetinen umtylǵanyn,
Jumarlap-aq júrgende, shirkin, bárin.
Ultyń baryn seniń de eledi me el
arqa súıer —
asqar bel —
jurtyń baryn!

Beldeskenin belden basyp, alysqanyn atyp uryp bet qaratpaı ótken arystan keýde Qajymuqannyń júregin, jan sezimiń mádenıetti degen Evropa elderi de túsine almapty. Kerek deseńiz arqa súıer eli baryn, kókiregin kúmbez etip kótergen Alataýy baryn bilmegen. Qandaı ulttan túlep ushqan ulan ekenin jáne bilmegen. Soǵan ashynǵan aqyn:

"Qaısaq" dep te kemitip júrgenderdiń
Qaısysynyń basynan attamadyń! —

dep janarynan yzaly jasyn atsa, kelesi joldarda:

ashyndyń-aý, aǵataı, qasynda bir
qaýqyldasar qalyń el joqtyǵyna! —

dep Qajymuqanǵa aıaýshylyq bildiredi. Biraq bul ataqty palýandy músirkeý emes. Qaıta jigerin janý edi.

Óleń ekinshi bólimine aýysqanda múlde basqa sıpatta óriledi. Birinshi bóliminde tutas halyqtyń bodaýyna júrgen Qajymuqannyń alyp tulǵasy, ol ómir súrgen zamana bederi, ýaqyt tynysy aıqyn sezilse, ekinshi bóliminen de sol Qajymuqannyń asqaq rýhy esip turǵandaı bolady. Biraq buǵan qosa áıgili palýannyń ataq-abyroıyn mansuq etken búgingi urpaqtyń psıhologıasy jan-jaqty tereń ashylyp kórinedi. Sonymen birge jaqsy áke balasyna qyryq jyl azyq bolsa, Qajymuqannyń búkil ısi qazaqqa áli aıbar bop kele jatqany jáne tanylady. Sonda Qajymuqan dese qazaq, qazaq dese Qajymuqan eske túsetinin jaqsy bilip alǵan palýannyń qazirgi urpaǵy sóıleıdi deısiz ǵoı.

" Úze jazdap turamyz úzeńgini — Qazaqpyn! — dep, Qajeke, shirengende!" dep óz sezimiń taza moıyndaıdy. "Aqynǵa da, bilemiz, alypqa da abyroıyn asyrar el keregin!" — dep elsiz erdiń kósegesi kógerip, mártebesi artpaıtynyn jan dúnıesimen jiti sezinedi. " Ultymyzǵa laıyq ul bola alsaq, jarar edi Qajeke, endi bizder!" — dep aqyl toqtatady.

Osyndaǵy qaı jol da oq jylannyń tilinen órilgen qamshydaı shymyr kórinedi. Nege? Sebebi, Sáken bul óleńdi jazǵanda búkil jan-dúnıesimen silkinip, órtenip, tebirenip otyryp jazǵan. Ózi búkil bir dáýirdiń kelbetine aınalyp, sol dáýirdiń tynys-tirligin júregimen sezinip, aǵyl-tegil tógilip ketken. Sonyń arqasynda Qajymuqan jaıly, Qajymuqan ómir súrgen ortanyń búkil tirshiligi, búkil sezimi, búkil tynysy bederlenip kóringen kórkem óleń dúnıege kelgen.

Ras, Qajymuqan jaıly kóp óleń jazyldy. Ol óleńderde alysqanyn alyp uryp basynan attap ótip kete beretin áıgili palýannyń eren kúshi jáı habarlama retinde sıpattalatyn da, ishki jan dúnıesi, tirshilik dramasy ashylmaı syrt qalyp kelgen-di. Sáken bolsa ol taptaýrynǵa tizgin burmaı, el namysyn jalǵyz arqalaǵan birtýar alyp azamattyń júregine úńilip, kókiregindegi muńly aǵystardy baǵdarlap, jiti tanı bildi. Túrenin tereńge batyryp, qunarly topyraqtyń arǵy astaryn bári aýdarǵandaı qopara jyrlady. Sondyqtan da Saken jyry Qajymuqan haqynda jazylǵan burynǵy týyndylardyń qaı-qaısysynan da úzdik shyqqan dep batyl da kesip aıta alamyz.

S. Imanasov týǵan halqynyń murat-múddesin, qadir-qasıetin, bolmys-tabıǵatyn jyrlaýǵa kelgende tipti asqaq rýhqa bólenip, kókiregi kúmbirlegen kúıge tolyp, jalyndap, kósilip sala beredi:

Belgili burynǵynyń bári maǵan:
bir yzǵar kimniń ishin qarymaǵan, —
jan-jaqtan jaý antalap turǵan shaqta, —
jurt edik juraǵatqa jarymaǵan...

Aqyn "Halyqtar dostyǵy nemese qazaq jeri haqynda" degen óleńinde sonaý tarıh qoınaýynan osylaı sýyrtpaqtap syr tartyp, áýeli kezinde qandaı jurt bolǵanymyzdy ashyp aıtyp alady da, odan ári qazirgi sán-saltanatyn, sherýli qozǵalysyn, jarqyn sıpatyn shabyttana jyrlap ketedi. Biraq ol bir elden bir eldi joǵary qoımaıdy, qaı halyqtyń da bir-birimen terezesi teń ıyqty el ekenin azamattyq bıik órede jyrlaıdy. Orman bop oıǵa shomǵan uly orys halqymen qaı kezde de, qandaı jaǵdaıda da irgesi bólinbeıtinin, qyrǵyzben quda bolyp, quıryq jeskeniń, túrikpenen týys bop ketkenin, ózbekti óz aǵam dep tanıtynyn maqtanysh tutady. Qazaq jeri dostyq nıetpen kelgen kim-kimdi de jatyrqamaıtynyn, eshkimdi alalap bólip-jarmaıtynyn, qaıta ystyq yqylaspen qushaq jaıa qarsy alatynyn halyq atynan aǵynan jaryla aqtaryla aıtady. Óleń jetistigi, mine, osyndaı halyqtyǵymen, halyqtyq sıpatymen oqshaý kórinedi desek, buǵan asyly eshkim daý týdyrmasa kerek.

Qart tarıh qazaq halqynyń ótkenine kóne kózben oı jiberse, Sáken aqyn sol qart tarıhtyń ózine kósem kózben oı jiberedi. Qart tarıh qazaq halqynyń baǵzy zamannan bergi ǵumyr-shejiresin jasasa, Sáken aqyn sol qart tarıhtyń ǵumyr-shejiresine óz sheshimin bildiredi. Synı kózben qaraıdy.

Amanatyn atamnyń búgip qalyp,
jamanatyn kóbirek tizgesiń be?

Nemese:

Sandyǵymdy jetkizdiń saldyrlatyp,
ishindegi san asyl múlki qaıda?
Ia, bolmasa:
Joǵymdy asyr demeımin, qartym saǵan,
bolady ǵoı barymdy jasyrmaýǵa!

Zamanynda qazaq boıyndaǵy tabıǵı asyldar baǵalanbaı, kerek deseńiz, tarlan tarıhy da júlgeli júıesin tappaı, solaqaılyqpen sumdyq burmalanyp kelgen-di. Jalpaq dalany jalǵyz jaılaǵan irgeli el bolsa da taǵdyr oǵan óz atyn da qımapty. "Qaısaq" dep te, "qyrǵyz" dep te atalyp buralań joldy bastan kóp ótkergen. Qazaq degen kıeli atyna Oktábr revolúsıasynan keıin ıe bolǵan. Ózek órter osy ashshy shyndyq aqynnyń "Tarıhpen tildesý" degen óleńinde shynaıy syr bop ádemi shertilgen. Ol munda tarıhpen ǵana syrlasyp, tildesip otyrǵan joq, tutas halyqtyń qadir-qasıetin tanı bilmegen sum taǵdyrdyń ózimen de betpe-bet kep otyr. "Joǵymdy asyr demeımin, biraq barymdy jasyrmaýǵa bolady ǵoı", — dep abyzdyq kóńil tanytyp otyr.

S. Imanasov kemeldengen kelbetti eldiń kórkem tildi shejiresi ekenin óste umytpaıdy. Sebebi ol búgingi uly ǵasyrymyzda, búkil álemde kúndelikti bolyp jatqan áleýmettik ózgerister men ýaqyt tynysyna jiti úńilip, ondaǵy qaıshylasqan qozǵalystardy jan-tánimen tereń uǵynyp, batyl baǵdarlap otyrady. Búkil ǵalamnyń tynyshtyǵyna, búkil adamzattyń beıbit qatar ómir súrýine ózi de jaýapty ekenin aıqyn sezinedi. Bashqurt aqyny M.Kárimniń sózimen aıtqanda, álemge atylǵan oq aldymen aqyn júregine qadalatynyn ábden túsinip bolǵan. Sondyqtan da onyń "Qyr kórsete kelgenniń barlyǵyna Sibir bolyp siresip jatyp alam!", — degen aıatyna eriksiz senesiń.

Muhıttyń arǵy jaǵalaýynda bombalardy taýyqtyń jumyrtqasyndaı balalatqan, "MH-lardy" qara qustaı qaptatqan, adamzat álemine ajal bop aranyn ashqan soǵysqumar "ajdahalarǵa" oı sala jazǵan bul óleńi "Meniń málimdemem" dep atalady. Aqyn munda úlken minbege kóterilip, el atynan, búkil adamzat qaýymy atynan sóıleıdi. Bul jalǵyz Sákenniń ǵana soǵysqumarlarǵa jasaǵan eskertpesi emes, kúlli aqyndy, kúlli progresshil halyqtyń málimdemesi sekildi susty estiledi.

Darymaıdy desek te susy bizge,
syımaı-aq tur, ne kerek, ishimizge, —
Elimiz de ejelden teń emes pe,
kem emesin bilmeı me kúshimiz de?
Qorlatqandaı bul kúnde kim dalasyn!
Qoqańdatyp,
qaraýyn buldamasyn.
Túbi kelip zardabyn ózi shegip,
ezi tartyp júrmesin zilzalasyn!..

Kórdińiz be? Sáken saıası-pýblıstıkalyq óleńniń ózin qalaı-qalaı túrlentip, qubyltyp, bulshyq etteı oınata bilgen. Oqyǵanda kóz de, kóńil de súrinbeı erkin júgirip otyrady. Naǵyz óleń, naǵyz poezıa kelisim taýyp osylaı quıylsa kerek-ti.

Qylyshtan ótkir qyryqtan asyp, egeýli naıza elýge ıek artyp qalǵan Sáken ómir bolmysyn zerttep, zerdeleı kelip, sabasyna túsip, endigi jerde kileń salıqaly da salmaqty jyrlar jazǵan desek bul asyra siltep jibergendik emes. Qaıta kemel talanttyń búgingi jetistigin ádil baǵalaǵandyq bop tabylar edi. Shynyn aıtý qajet, Sákende nashar óleń joq. Onyń eń tómen orta qol degen jyrynyń ózi biraz aqyndarymyzdyń tańdaýly týyndylarynan asyp túsip jatady. Óıtkeni Imanasov sheberligi ábden shyndalǵan aqyn. Kerek deseńiz, onda etistikpen nemese ádebıetimizde kóp qoldanylyp, múldem jaýyr bolǵan jattandy sóz quramymen uıqasqan birde-bir óleń kezdespeıdi. Qaı týyndysyn oqysań da qıynnan qıysyp, tabıǵı quıylyp jatqanyna kózińiz birden jetedi.

Aıan edi bári de ózińizge,
qaraı almas kinám joq kózińizge.
Toıǵa barǵan qazaqtar emes pe edik,
budan da jupynyraq kezimizde.
Túsinińiz,
turǵam joq shenegeli,
Túsinbeı-aq kelesiz nege meni?
Elge bitken ersileý pendelikpen
aǵamyz "aýyrmaýy" kerek edi.

Bul óleń Sáken jınaǵyndaǵy mańdaıy jarqyrap, juldyzy janyp týǵan moıny ozyq týyndy bola qoımas. Alaıda osynyń ózinde de aqyn kókireginen kóterilgen erke bulan naz bar, tula boıyńa ystyq qan bop tarap, búkil jan-dúnıeńdi silkip óter qurysh kúsh qan bar, taý qoınaýyna tunyp turyp qalǵan kók munar sekildi bulańytqan muń bar, kisilik tuǵyrdan bir saty tómendep ketken aǵasyna degen qynjylys bar, Erkindik bar, erkelik bar.

Óleń bir ǵana aǵaǵa arnalyp jazylǵanmen, saıyp kelgende bul pendelikpen "aýyrǵan" barsha aǵalarǵa qaratylyp aıtylǵan ýáj. Anaý-mynaý emes ininiń aǵaǵa degen ýáli ýáji. Óleńdi oqyp otyryp eriksiz oıǵa qalasyń. Oılanyp otyryp óleńdi qaıta oqısyń. Jalǵanda janynda júrgen jaısań aǵańa ózińdi túsindire almaýdan qıyn nárse bar ma deısiń. Kóńilinde kósemdigi bolmasa ózińdi qansha uqtyrdym degenmen báribir ol túsinbeı jigerińdi qum qylmaı ma qaıta dep sezimiń aýyrlaǵan ústine aýyrlaı túsedi.

S. Imanasov jyrlarynda Adam rýhy taýdan soqqan samaldaı jańa leppen ańqyldap ósip turady. Ol Adamdy jaqsy, jaman dep ekige bólmeıdi, jumyr basty pende jáne Azamat dep qaraıdy. Pendeniń pendeligin betke aıtsa, Azamattyqty tý etip joǵary ustaıdy. Atqa mingen azamat jyrlar jazýynyń bir sebebi — aqynnyń, mine, osy qasıetinde jatyr.

Sáken jyrlarynyń boıaýy qanyq.
Jibimeı qoıyp edi-aý kóńil kópten,
Tasada jatyńqyrap qalǵan qardaı...
Qaraımyn qabaǵyńa,
aýyq-aýyq
aspanǵa kóz tigetin qyrmanshydaı...
Ár tóbeden kún nury bir kórindi
qyrdan qashqan túlkideı qylań berip...

Aldyńǵy eki jolda taǵdyr shýaǵynan tasada qalǵan bóz bala jigittiń kóńilindegi toń aıtylsa, ortańǵy eki jolda súıgeniniń qabaǵyna jaýtańdap qaraı bergen ǵashyq jigittiń kóńil kúıi berilgen. Al sońǵy eki joldy oqyǵanda ár tóbeniń tasasynan jarq etip kóterilgen kún nury, sonymen birge kózińe jony kún nuryna malynyp, qyrdan qashqan qyzyl túlki alaýlap elesteıdi.

Mundaı beıneli de, bederli jyrlar "Bel-beleste" molynan ushyrasady.

Imanasov soǵys jyldarynyń az-aq aldynda ómirge kelgen býynnyń ókili. Anyqtap, dálirek aıtqanda, adamnyń qabaǵynan góri dúnıeniń qabaǵyn kóbirek baǵyp ósken býynnyń ókili. Adam qabaǵyn baqqan ákim bop osse, dúnıe qabaǵyn baqqan aqyn bop jetiledi. Onyń:

Pesh túbinde otyryp,
sezetin ek
dúnıede bir sumdyq yzǵar baryn...

Nemese:

Aýyl-úıdiń ahýalyn ańǵarýshy ek,
aýyq-aýyq burq etken tútininen, —

deýi sodan.

Buny túsindirip jatýdyń qajeti bola qoımas. Sebebi, osy joldardyń ózinen-aq soǵystyń sońǵy jylyndaǵy bar aýyrtpalyqty, bar qıyndyqty birden sýyq sezinesiń. Lırıkalyq keıipkermen birge seniń de arqań múzdap qoıa beredi. İshiń osydan qyryq jyl burynǵy soǵystyń yzǵaryn sezip titirkenedi. Jas janyń kúzgi japyraqtaı jáne qaltyraıdy.

Ádette belgili bir qalamgerdiń shyǵarmashylyǵyn keleli sóz etkende taqyryby anandaı eken, mynandaı eken nemese taqyryp aıasy tar eken dep qyzyl keńirdek bop daýlasyp jatamyz. Bul múlde durys emes. Qazirgi ǵylymı-tehnıkalyq progres zamanynda shóp te, sheńge de eleń bop jarytpaıdy. Aqyn neni jazý kerek degende aldymen kóńilin qozǵaǵan, terbetken, kókiregine qyjyl bop daryǵan sony qubylystardy jalyndap jyrlaýy qajet. Endeshe osy turǵydan qaraǵanda S. Imanasovtyń "Bel-beles" jınaǵyna engen óleńderdiń taqyryby san alýan ekenin ańǵaramyz. Taqyryp aıasy keń. Áziniń ot basynan bastap búkil Otan keńistigi, óziniń tabaldyryǵynan bastap búkil jer ústiniń beıneti men zeıneti, tirshilik-qozǵalysy, muraty men maqsaty... bár-bári Sáken jyrlarynda túgel qamtylǵan. Ras, ol týyp-ósken Alakólinen, Almaty men Alataýynan, óri ketse Moskva mańynan uzap shet elderge saıahatqa shyqpapty. Ony ózi de jasyrmaıdy. "Nil darıany nesine jyr eteıin ári ketse ol da bir İle shyǵar!" nemese "Aqyn, tegi, Magellan emes shyǵar jerdi aınalyp shyǵatyn jel kememen!" dep shynyn aıtady. Bul, ásili, Nil darıany ıa bolmasa ózge eldi mensinbeýden týǵan jalǵan kókirek emes, aqynnyń taqyrybyn tar dep jazǵyratyn joldastarǵa qaıtarǵan tujyrymdy jaýaby bolsa kerek.

Sonymen toqsan aýyz sózdiń tobyqty túıinin aıtqanda, Sáken únemi izdený, osý ústinde júrgen aqyn. Ol súıikti Alakóli jaıly bir óleńin bylaı aıaqtapty.

Alqynyp kelem áli,
aıdyny keń
alys bir darıaǵa jetem be dep!

Júıriktiń muraty — ozý bolsa, aqyn muraty kózdegen maqsatqa jetý.

Sáken, amandyq bolsa, oǵan da jetedi.

"Lenınshil jas" gazeti, 1985 jyl

---