ناۋرىز جانە ناۋرىزدىڭ تاريحى تۋرالى
قوش كەلدىن، ناۋرىز!
الەمدە بۇل سۇيىكتى حالىقتىق مەرەكەنىڭ اتاۋىندا كوپتەگەن نۇسقالار بار. ول تويلاناتىن ءار ەلدە ونى اسىعا كۇتەدى، مەرەكە اندەرمەن، بيلەرمەن، تاتتىلەرمەن جانە وزىندىك ەرەكشە ادەت-عۇرىپتارمەن سۇيەمەلدەنەدى. ولار الەمنىڭ ءارتۇرلى ەلدەرىندە كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىن قالاي اتاپ وتەدى؟
كوپتەگەن ەلدەردە ناۋرىز مەملەكەتتىك مەرەكە بولىپ تابىلادى. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركيا، تۇركىمەنستان، تاجىكستان، يران، ءازىربايجان، البانيا، اۋعانستان، يراك كۇردىستانى، ءۇندىستان، ماكەدونيا جانە باسقا ەلدەردە تويلانادى. ول سونداي-اق رەسەي ايماقتارىندا – تاتارستان مەن باشقۇرتستاندا دا تويلانادى.
ناۋرىز قىتايدا، ءتىپتى جاپونيادا دا تويلانادى. 2010 جىلدان باستاپ ناۋرىز گرۋزيادا ۇلتتىق مەرەكە بولىپ جاريالاندى. 2009 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىندە ناۋرىز مەيرامى دۇنيە جۇزىندەگى باسقا 76 ماتەريالدىق ەمەس مۇرا نىساندارىمەن بىرگە يۋنەسكو-نىڭ ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇراسىنىڭ رەپرەزەنتاتيۆتى تىزىمىنە ەندى. 2010 جىلى 23 اقپاندا بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 64 سەسسياسىندا كۇن تارتىبىندەگى «بەيبىتشىلىك مادەنيەتى» 49 تارماعى بويىنشا «حالىقارالىق ناۋرىز كۇنى» دەپ اتالاتىن قارار كونسەنسۋسپەن قابىلداندى.
قازاقستاندا ءداستۇر بويىنشا مەرەكەگە ناۋرىز-كوجە دايىندالادى. كەلەر جىل جەمىستى بولسىن دەپ كوجەنى تويىپ جەيدى. ناۋرىز كوجەدەن جەتى ۇيدەن ءدام تاتساڭ، جىل بەرەكەلى بولادى دەگەن سەنىم بار. ناۋرىز-كوجە - بۇل جەتى قاجەتتى ەلەمەنتتى قامتيتىن ءداستۇرلى كوكتەمگى كوجە: سۋ، ەت، تۇز، ماي، ۇن، تارى جانە ءسۇت، ياعني جەتى تۇلىك ءومىردىڭ جەتى قاعيداسىن تانىتادى. باۋىرساق پەن بەشبارماق تا مىندەتتى تۇردە داستارحاننىڭ سانىنە جاتادى.
شۋاقتى وزبەكستان ناۋرىز مەرەكەسىن 21 ناۋرىزدا تويلايدى. ءبىراق، ناعىز مەرەكەگە لايىق بولعاندىقتان، ول ءبىر كۇننەن ارتىق ۋاقىتقا سوزىلادى - ەكى اپتا بويى جالعاسادى. العاشقى كۇننەن باستاپ ەل كوشەلەرىندە جاپپاي مەرەكەلىك شارالار، مەرەكەلىك بازارلار، ات جارىسى، يت، قوراز توبەلەستەرى وتۋدە. ءبىر قىزىعى، وزبەكستاندا فەستيۆال كۇندەرى مەرەكەنىڭ يەسى – باحور حانىم تاڭدالادى. ادەتتە، ول كوكتەمدى بەينەلەيتىن ادەمى، ەڭبەكقور، كوڭىلدى قىزعا اينالادى. مەرەكەنىڭ تاعى ءبىر كەيىپكەرى دەحقان-بوبو - ديقان اتا. بۇل قۇرمەت ارداقتى اقساقالعا بەرىلەدى. سونداي-اق موموەر - جەر - تاڭدالادى.
قىرعىزستاندا دا قازاقستانداعىداي ناۋرىز ايى مەرەكەنىڭ اتاۋى – نوورۋز دەپ اتالدى. ءبىر قىزىعى، نوورۋزدا بالا دۇنيەگە كەلسە، ءدال وسىنداي ات قويادى. كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلەتىن كۇنى – 21 ناۋرىز – كورشىلەس قىرعىزستاندا مەرەكەنىڭ باستالعانىن حابارلايتىن قارناي، سۋرناي، سىبىزعى ۇنىمەن باستالادى. بۇل دىبىستار دابىل سياقتى، قىرعىزدار ۇيلەرىندە اق داستارحان جايىپ، داستارقانعا ەڭ جاقسى تاعامدار قويىلعان. وزبەكستانداعىداي مەرەكەلىك داستارحاننىڭ باستى تاعامى – سۋمەلەك. وعان قوسا، «چون كەجە» نەمەسە «نوورۋز كەجە» - كۇرىش، بۇرشاق، بيداي، جۇگەرى، تالقان، ۇن، كارتوپ، تارى جانە دامدەۋىشتەر قوسىلاتىن وگىز ەتىنەن سورپا ازىرلەيدى.
1925-1991 جىلدار ارالىعىندا تۇركيادا ناۋرىز مەرەكەسىنە رەسمي تۇردە تىيىم سالىندى. الايدا وتكەن عاسىردىڭ 1990ء-شى جىلدارىنىڭ باسىندا تويلاۋدىڭ يگى داستۇرلەرى قايتا جاڭعىردى. بۇگىن تۇركيادا ناۋرىز 22-23 ناۋرىز ارالىعىندا تويلانادى. بۇل ەلدە مەرەكەگە دايىندىق مەرەكەگە ەكى-ۇش اپتا قالعاندا باستالادى – وسى ۋاقىتتا بيداي كوكتەپ شىعادى. وسكەن جاسىل وسكىندەر مەرەكەلىك داستارحانعا بەرىلەدى، وندا ءتۇرلى-تۇستى جۇمىرتقالار، تاتتىلەر جانە سول سۋمالاق بولۋى كەرەك. ناۋرىزدا تۇرىكتەر دەنساۋلىق، ساتتىلىك، باقىت جانە ۇزاق ءومىر اكەلەتىن زاتتارمەن قورشاپ الادى - ارپا وسكىندەرى، شاراپ، تيىندار (ءقازىر ولار بانكنوتتارمەن اۋىستىرىلدى).
You Might Also Like
-
اكە تۋىستىق تەرميندەر جۇيەسىندەگى ءتۇپقازىق ۇعىم، ويتكەنى قازاق شەجىرەسىندە جەتى اتاعا دەيىن ساناۋ داستۇرىندە سانات اكەدەن باستالادى. «جاقسىدان جامان تۋادى، ءبىر اياق اسقا العىسىز. جاماننان جاقسى تۋاد...
-
ناۋرىز – بۇل كوكتەمنىڭ باسىندا اتالىپ وتەتىن قازاق حالقىنىڭ ەڭ ۇلكەن مەيرامدارىنىڭ ءبىرى. بۇل كۇن جاڭا جىلدىڭ باستالۋىن، تابيعاتتىڭ ويانۋىن جانە جاڭارۋىن بىلدىرەدى.
