ويۋ ورنەك. ويۋ ەلەمەنتتەرىمەن تانىسۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ويۋ ورنەك. ويۋ ەلەمەنتتەرىمەن تانىسۋ»
ساباقتىڭ ماقساتى: ويۋ - ورنەك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەك تۇرلەرىنە سيپاتتاما بەرۋ. ويۋ - ورنەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، شىعۋ تاريحىن تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويۋ - ورنەكتىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرۋ، سىرىنا ءمان بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ويۋ - ورنەكتىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرۋ، سىرىنا ءمان بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، ءبىلىمىن جان - جاقتى دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ اسىل مۇرالارىن، سالت ءداستۇرىن، ونەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق، توپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: "ءا. قاستەيەۆتىڭ ءسوزى"،"ويۋ - ورنەكتەر"، "سەرگىتۋ ءساتى"، "ب مومىش ۇلىنىڭ ءسوزى"
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى، ادەبيەت، قازاقستان تاريحى.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- وقۋشىلارمەن امانداسىپ تۇگەندەۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن تەست ارقىلى تەكسەرۋ.
1. وزىنە - ءوزى قىزىمەت ەتۋ تۇرلەرى
ا) كيىمدى كۇتۋ. ءا) تۇيمە قاداۋ ب) جەمىستەردى ساقتاۋ.
2. جاماۋدىڭ تۇرلەرى.
ا) سورلاۋ ءا) سىرلاۋ ب) كوركەمدەۋ.
3. كيىمدى جاماۋعا قاجەت قۇرال - جابدىقتاردى اتا؟
ا) ويماق، ينە، ءجىپ، قايشى. ءا) كۇرەك، ايىر. ب) بالعا، بالتا كەمپىراۋىز.
4. كيىم تۇرلەرى.
ا) اق جايما ءا) جاپقى ب) ورامال، الجاپقىش
5. قاي ماتانىڭ تۇرىنەن ءبىر ماماندىققا بايلانىستى كيىم تىگىلەدى؟
ا) تۇرمىستىق ءا) تەحنيكالىق ب) ارنايى
6. كيىمنىڭ نەگىزگى نەشە ءتۇرى بار؟
ا) 2 ءا) 5 ب) 3
7. كۇندەلىكتى كيىمدەر قاي كيىمنىڭ تۇرىنە جاتادى؟
ا) تۇرمىستىق ءا) فورمالىق ب) وندىرىستىك
8. ءتۇرلى ويىن كەزىندە، سپورتپەن شۇعىلدانعاندا قىدىرىپ سەرۋەندەگەندە شالباردىڭ قاي جەرى توزادى؟
ا) بەلدىگى ءا) تىزەسى ب) بالاعى
9. جاماۋ ماتاسى جىرتىقتىڭ اۋماعىنان نەشە سانتيمەتر ارتىق بولۋى كەرەك؟
ا) 1 - 2سم ءا) 5 - 6سم ب) 3سم
10. الجاپقىش قاي كيىمنىڭ تۇرىنە جاتادى؟
ا) فورمالىق ءا) تۇرمىستىق ب) وندىرىستىك
ءىىى. پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى كەلەسى جاڭا ساباققا كوشۋ. وقۋشىلار ءسوزجۇمباقتى شەشە وتىرىپ جاڭا ساباق قانداي تاقىرىپتا وتەتىنىن انىقتايمىز.
1. تىگىنشى قۇرالى (ويماق)
2. يىق بۇيىمدارىنىڭ ءبىرى. (كوستيۋم)
3. ۇلتتىق باسكيىم (بورىك)
4. قازاقتىڭ ۇلتتىق ساز اسپابى. ( دومبىرا)
5. ەرتەدەن بۇگىنگى كۇنگەدەيىن جەتكەن ءۇي جيھازى. ( ساندىق)
6. قالدىقتىڭ باسكيىمى (ساۋكەلە)
7. ۇلتتىق اياقكيىم (كەبىس)
و
يۋ
ءو
ر
ن
ە
ك
ءىۇ. جاڭا ساباق جوسپارى
1. ويۋ ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحى
2. ويۋ - ورنەكتىڭ توپتارى
3. ويۋ - ورنەكتىڭ قاسيەتى
4. ويۋدى، ويۋ سىزباسىمەن تانىستىرۋ
1. ويۋ - ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحى. ويۋ - ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالماس بۇرىن، ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز نە، سونى تالداپ الايىق. بەدەرلى تۇسىرىلگەن ۇلگىنى ويىپ، كەسىپ، قيىپ نەمەسە ەكى زاتتى ويا كەسىپ، قيۋلاستىرۋ ويۋ دەپ اتالادى.
ال كيىم-كەشەككە، تۇسكيىزگە، ت. ب قولونەر بۇيىمدارىنا كەستەلەپ بەينەلەنەتىن بەدەر، سول سياقتى توقىلاتىن الاشاعا، باسقۇرعا جانە قورجىنعا تۇسىرىلەتىن ءتۇرلى گەومەتريالىق بەدەرلەردى ورنەك دەيدى. قازاقتىڭ ويۋ جانە ورنەك دەگەن قوس ءسوزى بىرگە كەلىپ، لاتىنشا ورنامەنت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. سونىمەن ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز - ادەمى ىرعاققا ارناۋلى جۇيەمەن قۇرىلعان ورنەك بولشەكتەرى.
ال شىعۋ تاريحىنا كەلەر بولساق، قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ وزىنە ءتان دامۋ جولى، تاريحى بار. تاريحي - عىلىمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەك ونەرى ەجەلگى زامانداردان باستاۋ العان. اكادەميك الكەي مارعۇلان اعامىز بۇل ونەر تۋىندىسى ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇرىك، قاڭلى، قىپشاق سەكىلدى كونە كوشپەلى تايپالاردىڭ ونەرىنىڭ نەگىزىندە قالىپتاستى دەيدى. اتا - بابالارىمىز جازۋ، سىزۋدى بىلمەي تۇرعاندا تاۋ، تاسقا بەلگى، تاڭبالارىن سالعان. ول بەلگى تاڭبالار ارقىلى حالىق بەلگىلى ءبىر ۇعىم تۇسىنىكتەردى اڭعارىپ، ءبىلىپ وتىرعان. قازاق ويۋ - ورنەگى عاسىرلار بويى دامىپ، ق
ازاق حالقىنىڭ ءومىر تىرشىلىگىندە ايرىقشا ورىن الىپ، عاسىردان عاسىرعا، ۇرپاقتان ۇرپاققا، بۇگىنگى كۇندەرگە دەيىن ءوز قاسيەتىن جويماي جالعاسا دامىپ كەلە جاتقان، ءىرى رۋحاني مادەنيەت ۇلگىسى رەتىندە ساقتالىپ كەلەدى. مىسالى: ءار ءبىر قازاقتىڭ ۇيىندەگى ساندىق، الاشا، كيىز، قۇراق كورپەشەلەر، اپالارىمىزدىڭ زەرگەرلىك بۇيىمدارى، ات ابزەلدەرىندە، سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك رامىزدەردەن كورە الامىز.
2. ويۋ - ورنەك توپتارى. قازىردە ويۋ - ورنەكتەردى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا قاراي ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ءۇشىن عالىمدار ويۋ - ورنەكتى 4 توپقا بولەدى. 1. زوومورفتى 2. وسىمدىك پىشىندەس 3. گەومەتريالىق 4. كوسموگونيالىق.
ءار ويۋ - ورنەكتىڭ استارىندا ماعىنا بولادى. مىسالى: "قوشقار ءمۇيىز" ويۋى مولشىلىقتى مەڭزەيدى، ال "اعاش "ويۋى ىنتىماق بىرلىكتى، "يرەك"ويۋى ادامنىڭ ءومىر جولى دەگەندى بىلدىرەدى. جاسالۋ جولدارىنا قاراي ويۋ - ورنەك: قيما ويۋ، ويما ويۋ، سىزبا ويۋ، شەكسىزدىككە ۇلاستىرا ويۋ بولىپ بولىنەدى..
1. قاعاز نەمەسە بىلعارىدان، ماتادان، كارتوننان تۇتاس قيىپ الىنعان ويۋ - ورنەك قيما ويۋ دەپ اتالادى.
2. قاعاز نەمەسە ماتانى قايشىمەن ويىپ، ويۋ - ورنەك جاساۋدى ويما ويۋ دەپ اتايدى.
3. سىزىلىپ بارىپ كەسىلگەن ويۋ ۇلگىلەرىن سىزبا ويۋ دەپ اتايدى
4. ءبىر - بىرىنە جالعاستىرا سىزىپ، كەسىلگەن ويۋ شەكسىزدىككە ۇلاستىرا ويۋ دەپ اتالادى.
ءىىى. ويۋ - ورنەكتىڭ قاسيەتى. قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىنىڭ بىرنەشە ونداعان عاسىرلىق تاريحى بار، اتادان بالاعا، ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان ونەر ءتۇرى. وعان مىسال رەتىندە "سىرماق شەرتكەن سىر" اڭىز اڭگىمەسىن ايتىپ بەرەيىن.
ەرتەدە ءبىر ءادىل حان بولىپتى. ونىڭ جارلىعىمەن قول استىنداعى حالىق، ءۇي جيھازدارىن، كيىم - كەشەك، قۇرال - سايماندارىن، قارۋ جاراقتارىن ويۋ - ورنەكتەرمەن ادەمىلەپ ۇستايتىن بولعان. سوندىقتان ونى حالىق ويۋ حان اتاپتى. ءبىر جىلدارى بوتەن ەلدىڭ حانى جاۋلاپ الىپ، ويۋ حاندى زىندانعا تاستاپتى. ويۋ حاننىڭ ورنىنا حان بولىپ، بۇرىنعى سالت - ءداستۇردى، ويۋ - ورنەكتى جويىپ، جاڭاشا قۇرماق بولادى. جاڭا دەگەندەردىڭ ءبارى تەز ۇمىت بولا بەرەدى. وعان ءجون ايتقان ادامداردىڭ كوزىن جويا بەرگەن. سوندىقتان ونى جويۋ حان دەپ اتاپتى. بۇل كەزدە ويۋ حان زىنداندا جاعدايدىڭ ءبارىن ەستىپ - ءبىلىپ جاتىپتى.
ءبىر كۇنى جويۋ حاننىڭ جالعىز ۇلى اڭعا شىعادى. جولداعى اڭنىڭ ءبارىن تۇگەل قىرقىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ كەلە جاتىرعانىندا ءبىر ۇكى مۇنىڭ بەتىنە شاپشىپ، ەكى كوزىن ويىپ جىبەرەدى. ەش نارسە كورە الماي تەنتىرەپ كەلە جاتىپ، جاردان قۇلاپ باتىپ ولەدى.
جويۋ حان بالاسىنا ىزدەۋ سالادى.
- كىمدە كىم بالامنىڭ ءولىمىن ەستىرتەر بولسا، سونىڭ باسىن الامىن دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى. مۇنى ەستىگەن ويۋ حان بالانى ىزدەۋگە باراتىنىن حابارلايدى. جويۋ حان ونى زىنداننان شىعارىپ، جولعا سالادى. ول ءدارى - دارمەگىن الىپ ورماندى ارالاپ كەلە جاتسا ءبىر تاستىڭ استىنان.
- جويىلسىن، جويۋ حان!- دەپ قينالعان داۋىستى ەستيدى. تاستى كوتەرىپ قاراسا، جامباسىنا وق ءتيىپ، كۇيرەگەن سۇر تىشقاندى كورەدى. ونىڭ اياعىن تاڭىپ، ءدارى قۇيىپ جونىنە جىبەرەدى. وسىلايشا كەزدەسكەن اڭ - قۇستىڭ بارلىعىن ەمدەيدى. ەڭ سوڭىندا قاناتى سىنعان ۇكىنى ەمدەپ، " جويۋ حاننىڭ بالاسىن كوردىڭ بە؟"- دەپ سۇرايدى.
- قاتىگەز حان بالاسى جولىندا كەزدەسكەن سۇر تىشقاندى، ارقاردى، بۇعىنى، جولبارىستى جارالىپ، بالىقتى قۇرلىققا تاستاپ، قايتىپ اينالىپ كەلىپ، سويىپ الماق بولعاندا، مەن ونىڭ ەكى كوزىن شىعاردىم. ويتكەنى بۇل اڭداردىڭ بارلىعى ويۋ حان ەككەن ورماننىڭ ەڭ سوڭعى اڭدارى ەدى. حان بالاسى ءقازىر كول تۇبىندە ءولىپ جاتىر.
مۇنىڭ ءبارىن ەستىگەن ويۋ حان ۇيىنە كەلىپ، ويۋلاپ، وقيعانىڭ جەلىسىن سىرماقتىڭ بەتىنە ويۋ تۇرىندە ءتۇسىرىپ، جويۋ حانعا الىپ كەلەدى. جويۋ حان سىرماقتىڭ ويۋىنا قاراپ وتىرىپ وقيعانى بىلايشا تارقاتادى.
1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 10، 11، 12، جاعدايلاردى كورسەتۋ.
- توقتا، مىنا ويۋ نە دەپ تۇر؟ بالاڭ ەكىگە ءبولىندى، جانى رۋحتا، ءتانى ارۋاققا اينالدى دەپ تۇر ما؟
- و، جالعان! مەنىڭ ۇلىم شىنىمەن ولگەنىمە؟ ولتىرەم!!!- دەپ قىلىشىن سۋىرىپ ويۋ حانعا تونەدى ويۋ حان ساسپاستان جويۋ حاننىڭ ءوز جارلىعىن ەسىنە سالادى. حاننىڭ ەكى ايتقانى ولگەنى دەپ، جارلىق بويىنشا ءوز باسىن الادى. ويۋ حاندى ەل - جۇرتى قايتا حان كوتەرەدى. ءار ويۋدىڭ ءتىلى بار دەگەن ءسوز وسىدان قالعان دەسەدى. بۇل اڭىزدان ويۋ - ورنەكتەردىڭ بارلىعىن قورشاعان ورتادان العانىن كورەمىز.
ءىۇ ويۋدى ويۋ سىزباسىمەن تانىستىرۋ. قازاق ويۋ - ورنەگىن جاساۋدىڭ وزىندىك پرينسيپتەرى بار. ولار: كومپوزيسيا دەگەنىمىز - ورنەكتى بۇيىمنىڭ بەتىنە رەتتەپ ورنالاستىرۋ. كولوريت دەگەنىمىز - ويۋ - ورنەكتىڭ بوياۋ تۇرلەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن ۇيلەسىپ، جاراسىم تابۋى. وسى جەردە ءار ءتۇستىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن ايتامىن. مىسالى: كوك ءتۇس - اسپاننىڭ، قىزىل ءتۇس - وتتىڭ، اق ءتۇس - اقيقاتتىڭ، سارى ءتۇس - اقىل پاراساتتىڭ، جاسىل ءتۇس - جاستىقتىڭ كوكتەمنىڭ سيمۆولى.
سيممەتريا دەگەنىمىز - ويۋ ورنەكتە ءبىر ەلەمەنتتىڭ قايتالانىپ كەلۋى.
ريتم دەگەنىمىز - ويۋ - ورنەكتە ءبىر ەلەمەنتتىڭ قايتالانىپ كەلۋى.
ءۇ. داپتەرمەن جۇمىس: جاڭا سوزدەردى جازدىرۋ. كومپوزيسيا، كولوريت، سيممەتريا، ريتم.
ءۇى. تەوريالىق ءبولىمدى قورىتۋ.
وتكەندى ەسكە الىپ، ويعا تولام،
سۇرىپتاپ تەزگە سالىپ، كوپ ويلانام،
وي تۇبىنە جەتە الماي تيتىقتاسام،
قولىما قايشى الىپ، ويۋ ويام - دەپ ب. مومىش ۇلى اتامىز ايتقانداي بىزدە كەلەسى ساراماندىق جۇمىس بولىمىنە كوشەمىز.
ءۇىى. ساراماندىق جۇمىس.
ساراماندىق جۇمىستى باستاماس بۇرىن تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەنى ەسكە تۇسىرەيىك. قايشىمەن جۇمىس ىستەگەندە قانداي قاۋىپسىزدىك ەرەجەنى بىلەمىز جەكە - جەكە ايتىرامىن. ويۋ - ورنەككە قاراپ وتىرىپ قاعازىمىزعا قارانداشپەن ورنەك جوباسىن سالىپ قيىپ ۇيرەنەمىز، بۇل سىزىلىپ بارىپ قيىلعان ويۋ سىزبا ويۋى. ونى جەلىممەن بەتكە جاپسىرامىن.
ءۇىىى. سەرگىتۋ ءساتى.
ماقالدىڭ جالعاسىن تاپ.
1. ەڭبەك قىلساڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي.
2. ەر ءقادىرىن ەر بىلەر، زەر ءقادىرىن زەرگەر بىلەر.
3. جاڭبىرمەن جەر كوگەرەر، ەڭبەكپەن ەل كوگەرەر.
4. ىستەگەنىڭ ەلىڭە جاقسى، ۇيرەنگەنىڭ وزىڭە جاقسى.
5. نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ.
6. اقىل كوپكە جەتكىزەر، ونەر ورگە جەتكىزەر.
7. ەڭبەك شيراتادى، ءومىر ۇيرەتەدى.
8. ويۋ ويعاننىڭ، ويى ويعاننىڭ، ويى ۇشقىر.
ءىح. ساباقتى بەكىتۋ
ساباقتى سۇراقتار ارقىلى بەكىتەمىن.
1. ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز نە؟
2. ويۋدىڭ قانداي توپتارىن بىلەسىزدەر؟
3. سيممەتريا دەگەنىمىز نە؟
4. ريتم دەگەنىمىز نە؟
5. ويۋ - ورنەك دەگەن قوس ءسوزى لاتىنشا قانداي ۇعىم؟ (ورنامەنت)
ح. وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن، جۇمىستارىن باعالاۋ، ساراپتاۋ
ءحى. ءۇي تاپسىرما. ويۋ - ورنەكتەردەن بۋكلەت جاساپ كەلۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: ويۋ - ورنەك تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەك تۇرلەرىنە سيپاتتاما بەرۋ. ويۋ - ورنەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، شىعۋ تاريحىن تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويۋ - ورنەكتىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرۋ، سىرىنا ءمان بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ويۋ - ورنەكتىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرۋ، سىرىنا ءمان بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، ءبىلىمىن جان - جاقتى دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ اسىل مۇرالارىن، سالت ءداستۇرىن، ونەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق، توپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: "ءا. قاستەيەۆتىڭ ءسوزى"،"ويۋ - ورنەكتەر"، "سەرگىتۋ ءساتى"، "ب مومىش ۇلىنىڭ ءسوزى"
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى، ادەبيەت، قازاقستان تاريحى.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- وقۋشىلارمەن امانداسىپ تۇگەندەۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن تەست ارقىلى تەكسەرۋ.
1. وزىنە - ءوزى قىزىمەت ەتۋ تۇرلەرى
ا) كيىمدى كۇتۋ. ءا) تۇيمە قاداۋ ب) جەمىستەردى ساقتاۋ.
2. جاماۋدىڭ تۇرلەرى.
ا) سورلاۋ ءا) سىرلاۋ ب) كوركەمدەۋ.
3. كيىمدى جاماۋعا قاجەت قۇرال - جابدىقتاردى اتا؟
ا) ويماق، ينە، ءجىپ، قايشى. ءا) كۇرەك، ايىر. ب) بالعا، بالتا كەمپىراۋىز.
4. كيىم تۇرلەرى.
ا) اق جايما ءا) جاپقى ب) ورامال، الجاپقىش
5. قاي ماتانىڭ تۇرىنەن ءبىر ماماندىققا بايلانىستى كيىم تىگىلەدى؟
ا) تۇرمىستىق ءا) تەحنيكالىق ب) ارنايى
6. كيىمنىڭ نەگىزگى نەشە ءتۇرى بار؟
ا) 2 ءا) 5 ب) 3
7. كۇندەلىكتى كيىمدەر قاي كيىمنىڭ تۇرىنە جاتادى؟
ا) تۇرمىستىق ءا) فورمالىق ب) وندىرىستىك
8. ءتۇرلى ويىن كەزىندە، سپورتپەن شۇعىلدانعاندا قىدىرىپ سەرۋەندەگەندە شالباردىڭ قاي جەرى توزادى؟
ا) بەلدىگى ءا) تىزەسى ب) بالاعى
9. جاماۋ ماتاسى جىرتىقتىڭ اۋماعىنان نەشە سانتيمەتر ارتىق بولۋى كەرەك؟
ا) 1 - 2سم ءا) 5 - 6سم ب) 3سم
10. الجاپقىش قاي كيىمنىڭ تۇرىنە جاتادى؟
ا) فورمالىق ءا) تۇرمىستىق ب) وندىرىستىك
ءىىى. پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى كەلەسى جاڭا ساباققا كوشۋ. وقۋشىلار ءسوزجۇمباقتى شەشە وتىرىپ جاڭا ساباق قانداي تاقىرىپتا وتەتىنىن انىقتايمىز.
1. تىگىنشى قۇرالى (ويماق)
2. يىق بۇيىمدارىنىڭ ءبىرى. (كوستيۋم)
3. ۇلتتىق باسكيىم (بورىك)
4. قازاقتىڭ ۇلتتىق ساز اسپابى. ( دومبىرا)
5. ەرتەدەن بۇگىنگى كۇنگەدەيىن جەتكەن ءۇي جيھازى. ( ساندىق)
6. قالدىقتىڭ باسكيىمى (ساۋكەلە)
7. ۇلتتىق اياقكيىم (كەبىس)
و
يۋ
ءو
ر
ن
ە
ك
ءىۇ. جاڭا ساباق جوسپارى
1. ويۋ ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحى
2. ويۋ - ورنەكتىڭ توپتارى
3. ويۋ - ورنەكتىڭ قاسيەتى
4. ويۋدى، ويۋ سىزباسىمەن تانىستىرۋ
1. ويۋ - ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحى. ويۋ - ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالماس بۇرىن، ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز نە، سونى تالداپ الايىق. بەدەرلى تۇسىرىلگەن ۇلگىنى ويىپ، كەسىپ، قيىپ نەمەسە ەكى زاتتى ويا كەسىپ، قيۋلاستىرۋ ويۋ دەپ اتالادى.
ال كيىم-كەشەككە، تۇسكيىزگە، ت. ب قولونەر بۇيىمدارىنا كەستەلەپ بەينەلەنەتىن بەدەر، سول سياقتى توقىلاتىن الاشاعا، باسقۇرعا جانە قورجىنعا تۇسىرىلەتىن ءتۇرلى گەومەتريالىق بەدەرلەردى ورنەك دەيدى. قازاقتىڭ ويۋ جانە ورنەك دەگەن قوس ءسوزى بىرگە كەلىپ، لاتىنشا ورنامەنت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. سونىمەن ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز - ادەمى ىرعاققا ارناۋلى جۇيەمەن قۇرىلعان ورنەك بولشەكتەرى.
ال شىعۋ تاريحىنا كەلەر بولساق، قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ وزىنە ءتان دامۋ جولى، تاريحى بار. تاريحي - عىلىمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەك ونەرى ەجەلگى زامانداردان باستاۋ العان. اكادەميك الكەي مارعۇلان اعامىز بۇل ونەر تۋىندىسى ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇرىك، قاڭلى، قىپشاق سەكىلدى كونە كوشپەلى تايپالاردىڭ ونەرىنىڭ نەگىزىندە قالىپتاستى دەيدى. اتا - بابالارىمىز جازۋ، سىزۋدى بىلمەي تۇرعاندا تاۋ، تاسقا بەلگى، تاڭبالارىن سالعان. ول بەلگى تاڭبالار ارقىلى حالىق بەلگىلى ءبىر ۇعىم تۇسىنىكتەردى اڭعارىپ، ءبىلىپ وتىرعان. قازاق ويۋ - ورنەگى عاسىرلار بويى دامىپ، ق
ازاق حالقىنىڭ ءومىر تىرشىلىگىندە ايرىقشا ورىن الىپ، عاسىردان عاسىرعا، ۇرپاقتان ۇرپاققا، بۇگىنگى كۇندەرگە دەيىن ءوز قاسيەتىن جويماي جالعاسا دامىپ كەلە جاتقان، ءىرى رۋحاني مادەنيەت ۇلگىسى رەتىندە ساقتالىپ كەلەدى. مىسالى: ءار ءبىر قازاقتىڭ ۇيىندەگى ساندىق، الاشا، كيىز، قۇراق كورپەشەلەر، اپالارىمىزدىڭ زەرگەرلىك بۇيىمدارى، ات ابزەلدەرىندە، سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك رامىزدەردەن كورە الامىز.
2. ويۋ - ورنەك توپتارى. قازىردە ويۋ - ورنەكتەردى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا قاراي ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ءۇشىن عالىمدار ويۋ - ورنەكتى 4 توپقا بولەدى. 1. زوومورفتى 2. وسىمدىك پىشىندەس 3. گەومەتريالىق 4. كوسموگونيالىق.
ءار ويۋ - ورنەكتىڭ استارىندا ماعىنا بولادى. مىسالى: "قوشقار ءمۇيىز" ويۋى مولشىلىقتى مەڭزەيدى، ال "اعاش "ويۋى ىنتىماق بىرلىكتى، "يرەك"ويۋى ادامنىڭ ءومىر جولى دەگەندى بىلدىرەدى. جاسالۋ جولدارىنا قاراي ويۋ - ورنەك: قيما ويۋ، ويما ويۋ، سىزبا ويۋ، شەكسىزدىككە ۇلاستىرا ويۋ بولىپ بولىنەدى..
1. قاعاز نەمەسە بىلعارىدان، ماتادان، كارتوننان تۇتاس قيىپ الىنعان ويۋ - ورنەك قيما ويۋ دەپ اتالادى.
2. قاعاز نەمەسە ماتانى قايشىمەن ويىپ، ويۋ - ورنەك جاساۋدى ويما ويۋ دەپ اتايدى.
3. سىزىلىپ بارىپ كەسىلگەن ويۋ ۇلگىلەرىن سىزبا ويۋ دەپ اتايدى
4. ءبىر - بىرىنە جالعاستىرا سىزىپ، كەسىلگەن ويۋ شەكسىزدىككە ۇلاستىرا ويۋ دەپ اتالادى.
ءىىى. ويۋ - ورنەكتىڭ قاسيەتى. قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىنىڭ بىرنەشە ونداعان عاسىرلىق تاريحى بار، اتادان بالاعا، ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان ونەر ءتۇرى. وعان مىسال رەتىندە "سىرماق شەرتكەن سىر" اڭىز اڭگىمەسىن ايتىپ بەرەيىن.
ەرتەدە ءبىر ءادىل حان بولىپتى. ونىڭ جارلىعىمەن قول استىنداعى حالىق، ءۇي جيھازدارىن، كيىم - كەشەك، قۇرال - سايماندارىن، قارۋ جاراقتارىن ويۋ - ورنەكتەرمەن ادەمىلەپ ۇستايتىن بولعان. سوندىقتان ونى حالىق ويۋ حان اتاپتى. ءبىر جىلدارى بوتەن ەلدىڭ حانى جاۋلاپ الىپ، ويۋ حاندى زىندانعا تاستاپتى. ويۋ حاننىڭ ورنىنا حان بولىپ، بۇرىنعى سالت - ءداستۇردى، ويۋ - ورنەكتى جويىپ، جاڭاشا قۇرماق بولادى. جاڭا دەگەندەردىڭ ءبارى تەز ۇمىت بولا بەرەدى. وعان ءجون ايتقان ادامداردىڭ كوزىن جويا بەرگەن. سوندىقتان ونى جويۋ حان دەپ اتاپتى. بۇل كەزدە ويۋ حان زىنداندا جاعدايدىڭ ءبارىن ەستىپ - ءبىلىپ جاتىپتى.
ءبىر كۇنى جويۋ حاننىڭ جالعىز ۇلى اڭعا شىعادى. جولداعى اڭنىڭ ءبارىن تۇگەل قىرقىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ كەلە جاتىرعانىندا ءبىر ۇكى مۇنىڭ بەتىنە شاپشىپ، ەكى كوزىن ويىپ جىبەرەدى. ەش نارسە كورە الماي تەنتىرەپ كەلە جاتىپ، جاردان قۇلاپ باتىپ ولەدى.
جويۋ حان بالاسىنا ىزدەۋ سالادى.
- كىمدە كىم بالامنىڭ ءولىمىن ەستىرتەر بولسا، سونىڭ باسىن الامىن دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى. مۇنى ەستىگەن ويۋ حان بالانى ىزدەۋگە باراتىنىن حابارلايدى. جويۋ حان ونى زىنداننان شىعارىپ، جولعا سالادى. ول ءدارى - دارمەگىن الىپ ورماندى ارالاپ كەلە جاتسا ءبىر تاستىڭ استىنان.
- جويىلسىن، جويۋ حان!- دەپ قينالعان داۋىستى ەستيدى. تاستى كوتەرىپ قاراسا، جامباسىنا وق ءتيىپ، كۇيرەگەن سۇر تىشقاندى كورەدى. ونىڭ اياعىن تاڭىپ، ءدارى قۇيىپ جونىنە جىبەرەدى. وسىلايشا كەزدەسكەن اڭ - قۇستىڭ بارلىعىن ەمدەيدى. ەڭ سوڭىندا قاناتى سىنعان ۇكىنى ەمدەپ، " جويۋ حاننىڭ بالاسىن كوردىڭ بە؟"- دەپ سۇرايدى.
- قاتىگەز حان بالاسى جولىندا كەزدەسكەن سۇر تىشقاندى، ارقاردى، بۇعىنى، جولبارىستى جارالىپ، بالىقتى قۇرلىققا تاستاپ، قايتىپ اينالىپ كەلىپ، سويىپ الماق بولعاندا، مەن ونىڭ ەكى كوزىن شىعاردىم. ويتكەنى بۇل اڭداردىڭ بارلىعى ويۋ حان ەككەن ورماننىڭ ەڭ سوڭعى اڭدارى ەدى. حان بالاسى ءقازىر كول تۇبىندە ءولىپ جاتىر.
مۇنىڭ ءبارىن ەستىگەن ويۋ حان ۇيىنە كەلىپ، ويۋلاپ، وقيعانىڭ جەلىسىن سىرماقتىڭ بەتىنە ويۋ تۇرىندە ءتۇسىرىپ، جويۋ حانعا الىپ كەلەدى. جويۋ حان سىرماقتىڭ ويۋىنا قاراپ وتىرىپ وقيعانى بىلايشا تارقاتادى.
1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 10، 11، 12، جاعدايلاردى كورسەتۋ.
- توقتا، مىنا ويۋ نە دەپ تۇر؟ بالاڭ ەكىگە ءبولىندى، جانى رۋحتا، ءتانى ارۋاققا اينالدى دەپ تۇر ما؟
- و، جالعان! مەنىڭ ۇلىم شىنىمەن ولگەنىمە؟ ولتىرەم!!!- دەپ قىلىشىن سۋىرىپ ويۋ حانعا تونەدى ويۋ حان ساسپاستان جويۋ حاننىڭ ءوز جارلىعىن ەسىنە سالادى. حاننىڭ ەكى ايتقانى ولگەنى دەپ، جارلىق بويىنشا ءوز باسىن الادى. ويۋ حاندى ەل - جۇرتى قايتا حان كوتەرەدى. ءار ويۋدىڭ ءتىلى بار دەگەن ءسوز وسىدان قالعان دەسەدى. بۇل اڭىزدان ويۋ - ورنەكتەردىڭ بارلىعىن قورشاعان ورتادان العانىن كورەمىز.
ءىۇ ويۋدى ويۋ سىزباسىمەن تانىستىرۋ. قازاق ويۋ - ورنەگىن جاساۋدىڭ وزىندىك پرينسيپتەرى بار. ولار: كومپوزيسيا دەگەنىمىز - ورنەكتى بۇيىمنىڭ بەتىنە رەتتەپ ورنالاستىرۋ. كولوريت دەگەنىمىز - ويۋ - ورنەكتىڭ بوياۋ تۇرلەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن ۇيلەسىپ، جاراسىم تابۋى. وسى جەردە ءار ءتۇستىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن ايتامىن. مىسالى: كوك ءتۇس - اسپاننىڭ، قىزىل ءتۇس - وتتىڭ، اق ءتۇس - اقيقاتتىڭ، سارى ءتۇس - اقىل پاراساتتىڭ، جاسىل ءتۇس - جاستىقتىڭ كوكتەمنىڭ سيمۆولى.
سيممەتريا دەگەنىمىز - ويۋ ورنەكتە ءبىر ەلەمەنتتىڭ قايتالانىپ كەلۋى.
ريتم دەگەنىمىز - ويۋ - ورنەكتە ءبىر ەلەمەنتتىڭ قايتالانىپ كەلۋى.
ءۇ. داپتەرمەن جۇمىس: جاڭا سوزدەردى جازدىرۋ. كومپوزيسيا، كولوريت، سيممەتريا، ريتم.
ءۇى. تەوريالىق ءبولىمدى قورىتۋ.
وتكەندى ەسكە الىپ، ويعا تولام،
سۇرىپتاپ تەزگە سالىپ، كوپ ويلانام،
وي تۇبىنە جەتە الماي تيتىقتاسام،
قولىما قايشى الىپ، ويۋ ويام - دەپ ب. مومىش ۇلى اتامىز ايتقانداي بىزدە كەلەسى ساراماندىق جۇمىس بولىمىنە كوشەمىز.
ءۇىى. ساراماندىق جۇمىس.
ساراماندىق جۇمىستى باستاماس بۇرىن تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەنى ەسكە تۇسىرەيىك. قايشىمەن جۇمىس ىستەگەندە قانداي قاۋىپسىزدىك ەرەجەنى بىلەمىز جەكە - جەكە ايتىرامىن. ويۋ - ورنەككە قاراپ وتىرىپ قاعازىمىزعا قارانداشپەن ورنەك جوباسىن سالىپ قيىپ ۇيرەنەمىز، بۇل سىزىلىپ بارىپ قيىلعان ويۋ سىزبا ويۋى. ونى جەلىممەن بەتكە جاپسىرامىن.
ءۇىىى. سەرگىتۋ ءساتى.
ماقالدىڭ جالعاسىن تاپ.
1. ەڭبەك قىلساڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي.
2. ەر ءقادىرىن ەر بىلەر، زەر ءقادىرىن زەرگەر بىلەر.
3. جاڭبىرمەن جەر كوگەرەر، ەڭبەكپەن ەل كوگەرەر.
4. ىستەگەنىڭ ەلىڭە جاقسى، ۇيرەنگەنىڭ وزىڭە جاقسى.
5. نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ.
6. اقىل كوپكە جەتكىزەر، ونەر ورگە جەتكىزەر.
7. ەڭبەك شيراتادى، ءومىر ۇيرەتەدى.
8. ويۋ ويعاننىڭ، ويى ويعاننىڭ، ويى ۇشقىر.
ءىح. ساباقتى بەكىتۋ
ساباقتى سۇراقتار ارقىلى بەكىتەمىن.
1. ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز نە؟
2. ويۋدىڭ قانداي توپتارىن بىلەسىزدەر؟
3. سيممەتريا دەگەنىمىز نە؟
4. ريتم دەگەنىمىز نە؟
5. ويۋ - ورنەك دەگەن قوس ءسوزى لاتىنشا قانداي ۇعىم؟ (ورنامەنت)
ح. وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن، جۇمىستارىن باعالاۋ، ساراپتاۋ
ءحى. ءۇي تاپسىرما. ويۋ - ورنەكتەردەن بۋكلەت جاساپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋدە وقۋشىلارعا شامادان ارتىپ كەتۋدىڭ الدىن - الۋ جولدارى.
-
[ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەسەپتى تەڭدەۋ قۇرۋ ارقىلى شىعارۋ
