InfoHub Logo

باياعىدا توقتار دەگەن ساۋداگەر عابباس اتتى جەتىم بالانى اسىراپ الىپ، وعان ساۋدا-ساتتىق ۇيرەتپەك بولىپتى. ءبىر جىلى قولىنا ون ءدىلدا ۇستاتىپ، عابباستى جارمەڭكەگە جىبەرىپتى. بالا ون ءدىلداعا ءبىر مىسىق ساتىپ اكەلىپتى.

توقتار قانشا قاپالانسا دا، «بالا عوي، ءبىر جولعا كەشىرەيىن» دەپ ۇندەمەپتى. كەلەسى جىلى جيىرما ءدىلدا بەرىپ، تاعى جىبەرىپتى. جارمەڭكەدەگى ەلدىڭ ءبارى قۋ، جامانىن جاقسى دەپ، كەرەكسىزدى كەرەكتى دەپ ءبىرىن-بىرى الدايتىنى بەلگىلى ەمەس پە. عابباسقا تاعى دا ەش نارسە كەزىكپەيدى. اقىرى، قايتارىندا جيىرما ءدىلداعا ءبىر كۇشىك ساتىپ الادى. ونىڭ مىنا ءىسى توقتار ساۋداگەرگە تاعى دا ۇنامايدى. ءسويتىپ، ول بالانى قۋىپ جىبەرمەك بولادى.

سوندا بايبىشەسى:

— انا بولامىن دەپ باۋىرىما باسىپ ەدىم. ەر كەزەگى ۇشكە دەيىن دەگەن، تاعى ءبىر رەت كەشىر، – دەپ جالىنادى. توقتار ايەلىنەن اسا الماي، تاعى دا كەشىرەدى. بالا مىسىعىمەن، كۇشىگىمەن ويناپ جۇرە بەرەدى.

كەلەر جىلعى جارمەڭكەدە توقتار وتىز ءدىلدا بەرىپ، عابباستى تاعى دا ساۋدا جاساۋعا جىبەرەدى. بالا ءبۇل جولى وتىز ءدىلداعا ءبىر قارشىعا ساتىپ وكەلەدى. ۇيگە كەلگەن سوڭ ساۋداگەر:

— ادام بولمايدى ەكەنسىڭ. ەندى قايدا بارساڭ، وندا بار، – دەپ بالانى ۇيىنەن قۋىپ، قاڭعىرتىپ جىبەرەدى.

مىسىعىن، كۇشىگىن، قارشىعاسىن الىپ كەلە جاتسا، الدىنان ءبىر ءمۇساپىر ادام كەزدەسەدى. امانداسقاننان كەيىن ول عابباسقا تەرى دوربا بەرەدى:

— بالام، بۇل تەرى دوربانىڭ اتى - تالىس. ونى باسىڭا ەڭ ءبىر قيىنشىلىق تۇسكەندە عانا اشاسىڭ، – دەپتى دە، عايىپ بولىپتى. ودان كەيىن دە عابباس كوپ ءجۇرىپ، كوپ قينالىپتى. مىسىق، كۇشىك، بالاپان قارشىعا – ۇشەۋىنە تاماق تاۋىپ بەرۋ قيىنعا سوعىپتى. ءسويتىپ جۇرگەندە، ءمۇساپىردىڭ ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپ، اۋلاققا بارىپ، دوربانىڭ اۋزىن اشىپ قالسا، ونىڭ ىشىنەن ۇلكەن ءبىر جىلان ىسقىرىپ شىعا كەلەدى. بالا تالىپ قالادى. جىلان:

— ەي، جىگىتىم، مەنىڭ ساعان زيانىم جوق. كورگەن كىسى تالىپ قالاتىن ادەتى. دوربانىڭ تالىس دەپ اتالۋى دا سوندىقتان. سەن مەنى قاپاستان قۇتقاردىڭ، ەندى ورداما جەتكىزىپ سال. جاقسىلىعىڭدى جاقسىلىقپەن وتەيمىن، –دەپتى.

— جارايدى، – دەپ بالا جىلاندى دورباعا قايتا كىرگىزىپ، ارقالاپ الىپ، وردانى ىزدەپ كەلە جاتادى. كەنەت ءبىر سايداعى ءشوپتىڭ اراسىنان كوپ جىلاندى كورەدى. ولار عابباستى جۇتامىز دەپ تاپ بەرەدى. بالا تالىستىڭ اۋزىن اشا قويىپ ەدى، الگىلەر دورباداعى جىلاندى كورىپ، باستارىن جەرگە قويىپ، تۇگەل تاعزىم ەتەدى. تالىستاعى جىلان ءبىر ىنگە بارىپ كىرىپ، ودان جالعىز بيداي الىپ شىعادى:

— بۇل جالعىز بيداي - ءدان اتاسى، بايلىق كوزى. سەنىڭ تالىسىڭ عىلىمنىڭ ىدىسى ەدى. ەندى تالىسىڭدى قولىڭا الىپ تۇرىپ، قانداي تىلەك-ماقساتىڭ بولسا دا، تەك ويلاساڭ بولعانى، ءبارى دە ورىندالادى. مەن – شاھماران دەگەن جىلان پاتشاسىمىن. مەنى كورگەن ادام بارلىق وسىمدىكتىڭ ءتىلىن بىلەدى. دەمەك، سەن وسىمدىكتەردىڭ ءتىلىن بىلەتىن جاننان اسقان ديقانشى بولاسىڭ، بايلىعىڭ، اتاعىڭ الەمگە جەتەدى. ءبىراق ەش ۋاقىتتا كىسى اقىسىن جەمە، ادامعا زيان كەلتىرمە، – دەيدى جىلان.

عابباس دوربانى الا بەرىپ: «مىسىعىم، كۇشىگىم، قارشىعام نە بولدى ەكەن؟» دەپ ويلاپ قالىپ ەدى، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ولاردىڭ قاسىندا تۇرعانىن كوردى. ءبىراز قايران قالدى دا: «بيدايدىڭ كەرەمەتى قانداي ەكەن؟» – دەپ ويلادى. سول-اق ەكەن، ءدان اتاسى - جالعىز بيداي جەر بەتىندە شورشىپ، سەكىرىپ بيلەي جونەلدى. ونىڭ تۇمسىعى تيگەن جەرگە سول زاماتتا قاۋلاپ ءوسىپ، قالىڭ بيداي شىعىپ جاتتى. عابباس وسكەلەڭ ەگىنگە سۋ جىبەرىپ، ارام شوپتەرىن جۇلىپ باپتاسا، مىسىق استىقتىڭ جاۋى - تىشقانداردى قۇرتتى، كۇشىگى كۇزەتتى، قارشىعاسى ەگىننىڭ جاۋى - قارا الا تورعايلاردى جويدى.

ءسويتىپ، جەتىم عابباس جەتە كەلە، اتاقتى ديقانشى، اسقان باي بولىپتى. ول ەندى قاي جەردە پاناسىز جەتىم، مالسىز كەدەي بولسا، جيناپ الىپ، ەنشىلەس باۋىر، ەڭبەكتەس جولداس ەتىپ الادى. بارا-بارا عابباس ەشبىر پاتشاعا تاۋەلسىز، ءوز الدىنا ەل بولادى. حالقى تۇگەل ديقانشىلىققا كوشەدى. ولار عابباستى حان كوتەرىپ، وزدەرىنە كوسەمى ەتىپ سايلايدى.

ءبىر كۇنى عابباس سەرىكتەرىن ەرتىپ كەلە جاتىپ، توعان باسىندا وتىرعان قازىق اياق، قارعا تۇمسىق كەمپىرگە كەزدەسەدى.

— مەن قايىرشىمىن. سەنىڭ جومارت اتاعىڭدى ەستىپ ادەيى ىزدەپ كەلدىم. مەنى ءوز قاراماعىڭا الىپ اسىرا، اناڭ بولايىن، – دەپ زارلاپتى كەمپىر. عابباس كەمپىردى ۇيىنە اكەلىپ:

— شەشە ورنىنا شەشەم بول، – دەيدى دە، اسىراپ-ساقتاي بەرەدى. كۇندەردەن كۇن وتكەندە، ءبىر كۇنى كەمپىر وتىرىپ:

— ريزىق بەرۋشى بالام، ءبىر جەردە قاتار ەكى كۇن تۋىپ تۇرادى، سونى سەن كوردىڭ بە؟ – دەپتى.

— ول قايدا بولادى ەكەن؟ – دەپ سۇراپتى عابباس.

— شىنما-شين دەگەن ەلدە. ونىڭ ءبىرى - كادىمگى جارىق بەرەتىن الەمنىڭ كۇنى. ەكىنشىسى - ءوز نۇرىن سول كۇنمەن تالاستىراتىن ايەل پاتشا ەكەن. سوعان بارىپ، سالەمدەسىپ قايت، مەن باستاپ اپارايىن،– دەپتى.

عابباس:

— وعان قالاي جەتەمىز؟ – دەسە:

— ە، ريزىق بەرۋشىم، سەندە ءبىر جاسىرىن كەرەمەت دوربا بار عوي. سونى الا جۇرسەڭ بولعانى ەمەس پە؟ – دەيدى كەمپىر.

بۇل كەرەمەتتى تاڭ قالا ويلاعان عابباس تالىستى اشىپ قالعان ەكەن، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا شىنما-شين شاھارىنا كەلىپ ءتۇسىپتى. قاراسا، بۇل جەردىڭ دە كۇنى بىرەۋ-اق ەكەن.

— شەشە-اۋ، كۇن ەكەۋ دەگەنىڭ قايدا؟ – دەپ سۇراپتى عابباس.

— ە، ريزىق بەرۋشىم، ول كۇن تەك تاڭەرتەڭ شىعادى، وعان دەيىن ۇيىقتاپ دەم الايىق، – دەيدى كەمپىر.

سونىمەن ولار ۇيقىعا كەتىپتى. تاڭەرتەڭ عابباس قاراسا، تالىسى دا، ونداعى ءدان اتاسى - جالعىز بيداي دا جوق. كەمپىر مەن ءبىر بوتەن پاتشا عابباستى مازاق قىلىپ، كۇلىپ تۇر. تالىس سولاردىڭ قولىندا. عابباس ءوزىنىڭ الداۋعا تۇسكەنىن سوندا ءبىر-اق بىلەدى. بۇل كەزدە مىسىق، كۇشىك، قارشىعا ۇشەۋى ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزەدى دە، باياعى شاھماراندى ىزدەپ تاۋىپ، بولعان وقيعانى ايتىپ، جاردەم سۇرايدى.          سوندا شاھماران:

— مەن بۇل وقيعانى ءبىلىپ وتىرمىن. مىستان كەمپىر مەن شىنما-شين پاتشاسى تالىس پەن ءدان اتاسىن قولدارىنا تۇسىردىك دەپ، سوعان بۇگىن ۇلكەن توي جاساپ جاتىر. ەرتەڭ ولار سول تالىس پەن ءدان اتاسىنىڭ كەرەمەتىن پايدالانىپ، بۇكىل الەمدى باعىندىرماقشى. جەر جۇزىندەگى ونەردى، بايلىقتى جوق ەتپەكشى. مەن جىلانمىن، تەز ءجۇرىپ، جىلدام جەتۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى. ءبىراق سەندەر سول تالىس پەن ءدان اتاسىن قايتكەن كۇندە دە ءوز قولدارىڭا ءتۇسىرىپ، ماعان جەتكىزىڭدەر جانە ونى وسى تۇننەن قالدىرماي تەز ورىنداۋ-سەندەردىڭ عابباس الدىنداعى بورىشتارىڭ، – دەپتى.

دوستىق بورىشىن وتەمەككە بەل بايلاعان مىسىق پەن كۇشىك جەر بەتىمەن زىمىراپ، قارشىعا اسپانمەن سامعاپ، شىنما-شينعا كەلسە، پاتشا مەن مىستان كەمپىر ءدان اتاسى سالىنعان تالىستى قولىنا ۇستاپ، جۇرتقا كورسەتىپ، ماقتانىپ تۇر ەكەن دەيدى.

— ءقازىر ءبىز الەمنىڭ كۇنىن جەرگە ءتۇسىرىپ، شىنما-شين شاھارىنان ەكى كۇن شىعارامىز! – دەپ داۋرىعادى ولار.

سول مەزگىلدە اسپانداپ كەلگەن قارشىعا پاتشانىڭ قولىنداعى تالىستى ءىلىپ الا جونەلەدى. قۇستارىن قوسىپ، مەرگەندەرىن جاۋىپ قۋعان پاتشا قولىنان تۇك تە كەلمەي، جول ورتادا قالا بەرەدى. قارشىعا، كۇشىك، مىسىق ۇشەۋى كەزەكتەسە كوتەرىپ، تالىستى شاھمارانعا جەتكىزەدى. شاھماران «جىلان ەكەش جىلان، مەن دە جاقسىلىققا جاقسىلىق جاسادىم، قۇس پەن مىسىق، كۇشىك تە دوستىققا دوستىق جاسادى. بارشىلىقتى كورە الماۋ - بارلىق جاندىلارعا قاستاندىق. قۇرىسىن ارام ويلى قىزعانشاقتار!» دەپتى.

سودان بەرى شىنما-شين شاھارىنىڭ وزبىر پاتشاسى مەن سۇمىراي كەمپىرى قۇرىپتى دا، عابباس ديقانشى باياعى قالپىندا ءوز ەلى، ءوز جەرىندە ءدان بايلىعىن مولايتىپ، عىلىمنىڭ ىدىسى - كەرەمەت تالىستى مىقتى ۇستاپ، جاساي بەرىپتى.

جەتىم عابباستىڭ ءۋالايات ۇرپاقتارى: «داننەن قۇدىرەتتى نارسە جوق»، – دەپ بيداي ءدانىن اياققا باسپاي، ول جەردە جاتسا، تۇيە ۇستىنەن ەڭكەيىپ، بيىكتە تۇرسا، قۇراننىڭ ۇستىنە شىعىپ، تەرىپ الادى ەكەن دەگەن اڭىز سودان قالعان، – دەيدى قارتتار.

---