InfoHub Logo

ەسسە

الپىسىنشى جىلداردىڭ اقىندىق مەكتەبىنەن شۇبىرىپ شىققان ۇلكەن شوعىر العا قاراي ۇزاعان سايىن جول بويى شاشىراي-شاشىراي كەلىپ، اقىرىندا ات توبەلىندەي عانا بولىپ قالدى. باياعى البىرت شاعىندا بىردە ىلگەرى وزىپ، بىردە كەيىن تارتىپ، بىردە مۇلدە كورىنبەي دە كەتەتىن ساكەن يماناسوۆ بۇل كۇندە بايسال تارتىپ، وسى شاعىن توپتىڭ بەل ورتاسىنا ءبىرجولا تۇراقتاعان سىڭايلى. ءبىر توپىراقتان جارالىپ، ءبىر تورقادا اۋناپ وسكەن، الاقانداي "اقتاڭداعى" جوق ونىڭ عۇمىر قولى، شىعارماشىلىق ساپارى مەن ءۇشىن بەس ساۋساقتاي ايقىن. باسى جارىق، اياعى قاراڭعى مىنا جالعانعا كەشە عانا كەلگەن سياقتى ەدىك، جەر بەتىندەگى جوقتى ىزدەپ، شالدىرمايتىن جەلدى قۋالاپ، قولىمىز جەتكەنگە قۋانىپ، الداپ كەتكەنگە نالىپ جۇرگەنىمىزدە، ەندى ارتقا قارايلايتىن، وكىنەتىن، كۇدىكتەنەتىن جاسقا قالاي كەلگەنىمىزدى اڭعارماپپىز دا. "ادام اياۋعا لايىق" دەپ قۇراندا ايتىلعانداي، جاس بولا الماي، قارت بولعىسى كەلمەي، ىشتەي شالا ءبۇلىنىپ، قاباقتارىن كىربىڭ شالعان، قايرانسىز قاتارلاستارىمدى كورگەندە، كەيدە جانىم اشيتىنى دا راس. ءبىراق ولاردىڭ ەلىنە تانىمال جاقسى-جايساڭدارعا اينالىپ، قازاق جىرىنىڭ قورىنا قوماقتى ولجا سالعانىن ەسكە العاندا، جاڭاعى جاداۋ كوڭىلىڭ جادىراپ سالا بەرەدى. ال كەيبىرەۋلەرىنىڭ قىرىق-ەلۋ جىل بويى اق قاعازعا اش كەنەدەي جابىسىپ، ءبىر ادامنىڭ مۇمكىندىگىنەن ارتىق جازىپ، ىقپالدى اعالاردىڭ قولتىعىنان شىقپاي، وقىرماندارىنىڭ كوز الدىندا كولبەڭدەپ، تانىلا ءتۇسۋدىڭ تاعى باسقا شارالارىن بەس ۋاقىت نامازداي قۇنتتاۋىنىڭ ارقاسىندا وسى ەلدە بار اتاقتار مەن سىيلىقتاردىڭ ءبارىن سىپىرىپ العان وزىمشىلدىگىنەن شوشىنامىن دا. ەڭ اقىرىندا سولاردىڭ جامان جازۋ قۇقىعىن قاعىپ تۇسكەنىنە قىنجىلام. باسىندا ءبىر شاڭ بەرىپ، ءبىراق ۇزاق شابىسقا شىداماعان نەمەسە بىرنەشە ولەڭى جاريالانىپ ياكي پىشاق قىرىنداي ءتۇڭعىش كىتاپتارى جارىق كورگەن بويدا، سونىڭ بۋىمەن اسپانعا شالقىپ، جەرگە قايتا تۇسە الماي قويعان جولداستاردىڭ تاعدىرلارى قابىرعانى قايىستىرادى.

سىرتتاي ۇقساس سياقتى كورىنگەنمەن، ساكەننىڭ شىعارماشىلىق ءومىربايانى وزىنشە وربىگەندەي. ول جاستار باسپاسوزىندە ءارى اقىن، ءارى جۋرناليست رەتىندە جارق ەتىپ كورىندى دە، كوپ ۇزاماي جالپ ەتىپ كەتتى. بەتتەرىن وعان جالت بۇرعان قالىڭ وقىرمانى بىرنەشە جىل كۇتتى دە، بىرتىندەپ ۇمىتتەرىن اقتاماعان جاس اقىندى ۇمىتا باستادى. وسى ەكى ارالىقتا ءوسىپ جەتىلگەن وقىرمانداردىڭ جاڭا تولقىنى ونى مۇلدە بىلمەيتىن-دى. ساكەن وسىلايشا بىرنەشە ىركىلىس پەن بىرنەشە بۇلقىنىستى باسىنان وتكەرگەن سوڭ، قايتادان ءوز ماشىعىن تاۋىپ، ءوز ءجۇرىسىن جوندەپ، ءوز مىنەزىن ورنىقتىرۋعا بەت قويدى. اۋىل مەكتەپتەرىندە ۇستاز، گازەت رەداكسيالارىندا قىزمەت ىستەگەن جىلدارىڭدا ءوزىن قانشا قايراعانمەن، قانشا ىشتەي شيرىققانمەن، كەسىلە جازىپ كەتە العان جوق. ءدال ماعان مۇنىڭ ءبارى تابيعي ءورى تۇسىنىكتى قۇبىلىس. قينالۋ، كۇيزەلۋ كەزەڭدەرىنەن قۇتىلىپ كەتكەن ونەر قۇلدارى سيرەك. سۋرەتكەردىڭ ۋاقىتشا اداسۋىنان، ءوز ويىمەن ۇزاق ارباسۋىنان ەمەس، قايتا وقتاۋلى مىلتىقتاي ءاردايىم دايار تۇرۋىنان قورىققان ءجون شىعار تەگىڭدە ليەۆ تولستوي "گوركيي كوپ وقيدى، ول دا جامان، مەن كوپ جازامىن، ول دا جامان" دەگەندە، قايتسە دە كوپ نارسەنىڭ نارقى كەمدەۋ بولاتىنىن مەگزەگەن شىعار، ءسىرا.

ادام جاس كەزىندە ايتقانعا سەنگىش، اركىمگە ەرگىش، كورىنگەنگە ەلىكتەگىش كەلەدى. كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ناسيحاتىنا يمانداي ۇيىعان ءبىز، جارقىن بولاشاق، حالىقتار دوستىعى، قاھارماندىق ەڭبەك، بەيبىتشىلىك تۋرالى كوبىگى كوپىرگەن، وركوكىرەك ولەڭدەر شىعارىپ اۋرەلەندىك. ارينە، ساكەن بۇل تاقىرىپتاردان تىسقارى قالىپ، بىردەن ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىن جازىپ كەتتى دەسەم، مۇنىم شىندىققا قيانات. سول جىلدارى ول دا "دوستىق جولى" جايىندا ءبىر توپ جىر جازىپ بايقادى. شاعىن باللادالارعا، شاعىن داستاندارعا دەيىن بارىپ، قارىمىن سىناپ كوردى. وقتا-تەكتە باسقاداي ناۋقاندىق تاقىرىپتارعا قالام تارتتى. ءبىراق بۇلارىنىڭ ەشقايسىسىن جيناقتارىنا ەنگىزبەدى. ءوزىنىڭ كوڭىل قازىسى قوشتاماعانى عوي.

ساكەننىڭ الاقانداي العاشقى كىتابى كەشىگىرىڭكىرەپ بارىپ جارىق كوردى. ەكەۋىمىز باسپاعا بىرگە بارىپ، ءشۇيىنشى دانالارىن الدىق تا، كوشە بويىنداعى اعاش ساكىلەردىڭ بىرىنە وتىرا قالىپ، وقي جونەلدىك. مەن كوپتەن ساعىنعان ءبىر جولداسىممەن وڭاشا سىرلاسقانداي كۇيگە ءتۇسىپ، اينالاسى شاي قايناتىمداي ۋاقىتتا وقىپ ءبىتىردىم. سول كەزدىڭ تىلىمەن ايتقاندا، مۇندا ساياسي-پاتريوتتىق ولەڭدەر جوققا ءتان ەكەن دە، جۇرەكتىڭ تەبىرەنىسى، كوڭىلدىڭ تولعانىسى باسىم ەكەن. كادىمگى ادامي ويلار، قۋانىش پەن رەنىش ءوز كەۋدەڭنەن شىققانداي تۇسىنىكتى ءارى جاقىن. سول جەردە اسىعىس تا بولسا، العاشقى اسەرىمدى ءبىلدىرىپ، جاساندىلىعى از، شىنشىل ولەڭدەر ەكەنىن اۆتورعا ايتسام كەرەك. سول جيناققا ەنگەن تومەندەگى جولدار بۇگىنگى بيىك تالعام تارازىسىنا قىمسىنباي تارتۋعا جارايدى دەپ سەنەم:

قالجىراپسىڭ، قارتىم-اي!
قارتايدىڭ با؟
جاتىرقاماي، جاستىق بار،
جانتاي مۇندا.
اشۋىڭدى اڭساپپىن،
اقىلىڭدى
اينالىپ تا جاتاتىن ارتى ايبىنعا.
كۇشتىڭ ءبارىن سارقىپ-اق بەردىڭ بە ەلگە،
سۇستىڭ ءبارىن ۋاقىت سوندىرگەن بە؟
قاھارىڭنان قايمىعىپ تۇرماۋشى مە ەم،
بۇرق-سارق ەتىپ ەسىكتەن سەن كىرگەندە.
"اكەمنىڭ ءبىر قۇرداسىنا "

نەمەسە:

الاكولىم
اينالايىن جىر-بەسىك،
جەلدەن ىقسام، توبەمىزدەن مۇڭ كوشىپ،
باياعىداي ءۇنسىز عانا ۇعىسىپ،
ءتىلسىز عانا تۇرايىقشى تىلدەسىپ.
"الاكولگە ايتار سىر"

نە بولماسا:

ارامىزدا بولماستاي قىلداي كۇدىك،
بىرگە كۇلىپ جۇرگەندەي،
ءبىر قايعىرىپ،
ورەسكەلدەۋ ءىسىمنىڭ ءوزىن دە ەلگە
جەتكىزەتىن، دوسىم-اي، جىرداي قىلىپ.
"بۇرىنعى دوسقا"

ءبىزدىڭ بايعۇس ۇرپاقتىڭ سول تۇستاعى تۋىندىلارىندا قازاقي قاسيەت، حالىقتىق رۋح، ۇلتتىق بوياۋ جۇتاڭ ەدى. تەگى بەلگىسىز، ويى ورتاق، ۇلگىسى قازاقشا مۇنداي دۇنيەلەردىڭ سىرتى قانشا جىلتىراعانمەن، بەرەر جىلۋى تاپشى ەدى. ويتكەنى، ولار الەم ادەبيەتىنىڭ الىپتارى شيللەر مەن گەتەنى، بايرون مەن پەتەفيدى، پۋشكين مەن لەرمونتوۆتى، شىعىستىڭ ايگىلى جەتى جۇلدىزىن جاپپاي وقىپ، جاتقا سوعىپ، جارىسا اۋدارىپ جۇرگەندەرىنە قاراماستان، ءوزىمىزدىڭ ۇلىلارىمىز بۇحار مەن دۋلاتتى، ماعجان مەن ءىلياستى، شاكارىم مەن ساكەندى وقىماي وسكەن، ۋىزىنا جارىماعان كەمباعال بولاتىن. اباي جارتىلاي اشىلعان، قاسىم كەش تانىلعان. بۇلارسىز قازاق ولەڭىن قابىرعاسى بار دا، ومىرتقاسى جوق شالاجانسار شارعى دەرسىڭ. ونىڭ ۇستىنە كەمەلىنە كەلىپ العان كەڭەس يدەولوگياسى مەن ناسيحاتى ۇلتتىق تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى جەر استىنا قىمتاپ جاۋىپ تاستاپ، ماڭايىنا جولاتپاي اندىپ وتىرعان "حان"، "باي"، "اتا-بابا" سوزدەرىن ابايلاپ قانا قولدانۋ داعدىسى مىقتاپ ورنىققان، سوناۋ ۇرەيلى جىلداردىڭ جاڭعىرىعى ءالى دە تاراماعان. مەنىڭ "جۇلدىز" جۋرنالىندا جاريالانعان "بابا قونىسىندا" دەيتىن ءبىر ولەڭىمنەن ۇلتشىلدىق پەن ەسكىلىك سارىنىن سەزگەن اسىرە ساق سىنشى شۋ كوتەرگەن. دەر كەزىندە ءابدىلدا تاجىبايەۆ اعامىز ارالاسىپ، اراشالاپ العان. وسىنداي ورىنسىز قاق-سوقتى كەزىندە ساكەن دە، باسقالار دا كورىپ ۇلگەرگەن.

سول ءبىر الماعايىپ تۇستا ساكەننىڭ ءبىر ۇتقانى — ءبىز قۇساپ شىرماتىلىپ ءجۇرىپ الماي، بايانى جوق ءبىر كۇندىك تاقىرىپتاردىڭ بارشاسىنان دەرلىك سىرت اينالا بەرۋى ەدى. مەنىڭشە، مۇنى سانالى بەتبۇرىس تا دەمەي، كەزدەيسوق قادام دا دەمەي، سەرگەي ەسەنين الەمىنىڭ اسەرى دەپ تۇسىنگەن قيسىندى. سەبەبى، ارعى-بەرگى سەز زەرگەرلەرىنىڭ كومبەلەرىن كوپ اقتارا كەلىپ، ساكەن وسى ورىس اقىنىن كوپ توڭىرەكتەگەن. ونىڭ ءومىربايانىن ۇڭىلە وقىپ، ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ، اسا ۇناعاندارىن اۋدارۋمەن اينالىسقانىن بىلەمىز. ورىس دەريەۆنياسى مەن تابيعاتىن تەبىرەنە جىرلاپ وتكەن حالىقتىق اقىنعا ات باسىن بۇرماي، ازدى-كوپتى سىرلاسپاي كەتكەن ارىپتەستەرى نەكەن-ساياق شىعار. ءتىپتى، جۇبان مولداعالييەۆتىڭ ءوزى دە ەگدەلىككە قاراي بەت بۇرعان شاعىندا ەسەنينگە قايتا ورالىپ، ءبىر توپ ارناۋ ولەڭ جازعان جوق پا. ال شىعارماشىلىق جولدىڭ العاشقى قادامدارىن عانا جاساعان ساكەنگە نە جورىق، ول ورىس جىرشىسىنىڭ تاقىرىبىنا ءتۇسىپ، سارىنىنا اۋىسىپ، تۋعان اۋىلى، ءۇيى، سۇيگەن قىزى، ادال توبەتى تۋرالى "قاراپايىم" جىرلار جازۋعا كوشتى. جيناقتارىنا ەنىپ جۇرگەن "اۋىلعا حاتى" سول جىلداردىڭ تۋىندىسى، سول ءبىر ەلەۋلى كەزەڭنىڭ ەسكەرتكىشى.

بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن ساكەننىڭ ابايدى اسىقپاي، جاتا-جاستانا وقي باستادىم دەگەنى ەسىمدە. وسىنى سىرتتاي بايقاپ جۇرگەن بويجەتكەن قىزى گاۋھار اكەسىنە، مىنا كىتاپتى وقىپ تاۋىسا الماي-اق قويدىڭ عوي، دەيتىن كورىنەدى. ەندەشە، پايعامبار جاسىنا جاقىنداعان، وقىرمان جۇرت مويىنداعان، وننان استام كىتاپ شىعارعان، "الاش" سىيلىعىن العان اقىننىڭ ىزدەنبەي وتىرۋى قيىن ەكەن. قاشان ولگەنشە بىتپەيتىن، يگىلىگى كوزگە كورىنبەيتىن بۇل ءىس اركىمنىڭ ءوز بەينەتى، ءوز راحاتى. ۇيرەنۋ مەن ءوسۋدىڭ الدەكىم سالىپ كەتكەن سارا جولى جوعىن بىلەتىن ءار ادام وزىنشە ءتاسىل تاۋىپ، وزىنشە جۇيە جاساپ، تىربانادى. كوزىنە تۇسكەندى، قولىنا ىلىككەندى ولجالاي بەرەدى. سوندا سونشا سارىلىپ، كەز مايىن تاۋىسىپ، جيعان-تەرگەندەرى پايداعا اسسا جاقسى دەسەيشى. كۇندەردىڭ كۇنىندە ەكىنشى جىلعا جارامايتىن جىلاننىڭ تۇلەۋ تەرىسىندەي ءبارىن سىپىرىپ تاستاپ، ءاۋ باستا قۇداي ءوز بويىنا دارىتقانىمەن قالۋى دا عاجاپ ەمەس، كەرەك دەسەڭ. جاسىراق كەزىندە مارقۇم ءجۇسىپ قىدىروۆ كوپ ەكسپەريمەنت جاساعان. مۋزىكانىڭ جانرلارىن پوەزياعا ەنگىزۋگە تالپىنعان. ءبىراق توككەن تەرى اقتالمادى، ونى ادەبي قاۋىم دا، وقىرمان جۇرتشىلىق تا، قاسارىسا قابىلدامادى. سويتكەن اقىنىمىز عۇمىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا قازاقتىڭ كادىمگى قارا ولەڭىنە قايتىپ ورالىپ، "مىڭ ءبىر كۇن" كىتابىن بەرىپ ەدى، مۇنىسى بارىمىزگە دە مايداي جاقتى. زادى، ىزدەنىس ۇستىندە قالامگەر وقىپ-توقىپ، تالداپ-تارازىلاپ بولعان ەڭبەكتەردى ەندى ىشتەي وزىنىكىمەن سالعاستىرىپ، سول ارقىلى ءوزىن تاۋىپ، تانىماسا نەعىلسىن.

كەزىندە ماياكوۆسكييدى، نەرۋدانى، حيكمەتتى، تۆاردوۆسكييدى، عامزاتوۆتى، سمەلياكوۆتى، زابولوسكييدى، ەۆتۋشەنكونى، ۆوزنەسەنسكييدى، تاعى باسقا ۇلىلى-كىشىلى اقىنداردىڭ استىن سىزىپ، تاۋىسىپ وقىعان ءبىزدىڭ بۋىننىڭ، ونىڭ ىشىندە ساكەننىڭ ابايعا قايتا كەلۋىن ىشتەي تۇسىنگەنمەن، ءبىر سوزبەن ايتىپ بەرۋ قيىن. بۇل قادامدا ۇلى ويشىلدان ءالى دە ۇيرەنە تۇسەيىن دەگەن ماقساتتان گورى، جۇمباق جاندى ءوز بەتىمشە تەرەڭىرەك تۇسىنەيىنشى دەگەن تىلەك باسىم شىعار-اۋ. ال جالاڭ ەلىكتەيتىن جاستان الدەقاشان اسىپ كەتكەن ساكەننىڭ بەرتىندەپ ءبىرسىپىرا ولەڭدەرىندە ابايدىڭ اششى ساركازمى مەن ءزىلدى نوتالارى شىنىمەن بايقالادى دەپ ايتا الساق، مۇنى قازاقتىڭ باس اقىنىمەن جارىسۋى نەمەسە قاباتتاسا جىرلاۋ ەمەس، تاقىرىپتىڭ ورتاقتىعى اسەرىنەن تۋعان ۇندەستىك، قالامگەردىڭ بۇدان جيىرما-وتىز جىل بۇرىنعىسىنان قانشالىقتى وسكەندىگىنىڭ، اقساقالدىققا اۋىسقان تۇستاعى "ءتايت، ءارى" تەكتەس زور داۋىسى ەكەنىن دالەلدەۋگە كومەگى تيە مە دەگەن ەكى شۋماققا ۇڭىلەيىكشى:

ەلىرمەيمىن، ەرمەيمىن دۇرمەككە دە،
ەلتىمەيمىن ەشقانداي قۇرمەتكە دە.
دوستارعا دا بۇرىلماي كەشەگى ءبىر،
دۇشپانعا دا ۇرىنباي شىن كەكتەنە.

ايتپەسە:

ءاي، ماقتانشاق قازاق-اي!
وڭبايتىن-اق شىعارمىز،
دۇرمەككە دە قايداعى،
قۇرمەتكە دە قۇمارمىز.
كۇپىنۋگە كەلگەندە،
الدىمىزعا جان سالماي،
بيلىك دەسە ءبۇلىنىپ،
جۇگىرىپ-اق تۇرامىز.

بۇلاردا ءبىر قولدىڭ تاڭباسى سايراپ جاتسا دا، ەكىنشى شۋماقتاعى ليريكالىق كەيىپكەردىڭ كەسەكتىگى، ويدىڭ ۇستەمدىگى، قۇرىلىمدىق وزگەشەلىگى، ەركىندىگى مەن ەكپىندىلىگى، ءتورت جولدىڭ سىرتتاي بەرىك بايلامىن بىلاي قويعاندا، بىرنەشە قايىرا شالىپ-شالىپ تاستاعان ىشكى ۇيقاستارى جىردىڭ اجارى مەن سەرپىنىن اسىرىپ، ىقىلىم زاماننان بەرى مىڭ مارتە ايتىلعان اششى شىندىقتى الدىمىزعا العاش رەت جايراتىپ، جايىپ سالعانداي. جاس كەزىندە جەرىنە جەتكىزە الماعان كەيبىر جايلارعا ادەيى قايتا بۇرىلعاندا، توت باسقان تەمىردەن جارقىراعان كورىكتى بۇيىم سوققانداي، ءبارىمىز بىلەتىن ءسوزدى شەشەن ءبيدىڭ اۋزىنان جاڭا شىققانداي ەتۋىمەن ءوزىن اقتايدى. كۇشى مەن شەبەرلىگىنە سەنىمدى اقىن قالامىن قاقپايلامايدى، تاقىرىپ ارناسىنا قاراي ءجانسىز بۇرمايدى، قاي جىرىندا دا وپاسىزدىق، ارامدىق، وبىرلىق، اتاققۇمارلىق، ماقتانشاقتىق، دۇنيەقورلىق، شەن قورلىق سياقتى ماڭگىلىك جاۋلارىمىزعا جەكە-جەكە ارنايى وق اتپاسا دا، ۇرىمتال ساتىندە ءسوز اتا كەتۋى اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنەن ۇيرەنگەنى عانا ەمەس، سول سالتتى ىلگەرىلەتكەنى دەپ ۇعامىن. بۇكىل الەمنىڭ ازۋى التى قارىس ۇلىلارى عاسىرلار بويى جازىپ، قازىپ تۇبىنە جەتە الماي قويعان وسى توزبايتىن "تاقىرىپ" توڭىرەگىنەن ساكەن دە كەتپەي قويسا، مۇندا ءالى ءبىز اشپاعان زاڭدىلىق، ءالى ءبىز بىلمەيتىن ءبىر نەگىز بار دا شىعار الدە؟ كەزىندە وسى زاماننىڭ كەرەمەتىن دارىپتەڭدەر، كوممۋنيستەردىڭ كوشباسشىلىق ءرولىن كورسەتىڭدەر، جۇمىسشىلار مەن شارۋالاردىڭ قاھارماندىق ەڭبەگىن جىرلاڭدار دەپ قۇلاق ەتىمىزدى جەپ قويدى ەمەس پە. ەندەشە، ساكەن وسىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ ەتەگىنەن نەگە مىقتاپ ۇستامادى ەكەن؟ كوپتەگەن اعالارىمىز بەن زامانداستارىمىز سولاي ەتتى دە عوي.

وسىنشا سۇراقتىڭ ءبىر عانا جاۋابى بار. اقىن اتاۋلى جاراتىلىسىنان بەرى ەركىندىكتىڭ ق ۇلى. ول اسپانداعى قۇستاي، تەڭىزدەگى بالىقتاي. قۇستى قالاعان باعىتىڭا ۇشىرا المايسىڭ، بالىقتى جاعاعا قاراي قايىرا المايسىڭ. ونىڭ كۇشى دە، باقىتى دا، بايلىعى دا سول ەركىندىگىندە. بۇراندالى بۇلبۇلعا اينالا المايتىن شىن سۋرەتكەر ءوزىنىڭ ەركىندىگىنە ءقاۋىپ تونگەن سايىن ەشكىم يەمدەنبەگەن بەيتاراپ بەلدەۋگە ۇمتىلادى. ونىڭ قاسيەتىن ساقتاپ قالاتىن بەيتاراپ بەلدەۋ — كۇللى زامانالارعا، كۇللى ءسوز شەبەرلەرىنە ورتاق وسى «تاقىرىپ». وتى مول، سۋى مول جاققا قانشا شاقىرسا دا، بارماي، شايقاپ ءىشىپ، ۇرتتاپ توگىپ، شالقىپ ءومىر سۇرمەي، بۇرىنعىلارى جاعىن جالداپ ات ءمىنىپ، اسىل شاپان كيمەي، كەيىنگىلەرى ومىراۋلارىنا التىن-كۇمىس تاعىنباي، ءوز جۇرەگىنىڭ امىرىنە عانا باعىنىپ، قوڭىر عانا تىرشىلىك قۇرىپ وتكەن ساڭلاقتاردىڭ تالايىن ادەبيەت تاريحىنان جاقسى بىلەمىز. ولاردىڭ ارعى-بەرگىسى تۇگەلدەي التىن تورداعى بۇلبۇلدان بۇتا باسىنداعى تورعايدىڭ باقىتتى ەكەنىن ءبىر اۋىزدان ايتىپ، سارناپ وتكەن.

سەرگەي ەسەنين "يا پوەت وت چەگو-تو، ماياكوۆسكيي دليا چەگو-تو" دەگەن ەكەن ءبىر ايتىس ۇستىندە. ءارى قاراپايىم، ءارى تاڭعاجايىپ تاپقىرلىقپەن ايتىلعان ءبىر اۋىز سوزدە ءبىزدىڭ قوزعاپ وتىرعان پىكىرىمىزدى ون وراپ اكەتەتىن سالماق پەن سىر بار. ورىس ليريگىنىڭ وسى "وت چەگو-توسى" بەلگىلى مولشەردە ساكەنگە دە قاتىستى دەسەم، شىندىقتان بالەندەي كوپ اۋلاقتاي قويماسپىن، ارتىق تا كەتپەسپىن.

بارلىق ۇلكەن سۋرەتكەرلەر سەكىلدى، ساكەن دە ءوزىنىڭ كىندىك قانى تامعان، بۋىنى بەكىپ، بۇعاناسى قاتقان قۇت مەكەنىن جىرلاعاندا الاكول، تالاپكەر، ارالتوبە، تەنتەك، سايقان، ەبى دەگەن اتاۋلاردى ءوزى قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن بەينەنى «قىستىراتىن شەگە» (ديۋما ا.) رەتىندە عانا پايدالانادى. ال، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ونىڭ جوعارىدا ءبىز انىقتاعان تاقىرىبى" وزگەرمەيدى. ەلدەگى قۇرداسىنا وكپە-نازىن ايتا ما، تەنتەك بويىندا وتكەن بالالىق شاعىن ساعىنا ەسكە الادى. الاكول جاعاسىندا قۇمعا اۋناپ جاتىپ قيالعا باتا ما، ءبىر اۋىلداي ۇرپاق ءوربىپ وسكەن باياعى ءۇيىنىڭ شەجىرەسىن شەرتە مە، سونىڭ بارىندە جان كۇيزەلىسىن، قۋانىشىن، وزگەلەرمەن ارا قاتىناسىن، جاقسى كورگەنىن، جەك كورگەنىن ءار قىرىنان اشۋعا تىرىساتىنى انىق ايتەۋىر. ءوزى ارالاسپايتىن، جەرلەستەرى قاتىسپايتىن، ءار ءتۇرلى ادام تاعدىرلارى قامتىلمايتىن جالاڭ تابيعات تۋرالى "تازا" جىرلار سيرەك.

ماعان قاراعاندا، ساكەن ەلگە جيىرەك قاتىنايدى. مەن الىستان سىرتتاي ساعىنسام، ول سول ەلمەن ەتەنە ارالاسىپ، ءار ءتۇرلى ءىس تىندىرىپ جۇرەدى. بىردە تۋىسىنىڭ تويىنا، بىردە وقىرماندارمەن كەزدەسۋگە، بىردە كولگە شومىلۋعا، بىردە بولجاۋسىز قازاعا دەگەن سەكىلدى كوپ سەبەپتەرمەن كەيدە اتتانىپ بارا جاتقانىن كورەسىڭ، كەيدە سوندا جۇرگەنىن ەستيسىڭ، كەيدە جاڭا ورالعانىن بىلەسىڭ. ايتەۋىر، الاكول وعان كەرەك، الاكولگە ول كەرەك. وسىنداي ساپارلاردا وي تۋادى، وي كەيىنىرەك، ءسات ساعاتى كەلگەندە، جىرعا اينالادى. مۇنداي جىرلاردىڭ ناقتىلى تۋۋ تاريحى، جازىلۋ سەبەپتەرى بولاتىنى سودان. ونى ءبىز وقىعاندا سەزەمىز، كەيدە ءتىپتى، كەيىپكەرلەرىن شىرامىتقانداي بولامىز. جاندى ءومىردىڭ قوڭىنان جاڭا عانا ويىپ الىنعان ولەڭنىڭ بۋى بۇرقىراپ، جىلۋى شاشىراپ تۇرادى.

قۇدايعا شۇكىر، قورابالى، قوردالى قازاق ادەبيەتىندە بىرنەشە ساكەن بار. تۋا بەرسىن. جاستارىنا قاراي، ءبىرىنشىسىن باس ساكەن، ەكىنشىسىن اعا ساكەن، ءۇشىنشىسىن كەنجە ساكەن دەسە بولعانداي ەكەن. تاعى ءبىر عاجابى، ىشتەرىندە سەرى ەمەسى، ەركە ەمەسى، تەنتەك ەمەسى بولسا نە دەرسىڭ! قاسيەتتى ءسوز پاتشالىعىنا ولار ەركىن سىيىسقان. ءبىرىنشىسىنىڭ ەكىنشىسىنە، ەكىنشىسىنىڭ ۇشىنشىسىنە كولەڭكەسى تۇسپەيدى، ءبىرىن ءبىرى قالقالاي المايدى. ويتكەنى، ولاردىڭ كەڭىنەن ءپىشىپ، ويىپ-ويىپ العان ءوز ورىندارى بار.

"زامان قازاقستان" گازەتى، تامىز، 1998 جىل

---