InfoHub Logo

باياعىدا مۇرات دەگەن كىسى بولعان ەكەن. ءبىر كۇنى ول الىس ساپارعا اتتانادى. جول ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، قاتتى شارشاعان مۇرات ايدالاداعى جالعىز ۇيگە كەز كەلەدى. ۇيگە كىرسە، اياعى كىسەندەۋلى، جاس، ادەمى كەلىنشەك وتىر. قاسىندا ءۇش كۇشىك جۇگىرىپ ءجۇر. مۇرات امانداسىپ بولعان سوڭ:

         — قۇدايى قوناقپىن. ءدام ايداپ وسى ۇيگە كەلىپ وتىرمىن. قارسى بولماساڭىز، ءسىزدىڭ ۇيگە توقتاپ، الدەنىپ، تاماقتانىپ السام با دەپ ەدىم. اقىڭىز كەتپەس، پۇلىن بەرەم، – دەيدى.

كەلىنشەك مۇراتتى ەت پەن قىمىزعا تويدىرادى. تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ، بىر-بىرىنەن ءجون سۇراسادى. كەلىنشەكتىڭ اتى حانىم ەكەن. ول:

         — مەن سيقىرشى شالدىڭ ايەلىمىن، مىنا كۇشىكتەر - ونىڭ بالالارى. كۇيەۋىمنىڭ بويى ءبىر قارىس، ساقالى قىرىق قارىس. ول ءقازىر مالىن باعىپ، دالادا ءجۇر. ۇيگە كەشكە قاراي كەلەدى. ءوزىنىڭ ماعان كورسەتكەن قورلىعى ۇشان-تەڭىز، – دەپ اڭگىمەلەپ بەرەدى. — مەنىڭ ادام اتاۋلىنى كورمەگەنىمە ءبىرتالاي جىل بولدى. ءسىزدى قۇداي ايداپ كەلگەن شىعار. مەنى وسى پالەدەن قۇتقارا كورىڭىز، – دەيدى سۇرانىپ.

مۇرات كەلىسەدى، سول كەزدە حانىم ءسوزىن جالعاستىرىپ:

         — ونىڭ كەلەتىن ۋاقىتى بولىپ قالدى. بۇل جەردەن تەزىرەك كەتكەنىمىز ءجون. ءوزى – جۇيرىك. ءبىزدىڭ ءبىر كۇن جۇرگەن جەرىمىزگە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتىپ بارادى. ۋاقىت ۇتۋ ءۇشىن، وسى ءۇيدى جىعىپ، زاتتارىن ءار جەرگە ۇيەيىك. سوسىن بالالارىنىڭ ءبىرىن باتىسقا، ءبىرىن شىعىسقا، ەندى ءبىرىن تەمىرقازىق جۇلدىزىنىڭ باعىتىنا قاراي اپارىپ تاستايىق. ول بالالارىن جيناپ، زاتتارىن تۇگەندەپ جۇرگەندە، ءبىز ءبىراز جەرگە بارىپ قالارمىز، – دەيدى.

         ەندى ەكەۋى وسىنىڭ ءبارىن ورىنداپ، قاشادى. جول-جونەكەي مۇرات:

         — بۇل جاۋىزدىڭ قولىنا قالاي ءتۇسىپ ءجۇرسىز؟ – دەپ كەلىنشەكتەن سۇرايدى.

         — ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءبىر اساۋ اتى بولاتىن. بىردە ول جوعالىپ كەتتى. سونى ىزدەيمىن دەپ ەلدەن الىستاپ كەتىپپىن. ءبىر مەزگىلدە قاراسام، اتىم ءبىر بۇتادا بايلاۋلى تۇر. جاقىنداپ كەلسەم، بۇل بۇتا بولماي، بويى ءبىر قارىس، ساقالى قىرىق قارىس شال بولىپ شىقتى. اتىمدى سۇرايىن دەپ جاقىنداعان كەزىمدە، ول مەنى شاپ بەرىپ ۇستاي الدى. اياق-قولىمدى بايلاپ، ۇيىنە الىپ كەلدى. اتىمدى سويىپ جەدى. ءوزىنىڭ ماعان كورسەتپەگەن قورلىعى جوق، – دەپ، حانشايىم جاۋاپ بەرەدى دە: — ءجۇرىستى تەزدەتە تۇسەيىك، ول ەندىگى ۇيىنە كەلگەن بولار. ەگەر شال ءبىزدى قۋىپ جەتەر بولسا، ەسىڭىزدە بولسىن، ونىڭ سيقىرى تەك باسىنا قاتتى سوققى تيگەن كەزدە عانا جويىلادى، – دەپ، ءسوزىن جالعاستىردى.

         وسىلاي حانىم مەن مۇرات كۇنى بويى ءجۇرىپ، ءتۇن بولعاندا ءبىر جەرگە كەلىپ جاتادى. تاڭەرتەڭ مۇرات حانىمدى تاپپاي قالادى. «قايدا كەتتى ەكەن؟» دەگەن ويمەن جان-جاعىنا قاراپ تۇرعان ول الىستان جۇگىرىپ كەلە جاتقان كىشكەنتاي ادامدى كورەدى. «بويى ءبىر قارىس، ساقالى قىرىق قارىس شال وسى بولار» دەپ، مۇرات قاشا جونەلەدى. جۇگىرىپ بارىپ ءبىر تەرەكتىڭ باسىنا شىعادى. سيقىرشى شال دا تەرەككە ورمەلەيدى. وسى كەزدە شالدىڭ ساقالى بۇتاققا ءىلىنىپ قالادى. ول ساقالىن تارتىپ، تەرەكتىڭ باسىنا قاراي ورمەلەي تۇسەدى. ساقالى بۇتاقتان بۇتاققا ءىلىنىپ، تالعا ورالادى. حانشايىمنىڭ ايتقان سوزدەرى مۇراتتىڭ ەسىنەن شىعىپ كەتكەن ەدى. ول شال وسىلاي ساقالىمەن الەك بولىپ جاتقان كەزدە، تەرەكتەن تۇسەدى دە تاۋعا قاراي بەت الادى. تاۋدىڭ باسىنا شىعىپ، بويى ءبىر قارىستى تاسپەن اتقىلايدى. بويى ءبىر قارىس لاقتىرعان تاستى قاعىپ الىپ، وزىنە قايتا لاقتىرادى. ءسويتىپ، ەكەۋى تاسپەن ۇزاق اتقىلاسادى. اقىرى شال قينالا-قينالا تەرەكتەن تۇسەدى. ەندى تاۋدىڭ باسىنا قاراي بەت الادى. ورمەلەپ كەلە جاتىپ اياعى تايىپ، سايعا قاراي قۇلايدى. وسىلاي باسىنا قاتتى سوققى تيگەن شال سيقىرىنان ايىرىلادى.

         شالدان قۇتىلعان مۇرات باياعى باعىتىمەن جۇرە بەرەدى. كەنەت الدىنان بىر-بىرىمەن ارباسىپ جاتقان اق جانە قارا جىلان شىعادى. قاراسى اق جىلانعا ەداۋىر قىسىم كورسەتىپ، تىقسىرىپ بارادى ەكەن. ولاردى قىزىقتاپ قاراپ تۇرعان مۇرات «اق ءتۇس تازالىقتىڭ بەلگىسى عوي» دەگەن ويمەن اق جىلانعا بولىسىپ، قارا جىلاندى جىعىپ بەرەدى. جاۋىن جەڭگەن اق جىلان ءبىر سىلكىنىپ، سۇلۋ جىگىتكە اينالادى دا:

         — سىزگە ۇلكەن راقمەت. مەن اق جىلانداردىڭ پاتشاسىمىن. اناۋ جاتقان – قارا جىلانداردىڭ پاتشاسى. ونىڭ ءبىر جىلانى بىزگە قوسىلىپ كەتىپ، سول ءۇشىن توبەلەسىپ جاتقان ەدىك. ءسىز بولماعاندا، مەنىڭ امان قالۋ، قالماسىمدى ءبىر قۇداي بىلەر ەدى. وسى كومەگىڭىز ءۇشىن قانداي جاقسىلىق جاساسام ەكەن؟ عاجايىپ التىن جۇزىگىمدى بەرەيىن. ول جۇزىكتى تاققان ادام قالاۋىنا قاراي باي دا، پاتشا دا بولا الادى. وسى تارتۋىمدى شىن كوڭىلمەن قابىل الىڭىز، – دەيدى.

            مۇرات جىگىتتىڭ اق نيەتىنە رازى بولىپ، سىيلىعىن الادى. جىلانداردىڭ پاتشاسىمەن قوشتاسىپ، ساپارىن جالعاستىرادى. اقىرى ءبىر ەلگە كەلىپ، تۇراقتايدى. سول ەلدە ول حانشايىمدى كەزدەستىرەدى. نەلىكتەن ايتپاي جوق بولىپ كەتكەنىن حانشايىم مۇراتقا بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:

         — مەنىڭ ادام ءتىلىن تۇسىنەتىن، عاجايىپ تازى يت پەن مىسىعىم بار. ولار قاتار تۇرعاندا، ەشكىمگە كورىنبەي، قالاعان جەرگە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتە الاتىن قاسيەتتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. اتتىڭ ارتىنان كەتكەن مەنى يت پەن مىسىعىم ىزدەپ شىعىپتى. ۇيىقتاپ جاتقان جەرىمنەن تاپقان ولار ورتالارىنا الىپ، قاتار تۇرىپ ەلىمىزدەن ءبىر-اق شىعىپتى. ودان كەيىن بۇيرىعىم بويىنشا ەكەۋى سەنى سىرتىڭنان باقىلاپ ءجۇردى. وسى قالاعا كەلە جاتقانىڭدى دا مەن ءبىلىپ وتىرعان ەدىم.

         اڭگىمەنى تىڭداپ بولعان سوڭ مۇرات حانشايىمعا كوڭىلىن بىلدىرەدى. قىز دا ونى ۇناتقان ەكەن. ەكەۋى كەلىسىپ، نەكەلەسەدى. تۇرمىستارى وڭالىپ، بايي باستايدى. ولاردىڭ تەز بايۋى وسى ەلدىڭ حالقىن تاڭداندىرادى.

         ءبىر كۇنى مۇرات شاراپ ءىشىپ، ماس بولىپ، بار سىرىن قاسىنداعى جولداستارىنا ايتىپ قويادى. مۇنى جولداستارى حالىققا جايادى. ولار:

         — مۇراتتىڭ كەرەمەت التىن جۇزىگى بار ەكەن دەسەدى. وسى اڭگىمەنى ءبىر زۇلىم كەمپىر ەستيدى. حانشايىممەن تانىسىپ، ولارعا قىزمەتشى بولىپ جالدانادى. ۇيگە ءسىڭىپ، شارۋاشىلىعىنا دا ارالاسا باستايدى. جۇزىكتىڭ قايدا جاتقانىن دا ءبىلىپ الادى. ءبىر كۇنى ءۇي يەلەرىنىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ، تەكەمەتتىڭ اراسىنا جاسىرىپ قويعان جۇزىكتى ۇرلاپ كەتەدى.

         وسىلاي زۇلىم كەمپىر قۋلىعىن اسىرادى، مۇرات جۇزىكتەن ايىرىلىپ قالادى. ارى-بەرى ىزدەپ، قاتتى قامىعادى. يەلەرىنىڭ جابىرقاۋ كوڭىلىن بايقاعان يت پەن مىسىق جۇزىكتى ىزدەپ شىعادى.

         جول-جونەكەي كەزدەسكەن اۋىلداردى قاراپ، كەمپىردى تالماي ىزدەيدى. ءبىر كۇنى كەمپىر تۇراتىن اۋىلدى تابادى. ەكەۋى قاتار تۇرىپ كەمپىردىڭ اۋلاسىنان ءبىر-اق شىعادى. بۇل كۇندەرى بايي باستاعان كەمپىردىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ەكى جۇزدەي قوي جايىلىپ ءجۇر ەكەن. يت پەن مىسىق كوزگە كورىنبەي ءۇي ىشىنە كىرەدى. قاسىندا ءۇش بالاسى بار كەمپىر ناعىز حانشاداي، توردە كوسىلىپ جاتقان ەدى. ساقينانى سۇق ساۋساعىنا كيىپ الىپتى. يت پەن مىسىق قولايلى ۋاقىتتى كۇتىپ، كەمپىردى باقىلاپ جاتا بەرەدى. وسىلاي كەش باتقانعا دەيىن جاتادى. قاراڭعى تۇسكەن سوڭ ءۇي يەلەرى جاتىپ دەمالۋعا قامدانا باستايدى. وسى كەزدە كەمپىر قولىنداعى التىن ساقينانى شەشىپ، ساندىققا سالىپ قويادى. ەلدىڭ كوزى ۇيقىعا كەتتى-اۋ دەگەن كەزدە، ەكەۋى اقىرىن باسىپ، ساندىققا جاقىندايدى. ساندىقتىڭ قۇلپىن اشا الماي اۋرە بولىپ جاتقان كەزدە، تىقىردان كەمپىر ويانىپ كەتەدى. ول ساندىقتىڭ قاسىنان جالت ەتىپ، جوق بولىپ كەتكەن يت پەن مىسىقتى بايقاپ قالادى. ارتتارىنان قۋا جونەلمەك بولادى، ءبىراق ولاردىڭ قايدا جوعالىپ كەتكەنىن بىلمەي، اڭتارىلىپ قالادى. بالالارىن وياتىپ:

         — يت پەن مىسىقتى تاۋىپ كەلىڭدەر! – دەپ بۇيىرادى. ءوزى ىشتە قالىپ، ساندىقتى اشىپ، ساقينانى الادى. ساقينانى ساۋساعىنا سالا بەرگەندە، يت جاقىنىراق كەلىپ اياعىنان تىستەپ قالادى. كەمپىر قولىنداعى ساقينانى ءتۇسىرىپ الادى. وسىنى پايدالانعان مىسىق عاجايىپ التىن ساقينانى باس سالىپ، تازىعا قاتارلاسقان كەزىندە ەكەۋى كوزدەن عايىپ بولادى. وسىلاي يت پەن مىسىق جۇزىكتى مۇراتقا اكەلىپ بەرەدى. مۇرات پەن حانشايىم ولارعا رازى بولادى. باعادى، اسىرايدى. وسى كۇننەن باستاپ جۇزىكتى كۇندىز مىسىق، تۇندە تازى كۇزەتەتىن بولىپتى.

         مۇرات پەن حانشايىم عاجايىپ يت پەن مىسىقتىڭ، جۇزىكتىڭ ارقاسىندا بايلىق، باقىتقا كەنەلىپتى.

---