InfoHub Logo

Ádette, keıbir aqynnyń birde tamasha óleńine tamsansań, endi birde shalaǵaılaryn oqyp opynyp qalatynyń da ras. Al Sáken aqynnyń, Sáken Imanasovtyń óz áriptesterinen atyn ozdyryp turǵan bir artyqshylyǵy bar. Ol — aqynnyń ortaqol óleńder jaza almaıtyny. Muqaǵalı armandaıtyn naǵyz aqynnyń naq ózi de osy Sáken Imanasov ekenine óz basym ımandaı senemin. Aqtaryla aıtqan oı-pikirimiz — jalań sóz emes. Ony aqynnyń jańa kitaby — "Ar aldynda" arqyly dáleldemekpiz. Kitaptyń betashary mynandaı bir shýmaq óleńmen ashylǵan:

— Aıtam búgin — aıtam degen sózim eń,
Dúnıege qarap shyndyq kózimen.
Ar aldynda men ózimdi árdaıym
Dar aldynda turǵandaı-aq sezinem.

Sáken aqynnyń syry da, shyny da taıǵa tańba basqandaı osy joldarǵa syıyp túr. Bul ári tek osy jınaqtaǵy óleńderge ǵana qatysy emes, aqynnyń kúlli shyǵarmashylyq jolynda ustanǵan murat-qaǵıdasy desek te áste qatelespeımiz.

Shyndyqty aıtyp shyryldaý, aqıqatqa ara túsý, sóıtip alqaly top aldynda aqtaryla aıtyp, "aınalamnyń biri uqpasa biri uǵar" dep aǵynan jarylý — aqynnyń adamzattyq ar aldynda merez minez, oǵash qylyq, jat túńiler jaman ǵadetten arylýǵa úzdige úndeýi dep uǵamyz. Tózimi temir, dáti berik qaısar eldiń aqyny:

Záýde bir uqtyra almaı ózińdi elge,
baz keship, dúnıeden bezgeninde
aıamaı, aıaq asty jatady ushyp
sary altyn "samorodnyı" sóziń jelge, —

dep aqıqattyń ala jibin attap kete beretin, shyndyqqa qulaq aspaıtyn kesirli kereńderge renjıdi. Aqynnyń óleńderi bastan-aıaq qalyń oqyrman qaýymmen syr bólisýge negizdelgen. Ómir-tirshiliktiń qubylmaly, quıtyrqy, túlki bulań sátterinde estiniń sózin elep jatqan eshkimniń joqtyǵy janyn jabyrqatqan aqyn birde:

Kókiregin ys emes, yza basqan,
Myń aldanǵan tirlik-aı, júz adasqan, —

dep qamyǵady.

Sáken aqynnyń sózi óz ómirbaıanynyń syry men muńy emes, jalpaq el, jalpy jurttyń kókeıinde júrgen ózek jardy oı-tolǵam. Sáken sony som sózderimen óleń joldaryna kóshirip shyqqan ǵoı dep qabyldasaq jón bolar.

"Tapqanyńnan káne, — dep tabalaıdy dos-dushpan, —
Edigedeı eńirep, eldiń qamyn jegennen?.."

Áıteýir, bir qarynnyń qamyn oılap, baılyǵyna bola áldekimderdiń aldynda esi ketip, jatsa jastyq, tursa tósek bolýǵa daıar pendelerdiń bet-perdesin ashyp, ashyna aıtylǵan aqıqatqa qalaı bas ımessiń?!

Osy jınaqtaǵy "Qazaqy áńgime" óleńi — búgingi zaman adamdarynyń keskin-kelbetin kelistire sýrettegen. Soǵan oraı aqynnyń:

"Qoıyńdarshy... qoıa túr sen, qoıyndar,
Kún týady kinámizdi moıyndar", —

degen ýáji de kóńilge qona ketedi.

El sózin aıtar jerde dýaly aýyz azamattyń aldyn orap ketetin kelte aqyl keshshelerdiń kópirme, keppe, túıirdeı batymy joq áńgimege áýestigin mineıtin myna joldar taýyp-aq aıtylǵan emes pe:

"Qoshemettep, qolpashtap aınalasy,
Sóılep jatyr... sóılesin... baı balasy...
Kúńkildi de, juraǵat, tyıshy myna,
Kim qarapty aýzynyń qısyǵyńa!"

Basyńa qysyltaıań kún týǵanda qasyńnan udaıy ımany bar izgi adamnyń tabyla bermesi taǵy shyndyq. Osy oraıda adal dos izdep armandaǵan aqyn sózderine rıasyz ılanasyz:

"Taýǵa da soǵar sen úshin
tasqa da soǵar mańdaıdy,
aınymas aıtqan sertinen,
asyl dos degen qandaı-dy?!
Qolyńda bılik bolmasa,
jalt berip shyǵyp jalǵan dos,
basyńa qıyn is tússe qasyńda
biri qalmaıdy".

Mine, bul bizdiń emes — kóptiń sózi, bárimizdiń ortaq oıymyz.

Tirshiliktiń qýaný-qyzyǵýynan góri, nalasy men jalasy basym túsip janyńdy jaralap, kóńilińdi qaralap, jigerińdi jasytatyn sátterinde ózińe-óziń Sáken aqynsha saýal qoıatynyń da ras qoı:

"İshkenim de, jegenim kúshaladaı,
ómir edi netken bul qusaǵa baı...".

Oqyrmanmen oı bólisip pikir alysýǵa kelgende aqyn seniń senimdi serigiń, syralǵy dosyń sıaqty aǵynan jarylady:

"Bara jatsa shynymen bilgińiz kep,
aıtpasaq ta Alashqa úlgimiz dep, —
Kisilikten basqaǵa burylmaǵan,
shyryldaǵan bireý ek shyndyq izdep...

Bul árıne aqynnyń qaraqan basynyń muń-jyry emes, bárimizdiń kókeıimizdi tesken oıtolǵaq.

Aqynnyń aq sóılep adal júrýdi dáriptegen jyrlary jan dúnıeńizdi sáýir sezimge bólep, tazalyqtyń tas bulaǵynan sýsyndatady.

"Tirlikke boı aldyrmaı kúıbeńi kóp,
tik turyp, tike sóılep úırenip ek.
Tas tuma tunyǵynan qanyp iship,
Qas-kúná qylyǵynan jırenip ek".

Tatymdy sóz, tereń túıin óleńniń óńin kirgizip, eriksiz esińe túse beretin sıqyrly sezimge ıe.

Sáken aqynnyń "Teńiz" degen tamasha óleńi bar. Toǵyz baldyq tolqyny alyp kemeni urshyqsha úıirip, adamdardyń úreıin ushyrǵan sátti sýretteı otyryp, ómir tolqynynyń da bizdeı pendelerdi ara-tura osyndaı qaýip-qaterli synaqtan ótkizip turǵanyn tileıdi. Osy bir ornyqty oı, shynaıy sheshim óleńde óte ádemi órnektelgen:

"Álqıssa, ótpeıin dep sherden kende,
sala ma ómir seni sergeldeńge, —
aıtqyzyp ımanyńdy, aýyq-aýyq
ne jetsin teńiz bop ta terbelgenge!"

Búgingi aýmaly-tókpeli zamanǵa, qońyr qoǵamǵa, barly-joqty tirshilikke qyryn qarap, keleshekten kúder úzip ketýdiń azamattyqqa jat qylyq ekendigin de aqyn ashyp aıtady. Birde keıin qalyp, birde ilgeri ozǵan el kóshiniń túzelgenin tilge tıek etip jurtshylyqty jyrymen jubatady. Eliniń ergenine, óziniń bolashaǵyna nyq sengen aqyn: "Ózindeı elim barda, túbinde bir qonatyn sıaqtanar maǵan da baq" dep jyr tógedi. Baryn bazarlap, joǵyna júdemegen kisiniń táýbeshil de qanaǵatshyl beınesin aıshyqtaǵan aqynnyń ár sózinde nár, ár jolynda mán bar. Marapat, maqtaý tilemeı, tórde otyrýǵa umtylmaı, týǵan jerdiń tútininiń túzý shyqqanyn qalaǵan aqynnyń azamattyǵyna tánti bolasyń:

"Bile tura bul kúngi tirligińdi el,
Jarylqaı da qoısyn-aý kimdi kimder.
Azaımasyn tek qana asyqtyrǵan,
Ǵashyq qylǵan ózine nurly kúnder!"

Sáken aqynnyń óleńinde músindelgen keıipkerler — aıar emes, adal, órkókirek emes, óreli, basynan artyq sóz asyrmaıtyn, dosynan syryn jasyrmaıtyn, dushpanǵa keýdesin bastyrmaıtyn, bireýge jaramsaqtanyp kishireımeıtin, qaryn toıǵyzýdy oılap kisige kúnin túsirmeıtin, jeksuryndardy janyna jolatpaıtyn, qıanat kórse qasqıyp qarsy turatyn turpaty bólek tulǵalar. Onyń "Ar satpaý edi Allaǵa bergen antym da" degenin qosyla quptaımyz. Endigi kezekti jyr joldaryna bereıik:

"Men emes tasyryń da, taqsyryń da,
balaımyn sonyń bárin jaqsy yrymǵa.
Kólemin qalyń elmen qatar kórip,
aǵyn da, qarasyn da, aqshylyn da...
Bireýdi jek kórem be, kektenem be,
orynsyz bolǵan emes ókpe mende...
Áldiniń álsiregen kezin baǵyp,
eshkimge urynbadym ózim baryp...
...Aqynmyn, aqyldymyn deýge baryp,
kórmedim kisi aldynda keýde qaǵyp,
eshkimniń túsken joqpyn eginine,
jel bitip kóńilime, keýlep alyp..."

Ómirdiń talaı bel-belesterin basynan ótkerip, jyr áleminde juldyzy janǵan arqaly aqyn Sáken sara sózimen jan saraıymyzdy jańǵyrtyp, ar aldynda arylýǵa jol ashqan, óleńderiniń mándiligi men máńgiligin moıyndatqan dara daryn.

Sol sebepti de aqynnyń:

"Tirliktiń talaı tezinen ótip buralań,
yzǵaryna da, muz-qaryna da shydaǵam.
Kelemin óli qyp-qyzyl órttiń ishinde,
jyǵylyp,
turyp,
buǵynyp,
kúlip,
din-aman!" —

degen syryna senemiz, qýana qol soǵamyz jáne osy joly memlekettik marapat báıgesinen baǵy janyp, jorǵa jyry ozyp kelýine biz de tilek qosamyz.

"Jas Alash" gazeti, jeltoqsan, 2006 jyl

---