InfoHub Logo

ەرتەدە ەكى قاتىنى بار ءبىر ادام بولىپتى. مۇنىڭ ۇلكەن قاتىنىنان توعىز ۇلى بار ەكەن، توقالىنان ءبىر-اق ۇلى بار ەكەن. ۇلكەن قاتىنىنان تۋعان توعىز ۇل زورلىقشىل بولىپتى. سوندىقتان ولاردى جۇرت: «توڭقىلداق» دەپ اتاپتى. بايبىشەدەن تۋعان توعىز توقالدان تۋعان جالعىز ۇلدى شىرىلداتىپ، زورلىق قىلا بەرەتىن بولعاڭ سوڭ، ونى جۇرت: «شىڭكىلدەك» دەپ اتاپتى.

         اكەسى ولگەن سوڭ، بۇلار از عانا مالدان ايىرىلىپ، جۇتاپ قالادى. ءبارى قاڭعىرىپ، مال ىزدەپ، ءبىر جەرگە كەلەدى. توعىز توڭقىلداك مالدى بىرگە جايادى، شىڭكىلدەك مالدى ءبىر بولەك جايادى. توعىز توڭقىلداق ءبىر شىڭكىلدەككە قاستىق قىلا بەرەدى.

         ءبىر كۇنى شىنكىلدەكتىڭ دالادا جايىلىپ جۇرگەن جالعىز ەشكىسىن توعىز توڭقىلداق ءولىمشى ەتىپ سابايدى. شىڭكىلدەك جىلاپ، ەشكىسىن باۋىزداپ، سويىپ وتىرسا، ءبىر التى اق الا باس اتان جايىلىپ، مۇنىڭ قاسىنا كەلىپتى. شىڭكىلدەك ەشكىسىنىڭ قانىن تۇيەلەردىن باسىنا جاعىپتى. سودان كەيىن بۇلاردىن ءبارى دە قىزىل الا باس اتان بولىپتى.

         ءبىرازدان سوڭ ءبىر كىسى كەلىپ، شىڭكىلدەككە:

         — شىراعىم! ءبىر التى الا باس اتان كوردىڭ بە؟.. مىنا ءبىر التى قىزىل الا اتان سەنىكى مە؟ – دەپتى.

         شىڭكىلدەك:

         — باسقا تۇيە كورگەنىم جوق، – دەيدى.

         كىسى كەتىپ كالعان سوڭ شىڭكىلدەك ەشكىسىنىڭ ەتىن قىزىل الا باس اتاننىڭ بىرەۋىنە وڭگەرىپ، وزگەسىن ۇيىنە ايداپ كەلەدى. شىڭكىلدەكتىڭ التى اتان ايداپ كەلگەنىن كورىپ، توعىز توڭكىلداق كەلىپ:

         — ە، شىڭكىلدەگىم! بۇل التى قىزىل الا باس اتاندى قايدان اكەلدىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.

         شىڭكىلدەك:

         — ويباي، قۇدايدىڭ ءوزى بەردى! وسى تۇيەلەر كەلدى دە، ەشكىمنىڭ قانىن باستارىنا جاعىپ، يەسىنە تانىتپاي، مەنىڭ تۇيەم بولىپ قالدى. ەشكىنىڭ قانى تاۋسىلىپ قالدى. ەگەردە كوپ بولعاندا كوپ تۇيە باسىن بوياپ، ءبارى مەنىكى بولاتىن ەدى، – دەيدى.

         توعىز توڭقىلداق جالما-جان ءوزدى-وزى اقىلداسىپ: «ويباي، ءبىز دە تۇيەلى بولايىق!» دەپ، ەرتەڭىنە بارلىق ەشكىلەرىن دالاعا اپارىپ باۋىزداپ، قاندارىن ءار جەرگە قۇيىپ، كۇنى بويى اڭدىپ وتىرىپ ەدى، ءبىر دە تۇيە كەلىپ، باسىن بويامايدى. سونان سوڭ بۇلار: «قاپ بالەم، شىڭكىلدەك ءبىزدى الداعان ەكەن!» دەپ ۇيلەرىنە قايتىپ، شىڭكىلدەكتى ولتىرمەك بولادى. شىڭكىلدەك مۇنى ءبىلىپ، ءوزى دالاعا بارىپ، جاسىرىنىپ جاتادى. تۇندە توعىز توڭقىلداق كەلىپ، شىڭكىلدەك ەكەن دەپ، شىڭكىلدەكتىڭ ۇيىقتاپ جاتقان شەشەسىن ءولتىرىپ كەتەدى.

         تاڭەرتەڭ شىڭكىلدەك ولگەن شەشەسىن كيىندىرىپ، باسىنا جاۋلىعىن وراپ، ءتىرى كىسىشە ءبىر تۇيەسىنە وتىرعىزىپ، ءوزى ارتىنا ءمىنىپ، ءبىر ەلگە قاراي جۇرەدى. ءجۇرىپ بارا جاتقاندا، بۇلاردى توعىز توڭقىلداق كورىپ: «بۇل نەگە ولمەگەن؟» – دەپ، تاڭعالىسىپ، شىڭكىلدەكتەن سۇراي باستايدى.

         — ءاي، شىڭكىلدەك، سەن ولگەن جوق پا ەدىڭ؟ – دەسەدى. شىڭكىلدەك:

         — تۇسىمدە ءبىر توعىز كىسى كەلىپ، ءولتىرىپ ەدى، قۇدايدىن ءوزى تۇرعىزىپ جىبەردى. «سەنى ولتىرەم دەگەندەردىڭ ءوزى مەرت بولادى!» دەدى، – دەپ جۇرە بەرەدى.

         توعىز توڭقىلداك قورقىپ، تان-تاماشا بولىپ قالادى.

         شىڭكىلدەك جول ءجۇرىپ، ءبىر اۋىلدىڭ جانىنان وتە بەرگەندە، ءبىر توپ بالا-شاعا، قىز-كەلىنشەكتەر شىعىپ، يت قوسىپ شىڭكىلدەكتىڭ تۇيەسىن ۇركىتتى. تۇيەسى ۇركىپ، شەشەسى مەن شىڭكىلدەك جىعىلىپ قالادى. شىڭكىلدەك ويباي سالىپ جىلاپ، ءولىپ جاتقان شەشەسىنىڭ باسىن قۇشاقتاپ وتىرادى. جۇرت جينالادى.

         — نە بولدى؟.. نە بولدى؟.. – دەپ، كەلىپ سۇراعان جۇرت، شىڭكىلدەكتىڭ ولگەن شەشەسىن كورەدى.

         شىڭكىلدەك:— مىنا قىزدار تۇيەمدى ۇركىتىپ، شەشەمدى ءولتىردى. ەڭ الدىمەن كەلىپ، تۇيەنى ۇركىتكەن انا قىز! – دەپ ءبىر سۇلۋ قىزدى كورسەتەدى.

         اۋىل ادامدارى ولاي سويلەسىپ، بىلاي سويلەسىپ، قۇنعا شىڭكىلدەككە سول قىزدىڭ ءوزىن بەرەدى. شىڭكىلدەك قىزدى الىپ، ۇيىنە كەلەدى. كەلگەن سوڭ، توعىز توڭقىلداق جينالىپ:

         — وي، قىزدى   قايدان اكەلدىڭ؟ قىزدى قايدان اكەلدىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.

         شىڭكىلدەك:

         — ءبىر اۋىلعا بارىپ ەدىم، ولگەن كەمپىردى جيناپ، بازارعا اپارۋعا دايىندالىپ جاتىر ەكەن، ءاربىر كەمپىردىڭ ورنىنا ءبىر قىزدان بەرىپ جاتىر ەكەن. سونان سوڭ شەشەمدى ءولتىردىم دە ونى اپارىپ بەرىپ، مىنا قىزدى الدىم! – دەيدى.

         توعىز توڭقىلداق جالما-جان ءوز شەشەسىن ءولتىرىپ، قىز بەرەدى دەگەن جەردى ىزدەپ جونەلەدى. ولگەن شەشەسىن الىپ، نەشە كۇن ءجۇرىپ، ءبىر اۋىلعا اپارىپ: «مىنا ولگەن كەمپىرگە كىم قىز بەرەدى؟» – دەپ، سۇراسا، جۇرت: «مىنا وڭباعاندار نە ايتادى؟» دەپ، وزدەرىن ساباپ-ساباپ جىبەرىپتى. توعىز توڭقىلداق شىڭكىلدەككە قاتتى اشۋلانىپ قايتادى.

         ولار شەشەسىن ءولتىرىپ، الىپ كەتكەندە، شىڭكىلدەك ءوزىنىڭ اكەلگەن قىزى مەن ەكەۋى ءۇيىنىڭ جانىندا تۇر ەدى، ءبىر كىسى كەلدى. شىڭكىلدەكتەن ءجون سۇراپ:

         — شىراعىم، مىنا بالا قارىنداسىڭ با؟ – دەيدى. شىڭكىلدەك:

         — ءيا، قارىنداسىم، – دەيدى. كىسى:

         — قاتىنىم ءولىپ، ايەل ىزدەپ شىعىپ ەدىم. ءجۇز قوي الىپ، قارىنداسىڭدى ماعان بەر! – دەيدى.

         شىڭكىلدەك: «تاعى دا بىردەمە قىلىپ، قاتىن تاۋىپ الارمىن»، – دەپ ويلايدى دا:

         — جارايدى، بەرەيىن، – دەپ قىزدى الگى كىسىگە بەرەدى. كىسى ۋادەلەسىپ:

         — ءوزىڭ   كەلىپ قويىندى   الىپ كەت، – دەپ، قىزدى اكەتەدى.

         توعىز توڭقىلداق ءوز شەشەسىن ءولتىرىپ، قىز الا الماي، اشۋلانىپ: «ەندى قايتسەك تە شىڭكىلدەكتى ولتىرەمىز!» دەپ كەلسە، شىڭكىلدەكتىڭ قىزى جوق، ءوزى وتىر.

         توعىز توڭقىلداق:

         — ە، قىزىن قايدا؟ – دەيدى.

         — ويباي!.. «ەندى ءولى كەمپىردىڭ دە، ءتىرى كەمپىردىڭ دە كەرەگى جوق!» – دەپ، قىز بەرگەن اۋىلدىڭ ادامدارى كەلىپ، قىزىن تارتىپ الىپ كەتتى، – دەيدى.

         توعىز توڭقىلداق:

         — وي، سەن ءيتتىڭ كەسىرىنەن ءبىز دە شەشەمىزدى ءولتىرىپ الدىق، – دەپ، بىلاي شىعىپ: «ءبارىبىر، مۇنى ءولتىرۋ كەرەك!» دەسىپ، ۋادەلەسىپ قويادى.

                شىڭكىلدەك ونى سەزىپ، كەشكە: «تۇيەمدى كۇزەتەم» دەپ، كيىنىپ، تۇيەلەرىنىڭ قاسىنا جاتقان بولادى. قۇم مەن ءجۇندى ارالاستىرىپ، جۇنمەن كويلەك-شالبارىن تولتىرىپ، كەپتەپ، باسىنا جامان تىماعىن باسا كيگىزىپ، ءوزى ءتارىزدى ادام قىلىپ، تۇيەلەرىنىڭ قاسىنا جاتقىزىپ، ءوزى ءبىر جەرگە بارىپ بۇعىپ جاتادى. تۇندە توعىز توڭقىلداق كەلىپ، شىڭكىلدەكتىڭ ءوزى دەپ، ماناعى ونىڭ قولدان جاساعان «ادامىن» بۋىندىرىپ ولتىرەدى دە، كوتەرىپ اپارىپ، اعىپ جاتقان تەرەڭ وزەنگە تاستايدى. ونى شىڭكىلدەك كورىپ الىپ، قىزدى العان كىسىنى ىزدەپ، تۇندە ءجۇرىپ كەتەدى. قىزدى العان كىسىدەن ەكى-ۇش كۇندە ءجۇز قوي الىپ كەلەدى. مۇنى كورىپ، ەندى توعىز توڭقىلداق ءتىپتى قاتتى تاڭدانادى. ءبارى شىڭكىلدەككە كەلىپ:

         — وي، سەن سۋعا كەتىپ ولگەن جوق پا ەدىڭ؟ مىنا قويدى قايدان اكەلدىڭ؟ – دەيدى.

         شىڭكىلدەك:

         — اناۋ كۇنگى مەنى ولتىرگەن توعىز كىسى تاعى دا ءولتىرىپ، سۋعا تاستاپ ەدى. سۋعا باتقان سوڭ، قۇداي تاعى دا ءتىرىلتىپ جىبەردى. كوزىمدى اشىپ قاراسام، سۋدىڭ استى تولعان قوي ەكەن. سودان مىنا ءجۇز قويدى ارەڭ ايداپ شىقتىم. ەگەر دە كوپ كىسى بولعاندا، اياق استىنان كوپ قوي ايداپ شىعاتىن ەكەن. بارعاندا، كىسى قويىن-قونشىنا تاس تولتىرىپ بارۋ كەرەك ەكەن. ايتپەسە، كىسى سۋدىڭ تۇبىندەگى قويدىڭ كوپ جەرىنە بارا المايدى ەكەن! – دەيدى.

         مۇنى ەستىپ توعىز توڭقىلداق:

         — ويباي، ەندەشە ءدال قويدىڭ كوپ جەرىن كورسەت، ءبىز دە ءتۇسىپ ايداپ شىعايىق! – دەيدى.

         شىڭكىلدەك توعىز توڭقىلداقتى ەرتىپ، اعىپ جاتقان وزەننىڭ ەڭ تەرەڭ، شىمىرلاعان شۇڭەيت يرىمدەرىنە كەلىپ:

         — ەڭ قويى كوپ جەر وسى ەكەن، – دەيدى.

توعىز توڭقىلداقتىڭ اۋەلى بىرەۋى تاس بايلاپ، سۋعا ءتۇسىپ، قولىن ەربەڭدەتىپ، باتىپ كەتەدى.شىڭكىلدەك:

         — ويباي، اناۋ قولىن بۇلعاپ: «ءبارىڭ دە تەز ءتۇس!» – دەپ جاتىر. قالىڭ قويعا كيلىككەن ەكەن. ءبارىڭ دە تەز تۇسىڭدەر! – دەيدى.

         توعىز توڭقىلداقتىڭ وزگەلەرى دە سۋعا قويىپ-قويىپ كەتكەندە، ولاردى سۋ اعىزىپ الا جونەلەدى. ءسويتىپ، توعىز توڭقىلداقتىڭ ءبارى دە سۋعا كەتىپ، شىڭكىلدەك تاپقىرلىقپەن ءومىر سۇرەدى.

---