InfoHub Logo

كيسلوۆودسك

8-ماي، 1962

ساتتار، جەنيا، ورىنشا ۇشەۋى شىعارىپ سالعاننان كەيىن ءبىر جولداس تاۋىپ الدىم. اكادەميانىڭ قىزمەتكەرى. ۋاقاتوۆ بەكمۇرات.

دۇرىس جىگىت ەكەنىن بۇرىننان بىلەتىنمىن. اڭگىمەلەسىپ جاقسى كەلدىك. مينۆودىدان 4 ادام تاكسيگە مىنگەن ەدىك. سونىمىز جاقسى بولدى. ەلەكتريچكادا سولقىلداماي جاقسى جەتتىك.

قاراعاندىدا 4 ساعات تۇرىپ قالعانىمىز بولماسا، جالپى جول جامان بولعان جوق. كەلىسىمەن 3 كىسىلىك پالاتاعا ورنالاستىردى. كەلگەن مەرزىم سول الماتى ۋاقىتىمەن ساعات 12 (تۇنگى) شاماسى. دۋشقا ءتۇستىم، تاماق ءىشتىم.

مۇلدە بولەك اۋا. سامال، ءوزىم جاقسى كورەتىن اۋام. تۇندە تەرەزەنى اشىپ قويدىق. ءبىرتۇرلى تىنىس كەڭەيىپ، سارايىڭ شايداي اشىلعانداي. كليماتيچەسكوە لەچەنيە دەگەنى اۋانىڭ وسى ادەمى قاسيەتىنەن شىققان بولۋ كەرەك. ونىڭ ءوزى ءبىر ءدارى ىسپەتتى.

تاڭەرتەڭ تۇرىسىمەن ولشەدى. 77.300. بۇرىنعىدان 9 كگ. كەمىگەن ەكەنمىن. ءالى دە 3-4 كگ. ارتىق. ءبىراق ول كەرەك تە. قانداي ەم ەكەنى بەلگىلەنگەن جوق. ءقازىر ساعات 12.30 دارىگەرگە بارام. فاميلياسى — سۋچكوۆا.

الماتىدان ءبىراز ادام بار ەكەن. ءبىر - ەكەۋىمەن تانىسىپ تا ۇلگەردىم.

جالپى ساناتوريا وسى اراداعى ەڭ ءتاۋىرى ەكەن. ءتارتىبى، تازالىعى، ادامدارىنىڭ مادەنيەتتىلىگى جاقسى. جەر جاعدايى ءوزىمىزدىڭ اندرەيەۆكا اۋدانىنداعى قوڭىر جوتالارداي. ساي - سايى وسكەن اعاش، جوتا باسى جالاڭاش. سول سايلارعا سالىنعان بەس كۋرورت قالاسى بار: كيسلوۆودسك، پياتيگورسك، جەلەزنوۆودسك، ەسسەنتۋكي، مينەرالنىە ۆودى. بەسەۋى بىر-بىرىمەن جاپسارلاس. ستاۆروپول ولكەسىنە قارايدى. سولتۇستىك كاۆكاز.

ءوزىمىز جاقسى كورىپ ىشەتىن «نارزان» سۋى وسى كيسلوۆودسكىدەن شىعادى ەكەن. ارنايى زاۆود بار.

9-ماي، 1962

بۇل كۇن نەگىزىنەن دارىگەرلەرگە كورىنۋمەن كەتتى. اننا يۆانوۆنا سۋچكوۆا دەگەن دارىگەر قارادى. اشىق مىنەزدى كىشىپەيىل ادام ەكەن. ءوزىنىڭ قازاقتاردى جاقسى كورەتىنىن دە ايتتى.

ماعان ولاردىڭ مىنەزى ۇنايدى. جۇمساق، جايلى.

جۇزدەرى ءبىرتۇرلى مەيىرىمدى كەلەدى. وسىندا ەكى كولحوز پرەدسەداتەلى بولدى. قوناققا شاقىرىپ بەسبارماق اسقىزدى. ءدامى اۋزىمنان كەتپەيدى. ءالى...

ءوز ۇلتىڭ جونىندە سىرت ادامنىڭ مۇنداي پىكىرى قانداي جاقسى. اۋىل ءدامى عوي دەپ الا شىققان ءبىر قازى، ءبىر «قازاقستانىم» بار ەدى. العاش قارسى العان دارىگەر عوي. وسىعان بەرسەم بە دەگەن وي دا كەلدى. تۇرا تۇرايىن، ەرتەڭ تۋعان كۇنىم عوي. ءبىر قيسىنى بولار.

قاسىمداعى ەكەۋدىڭ ءبىرى ازەربايجان، ءبىرى - ورىس. ورىسى اتان تۇيەنىڭ ەتىندەي ءبىر وڭباعان. ۇرلاپ، قاسىندا ءبىر ەكى قۋى بار، اراق ىشەدى دە جۇرەدى. پالاتانىڭ ءىشىن ساسىتىپ جۇرگەنى. العاشقى ەكى كۇننىڭ وزىندە-اق وسىنداي كوڭىل قالدىردى ول.

ءبىر توپ ادام پياتيگورسكيە كەتتى. بارعان جوقپىن. العاشقى كۇندەرى تىنىعايىن دەدىم. مىنە، وسى جولداردى جازعاندا پالاتادا جالعىزبىن. ساناتوريي ەڭ بيىك جەردە. ۆەرشينا دەسە ۆەرشينا. بالكوننان قاراعاندا بۇكىل قالا كوز الدىمدا. مىنە، ءبارىن كورىپ وتىرمىن. تۇرعان جەرىم ءوزى بيىك، شوقىنىن ءۇستى. ونىڭ ۇستىنە 3- ەتاجدان كورگەن سوڭ، قالانىڭ ءبارى كورىنبەي قايتسىن.

شىركىن-اي، ءوز جەرىمىزدى باعالامايدى ەكەنبىز - اۋ. وسى دۇنيە جۇزىنە بەلگىلى كۋرورتتىڭ جەر سۇلۋلىعى الماتىعا استار دا بولمايدى. ءبىراق، ءساناتورييدى سالىپ تاستاعان. سونىڭ ءوزى وڭىرگە وزگەشە اجار بەرىپ تۇر. وسى ءبىر مەن كورىپ وتىرعان وزەكتە ازىرشە ەستۋىم بويىنشا وردجونيكيدزە، كيروۆ اتىنداعى «روسسيا»، «X لەت وكتيابريا»، «كراسنىي شاحتەر»، سوۆمين ت.ب. ساناتورييلەر بار. بىرىنە-بىرى ءتيىپ تۇر. وزەكتە دەپ وتىرمىن. شىنىندا دا وزەك. ال الماتىنىڭ جانىنان 100 ساناتوريي جاساۋعا بولار ەدى. اتتەڭ... ءىش قازانداي قاينايدى - اۋ. قايران جەر. التىننىڭ قولدا باردا ءقادىرى جوق دەگەن وسى. بۇكىل الاتاۋدىڭ باۋىرى تاپتىرمايتىن كۋرورتتىڭ جەرى ەكەنسىڭ عوي.

الاتاۋ كوركى ەكەنسىڭ جۇمىر جەردىڭ،

قويماسى تاۋسىلمايتىن قازىنا - كەننىڭ.

ايتشى دەپ جەر سۇلۋىن بيلىك كۇتسە،

ىركىلمەي، باس بايگەنى ساعان بەردىم.

اقىندىعىم تاسىپ ايتىلعان شۋماق ەمەس، ار جاعىمداعى ازاماتتىق ارىمنىڭ ايداپ شىققان ويى. قۇرىلىسىڭ جوق. قاپتاپ جاتقان ءساناتورييىڭ جوق، جالاڭ، جاڭعىز قابات كويلەگىڭمەن وسىنشا سۇلۋسىڭ. ەگەر كيىندىرسە، ادام قولىمەن سالىنار اجارلى قۇرىلىستارمەن كوركەم شە؟! و... وندا سەن عاجاپ بولار ەڭ!

10-ماي، 1962 ج.

العاش سيركۋليارنىي دۋش العان كۇن. جانعا جايلى، دەنەگە مايدا. سۋدان كەلەر شيپانى وسىدان كۇتكەندەيسىڭ.

ساعات 10-نان اسقان سوڭ «كراسنىي شاحتەر» ساناتورييىندەگى ۋاحاتوۆقا باردىم. كەشەگى ۋادە بويىنشا ول ماعان قالانى ارالاتپاق. ءبىراق تابا المادىم. سول ارادا ءبىر پارتيا بيليارد ويناپ جىبەرۋگە تۋرا كەلدى. كوپتەن ويناماعان دۇنيە، كىبىرتىكتەپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر ۇتتىم.

سودان قالانى ارالاۋعا شىعىپ ەدىم، سىركىرەپ جاۋىن جاۋىپ تۇر ەكەن. سوندا دا ءبىراز جەردى كوردىم. لەنين پروسپەكتىسى دەپ اتالاتىن ۇلكەن كوشە. ەكى جاعى تولعان ساناتوريي. ماگازين. كوپ ەشنارسە جوق. جاي ارالاپ كورىپ، ءبىراز شارشادىم. قايتاردا لەنينگرادتىق ينجەنەر ياكوۆ زاحاروۆيچ ەكەۋمىز تاكسيمەن كەلدىك.

دارىگەردىڭ ايتۋىنشا ماعان ءازىر الىسقا شىعۋعا بولمايدى. مانا قالاعا كىرەرىمدە سۇراعانمىن عوي، سوندا قايتاردا تاكسيمەن كەل دەگەن.

بيلياردتىڭ قىزىعىنا ابدەن ءتۇستىم. ۇتىلسام دا ويناي بەرەم. مىنە، گرۋزيننىڭ جاقسى ءبىر جىگىتىن تاۋىپ جولداس بولدىم. وتار حاريتونوۆيچ. سىمباتتى، سۇلۋ جىگىت. دەنە دە، اجار دا بار. ورىسشا تازا سويلەيدى. ونىڭ قاسىنداعى تاتار شالى الماتىدان بولىپ شىقتى.

11-ماي، 1962

ەرتە تۇرىپ تەمپەراتۋرا ولشەۋدەن دارىگەرلىك بايقاۋ باستالدى. بىرنەشە جەرگە قان تاپسىردىم. العاش نارزان ۆانناسىنا تۇسپەكپىن.

بۇل ارانىڭ نەگىزگى ەمى — وسى ۆاننا مەن اۋاسى. كادىمگى جەر استىنان شىعاتىن نارزان سۋىنا تۇسەدى ەكەنسىڭ. العاشقىسى ماعان 6 مينۋت بولدى. جۇرەككە اسەر ەتكىش ەكەن. دارىگەر قاستا. جۇرەكتىڭ سوعۋىن، تامىردى دامىل-دامىل كورىپ تۇر. نارزان ۆانناسىن قابىلداعان سوڭ 1،5 ساعات دەمالىپ جاتۋ كەرەك. ول كۇنى كوپ ەشقايدا شىعۋعا دا بولمايدى. تۇسكە دەيىن جاتۋعا تۋرا كەلدى. تۇستەن كەيىن بيليارد وينادىم. سول ارادا حاريتونوۆيچ كەزدەسىپ، ۇزاق اڭگىمەلەستىك. اۋا-رايى اشىلىپ، قىدىرۋدىڭ قيسىنى كەلدى.

ۇيدەن الا شىققان قازى مەن «قازاقستاندى» اشاتىن ءسات وسى شىعار. «كراسنوە سولنىشكو» دەگەن بيىك جوتاعا الا كەلدىم. بۇل ارادان بۇكىل قالا جاقسى كورىنەدى. ۇلكەن قالا. بيىكتەگەن سايىن اسەمدەنە بەرەدى. سودان «حرام ۆوزدۋحاعا» تارتتىق. ول بولەك ءبىر توبە. ءتورت جاعى ساي. سول سايدان سوققان جەل تۋرا توبەنىڭ باسىنا تىكە شىعادى. ادەمىلەپ كومكەرىپ تاستاعان. قاسىندا كافە.

ءبىر تاماشاسى، ءار توبەگە اينالدىرىپ، شىعۋعا وڭاي جول اكەلگەن. ءار بۇرىلىستا قانشا مەتر بيىكتىكتە جۇرگەنىڭ بەلگىلى، ءبارى جازۋلى. سوندا بۇگىنگى شىققان ەڭ بيىك جەرىمىز — «كراسنوە سولنىشكو» — 1062 م. جوتا عوي، ارينە.

قازى مەن «كازاحستان» تۋعان ەل دامىڭدەي جولداستاردى رازى ەتتى. قازىنى دا، ۆينونى دا ماقتاپ - ماقتاپ ءىشتى. جاقسى بولدى، مەرەيىڭ ۇستەم بوپ قالادى ەكەن وندايدا. كاۆكاز شاشلىعىن جەپ تە كوردىك. ءتاۋىر ازىرلەيتىنى كورىنىپ تۇر. جاقسى قىدىرىس بولدى.

العاشقى كۇندەرى جاڭعىز سۇستيىپ جۇرگەن ەدىم. بۇل كۇنى دابىر، اڭگىمە دۇرىس بولدى. 2 ورىس، 1 تاتار، 1 گرۋزين، 1 قازاق — بەسەۋمىز. ەڭ ۇنايتىنى — گرۋزين جىگىتى. اڭگىمەشىل - اق ءوزى.

اقىلى سۋرەتكە تۇسپەدى. فوتواپپاراتتى الىپ شىقپايمىز. «حالىقتار دوستىعىن» ءبىر ءتۇسىرىپ الۋ كەرەك ەدى.

وسى كەشتە ەسترادانىڭ وتە قىزىق كونسەرتى بولدى. كونفەرانسە ۆلاديمير لەونوۆتىڭ ساتيراسى تاماشا.

اۋديتوريانى وسىلاي بيلەۋ كەرەك. ناعىز ارۋلاردىڭ كوكەيىندەگى كوپ نارسەنى ايتىپ ىشەك-سىلەمىزدى قاتىردى.

اتاپ ايتقاندا، كەيبىرەۋدىڭ كۋرورتتا ءوزىن بويداق سانايتىنى. اۋرۋمىن دەپ كەلىپ، اراق ىشەتىنى.

جالپى بۇل كۇن مازمۇندى كۇن بولدى.

12-ماي، 1962

تالاي قازاق كەلىپتى بۇل قالاعا. كۇندىز بەكمۇراتقا بارىپ، سونى ەرتىپ قالاعا شىققاندا 6 قازاقتىڭ باسى قۇرالىپ قالدى.

پاركتە ءبىر اۋىلىمىز كوشىپ كەلگەندەي بولەك جۇردىك. ەشنارسە ىشە المايمىز. ءبارىمىز اۋرۋ. ءىش قازانداي قاينايدى. دەگەنمەن ەكى شامپان اشتىق. العاشقىسىن مەن الدىم. جىگىتتەردىڭ باسى قوسىلعانىنىڭ قۇرمەتىنە.

تۇستەن كەيىن كۇنى ۇزاققا پاركتە بولىپ، ءوز تىلىمىزدە دۋىلداسىپ، جاقسى بوپ قالدىق. انەكدوتتىڭ نەشە ءتۇرى ايتىلدى. سۋرەتكە تۇستىك.

كەشىنە وزىمىزدە بي بولدى. كوپتەن بيلەمەي توسىرقاپ قالىپپىن. دەگەنمەن «كارى جۇيرىك شاپپاسا دا دەلبەنى الا قاشادى» دەمەكشى، ءبىرلى-جارىم ءبىر قىزداردىڭ بىلەگىنەن ۇستاۋعا تۋرا كەلدى.

ويىنى، كۇلكىسى، ءبيى. ساعات 10-عا باردى. سىيلىق تا الىپ جىبەردىك. ىسقىرۋىڭ ەكەن. نۇرتاسىما دەپ قويىپ قويدىم.

بۇل ارادان تەلەفونمەن سويلەسۋ قيىن ەكەن. 9د-العان رازوۆىيعا تۇنگى ساعات 1-دە سويلەسەسىڭ دەدى. بىلگىم كەلەتىنى — نۇرتاستىڭ حالى. ويلاعاندىقتان با، الدىندا ءبىر ءتۇس كوردىم دە سويلەسكەنشە اسىقتىم. جاقسى ەستىلەدى ەكەن. ورەكەڭنىڭ وزىمەن سويلەستىك.

13- ماي، 1962

بۇگىن كۇن دەمالىس. ۆاننا الۋ كەرەك. كوپ جۇرۋگە بولمايدى. پياتيگورسكىنىڭ جانىندا سكاچكا بار. مىقتى اتتار جۇگىرەدى. بارعىم - اق كەلدى. ءبىراق ۆاننا بار. ۋاقىتى 11.40. تۇسكەننەن كەيىن ءبىر جارىم ساعات دەمالۋ كەرەك. سونىمەن وبەد بولادى.

ساعات 3-تە قازاقتارمەن كەزدەسەم دەپ قويىپ ەدىم. ۆاننادان كەيىن كوڭىل جاقسى بولسا، بارام. انەۋكۇنى العاشقى ۆاننانى اۋىرلاعان ەدىم. بۇگىن قايتەر ەكەم. 8 مينۋت جاتۋ كەرەك.

مىنە، ۆاننا. جىلىلىعى 36 گرادۋس. جاتىرمىن. قوڭىر سالقىن. قىزىعى، كوپىرشىپ دەنەڭە سوعىپ جاتقانداي بولادى. شىم-شىم ەتىپ ءار كلەتكانى ءار كوپىرشىك ءوزى ىزدەپ تاپقانداي. ءسۇيسىنۋ كەرەك. ال مەندە تىتىركەنۋ بار. جاي عانا قوزعالۋعا بولادى. وقىس قوزعالماۋ كەرەك.

ءبارىن جاساپ قايتتىم. كەلىپ جاتسام ۇيىقتاپ قالىپپىن. تۇسكى استان قالىپ قويا جازدادىم. ءبىراق تۇرعان سوڭ اۋىرلاۋ بولدى.

قازاقتارعا بارمايىن دەسەم، كەشە ۋادەلەسىپ قويدىق. ۇيات قوي. اۋىرلاۋ بولسا دا كەتتىم. ءبىراق، ولار تابىلمادى. سودان ءوزىم كەتتىم ستاديونعا. كۇرەس، فۋتبول. ويعا ءار نارسە كەلەدى. جۇرەكتىڭ قۇداي اتقان كەزىندە سويتەتىن ادەتى. ستاديوندا وتىرعاندا ءتىپتى جامان بولدى. كوپتەن ۆاليدول جەگەن جوق ەدىم، امالسىزدان جەدىم. الدىمنان كولەڭكە، ارتىمنان قۇن. قىزدىردى. سودان با ەكەن. ايتەۋىر ءبىر ساعاتتاي ناشار وتىردىم. قايتقىم دا كەلدى. اقىرى فۋتبولدىڭ اياعىنا قاراماي كەتىپ وتىردىم.

بەرى شىققان سوڭ دۇرىستالدى. كوڭىلىم كوتەرىلدى. تاكسيمەن كەلەمىن. كەلسەم، ماتۆەي ۆاسيليەۆيچ، وتار كۇتىپ وتىر ەكەن.

— بازاردان ەت اكەلىپ، «حرام ۆوزدۋحتاعى» اسپازعا زاكاز بەردىك، سەنى كۇتىپ وتىرمىز دەدى.

ءوتاريدىڭ گرۋزيادان اكەلگەن ءبىر كونياگى، ەكى ۆينوسى بار ەكەن. قاسىمىزدا 4 ورىس ايەلى بار. ءوتاريدىڭ جەرلەستەرى. «حرام ۆوزدۋحقا» كەلە جاتىرمىز. جولدا ءبىر اعاشتىڭ تۇبىندە قازاقتار سەكىلدى ءبىر توي ادام وتىر. بۇرىلىپ سالەم بەرە كەتەيىن دەپ قاستارىنا كەلدىم.

قازاقتار ەكەن. ورتالارىندا ءبىر ايەل. فاميلياسى وتەپوۆا. موسكۆا ساناتورييىندە ەكەن. قالعان التاۋ ەر. شۇرقىراسىپ قالدىق. ءىشىپ وتىرعاندارى كونياك. ال قۇيسىن.

— ىشە المايمىن، — دەسەم بولمايدى.

— ءبارىمىز دە اۋرۋمىز. ءىش، ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەپ ال قىستاسىن. العاش كورگەن ادامدار. ءبالسىنىپ تۇر ما دەپ ايتادى ەكەن دەپ قىسىلاسىڭ. سىرت ءپىشىنى قۇرعىر دا اۋرۋ ادامعا ۇقسامايدى.

— وتىر دا وتىر، ءىش تە ءىش.

— جولداستارىڭنان ءبولىنىپ قال. ءوزىمىز اپارىپ تاستايمىز. اقىرى قويشى ءبىر ريۋمكە كونياك ىشكىزدى. اسىرەسە ورتالارىنداعى ايەل تاقىلداعان ءبىر پالە. قىرىقتىڭ ىشىندەگى سارى قارىن ايەل. سۋىرىلىپ تۇر، ءتىپتى. ءوزى ءسىرا ءىرى قىزمەتتە بولۋ كەرەك. مادەنيەتتى، سۋىرىلعاندا بەتالدى سۇيكىمسىز سۋىرىلۋ ەمەس، ناعىز ءتىلدى، قازاقى، الدى - ارتىندى وراپ، اتتاپ باستىرمايتىن مىقتىنىڭ ءوزى.

سول ارادا وتىرعان ەركەكتەردى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ابدەن بيلەپ اپتى. شايت دەسە ورەدى، جات دەسە جۋسايدى. تاقىمداپ ءىش - ءىشتىڭ استىنا العان سول.

— بۇگىن ۆاننا الدىم دەسەم دە بولمايدى. ءبىر ۋاقىتتا:

— الماتىنىڭ قازاقتارى وستەدى. ءبىز قىردىڭ قازاعىمىز، — دەپ ءبىر سوقتى. نە كەرەك ىشۋگە تۋرا كەلدى.

— ال ەندى كەتپەۋگە باستى. ۇيات قوي.

— توبەلەرىڭدى كورگەنگە ءبىر جاساپ قالدىم. راحمەت، — دەپ مەن دە تۇلكى بۇلاڭعا باستىم. جىبەرمەيدى. امال جوق، وكپەلەسە دە كەتۋگە تۋرا كەلدى. ايتەۋىر قايدان ەكەنىمدى ايتپادىم. دەگەنمەن تاكاپپار دەپ قالدى. جىبەرىپ العان ولقىلىقتى باستارىن قوسىپ تۇزەۋ كەرەك پە. اتتەڭ، ىشە الماي جۇرگەنىم - اي! باستارىن قوسساڭ ءىشۋ كەرەك. مەندەي ەمەس، ءبارى دە ءىشىپ وتىر، ءتىپتى قىزىپ وتىر. ال ىشسەڭ، ءبارى ك چەرتۋ كەتتى. ەمىڭ دە، ۆانناڭ دا تۇككە اسپايدى. جازىلامىن دەپ كەلىپ، اۋىرىپ قايتساڭ جاقسى ما!

— ىشە الماۋدىڭ ءوزى دە كەمىستىك ەكەن-اۋ، — دەگەن وي كەلدى.

ۋاقاسى جوق، دەنساۋلىق تۇزەلسە، ەشقايدا قاشپاس. ءوز كومپانيامىزدا دا سولاي بولدى. ءىشۋ بولدى، كوپ ەمەس. بۇلار ءبىراق ماناعى قازاقتارداي زورلامادى.

— قايران، قازاق - اي. پەيىلىڭ كەڭ، كوڭىلىڭ دارحان عوي. ءىش دەگەندە شىن كوڭىلىڭدى كورىپ وتىرمىن. اعىڭنان اقتارىلعان كوڭىلىڭ. ءبىراق وسى مىرزالىعىڭ كەيدە ءوزىڭ ءۇشىن اۋىرعا سوعادى عوي. كوڭىلىڭە، پەيىلىڭە قاياۋ تۇسىرمەيمىن دەپ قيسىنسىز، ءتىپتى قيىن ساتتە ءوزىڭدى قيناپ الاسىڭ. ەمدەلەمىن دەپ كەلدىڭ، ءىشىپ وتىرسىڭ، كەزدەسكەن قۇرمەتىڭە ءىشىپ وتىرسىڭ. ەرتەڭ اۋىراسىڭ عوي. قيناۋ دەگەن سول ەمەس پا.

بىردى-ەكىلى كورىپ تانىس بولسام، ءبىرازعا ۇرسار ەدىم. امال نە، العاش كورىپ وتىرىپ اقىلشى بولا قالعانىم ساعان دا ۇنامايدى. وعان ءوزىم دە بارمايمىن. ءبىراق سەن مەن تۋرالى باسقا ويدا قالدىڭ. جاقسى وي ەمەس.

قۇداي ءبىلسىن، سوڭىنان «شىرەنىپ قالعان»، «قىلتيىپ قالعان»، «ىزديىپ قالعان»، «الدە قانداي بوپ» دەدىڭ بە، ايتەۋىر وسىنىڭ ءبىرىن ايتتىڭ. مەن سوندايمىن با. ادامدى، العاش كورگەندە - اق ايناداي تانىتاتىن اسپاپ بولسا، ارينە، مەنى تۇسىنەر ەدىڭدەر. ارينە، ول اسپاپ ءالى جوق. مەن سەندەرگە جۇمباق.

ەڭ بولماسا، ەكى كەزدەسسەك، تانىر ەدىڭدەر. ءيا، بۇل كەش وسى جولداردى جازعىزدى. وعان دا راحمەت. پايداسىز ەمەس قوي، ايتەۋىر.

ەكى ريۋمكە كونياكتان تۇنىمەن قورقىپ جاتتىم. جوق، ايتەۋىر امان. ستاديونداعىداي دا مازالامادى، قۇداي وڭداعاندا.

تاڭەرتەڭ جاقسى تۇردىم. سيركۋليارنىي دۋش قابىلداپ، ەلەكتراكورديوگرامماعا ءتۇستىم. ناتيجەسى كەيىن بەلگىلى بولماق. ال ەندى بۇل كۇندى وسىمەن اياقتاپ دالاعا شىعايىن.

14-ماي، 1962

بۇل كۇن - دۇيسەنبى. تاڭەرتەڭ سيركۋليارنىي دۋش بولماي قالدى. وتە ۇنايتىن ەدى ءوزى. كەيىن قابىلدارسىڭدار دەدى. ءبىراق قابىلدادىق. نەرۆتى جايلاندىراتىن جاقسى نارسە.

بوتەن جوسپار جوق، نە ىستەۋ كەرەك. تۇستەن كەيىنگە كيسلودوۆسك بويىنشا ەكسكۋرسياعا جازدى. قالانى ءالى ءجوندى ارالاپ كورگەن جوق ەدىم، جازىلدىم. بۇكىل جولى 40 تيىن. وسى ساتتە بەكمۇرات كەلدى. ونى دا الا كەتۋ كەرەك. ەكسكۋرسياعا شىققانشا ءبىر رەت بيليارد ويناپ جىبەردىك. ۇتتىم. جاقسى وينالدى.

3 ساعات ەكسكۋرسيادا. كورەتىن كوپ جەرى بار. ارالاپ ءجۇرمىز. بۇل ارادا ەرتەدە گورسىلار تۇرعان. كاباردين. باياعى ءشاميلدىڭ سوعىساتىن جەرى وسى. ارينە تاريحىنان بەرى جازۋ كۇندەلىك بويىنا شاق ەمەس. كەيبىر ەلەۋلى ساتتەرىن عانا اتاپ وتەيىن.

مۇندا سۋ سوناۋ XVIII عاسىردىڭ وزىندە تابىلعان ەكەن. شىنداپ كولعا الىنعانى 1894 جىل. نەگىزگى قايناردى ولحوۆكانىڭ تاسۋىنان ساقتاپ جاقسى قورشاۋ سالعان. ءقازىر ول جەر نارزان - گالەرەيا دەپ اتالادى. قالانىڭ ورتالىعى دەسە دە بولعانداي.

ءقازىر مۇندا 35 ساناتوريي بار ەكەن. كوبى سوۆەت وكىمەتىنىڭ تۇسىندا سالىنعان. ءارقايسىسى وزىنشە ەرەكشەلىگىمەن. نارزان دەگەن ءسوز كاباردين تىلىندە باتىر، الىپ سۋ دەگەن ەكەن. ولاي دەپ نەگە قويىلعانى بەلگىلى (نارز. سان).

تەررەنكۋر دەگەن نە؟ ءۇش تەررەنكۋر بار، ياعني ءۇش مارشرۋت. اۋرۋلاردىڭ سيپاتىنا قاراي دارىگەر اركىمگە وسى مارشرۋتتاردى بەلگىلەپ بەرەدى. ماعان بەلگىلەنگەنى ءبىرىنشى مارشرۋت.

ءار ءساناتورييدىڭ ءوزىنىڭ تاريحى، ايتۋعا جەتەرلىك ويتكەنى، كەلەرى بار. ءبىر عانا اتاپ وتەيىن ءوزىمىز جاتقان «گورنىە ۆەرشينى» ءساناتورييىنىڭ اۆتورى 1950 جىلدارى ستاليندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى بولعان ەكەن.

ءدال ءبىزدى الىپ جۇرگەن ەكسكۋرسوۆودتارداي ماقتاي ءبىلسىن. الماتى توڭىرەگىن جەر-كوككە سىيعىزباۋعا بولادى ەكەن، شىركىن.

بىرنەشە سۋرەتكە تۇستىك. پاميات بولسىن. ءوزىم دە ءتۇسىردىم.

كەشكى استان كەيىن بيمەن كەتتى. كوپ بيلەپ جىبەرسەم كەرەك، جۇرەگىم اۋىرلاپ قالدى سوڭىنان. ءبىراق ءدارى ءىشىپ ۇيىقتاپ قالدىم.

اۋاسى. اۋاسى جاقسى ەندى. نەگىزگى ەمنىڭ ءوزى دە سول.

نۇرتاسىمدى ويلاي بەرەم. اۋرۋدىڭ نە ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىن عوي.

كىشكەنتايىنان كىرىپتار بولسا، نە بولدى. بالا كەزىندە بالاداي ويناپ وتكەنى جاقسى عوي. رەميزوۆكاعا جىبەرسە، وندا ءبىر نارسەگە شالدىققانى عوي. جاستىق پا، سالاقتىق پا. كوپە-كورنەۋ وزىمىزدەن بولدى عوي. قايتەيىن، كونەسىڭ دە. ارينە، ادام ادەيى جاسامايدى. ونىڭ ۇستىنە ءوز بالاسىنا كىم قاستىق ويلايدى.

ءبىراق كىسى بويىنا قالىپتاسىپ، قانىنا ءسىڭىپ قالعان سالاقتىق سول قاستىقتان دا جامان با دەيمىن. ال سول سالاقتىقتى ەلەمەۋ، ادامنىڭ ءوزى كورمەۋ، ءتىپتى ول بىلاي تۇرسىن سونى ءوز بويىنا كەمشىلىك دارىتپاۋ ماقساتىمەن قورعاۋ، بۇركەۋگە تىرىسۋ ونان دا جامان بولۋ كەرەك.

مەنىڭ ورىنشا جامان ادام ەمەس. ونىڭ ادالدىعى، شىن بەرىلگەندىگى، ومىرگە ءۇستىرت قاراۋدى سۇيمەيتىندىگى — تاماشا! اتتەڭ وسىعان مۇقياتتىلىق، سەزىمتالدىق قوسىلسا.

سوندىقتان دا اشۋعا اشۋمەن، رەنجۋگە رەنجۋمەن جاۋاپ بەرۋ جيىلەپ كەلەدى. اسىرەسە، ءمۇعالىم بولعالى بەرى. شارشايتىن شىعار، قاجيتىن شىعار. مۇمكىن ول جاعدايدى مەن ەسكەرە بەرمەيتىن شىعارمىن. ارينە، مەنىڭ دە كوپ كەمشىلىكتەرىم بار.

ونى كەيدە ءوزىم دە قاتتى ايىپتايمىن. باسقاسىن تۇزەسەم دە سالاقتىققا دەگەن توزىمسىزدىگىمدى تۇزەي الماسپىن. توزىمسىزدىك دەگەن ءسوزدى قايتالاپ ايتام. يمەننو، توزە المايمىن.

ءيا، قيال قۇشاعىنا ءبىراز كەتىپ قاپپىن. اتتىڭ باسىن تەجەيىن. نە دەسەم دە ەندى ماعان ودان بوتەن ادامنىڭ كەرەگى جوق. ول — وزىمدىكى.

15-ماي، 1962

ۆاننا. بۇگىن بارلىق ءاناليزدىڭ قورىتىندىسى شىعاتىن كۇن. ساعات 2-گە دارىگەر شاقىرتىپتى.

دارىگەرىم جاقسى ادام. كەلگەننەن ءۇيىرىپ، استى-ۇستىمە ءتۇسىپ، ىقىلاسىمەن قاراپ ءجۇر.

جالپى قازاقتارعا دەگەن ءوزىنىڭ مەيىرى بولەك بولۋ كەرەك. بۇگىن پالاتاعا دا كەلىپ كەتتى. كۇلە كىرىپ، حال-جايدىڭ ءبارىن سۇراپ جاتىر. ەگدە تارتقان ادام. جۇزىندە بولەك ءبىر جىلىلىق بار. دارىگەرگە لايىق، اۋرۋدى ايىقتىرار جىلىلىق سەكىلدى.

ساعات ەكىدە بارعاندا ءوز داۆلەنيەسى تومەن تۇسكەندەي داۆلەنيەڭىز قالىپقا كەلىپتى دەپ قۋانىپ جاتىر.

جۇرەكتىڭ تىنىسى دا جاقسى دەپ جايراڭ قاقتى. بۇل سەگىزىنشى كۇن. ولاي بولعانىنا ءوزىم دە قۋاندىم. ءبىراق ۆاننادان كەيىن اۋىرلاپ جۇرگەنىمدى ايتتىم.

— كۇنگە شىقپاڭىز، ۇيرەنەسىز، — دەدى.

ءسوز اراسىندا الماتى جاقسى قالا ما دەپ سۇرايدى. مەن جاتىپ كەپ ماقتايمىن.

— الماتى اپورتىن جەگەنىم بار. ءدامى ءالى اۋزىمنان كەتپەيدى، دەدى.

وسى ارادا اماندىق بولسا، الما پىسكەن سوڭ ءبىر پوسىلكا جىبەرسەم بە ەكەن دەگەن وي دا كەلدى. ايتا ءجۇرسىن. ءتىپتى كىشىپەيىلدىگىنىڭ ءوزى ءبىر پوسىلكا ەمەس-اۋ، سان جاقسىلىققا تۇرارلىق.

نۇرتاسىم وسىنداي دارىگەردىڭ قولىنا تۇسسە جازىلار ما ەدى. تومپاڭداپ شاۋىپ جۇرەتىن كەزىندە كوردىڭ بە.

جالپى وسى ارادا بالالار ساناتوريي بار ەكەن. وي سان-ساققا كەتتى.

تۇستەن كەيىن ۋاقىت بەكمۇراتپەن بولدى. پاركتە جۇردىك. پلەنكامىز جاقسى شىعىپتى. ابىروي بولدى. بىرنەشە كادردى جاساۋعا بەردىم.

بەكمۇرات تا كوپ اناۋ-مىناۋمەن شارۋاسى جوق، بيازى عانا جىگىت ەكەن. كۇلەدى دە تۇرادى. ارتىق ءسوز دە، ارتىق ادەت تە جوق. سول تۇرعان بويى سىپايىلىق. جاس باسىنان گيپورتونياداي اۋرۋ اينالدىرعانىنا ايايسىڭ. ءبىراق، بايقايمىن، وزىنە تالابى، ءوز ءتارتىبى (ساموديسيپلينا) كۇشتى. ونداي ادام اۋرۋدى جەڭۋگە ءتيىس. پاركتە كوپ جۇردىك. سۋرەتكە تۇستىك.

كەشكى ۋاقىت ەكى قازاق، ءبىر قىرعىز جىگىتىنىڭ اڭگىمەسىمەن ءوتتى. ەرىككەن سوڭ قاي-قايداعى كۇلدىرگى دۇنيەلەردى شاتىپ-بۇتىپ وتىردىق.

بۇل ارادا ايەلدەر قىدىرتۋ مودا ەكەن. كەي جىگىتتەر زەرىكپەس ءۇشىن سويتەمىز دەيدى. ال، قازاق ايەلدەرى جوق، ورىس ايەلدەرىمەن جاقىنداسۋعا، ودىرايىپ، ىڭعايىمىز كەلمەيتىندەي. اتى جوق، ءجونى جوق نە دەيسىڭ. ونسىز دا اڭگىمەمەن جىگىتتەر ءىشىڭدى كەپتىرەدى. كوپشىلىك ەمەس پە. قاي-قايداعىنى شىعاردى. بۇل كۇندە ايگىلى ەشنارسە بولا قويعان جوق.

16-ماي، 1962

بۇگىنگى كۇن سارسەنبى. بيلياردنىي جۇمىس ىستەمەيدى. دەمالىس. تاڭەرتەڭ دۋش قانا بار. كۇن بوستاۋ. نە ىستەۋ كەرەك.

ءجۇرۋ كەرەك. تۇستەن كەيىن «حرام ۆوزدۋحقا» بارىپ ۆينو ىشتىك. وسى ۆينو وتە اۋىر ءتيدى. ەكى كۇن اۋىردىم. سونىڭ سالدارىنان دا وسى كۇننەن باستاپ كۇندەلىكتى جازا المادىم. مىنە التى كۇن وتكەن سوڭ جازىپ وتىرمىن. كوپ جايدىڭ ناقتى جاعدايى ۇمىتىلىپ قالدى. سوندىقتان وسىمەن توقتاۋعا تۋرا كەلەدى.

17، 18، 19، 20-ماي، 1962

بەيسەنبى كۇنى ۆاننا بولعان سوڭ ەشقايدا شىققام جوق. ۆاننا كۇن شىنىندا ماعان اۋىر ءتيىپ ءجۇر. جاتتىم. ءساناتورييدىڭ توڭىرەگىنەن شىققام جوق.

18 ماي كۇنى «مەدوۆىي ۆودوپاد» دەگەن جەرگە ەكسكۋرسيا جاسادىق. جامان ەمەس، كۇن سالقىن. ماعان جايلى. 18-20 شاقىرىم جەردە ەكەن. بۇل جەردىڭ تاۋىنىڭ قالىپتاسۋى قىزىق. تاس دەيتىن تاس ەمەس. تاستان جۇمساق، قۇمنان قاتتى. دولوميت دەيدى ەكەن. قۇرىلىسقا جاقسى ماتەريال بولار. قاشاۋعا، وندەۋگە وڭاي بەرىلەتىن بولار.

ارينە ءبىزدىڭ جاقتا ودان كۇشتى ۆودوپاد بار. ءبىراق كورمەگەن جۇرتقا بۇل دا تاڭ.

بۇل جاقتا مالدى كوبىنەسە گورسىلار (كاراچاي، چەچەن، ينگۋش، كاباردين) باعادى ەكەن. سول ەكسكۋرسيا بولعان جەردە ءشالى، ورامال ساتىپ ءجۇر. مەن دە الدىم.

سەنبى كۇن ۆاننا. دەمالىس. كەشىنە بي بولدى. كورمەدىم. قاراپ تۇردىم دا قايتتىم.

دەمالىس كۇن سۋرەت ءتۇسىرۋ، قالادا بولۋمەن كەتتى. بۇل كۇندەردى قىسقا جازىپ وتىرعانىم، ۋاقىتىن وتكىزىپ الىپ، كوپ دەتالىن ۇمىتىپ وتىرمىن.

21-ماي، 1962

بۇل كۇننىڭ ەڭ ەلەۋلى وقيعاسى پياتيگورسكىگە ساياحات بولدى. بۇل قالانى لەرمونتوۆتىڭ قالاسى دەسە دە بولعانداي. ويتكەنى كوپ جەرى لەرمونتوۆتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى.

وسى قالادا مارتىنوۆپەن دۋەلدە 27 جاسىندا ولگەن. مىنە، مۋزەيىنە كىردىك. 7-8 بولمە. ءار بولمە اقىن امىرىنەن سىر شەرتەدى. جاڭا تۋعان ورىس پوەزياسىنداعى جارىق جۇلدىزدىڭ قالاي سەنگەنىن كوز الدىڭنان وتكىزگەندە اقىن بولماساڭ دا بويىڭدى الدەبىر سەزىم وسىپ وتەدى.

نەتكەن جابايى ءتارتىپ. ءبىر كەشتەگى بولىمسىز كەلىسپەس ءۇشىن ەكى جاس جىگىت ءبىرىن-بىرى ەلىمگە شاقىرادى.

دۋەل. وتكەن زاماننىڭ ءوزى سەكىلدى قاتال، ءوزى سەكىلدى توپاس، ءوزى سەكىلدى پاسىق ارەكەت. سول ارەكەتتىڭ قۇربانى بولعان تالانتقا باس يەسىڭ دە، باسىندى شايقايسىڭ. قىسقا ومىرىندە حالقىنا قانشا داڭق اكەلدى لەرمونتوۆ. وسىنداي ۇلىن ءوز قولىنان ولتىرۋگە ءقايتىپ قانا ءداتى باردى حالىقتىڭ. ارينە حالىق دەگەن ءسوز بۇل ارادا ارتىق. ءبىراق ويلاپ تۇرىپ، ءوز اراسىنداعى قاندى قولعا قالاي قاھارىن توگە المادى ەكەن دەپ قاپالاناسىڭ. قايتسىن، حالىق قاندى جاسىمەن كومدى، ول كەزدە سوعان عانا شاماسى كەلدى. حالىق اتاۋلىنىڭ بارىندە دە سونداي قارا قولدار بولدى عوي.

ادام! اتىڭ قانداي اياۋلى. قانشاما اسىل قاسيەت بويىندا. دۇنيەگە تەك جاقسىلىق ءۇشىن كەلدىڭ بە سەن. كەرەمەتىڭ بار ەمەس پە الۋان.

قايدان كەلەدى سەنىڭ بويىڭا ارامدىق. قالاي عانا جۇرە الادى ماڭىندا. الىپ جۇرەك، الىپ كۇشىڭ تۇرعاندا نەگە عانا دارىتتىڭ، نەگە عانا جۋىتتىڭ.

ءوز تانىڭە ءوزىڭ دارىتىپ الدىڭ دا، قانشا عاسىر الىستىڭ ونىمەن. ءالى الىسىپ كەلەسىڭ. بۇعان كەتكەن كۇشىڭدى يگىلىككە جۇمساساق، بۇگىنگى بيىك ىسىڭە قانشاما اسقار قوسىلماق.

اسقاق قوي سەنىڭ ۇلى اتىڭ! باقىت قوي سەنىڭ مۇراتىڭ! تاسقا تيگەن قايلاداي تانىڭە جاتتىڭ بارشاسى نەگە سەرپىلىپ قالمايدى. دارىتپا تانىڭە يتتىكتىڭ ادام ءبارىن دە!

سەنەن سۇلۋ، سەنەن ۇلى، سەنەن كۇشتى، سەنەن الىپ، سەنەن نازىك، سەنەن عارىپ نە بار ەكەن دۇنيەدە!

---