InfoHub Logo

Шоқан Уәлиханов (1835-1865) — қазақтың көрнекті ғалымы, зерттеушісі, этнографы, тарихшысы және саяхатшысы. Ол Орта Азияның тарихи, мәдени және этнографиялық зерттеулеріне үлкен үлес қосқан. Шоқан Уәлиханов қазақ халқының және басқа да Орта Азия халықтарының салт-дәстүрлері, тарихы, мәдениеті туралы құнды мәліметтер қалдырған.

Өмірбаяны

Шоқан Уәлиханов 1835 жылы қазіргі Қазақстанның Көкшетау облысында дүниеге келген. Әкесі Шыңғыс Уәлиханов Абылай ханның ұрпағы болған, ал анасы Айғаным қазақтың әдет-ғұрыптары мен тарихын жетік білген адам болған. Шоқанның толық есімі — Мұхаммедханафия, ал "Шоқан" деген есім бала кезіндегі еркелету аты болған.

Шоқан Омбы кадет корпусында білім алып, сол жерде орыс және батыс мәдениетіне, әдебиетіне қызығушылық танытты. Оның мұғалімдері оның зеректігі мен білімге құштарлығын байқап, оған ерекше назар аударды.

Ғылыми Еңбектері

Шоқан Уәлихановтың еңбектері Орта Азия халықтарының мәдениеті, тарихы және географиясы туралы мәліметтердің үлкен қорын құрайды. Ол Жетісу, Қырғызстан, Қашқария және басқа да аймақтарды зерттеп, қазақтар мен қырғыздардың тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрлері, мифологиясы туралы көптеген ғылыми мақалалар жазды. Оның ең танымал еңбектері:

• "Жоңғария очерктері" – бұл еңбекте ол Жоңғарияның табиғаты, географиясы, халқы туралы мәліметтерді жинақтады.
• "Қырғыздар туралы жазбалар" – қырғыз халқының тарихы мен мәдениетін терең зерттеген еңбек.
• "Алтышардың немесе Қытайдың батыс өлкесінің жағдайы" – Шоқанның Қашқарияға сапары туралы еңбегі, онда Шығыс Түркістандағы саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайды сипаттаған.

Шоқан Уәлихановтың Мәдениетке Үлесі

Шоқан Уәлихановтың еңбектері қазақ мәдениеті мен тарихының көптеген аспектілерін түсінуге көмектесті. Ол қазақтардың ауыз әдебиетін, аңыздары мен жырларын зерттеді, көптеген халық шығармаларын жазып алып, оларға талдау жасады. Сонымен қатар, Уәлиханов орыс және қазақ халықтары арасындағы мәдени көпірді құрып, екі халықтың өзара түсіністігін арттыруға үлес қосты.

Мәдени және Ғылыми Мұрасы

Шоқан Уәлихановтың өмірі қысқа болғанымен, оның ғылыми мұрасы өте бай. Ол өзінің өмірінде қазақ және басқа да Орта Азия халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттеуге бағытталған көптеген маңызды жұмыстар жасады. Оның еңбектері әлі күнге дейін өзектілігін жоғалтпай, қазақ халқының мәдениетін зерттеушілерге маңызды дереккөз болып табылады.

Шоқан Уәлиханов қазақ ғылымы мен мәдениетінің дамуында үлкен рөл атқарған тұлға. Оның зерттеулері мен жазбалары Орта Азия халықтарының тарихы мен мәдениетін тереңірек түсінуге мүмкіндік берді. Оның еңбектері болашақ ұрпаққа қазақ мәдениеті мен тарихының байлығын таныстыруда маңызды рөл атқарады.