InfoHub Logo

ۇشى-قيىرى جوق دالانى بيلەگەن ۇلى بابامىز تۋرالى كوپ مالىمەت جوق. شىڭعىس حان، تەمۋچين نەمەسە تەمۋچين دەپ تە اتالادى، تاريحقا بارلىق ۋاقىتتاعى ەڭ تابىستى كوشپەندىلەر قولباسشىسى رەتىندە ەندى. ول ازيانىڭ كوپ بولىگىن جانە ەۋروپانىڭ ءبىر بولىگىن قامتيتىن ناعىز يمپەريا قۇردى، ال ونىڭ اسكەرلەرى كوپتەگەن باسقا ەلدەردىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن قورقىنىشتى ارمان بولدى. شىڭعىس حاندى ءار ءتۇرلى سيپاتتاۋعا بولادى، ءبىراق ونىڭ اسا كورنەكتى تۇلعا بولعانىن مويىنداماسقا بولمايدى.

شىڭعىس حاننىڭ ومىرىنەن قىزىقتى دەرەكتەر

1. شىڭعىس حاننىڭ ناقتى تۋعان كۇنى بەلگىسىز. ول 1155-1162 جىلدار ارالىعىندا دۇنيەگە كەلگەن دەپ ەسەپتەلەدى.
2. ول تاريحتاعى ەڭ ءىرى كونتينەنتتىك يمپەريانى قۇرۋشى رەتىندە تاريحقا ەندى. ريمدىكتەر دە، الەكساندر ماكەدونسكيي دە مۇنداي اۋقىمعا جەتە المادى (ەسكەندىر زۇلقارنايىن تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەردى قاراڭىز).
3. شىڭعىس حان ۇرپاقتارىنىڭ اۋلەتى ونىڭ قۇرمەتىنە شىڭعىسيدتەر دەپ اتالدى.
4. موڭعول اڭىزدارى جاڭا تۋعان شىڭعىس حاننىڭ الاقانىندا قان ۇيىعىشىن سىعىپ العانىن ايتادى، بۇل ونى كۇتىپ تۇرعان بولاشاق الەمدى جاۋلاپ الۋشىنىڭ سيمۆولى رەتىندە قاراستىرىلدى.
5. قازىرگى موڭعوليادا شىڭعىس حان كۋلتى وركەندەگەن. بۇل قولباسشىنىڭ بارلىق جەردە ۇلكەن ەسكەرتكىشتەرى بار، كوشەلەر ونىڭ ەسىمىمەن اتالادى (موڭعوليا تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەردى قاراڭىز).
6. توعىز جاسار شىڭعىس حان ون جاسار قىزعا قۇدا ءتۇسىپتى.
7. اكەسى قايتىس بولعاننان كەيىن بولاشاق قولباسشى مەن ونىڭ وتباسى قاشۋعا ءماجبۇر بولدى، ويتكەنى ونىڭ مارقۇم اتا-اناسىنىڭ قارسىلاستارى ولاردىڭ ءبارىن جويعىسى كەلدى. ونىڭ اناسى مەن بالالارى ۇزاق ۋاقىت بويى تولىق جوقشىلىقتا، سودان كەيىن ۇڭگىردە تۇرۋعا ءماجبۇر بولدى.
8. شىڭعىس حان ون جاسىندا اڭشىلىقتان اكەلىنگەن ولجا داۋىنىڭ سالدارىنان ءبىر اعاسىن ولتىرەدى.
9. ونىڭ سىرتقى ءتۇرى بەلگىسىز، ءبىراق ءتىرى دالەلدەر ونىڭ جاسىل كوزدەرى مەن قىزىل شاشتارى بولعانىن كورسەتەدى.
10. قازىرگى زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان شىڭعىس حاننىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى كوپ. ونىڭ گارەمىندە مىڭداعان ايەل بولعان، سوندىقتان ول كوپ بالا قالدىردى.
11. شىڭعىسحان ەسەيە كەلە بۇكىل دالانى بىرتە-بىرتە جاۋلاپ، اينالاسىنا باسقا رۋلاردى بىرىكتىرىپ، قارسىلاستارىن اياۋسىز قىرىپ سالا باستادى. سونىمەن بىرگە ول، باسقا موڭعول كوسەمدەرىنىڭ كوپشىلىگىنەن ايىرماشىلىعى، ءارقاشان جاۋ ساربازدارىن ولتىرمەي، كەيىن ءوز قىزمەتىنە الۋ ءۇشىن ولاردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا تىرىستى.
12. «شىڭعىس» اتاۋى «تەڭىز سياقتى شەكسىزنىڭ يەسى» دەپ اۋدارىلادى.
13. شىڭعىس حاننىڭ ماقساتى كوبىنەسە كەك الۋ بولدى. ونىڭ پارسىعا قارسى جورىعى پارسىلار ونىڭ ەلشىسىن ولتىرگەننەن كەيىن باستالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە موڭعول جاۋلاۋشىسىنىڭ اسكەرى پارسى پاتشالىعىن جەر بەتىنەن سىپىرىپ، بۇل حالىقتى جويىلۋ شەگىنە جەتكىزدى.
14. بۇرىن پارسى مەكەنى بولعان يران حالقى موڭعول شاپقىنشىلىعىنا دەيىنگى سانىنا 20 عاسىردىڭ باسىنا دەيىن جەتكەن جوق.
15. دالانى تولىق جاۋلاپ العان قولباسشى قاعان اتاعىن الدى. حان – كوپ بولسا دا رۋدىڭ باسشىسى، قاعان – بارلىق حانداردىڭ پاتشاسى.
16. شىڭعىس حان تۇسىندا العاش رەت كوشپەلىلەردىڭ ءار ءتۇرلى تايپالارى ۇلكەن ءبىرتۇتاس مەملەكەتكە بىرىكتىرىلدى.
17. ونىڭ پورترەتى وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىندا موڭعول بانكنوتتارىندا باسىلا باستادى.
18. قازىرگى زەرتتەۋلەر شىڭعىس حاننىڭ جاۋلاپ الۋلارى قىرىق ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ ولىمىنە سەبەپ بولعانىن كورسەتەدى.
19. كومانديردىڭ بەيىتى قايدا جاتقانى بەلگىسىز. كوپتەگەن ارحەولوگتار ونى ءالى دە ىزدەستىرۋدە.
20. شىڭعىس حاننىڭ ءولىمىنىڭ سەبەبى بەلگىسىز. ءتۇرلى نۇسقالار بويىنشا ول اۋرۋدان نەمەسە اتتان قۇلاپ قايتىس بولعان. ونى تۇندە ايەلى پىشاقتاپ ولتىرگەن، كەيىن ول جازادان قورقىپ، سۋعا باتىپ كەتكەن دەگەن دە پىكىر بار.