InfoHub Logo

Kenen Ázirbaev (1884-1976) — qazaqtyń áıgili halyq aqyny, kompozıtor. Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri. Týyp-ósken jeri – Jambyl oblysynyń Qordaı aýdanyndaǵy Mátibulaq degen óńir. Ǵasyrǵa jýyq ǵumyr keshken Kenen ózi ómir súrgen zamandaǵy áıgili «ıýn jarlyǵy», sonymen sabaqtas 1916 jylǵy ult-azattyq qozǵalysy, odan sońǵy Qazan tóńkerisi, ujymdastyrý naýqany, halyq dáýletiniń jappaı tárkilenýi, halyqty qynadaı qyryp ketken asharshylyq, repressıa, soǵys, odan keıingi tyń ıgerý men ekpindi qurylystar salý barysyndaǵy jelbýaz uranshyldyq sıaqty halyq taǵdyryna túbegeıli ózgeris engizgen tarıhı oqıǵalardyń bel ortasynda boldy.

Jaı syrttaı baqylaýshy emes, sol tarıhı oqıǵalarǵa Kenen sergek aralasyp, óziniń azamattyq pozısıasyn boıyndaǵy býyrqanǵan daryny arqyly aıǵaqtap otyrdy. Bul rette, Kenenniń ánshi, aqyn, jyraý, kúıshi retindegi alýan arnaly shyǵarmalaryn ózi ómir súrgen zamanynyń jandy shejiresi deýge bolady. Ol óz ǵumyrynda júzden asa án shyǵaryp, onyń óleńin de ózi týyndatyp, buǵan qosa asqan sheberlikpen ózi oryndaǵan birtýar daryn ıesi. Sondaı-aq, eki júzdeı lırıkalyq, dıdaktıkalyq arnaýlar men tolǵaýlardyń avtory. Onyń repertýarynda ońdaǵan epıkalyq jyr-dastan bolǵan. Sol jyr-dastandardy tańdy-tańǵa uryp jyrlap, tyńdaýshysynyń qulaq quryshyn qandyryp, halyqtyń rýhanı uıtqysy bolǵan tulǵa.

Ol án men jyrdyń kenshi atanǵan Jetisýdyń ǵana emes, ısi qazaqtyń ánshilik-kúıshilik, aqyndyq-jyrshylyq, sal-serilik dástúrin tereń ıgergen óner tarlany. Kenenniń daryn tegeýrini qazaqtyń án ónerin áýendik ıntonasıalyq jaǵynan baıytyp, ánniń túr-tulǵasyn jańa bıikterge kóterip, taqyryp aıasyna tarıhı-áleýmettik tyń mazmun darytyp, sony óristerge alyp shyqty. Onyń «Boztorǵaı», «Kóksholaq», «Oı, bulbul», «On altynshy jyl» sıaqty ánderi áýendik tolymdy jańalyqtaryna qosa, bitim-qurylysy men taqyryby turǵysynan da ózindik tól sıpatymen daralanady. Bul ánderdiń qaı-qaısysynyń da astarynda ýaqyt tynysyna qosa, eń aldymen Kenenniń óziniń tarıhı túısik-zerdesi, jaltaǵy joq bolmysy ańǵarylady. Máselen, 16-shy jylǵy tolqýdan kóp buryn dúnıege kelgen «Oı, bulbul» óleńinde bulbulmen muńdasa otyryp, «Qańǵyrtqan ekeýmizdi patsha qurǵyr» degen sózdi aıtý úshin yza-kekke qosa, sol kezdegi irip-shirigen saıası ahýaldy túsinetin kóregen zerde kerek qoı. Nemese, kúndeı kúrkiregen Otan soǵysynyń alǵashqy kúnderinde-aq Alataýdyń aq ıyq qyranyndaı sańqyldap, «Bizdiń Otan jeńedi!» dep jar salýy – erge laıyq jaltaqsyz senimniń, aqynǵa laıyq optımızmniń, aqylgóıge laıyq kóregendiktiń aıǵaǵy bolsa kerek.

Kenen Ázirbaev artyna ólmes mol mura qaldyryp, halyqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan rýhanı asyl qazynalaryn búgingi ómirimen sabaqtastyrýǵa ólsheýsiz úles qosqan ónerpaz. Aqıyq aqynnyń ólmes óleń-jyrlary ólmes mol mura qaldyryp, halyqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan rýhanı asyl qazynalaryn búgingi ómirimen sabaqtastyrýǵa ólsheýsiz úles qosqan ónerpaz. Aqıyq aqynnyń ólmes óleń-jyrlary men ásem án-kúıleri halyqpen birge máńgi jasaı bermek.

---