InfoHub Logo

Qudaı-aý, bári kúni keshe sıaqty edi-aý. Qazir oılap otyrsam, Sáken aqynmen alǵash tanysqanymyzǵa qyryq jylǵa jýyq mezgil ótipti. Bizdi tabystyrǵan kıeli qara shańyraq "Lenınshil jas" bolatyn. Altyn jaldy jyr arǵymaǵyn ertelete erttep minip, aqyndyqtyń arman-taýyna tezirek jetýge asyqqam albyrt aqynnyń qatarlasy, qalamdasy bolǵan bizge sol bozbalanyń búginde basyn bozqyraý shalǵan jigit aǵasy jasyna jetip, eliniń aıtýly azamaty, arqaly aqyny shaǵyn kórýdiń ózi aǵymyzdan jaryla syr aqtarýymyzdy surap turǵan joq pa?! Onyń ústine keıipkerimiz ishkenge máz, jegenge toq kóńilmen kún keshken kóptiń biri emes, eliniń sózin sóılep, jyryn jyrlaǵan suńǵyla aqyny bolǵandyqtan da aıtylar áńgime, shertiler syr bólekshe bolary belgili ǵoı...

Minekı, aldymyzda alpystyń asqar beline shyqqan Sáken aqynnyń bir tomdyq tańdamaly jyr jınaǵy jatyr. Bul ózi aqynnyń el aldynda bergen esebi syńaıly. Iaǵnı tańdamalysy — tartýy. Biz sıaqty ejelgi oqyrmandaryn da, jyrsúıer jas qaýym ókilderin de Sáken óleńderi salǵan jerden sabyrly, salmaqty oılardyń tuńǵıyǵyna tarta jóneledi. Oqýshyny birden baýrap alatyn, árıne Sákenniń aqyndyq qudiretiniń kúshtiligi, óleńderiniń sıqyrly syrǵa, munarly muńǵa toly tebirenisti tegeýrini bolar. Sáken aqynnyń kózge uryp turǵan bir ereksheligi aqylgóısýden aýlaq, dilmarsýǵa den qoımaıtyndyǵy. Aqyn ne aıtsa da aǵynan jarylyp, aq adal oılaryn ortaǵa salyp, alańsyz syrlasady. Syrttaı syrlassa da, janynda jaıǵasyn otyryp, júrek sózin aqtaryla aıtqandaı sezdiretin bir sıqyry bar. Beıtanys bolsań da jan dosyndaı jaqyn tartyp, kókeıindegi kóp syryn alańsyz kóńilden aqtarǵan aqyn jyryn súısinip, aıyzyń qanyp oqı beresiń, oqı beresiń. Al bul naǵyz aqyndyqtyń belgisi emeı, nemene?! Osy jerde Sáken aqyndyǵynyń taǵy bir qyryn asha ketsek deımiz. Biz biletin Sákenniń ózi qandaı bolsa, óleńi de sondaı, ıaǵnı óleńi men ómiriniń túbiri, tabıǵaty bir.

Sákendi biletinderdiń bári onyń aqyldylyǵy men týrashyldyǵyna tánti. Onyń kimniń aldynda bolsyn jaǵymsyp, jaltańdamaıtyn, kókeıindegisin kúmiljimeı birden betke aıtatyn tik minezi shataqshyldyǵy emes, shyndyqty súıetindigi. Ózi adal adam ózgeniń de meılinshe taza, ádil bolǵanyn qalaıdy. Osy jerde óleńi ózine tartsa, aqyndyǵy azamattyǵymen týystasýy da zańdy qubylys. Sáken aqynnyń qazirgi qazaq poezıasynyń bir tulǵasy bolýynyń syry da osy jerde. Aqyn óleńderiniń óresi bıik, ónegesi ózgeshe qymbat. Ol qudaı syılaǵan darynyn dalaǵa shashyp, "shópti de, shóńgeni de" óleńge qosyp júrgen joq. Qoǵam, zaman, ýaqyt sózin sóılep, syryn shertýge kelgende aqyn jyry taıpalǵan jorǵadaı jele jóneledi. Aqyn syldyr sózge, orasholaq oıǵa, syrdań sezimge jol bermeı, qısynyn taýyp qıadan shalýǵa sheber.

Sáken aqynnyń lırıkalyq keıipkerleri ylǵı da el azamatynyń oıyn oılap, sózin sóılep, isin isteýge daıar turatyn dara sıpatymen súıkimdi. Myna bir joldardy oılana oqıyqshy:

...Shyndyq úshin shaıqasýdan bir tanbaı,
Aıtarymdy aıtam elge bultarmaı.
Bas ketse de — tura almaımyn úndemeı
Jalǵandyqty jalǵyz ózim qurtardaı!
...Rasynda
Qyrlanbaı da buldanbaı,
Aıtady elge ashshy-tushshy syr qandaı, —
Ar aldynda aqyn ózin árdaıym,
Sezinbese dar aldynda turǵandaı?!

Osy óleńdi oqyǵan árbir adam el-jurt aldynda óziniń de osyndaı qadir qasıetimen tanylýǵa tyrysyp baǵar. Iá, azdy-kóp ǵumyryn qaıtkende de kirshiksiz kisilik, qapysyz ımandylyq jolyna jumsap, ar-ojdanyna daq túsirmeı, adaldyqqa sert baılaǵan, asqaq adamgershilikti dúnıeniń bar qyzyǵy men bar baılyǵynan artyq kóretin adamnyń beınesin aqyn osylaısha somdaǵan.

Aıtary kóp azamat aqynnyń qaı óleńin oqysań da onyń fılosofıalyq oı-túıinine túısinip, sóz saptasyna súısinesiń. Kóńil kózi kóregen, oıy ushqyr, sózi utqyr aqynnyń óleńderi seniń de janyńdy jaı taptyrmaı, tynyshyńdy qashyrǵan ómir qubylystarymen kezdeısoqta kezdestirip, tań-tamasha qaldyratyny bar. Sáken aqyn beıne bir seniń oı-sezimińdi, kóńil kúıindi, aıtar sózińdi estip alǵan kisishe jyr tógedi. Beıne meni men seniń basyńnan keshken jaǵdaıdy jyrǵa qosyp, aıtpaǵyńdy aıtqandaı áserlenesiń. Osy oraıda jınaqtaǵy myna bir eki óleńge arnaıy toqtala ketken jón bolar. Kúzgi aspanǵa kóz salǵan aqyn júrek sýyra syńsı suńqyldaǵan jalǵyz tyrnany baıqap qalady. Ádettegideı tobymen tizile ushpaı, syńarynan aırylyp, suńqyldaǵan jalǵyz tyrna týraly jyr ony oqyǵan adamdy san taraý oıǵa qaldyrady. Jubynan kóz jazyp qalǵan tyrnaǵa jany aýyrǵan aqynnyń kóńil kúıi, sezimi seni de eriksiz eritip, eljiretip, qaı-qaıdaǵy muńǵa batyraryn qaıtersiń. Qusty aıaısyń, sóıte tura jalǵannyń jalpaǵynda jalǵyz qalǵan adamdar da bar ekeni esińe túsedi. Solardyń taǵdyry tolǵantyp, jaqsy orta, jaısań jandardyń arasynda júrip, alańsyz ǵumyr keshýdiń baǵasyn bile túskendeı bolasyń.

Zamandastar men qalamdastar Ekinshi óleńniń aty "Arlannyń ajaly" Aıbarly arlan ıt basymen aınaladaǵy jurtqa aty shyǵyp, dúıim eldi dúrildetken edi. Sol arlan ıt keıin qartaıyp, jurttyń esinen shyǵyp ketedi. Sol ıt bir túni qyr asyp ketedi de, aıdalada top qasqyrǵa kezigedi. Aqyn arlan ıttiń ajaly qalaı jetkenin, top qasqyrǵa qaımyqpaı qarsy shaýyp, qaısarlyqpen qalaı aıqasyp, erlikpen ólgenin óleńmen órnektegen. Tekti ıttiń tekke ólmeı, sońǵy demi bitkenshe aıqasyp, bir qasqyrdyń janyn jahanamǵa jiberip, sony jastana jatyp kóz jumǵany da kim kimge de ǵıbrat bolǵandaı. Árıne, asyl tekti arlan ıt osylaısha ólgen shyǵar, alaıda aqyn sonyń mysalyn áńgimeleı otyryp, adamdardy da erlik pen ójettikke úndep otyr emes pe?! Adamdarǵa qartaısań da qadir-qasıetińdi qashyrma, ólimiń de ózgege ónege bolsyn degen oıǵa batyryp túr. Sáken aqynnyń júregin jaryp shyqqan mundaı ónegesi ózgeshe, ǵıbraty ǵajap óleńder tipti de kóp.

Biz biletin Sáken aqynnyń óleńderi saıası naýqan, ótpeli kezeń jóninde ún qosyp, urandaýdan aýlaq. Olardy ońasha otyryp oqyp, ońasha syrlassań ǵana kókeıińe qonady. Rýhanı kóregendigi kópshilikti tánti etken aqyn jyrlarynan jalǵyzdyń emes, jalpy jurttyń júregine uıalaǵan muń men syrdy uǵasyz. Sáken bútin bir urpaqtyń ómirbaıanyn óleńderine arqaý etken. Ol ózi burqyrata jazyp, tom-tom kitap ta shyǵarǵan joq. Sóıte tura qalyń oqyrman kóńilin tolqytyp, sezimiń syrǵa bólegen óleńderi el esinde jattalyp qalyp jatady. Aqynǵa budan artyq qandaı baqyt kerek?!

Qazirgi qazaq poezıasyn jańa beleske kóterýge belsene atsalysqan, rýhanı qazynasyn baıytyp, ulttyq kórkem oıymyzǵa ortaımas olja salǵan Sáken sańlaq aqyn sanatyńda. Aqyn óleńderiniń taqyryby tanys bolǵanymen, sózi sara, oıy dara. Al bul aqyndyq sheberliktiń úzdik úlgisi retinde baǵalanatyn erekshelik. Bir aqynnyń bar qazaqtyń arman-ańsaryn óleńmen órnekteýi talantynyń tarlandyǵy. Aıryqsha aıshyqty jyrlar jazǵan tótenshe daryndy aqynnyń halqynyń aıaly alaqanynda júrýi de jaqsylyqtyń belgisi. Ár týyndysynyń ózindik órnegi, ózindik syr sıpaty bolýy Sáken aqyndy qazaq óleńiniń tórine shyǵarǵany da shyndyq. Aqynnyń sóz saptaýdaǵy zergerligi, zerdeliligi aıryqsha. Ár sózdiń boıaýyn taýyp, sýretin salyp berýde de eshkimge uqsamaıtyn aqynnyń jyr joldarynyń áýeni men áýezine de erekshe mán berip, onyń mazmunyn baıytyp, kórkemdigin asyrýǵa asyǵatynyn baıqap baǵamdaý da qıyn emes. Sáken aqyn sózge sondaı usta, oıy nusqa. Onyń jyrlary janyńdy jadyratyp, sezimińdi serpiltip, oıyndy on saqqa júgirtip, júregińdi baýrap alatyndaı asa tartymdy. Tosyn tapqyrlyq, tyń oı ózindik kórkemdik keste Sáken aqyn jyrlaryn aıryqsha aıqyndaıtyn osyndaı qasıetteri. Sózi dýaly dúl-dúl aqynnyń dúnıe qubylystaryna óz kózqarasy, óz topshylaýy, óz tujyrymy bar. Oǵan súısine qulaq túretinimiz de sol sebepti. Aqyn óleńderi týǵan jer, ósken eldiń júregine jaqyn, kóńiline ystyq qadir-qasıetin arttyra, asqaqtata túsýimen qymbat. Bul oraıdaǵy qaısybir óleńderin oqysańyz da sózben aıtyp jetkize almaıtyn, alaıda jan júregińdi baýrap balqytyp, eljiretip, kóńilińdi kókke órletip, sezimińdi seldetip ketetin qupıa bir qudiret kúshke ıe.

Kúrmeýi qıyn kúrdeli ómirdiń shytyrman shyndyqtary shýdadaı shıratylyp, shıyrshyq atyp jyr joldaryna kóshedi. Aqynnyń oı-parasaty kúndelikti, úırenshikti qońyr tirshilikten qanshama syr ashyp sulýlyq taýyp, kóńilińdi ózgeshe kúıge bóleıdi. Sergek sezimdi, suńǵyla oıly aqynnyń bylaıǵy jurt baıqamaıtyndy baıqap, bylaıǵy el elemeıtindi elep, ony jalpy jurttyń júregin tolqytar tolǵaqty, mándi máselege aınaldyrýy jan jomarttyǵynyń, baıqampazdyǵynyń jarqyn mysaly. Ár óleńin ár adamnyń óz kóńiliniń kúıi, janynyń syryndaı qabyldanatynyn qaıtersiń?! Sáken aqyn adamı bolmysymyzdyń tereń túpkirine úńilip, qaıtalanbas poetıkalyq portretter jasaýǵa kelgende de aldyna jan salmaıdy. Sol qasıetimen de aqyn jyrlary siz ben bizdi rýhanı izgilikke, rýhanı kemeldikke úndeıdi. Onyń óleńderiniń ómirsheńdiginiń túpki syry da osynda. Sáken óziniń oqyrmanyn — qalyń eli qazaǵyn rýhanı tutastyq pen adamı tazalyqqa, namysqoılyq pen arlylyqqa shaqyrǵan jyrlary arqyly abyroıyn asyrǵan aqyn. Ol qazaq poezıasyna sony súrleý, tyń tynys, biregeı betburys jasaýymen de óz ornyn tapqan talant. Arqaýy berik, arnasy keń asyl jyrlary jan tazalyǵynyń, ar tazalyǵynyń bastaý kózi — tunyq týmasy jáne sol qasıetimen qundy. Arqaly aqynnyń jyr beınesindegi jebeýshisi, talantynyń qos qanaty — shalqar shabyty men shynaıy sheberligi.

Sáken jyly júrekti, adal tilekti, kesek, márt minezdi azamat aqyn. Kádimgi ańsarymyz aýyp aıyzymyz qanyp aýzymyzǵa alýǵa laıyq, ot aýyzdy, oraq tildi biregeı aqyn ekendigi daýsyz. Aryndy da daryndy aqyn Sáken Imanasov júreginde sáýlesi bar qazaq balasynyń bárine syıly, bárine súıikti kórnekti qalamger. Kemel jasqa jetken kenen aqynǵa — el-jurttyń súıispenshiligine bólengen aqynǵa budan artyq baq pen baqyttyń qajeti de bola qoımas deımiz. Osy jasyna deıin depýtat ta boldy dárejeli qyzmet te istedi. Onyń bári-bári ótkinshi tirshilik qoı. Máńgiligi ózi jazǵan óleńderi ǵana. Sonysy ǵumyrly bolǵaı. Aqyn aǵanyń jyr jolyndaǵy nurly joly jalǵasa berýine, jasaǵannyń bergen jasyn jasap, otbasy — bala-shaǵasynyń qyzyǵyn kórip, batagóı baba aqyn bolýyna kóppen birge biz de tilek qossaq deımiz.

"Egemen Qazaqstan" gazeti, 7 mamyr 1998 jyl

---