InfoHub Logo

Ótken zamanda bir baı bolypty, ol bir perzentke zar bolypty, zaryǵa júrip perzentti bolypty. Baı bir kúni jylqysyn sýara kólge kelse, kóldiń ishinde bir qyp-qyzyl ókpe júzip júr eken. Baıdyń aıdap kelgen jylqylary kóldegi júzip júrgen ókpeden úrkip, sýǵa jýymaıdy. Álgi jerde baı jylqylaryn qansha aıdasa da sýǵa jaba almaıdy. Sol kezde baı turyp, sýdaǵy júzip júrgen ókpeni quryqpen túrtip kóredi. Ókpe sýǵa batyp ketip, álden ýaqyttan soń jalmaýyz kempir bolyp sýdan shyǵady da baıdyń jaǵasynan ala ketedi. Baı kózi alaqandaı bolyp, qorqyp ketedi. Baı jalmaýyz kempirge:

 — At basyndaı altyn bereıin, qoıa ber, – deıdi. Jalmaýyz kempir jibermeıdi.

— Osy jylqylarymnyń bárin bereıin, qoıa ber, – deıdi. Kempir kónbeıdi. Kempirden sasyp:

— Endi ne bereıin? – deıdi baı. Kempir:

— Jalǵyz balańdy ber, jibereıin,– deıdi. Baı jalǵyz balasyn bermek bolady, kempir baıdy qoıa beredi. Kempir baıǵa:

— Balańdy qaı jerde beresiń? – deıdi. Sonda baı:

— Erteń kóshemin, sonda balamnyń altyn saqasyn jurtqa tastap keteıin, sen jurtta sol saqanyń janynda otyrasyń, – deıdi.

Sonymen baı jalmaýyz kempirge ýádesin berip, jylqylaryn aıdap, ketip qalady. Erteńinde kóshedi, jalǵyz balasynyń altyn saqasyn umyttyryp, jurtqa tastap ketedi. Aýyl jańa qonysqa kóship barady. Asyq oınaıyn dese, saqasy joq, bala altyn saqasyn joqtap, jylaıdy.

         Sonda ákesi:

— Keshe kóship júrgende, jurtta qalypty. Baryp alyp kele ǵoı,– deıdi.

         Bala barmaqshy bolady da ákesinen:

— Áke, qandaı taıǵa minip baraıyn? – dep suraıdy.

— Jylqyshydan surap min, – deıdi baı. Jylqyshy balaǵa:

— Quryǵyńdy quldyratyp, júgenińdi syldyratyp, jylqyǵa bar. Qaı taı betińe qarasa, sony min, – deıdi. Bala quryǵyn quldyratyp, júgenin syldyratyp, jylqyǵa kelse, shettegi bir qotyr taı balaǵa qaraı qalady. Bala sol qotyr taıdy ustaıdy da júgendeıdi. Júgendegende taıdyń qotyry jazylady. Ústine toqym salǵanda, qunan bolady. Ústine er salǵanda, dónen bolady. Aıylyn tartqanda, besti at bolady. Bala ústine qarǵyp mingende, tulpar bolyp, kózdi ashyp-jumǵansha jurtqa jetip keledi. Jurtqa kelse, altyn saqasy oshaq basyndaǵy tezek túbinde jatyr eken. Saqa janynda bir kempir otyr eken. Bala kempirge:

— Sheshe, anaý jatqan saqamdy alyp bershi! – deıdi.

Sonda kempir:

— Shyraǵym, óziń túsip al. Kárilikten otyrsam -tura almaımyn, tursam - otyra almaımyn, – deıdi.

Sonda bala:

— Men jastyqtan tússem - mine almaımyn, minsem - túse almaımyn, – deıdi.

         Sonda balanyń taıy saqanyń janyna jata qalady. Bala úzeńgiden aıaǵyn sýyrmaı, saqany ilip alady. Taı tura qashady. Jalmaýyz kempir tura qýady. Bala qashyp keledi. Ári-beri qýyp jete almaıtyn bolǵan soń, kempir bir tisin julyp alyp, atyp jibergende, taıdyń bir aıaǵyn julyp túsiredi. Taı úsh aıaǵymen qashyp, jetkizbeıdi. Kempir taǵy bir tisin julyp laqtyrǵanda, taıdyń taǵy bir aıaǵy julynyp túsedi. Taı eki aıaǵymen shaýyp bara jatyp, jolynda bir báıterekke kez bolady. Taı álsireıin deıdi. Terek janyna bara bergende, bala taıynan sekirip túsip, báıterektiń basyna shyǵyp ketedi. Jalmaýyz kempir báıterektiń túbin keshke deıin qazady. Bir kezde bir qyzyl túlki keledi de kempirge:

— Sheshe, sharshaǵan ekensiń, men qaza turaıyn, sen uıyqtap demal, –deıdi. Kempir jatady. Túlki tisti sýǵa atady da qazǵan shuqyrdy qaıta bitep, ózi ketip qalady. Kempir tura kelse, tisi de joq, túlki de joq. Kempir taǵy bir tisin sýyryp alyp, ketpen qylyp, báıterekti qaza beredi. Bir ýaqytta taǵy da bir túlki kelip:

— Sheshe, ketpenińdi maǵan bere tur, sen sharshaǵan shyǵarsyń, men qazaıyn, – deıdi. Sonda jalmaýyz kempir:

— Sen ketpenimdi alyp qashyp ketesiń, – deıdi.

         Sonda túlki:

— Ol qyrdyń qyzyl túlkisi, men saıdyń aq túlkisimin. Baıaǵyda bul balanyń ákesi ań aýlap júrgende, meni qýyp, soǵa jazdaǵan bolatyn. Sondyqtan bul balada meniń kegim bar, – deıdi. Jalmaýyz kempir túlkiniń sózine senip, taǵy da ketpendi túlkige berip, ózi uıqyǵa kirisedi. Túlki taǵy da ketpenin sýǵa laqtyryp jiberedi de shuqyrdy bitep, ózi qashyp ketedi. Kempir tursa, taǵy da ketpeni de joq, túlki de joq. «Alda, oıbaı-aı, aldaǵan eken ǵoı» dep, taǵy da bir tisin sýyryp ketpen qylyp, báıterektiń túbin qaza beredi. Sonda kempir aýzyn ashsa, bir-aq tisi qalypty. Kempir báıterektiń túbin qaza-qaza qulatýǵa jaqyndaıdy. Bir zamanda balanyń tóbesinen bir top qarǵa ótedi.

         Bala qarǵaǵa:

— Aý, qarǵalar, qarǵalar, qanatymen jorǵalar. Jaılaýdaǵy bes tóbetime habar aıta ket, meni jalmaýyz kempirden arashalap alsyn, – deıdi.

Sonda qarǵalar «qarq-qarq» etip ushyp ketedi. Bir mezgilde úırekter tóbeden ushyp ótedi, bala olarǵa da aıtady. Olar da úndemeı ushyp kete beredi. Bir mezgilde bir qarlyǵash báıterektiń tóbesinen árli-berli ushyp júredi de balanyń tóbesine kelip qonady. Bala jylap turyp, buǵan da tapsyrady. Buryn bala qystaýyndaǵy uıa salǵan qarlyǵashtyń balapandaryna tımeı, bulardy jaqsylap ósirip, ushyryp jiberedi eken. Sondyqtan bala qarlyǵashpen dos eken. Sonymen, qarlyǵash balanyń tóbetterine tapsyrǵanyn aıtyp barady. «Osyndaı pálen jerdegi báıterektiń basynda bala tur, báıterektiń túbin jalmaýyz kempir qazyp jaqyndatqan, endi qulatýǵa taıaý tur», – deıdi, qarlyǵash balanyń tóbetterine. Muny estigen soń tóbetter shapqannan shaýyp otyryp, báıterekke keledi. Sol kezde báıterek te jerge qulaıdy. Balanyń tóbetteri jalmaýyz kempirdiń qolyn qol, butyn but qylyp, jún-júnin shyǵaryp, talap tastaıdy.

Bala tóbetterine kezek-kezek minip, eline aman-saý jetedi. Bala jalmaýyzdan aman-saý qutylyp kelgenine áke-sheshesi qatty qýanyp, el-jurtyn jıyp, úlken toı qylady. Budan bylaı neshe kúnder ótken soń, baıaǵy jalmaýyz kempirdiń qyzy qulaǵan báıterektiń janyna keledi. Kelse, sheshesiniń jún-júni shyǵyp, ólip qalǵanyn kóredi. Kim óltirgenin bilý úshin sol jerde qarap júrse, ıtterdiń izi kórinedi. Munan soń qyz ıtterdiń izine túsip kele jatsa, kóp jylqyǵa kez bolady. Endi aýyl jaqyn ekenin bilip, ol júrip kele jatady. Itterdiń izi tup-týra baıdyń qotanyna alyp barady. Bul kezde qotanǵa baıaǵy jalmaýyz kempirdiń qyzynyń kelgenin bilip, bes tóbet jalma-jan tura umtylady, qyz kempirdeı emes, óte-kúshti eken, bes tóbetke boı bermeıdi. Sol arada bala sadaqpen atyp, qyzdyń kózin shyǵarady, sadaqpen ekinshi atqanda, qyzdy óltiredi.

Sóıtip, jalmaýyzdan máńgi qutylady.

---