InfoHub Logo

Kenesary han (1802-1847) — Qazaq handyǵynyń sońǵy hany, ult azattyq kóterilisiniń áıgili basshysy. Ol óziniń tegi jaǵynan tóre tuqymynan. Babasy qazaqtyń ataqty hany Abylaı. Arǵy atalary Shyńǵys hannyń Joshy degen úlken balasynan taraıdy. Abylaıdyń áıeli qalmaqtyń Hochý mergen noıannyń qyzy Topyshtan Qasym sultan týady. Kenesary osy Qasym sultannyń balasy.

1822 jyly Reseı ókimeti Kishi júz ben Orta júzdegi handyq bılikti joıyp, aǵa sultan men sultan ákimder bıligin engizedi. Sóıtip, Reseı ókimeti qazaq eliniń ishki tirligine tikeleı aralasyp, óz ústemdikterin júrgize bastaıdy. Osyǵan qarsy shyqqan Kenesary handyq basqarý júıesin qalpyna keltirýge kúsh salady. Ol óz oıyn Reseıdiń jergilikti ákimshiligine, sonymen qatar patshanyń tikeleı ózine de jetkizedi. Biraq patsha ókimeti Kenesarynyń talaptaryn oryndaýdan bas tartady. Sondyqtan da ol óz maqsatyn kúshpen júzege asyrýǵa kirisedi.
Kenesary kóterilisin jer jerden qoldaýshylar kóbeıedi. Óıtkeni patsha ákimshiligi qazaqtardyń jerin tartyp alyp, áskerı bekinister sala bastaıdy. Kóshpeli el ata qonysynan aıyrylyp, mal jaıatyn jańa jer izdeýge májbúr boldy.Onyń ústinen patsha úkimetiniń alym salyǵynyń aýyrtpalyǵy da olardy dińkeletip bitken edi. Osynyń bári qazaq qaýymynyń narazylyǵyn kúsheıtip, olardy Kenesary bastaǵan kóterilisti jan jaqty qoldaýǵa ıtermeledi. Kópshiliktiń qoldaýymen Kenesary 1841 jyly Qazaq handyǵynyń hany bolyp saılandy.
Patsha ókimeti kesip alǵan jerlerdi zańdy ıesine qaıtarý jolyndaǵy kúreste Kenesary áskerı kúshterdi uıymdastyrý barysynda Orta Azıa handyqtarynyń tájirıbesine súıenedi. Ol óz áskerin júzge, myńǵa bólip júzbasylar men myńbasylardy taǵaıyndady. Ásker tártibin buzǵandar qatal jazalandy.

Kenesarynyń syrtqy saıasatynyń basty maqsaty Táýelsiz Qazaq handyǵyn qurý bolatyn. Ol osy maqsatyn júzege asyrý úshin Orta Azıa handyqtarynan ózine súıeý izdeıdi, olardyń ishki isine aralasyp, bıleýshilerin óz jaǵyna tartýǵa kúsh salady. Hıýa hany men Buqar ámirine óz elshilerin jiberip, baılanys ornatady. Orta Azıa memleketterimen saýda kólemin ulǵaıtyp, olardan ózderine qajetti qarý jaraq, oq dári alyp turady.

---