قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى
قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى (1871-1948) - قازاقتىڭ الەمگە ايگىلى بالۋانى، كلاسسيكالىق كۇرەستىڭ اسقان شەبەرى. شىققان تەگى - ورتا ءجۇزدىڭ قىپشاق تايپاسىنىڭ التىباس رۋىنان.
اۋىلدىڭ توي-تومالاعى كوكپارسىز، كۇرەسسىز وتكەن بە؟ سونداي جيىن-تويلاردا كىشكەنتاي قاجىمۇقان دا كۇرەسكە قاتىسىپ، ءوز قاتارىن بىلاي قويىپ، ەرەسەك جىگىتتەردىڭ ءوزىن جىعىپ كەتە بەرەتىندىكتەن "بالا بالۋان" اتانادى. الايدا ونىڭ الىپ كۇشتىڭ يەسى رەتىندە العاش تانىلۋى و. ماسلياكوۆ دەگەن ورىس ساۋداگەرىنىڭ ۇيىندە جالشىلىقتا جۇرگەن كەزىنەن باستالادى. بىردە بوراندى كۇنى دالادان ءشوپ الىپ كەلە جاتقاندا شاناسى قارعا تىرەلىپ، اتى تارتا الماي تۇرىپ قالادى. شانادان قارعىپ تۇسكەن قاجىمۇقان اتىنا كومەكتەسپەك بولىپ، شانانىڭ ارتىنان بار كۇشىمەن يتەرىپ قالعاندا، شانا سىرعىپ كەتىپ، بولدىرعان ات استىندا قالىپ، ولەدى. باسقا امالى قالماعان ول اتىنىڭ دەنەسىن ءشوپتىڭ ۇستىنە تاستاپ، ءوزى ات ورنىنا جەگىلىپ، شانانى قالاعا سۇيرەپ اكەلەدى. ونىڭ وسى تىرلىگى قالا تۇرعىندارىنىڭ اراسىنا اڭىز بولىپ تارايدى.
قاجىمۇقاننىڭ بالۋاندىق جولى ومبى قالاسىندا وتكەن بالۋاندار چەمپيوناتىندا ورىستىڭ اتاعى جەر جارعان تاجىريبەلى بالۋانى يۆان زلوبينمەن كەزدەسۋىنەن باستالادى. بۇدان كەيىن ول پەتەربۋرگتەگى بۇكىل رەسەيگە "ۆانيا اعاي" دەگەن اتپەن تانىلعان يۆان لەبەديەۆتىڭ بالۋاندار مەكتەبىندە تاربيەلەنەدى. وسىندا سيرك ويىندارىن كورسەتۋگە ماشىقتانادى.
1908 جىلى كۇرەستەن الەم چەمپيونى گەورگ ءلۋريحتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن رەسەيدىڭ ءىرى قالالارىندا وتكەن چەمپيوناتتارعا قاتىسىپ، "ياموگاتا مۋحانۋرا" دەگەن اتپەن ارەناعا شىعادى. بۇدان كەيىن دە ول بىرنەشە قالالاردا بولىپ، بىرنەشە رەت جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلەدى. وڭتۇستىك امەريكانىڭ قالالارىن ارالايدى، ۆارشاۆادا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك چەمپيوناتتا كىشى التىن مەدالمەن ماراپاتتالادى. چەمپيون رەتىندە الەمنىڭ ءبىرتالاي ءىرى قالالارىندا بولىپ ونەر كورسەتەدى. تۇرىك ەلىنە بارعان ساپارىندا تۇرىك جۇرتى بەلدەسكەن بالۋانداردىڭ ءبارىن جىققان قايراتىنا ريزا بولىپ، وعان "قاجى" دەگەن اتاق بەرەدى. بۇرىن ونىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى مۇقان بولسا، ەندى ول قاجى مۇقان اتالادى. بالۋاننىڭ وسى اتى بۇكىل ومىرىنە قالادى.
1913 جىلى ترويسك قالاسىندا حالىقارالىق ەڭ ءىرى چەمپيونات وتەدى. قاجىمۇقان وسى چەمپيوناتتا ون سەگىز بالۋانمەن كۇرەسىپ، سونىڭ ءبارىن دە جىعادى.
بيلىككە بولشيەۆيكتەر كەلىپ، الاشوردا وكىمەتىن قۇلاتىپ، باسشىلارىن قۋعىنداي باستاعان تۇستا قاجىمۇقان دا قۋعىنعا تۇسەدى. جەرگىلىكتى جەردىڭ بەلسەندىلەرىنىڭ قىسىمىنا شىداماعان ون وڭتۇستىككە قونىس اۋدارادى.
اۋىلدىڭ توي-تومالاعى كوكپارسىز، كۇرەسسىز وتكەن بە؟ سونداي جيىن-تويلاردا كىشكەنتاي قاجىمۇقان دا كۇرەسكە قاتىسىپ، ءوز قاتارىن بىلاي قويىپ، ەرەسەك جىگىتتەردىڭ ءوزىن جىعىپ كەتە بەرەتىندىكتەن "بالا بالۋان" اتانادى. الايدا ونىڭ الىپ كۇشتىڭ يەسى رەتىندە العاش تانىلۋى و. ماسلياكوۆ دەگەن ورىس ساۋداگەرىنىڭ ۇيىندە جالشىلىقتا جۇرگەن كەزىنەن باستالادى. بىردە بوراندى كۇنى دالادان ءشوپ الىپ كەلە جاتقاندا شاناسى قارعا تىرەلىپ، اتى تارتا الماي تۇرىپ قالادى. شانادان قارعىپ تۇسكەن قاجىمۇقان اتىنا كومەكتەسپەك بولىپ، شانانىڭ ارتىنان بار كۇشىمەن يتەرىپ قالعاندا، شانا سىرعىپ كەتىپ، بولدىرعان ات استىندا قالىپ، ولەدى. باسقا امالى قالماعان ول اتىنىڭ دەنەسىن ءشوپتىڭ ۇستىنە تاستاپ، ءوزى ات ورنىنا جەگىلىپ، شانانى قالاعا سۇيرەپ اكەلەدى. ونىڭ وسى تىرلىگى قالا تۇرعىندارىنىڭ اراسىنا اڭىز بولىپ تارايدى.
قاجىمۇقاننىڭ بالۋاندىق جولى ومبى قالاسىندا وتكەن بالۋاندار چەمپيوناتىندا ورىستىڭ اتاعى جەر جارعان تاجىريبەلى بالۋانى يۆان زلوبينمەن كەزدەسۋىنەن باستالادى. بۇدان كەيىن ول پەتەربۋرگتەگى بۇكىل رەسەيگە "ۆانيا اعاي" دەگەن اتپەن تانىلعان يۆان لەبەديەۆتىڭ بالۋاندار مەكتەبىندە تاربيەلەنەدى. وسىندا سيرك ويىندارىن كورسەتۋگە ماشىقتانادى.
1908 جىلى كۇرەستەن الەم چەمپيونى گەورگ ءلۋريحتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن رەسەيدىڭ ءىرى قالالارىندا وتكەن چەمپيوناتتارعا قاتىسىپ، "ياموگاتا مۋحانۋرا" دەگەن اتپەن ارەناعا شىعادى. بۇدان كەيىن دە ول بىرنەشە قالالاردا بولىپ، بىرنەشە رەت جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلەدى. وڭتۇستىك امەريكانىڭ قالالارىن ارالايدى، ۆارشاۆادا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك چەمپيوناتتا كىشى التىن مەدالمەن ماراپاتتالادى. چەمپيون رەتىندە الەمنىڭ ءبىرتالاي ءىرى قالالارىندا بولىپ ونەر كورسەتەدى. تۇرىك ەلىنە بارعان ساپارىندا تۇرىك جۇرتى بەلدەسكەن بالۋانداردىڭ ءبارىن جىققان قايراتىنا ريزا بولىپ، وعان "قاجى" دەگەن اتاق بەرەدى. بۇرىن ونىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى مۇقان بولسا، ەندى ول قاجى مۇقان اتالادى. بالۋاننىڭ وسى اتى بۇكىل ومىرىنە قالادى.
1913 جىلى ترويسك قالاسىندا حالىقارالىق ەڭ ءىرى چەمپيونات وتەدى. قاجىمۇقان وسى چەمپيوناتتا ون سەگىز بالۋانمەن كۇرەسىپ، سونىڭ ءبارىن دە جىعادى.
بيلىككە بولشيەۆيكتەر كەلىپ، الاشوردا وكىمەتىن قۇلاتىپ، باسشىلارىن قۋعىنداي باستاعان تۇستا قاجىمۇقان دا قۋعىنعا تۇسەدى. جەرگىلىكتى جەردىڭ بەلسەندىلەرىنىڭ قىسىمىنا شىداماعان ون وڭتۇستىككە قونىس اۋدارادى.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك-وقۋشىلاردىڭ ءوز قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرا بىلۋىنە دايىن بولۋى، اينالاسىنداعىلار ىس-اركەتىنىڭ زاڭعا سايكەستىلىگىن قاداعالاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ.
