InfoHub Logo

Erte, erte, ertede,

Eshki júni bórtede,

Qyrǵaýyl júni qyzylda,

Quıryq júni uzynda, bir baıdyń malyn baqqan qoıshy bolypty. Birde ol jazdyń jaıma-shýaq kúninde syldyrap aqqan ózenniń boıynda mal jýsatyp otyrypty. Qarny ashqan soń torsyqtaǵy aıranyn iship tamaqtanypty. Dámdi qoıý aıranǵa toıyp balqyǵan qoıshy jerge tamǵan tamshyǵa jabylǵan shybyndardy kórip qalady da, japyraqpen uryp salady. Qyrylǵan shybyndardy sanap ta úlgeredi. Olar seksen eken.

Qoıshy ór kókirekteý ári maqtanshaqtaý edi. «Men, – dep oılady ol, – batyr emespin be osy? Óıtkeni bir ashýlanǵanda seksendi birden qyryp otyrmyn! Olaı bolsa, qoı baǵyp azaptanyp ne jynym bar, birjola batyrlyq jolǵa nege túspeske!?»

Osy oıǵa bekingen qoıshy baımen esep aıyrysyp, eńbek aqysyna bir ógiz alady. Sol elde asa sheber usta turatyn. Qoıshy onymen kelisimge kelip, ógizin berip qylysh soqtyrady. Qylyshqa «Bir ashýlanǵanda seksendi qyrǵan batyr» dep oıyp jazdyrýdy da umyt qaldyrmaıdy.

Osydan soń beldi bekem býǵan batyr kóńili qalaǵan jaqqa júrip ketedi. Az júrdi me, kóp júrdi me, belgisiz, áıteýir el qarasyn kóre almaıdy. Shóldeıdi, qarny da ashady. Qýaty ketip sharshaıdy. Kelesi kúnniń keshinde jalǵyz túp talǵa zorǵa jetip, kóleńkesine qulaıdy.

Sol mańda Bópe degen han ómir súretin. Hannyń oqta-tekte qyryq jigitimen ań aýlap qaıtý ádeti bolatyn.

Kezekti bir ańshylyq kezinde hannyń búrkiti aıdalada ósken jalǵyz túp talǵa baryp qonady. Búrkitiniń sońynan shaýyp jetken han taldyń túbinde es-tússiz uıyqtap jatqan bireýdi kóredi. Belinde qylyshy, qylyshynda «Bir ashýlanǵanda seksendi qyrǵan batyr» degen jazý bar eken.

Bópe han kókten izdegeni jerden tabylǵandaı qýanady. Sebebi, hannyń eline qalmaqtar damyl bermeı shabýyldap, malyn aıdap áketip otyratyn. Myna jatqan batyr –sol qalmaqpen soǵysýǵa birden-bir kerek adam.

Han at bosattyryp, batyrdy ózimen birge alyp qaıtady. «Qarjaý batyr» atanǵan qoıshyny kútimge alyp, baǵa beredi, baǵa beredi.

Sol eldi bir aıdahar jaılap, halyqqa salyq salyp, bir qoı jáne bir qyz jep turady eken. Salyq kezegi ádiletti hannyń óz qyzyna da taıanady. Han qatty tolqyp, Qarjaý batyrǵa ýázir arqyly sóz salyp, aıdahardy óltirip qyzdy arashalap alsa, ózine kúıeý bala etetinin málimdeıdi. Záresi ushqan batyr aıdaharǵa jem bolyp ólgenimshe, tezirek qaramdy batyraıyn dep oılaıdy. Kelesi kúni aıdahardy óltirmekke ýáde etip, ýázirdi qaıtarady da, tún jamylyp, beti aýǵan jaqqa qashyp ketedi. Bir ýaqytta aldynan ysqyrǵan zor dybys estiledi. Belindegi qylyshyn sheship, kóldeneń ustap úlgergeni sol edi, aıdahar lebimen ózine tarta jóneledi. Budan keıingisin qoıshy bile almaı esinen tanyp qulaıdy.

Sáskeniń bir mezgilinde esin jıǵan batyr aınalasyna qarasa, aıdahar eki bólinip túsipti. Qylyshy aıdahardyń quıryq jaǵynda, ózi ekinshi jaǵynda jatyr eken.

— Bir istiń sáti tústi. Mundaı qıynshylyq únemi bola bermes, hanǵa qaıta oralaıyn, – dep Qarjaý batyr raıynan qaıtady.

Bul ýaqytta batyrdy qashyp ketti dep oılaǵan han ýázirine kúımeni jekkizip, qyzyn aıdaharǵa jibergen edi. Olar álgindeı jaıdyń ústinen túsedi. Áńgimeniń mán-jaıyn suraǵan ýázirge Qarjaý batyr keshegi ýádeden keıin óziniń uıqysy qashyp, aqyry aıdahardy izdep taýyp óltirip tynǵanyn málimdeıdi.

Batyr osydan soń burynǵysynan da erekshe kútimge alynady.

Kúnderdiń kúninde qalmaqtyń Shan degen hany Bópe hannyń boıjetip qalǵan sulý qyzy bar degendi estıdi. Kelesi shabýylda qyzyna sóz salyp, bermese kúshpen almaqqa nıettenedi. Sóıtip, kóp qolmen hannyń qamalyn qorshap alyp, elshi jiberedi. Bópe han Qarjaý batyrdy aldyna shaqyrtyp, myna qalmaqtan qutqarsa, keshiktirmeı toı jasap, oǵan qyzyn qosatynyn aıtady.

«Ólimnen uıat kúshti» emes pe? Qarjaý bultarýǵa jol tappaı, eń bolmasa, jaý qolynda óleıin degen oımen kelisim beredi.

Bópe qalmaqtyń hany Shanǵa:

— Bizdiń jalǵyz batyrymyzdy jeńseń, tilegiń oryndalady! – degen habar jiberedi.

Bul habardy estigen qalmaqtar soǵysýǵa saqadaı-saı turady.Bópe hannyń qara tulpary bar edi. Osy tulparǵa Qarjaý batyrdy mingizip, neshe jerden beldiktep, attan qulamaıtyndaı etip tańyp tastaıdy. Keýdesine qalqanyn, eki qolyna naıza, qylyshyn baılaıdy. Sóıtip, han batyrdy qara tulparmen qamaldan shyǵaryp jiberedi. Ózi ýázirimen munaraǵa shyǵyp, soǵystyń barysyn baqylaıdy. Qarjaý batyr naıza men qylysh ustaǵan qalyń jaýdy kórgende esi ketedi. Attan ne sekire almaıdy, ne naıza, qylyshyn tastaı almaıdy. Qolyn silkilep oıbaılaı beredi. Qalyń shýdan onyń ne dybys ekenin eshkim ańǵarmaıdy. Baılaýda turyp, qutyryp alǵan qara tulpar ekilene elirip jaýǵa umtylady.

Ábden qyzyp alǵan tulpar qalyń qoldy qaq jaryp, uzaı shaýyp, áridegi aýyldy aralaı jaýǵa qaıta bet túzeıdi. Bir kisiniń eki qorasyn biriktirmek bolyp kóldeneń shyǵaryp qoıǵan bórene aǵashy bar edi. Sol aradan óte bergende bórene qara tulparǵa kıilip, qosa ketedi. Muny kórgen qalmaqtar záreleri ushyp tym-tyraqaı qasha jóneledi. Bórene qaqqan áldeneshe adam murttaı ushady.

Bópe han batyrdyń myna áreketine súısinýmen bolady. Qamaldaǵy ázirlep qoıǵan sarbazdaryn qaqpadan shyǵaryp, jaýdy qýǵyzyp, jeńiske jetedi.

Mine, osydan keıin Bópe han Qarjaýdyń erligin moıyndap, úlken toı jasap, oǵan qyzyn qosqan eken.

Sodan bylaı Qarjaý batyr naǵyz sarbaz bolypty.

---