InfoHub Logo

Ertede bir kedeıdiń úsh balasy bolypty. Úsheýiniń minezi úsh túrli eken. Úlkeni qatygez, qý, tek qana ózin oılaıtyn, al ortanshysy jigersiz, eldiń aıtqanymen júretin adam bolyp ósedi. Eń kishisiniń aty Elemes eken. Ol aǵalaryna qaraǵanda meıirimdi, adal, eńbekqor edi. Kúni jetip ákeleri aýyr naýqastan qaıtys bolady. Bar jıǵan-tergenin balalary ákesin jerleýge jumsap, ózderi panasyz qalady. Basqa amaldary qalmaǵan jetim balalar kún kórý úshin alys jolǵa attanady. Uzaq júrgen úsheýiniń aldynan eki aıryq jol shyǵady. Osy jerde tasta qashalǵan sózder bar eken. Onda eki baǵyt kórsetilgen: bireýi – barsa kelmes, ekinshisi – barsa qaıtar. Aǵalary:

— Kishi inimiz qaıda barsa da syı-sıapatqa ıe bolady. Onyń bizden qandaı artyqshylyǵy bar? Odan da Elemesten qutylaıyq, – dep kelisedi de:

— Sen barsa kelmes degen jolmen ket, al biz barsa qaıtarmen baraıyq, — deıdi inilerine.

Elemes kelisedi. Ol aǵalarymen qoshtasyp, óz jolymen ketedi.

Jolshybaı qalyń ormanda Elemeske kókjal qasqyr kezigedi.

— Sen nege bul jolmen júrdiń? Osy joldyń «barsa kelmes» atalýyn bilmeýshi me ediń? Álde ómir súrgiń kelmeı me? Men seni jeımin! — dep ol aqyrady.

Elemes qasqyrǵa:

— Amal qansha? Ómir de, ólim de bireý. Odan qashyp qútyla almaısyń. Pesheneme jazylǵany osy bolsa, kónbeske amal bar ma? Jegeniń as bolsyn! – degen eken.

Qasqyr osyndaı batyl adamdy alǵash kezdestirgen edi. Elemestiń bergen jaýabyna razy bolǵan ol:

— O, dostym, bul – meniń qulaǵyma tıgen birinshi jyly sóz. Budan buryn maǵan kezikkender «jegeniń as bolmasyn» deıtin. Men eregisip, olardy óltirýshi edim. Sondyqtan bul jol «barsa kelmes» atanǵan. Seniń aıtqan sóziń maǵan qatty unady. Men seni jeı almaımyn. Ekeýimiz dos bolaıyq. Reti kelse saǵan kómegim de tıip qalar, — deıdi de qoshtasyp, óz jolymen ketedi.

Elemes odan ári júre beredi. Bir ýaqytta aldynan úlken qala shyǵady. Ol osy qalaǵa qaraı bet alady. Qalanyń kire beris jerinde jármeńke bolyp jatyr eken. Elemes jármeńkeni aralap kele jatyp aldynda jatqan bir ámıanǵa kózi túsedi. Ámıandy jerden kóterip alyp:

— Mynaý kimniń ámıany? Kim joǵaltty? – dep jar salady. Bul sózdi estigen jármeńkede júrgen qala jurty ańtarylyp Elemeske qarap qalady. Osy kezde Elemesti qorshap turǵan adamdardyń arasynan bir qarıa shyǵyp:

— Men joǵalttym. Onyń ishinde meniń ómir boıy jıyp-tergen altyn teńgelerim bar. Olardy áıelim tigip bergen gúldi oramaldyń ishine túıip qoıǵanmyn. Balam, ámıandy ashyp kórshi, – deıdi.

Elemes ámıandy qarap turǵan jurttyń kózinshe ashady. Rasynda da ishinde gúldi oramalǵa túıilgen altyn teńgeler bar eken. Joǵyn tapqan qarıa qýanyp, Elemeske alǵysyn aıtady.

— Balam, óziń kim bolasyń? Qaıdan kelesiń? Qaıda bara jatyrsyń? – dep jón suraıdy.

Elemes qarıaǵa barlyq mán-jaıdy aıtyp beredi. Onyń áńgimesin estip bolǵan qart:

—  Sen meıirimdi, adal jan ekensiń. Eger qalasań, osy qalada qal. Meniń úsh ulym bar edi, tórtinshisi bol, – deıdi.

Elemes qarıaǵa erip, onyń úıine barady. Qarıanyń balalarymen birge jer qazyp, egin egedi. Bir kúni jer qazyp júrgen onyń kúregine bir zat ilinedi. Alyp qarasa – altyn. Altyndy kórgen ol odan ári qaza túsedi. Sol jerden at basyndaı altyn taǵy shyǵady. Elemes tapqan altyndy alyp, qarıanyń úıine keledi de:

— Áke, men at basyndaı altyn taptym. Mine, alyńyz, – dep altyndy shalǵa usynady. Onyń kóńiline razy bolǵan qarıa:

— Balam, bul altynnyń maǵan qajeti joq. Qashanǵy bizben birge tura berem deısiń. Ózińshe úı-jaı bolyp, ónip-ós. Bul – adaldyǵyń men eńbegińniń arqasynda tapqan baılyǵyń, – dep keńes beredi.

Elemes alǵysyn aıtyp, altynnyń bir bóligin qarıaǵa beredi. Ózi qalǵan altynyn satyp, úılenip, úı bolady. Mal-múlik jınaıdy. Eshqandaı qara jumystan qashpaı, kúni-túni eńbek etedi. Birde jumystan sharshap kelgen Elemes uıyqtap jatyp tús kóredi de shoshyp oıanady. Túsinde aǵalarynyń hali nashar eken.

«It toıǵan jerine, er týǵan jerine» deýshi edi. Aǵalarymnyń jaǵdaılary qalaı eken. Múmkin, olar qınalyp júrgen shyǵar. Osy baılyqtyń rahatyn jalǵyz ózim kórgenshe, aǵalarymmen bóliseıin degen oımen Elemes eline kóshpek bolady. Osy kúnge deıin áke bolyp kelgen qarıaǵa baryp, batasyn alady da jolǵa shyǵady.

Kóship kele jatyp, baıaǵy eki jol aıyrylatyn jerge jetkende, aǵalaryn kezdestiredi. Olar ábden júdep, azyp-tozyp ketken eken.

Elemes aǵalaryna kıim, tamaq beredi. Elderine oralyp, ákeleriniń shańyraǵyn qaıta kóteredi. Al aǵalary qansha qıynshylyq kórse de minezderi túk ózgermepti. Olar inileriniń bul jasaǵan jaqsylyǵyn túsinbeıdi. Elemesti kúndep, odan qalaı da qutylýdyń amalyn oılastyra bastaıdy. Bir kúni aǵaıyndy úsheýi ań aýlaýǵa shyǵady. Qaıtar jolda qannen-qapersiz kele jatqan Elemesti baýyrlary óltiredi. İnilerin aıdalada tastap, úılerine oralady. Kelinderine:

— Seniń kúıeýiń ań aýlap júrip, úlken jartastan qulap mert boldy, – dep, ótirik aıtady. Ózderi inileriniń bar jıǵan-tergen mal-múlkine ıe bolyp, áıelin ertip basqa jerge kóship ketedi. Osy kezde baıaǵy qasqyr jortyp kele jatqan edi. Ol alysta ushyp-qonyp, shýyldap júrgen top qarǵany kóredi. «Bul ne boldy eken?» degen oımen qarǵa úımelegen jerge jaqyndaıdy. Kelip qarasa, ol baıaǵy óziniń ólip jatqan dosy eken. Endi ne isteý kerek? Qasqyrǵa bir oı sap ete túsedi. Ol jata qalyp, bildirtpeı jer baýyrlap jyljyp barady da qarǵalardyń arasynan patshasyn ustap alady. Qalǵan qarǵalar:

— Patshamyzdy bosat! – dep shýlap qoıa beredi. Sonda qasqyr qarǵalarǵa:

— Sender adam tiriltetin shóp ákelip berińder! Ol eń bıik quzdyń basynda ósedi. Mine, sonda ǵana patshalaryńdy bosatamyn, – deıdi.

Qarǵalar kelisip, adam tiriltetin shóp ósetin quzdy izdep, jan-jaqqa ushyp ketedi. Olar jer-kókti qoımaı qarap, aqyry sol quzdy tabady. Quzdyń basynda jan-jaǵyna sáýlesin shashyp turǵan shópti kóredi. İzdegenderin tapqanyna qýanǵan olar shópti alyp, keri qaraı ushady. Qasqyr qarǵalar ákelgen shópti sýǵa salyp jumsartyp, Elemestiń aýzyna salady. Elemes ornynan túregeledi. Qasqyr qarǵalardyń patshasyn qoıa beredi.

Qaıta tirilgen Elemes esin jıyp, dosyna raqmetin aıtady. Sonan soń aǵalaryn izdep shyǵady. Kóp uzamaı aldynan aýyl kórinedi. Bul aǵalarynyń aýyly eken. Elemes úlken aǵasynyń úıine barady. Ol jerden nan pisirip otyrǵan óziniń áıelin kezdestiredi. Ekeýi kórisip bolǵan soń, ishke kiredi. Úıdiń tór jaǵynda aǵasy uıyqtap jatyr eken. Ashýyn toqtata almaǵan ol aǵasyn qylqyndyryp óltirip qoıa jazdaıdy. Artynan kirgen áıeli ony áreń degende toqtatady. İnisiniń tiri ekenin kórgen jáne onyń ashýynan qoryqqan úlken aǵasy Elemesten bas uryp keshirim suraıdy. Ashýy báseńdegen Elemes:

— Ómir seni esh ózgertpepti. «Aqqa Qudaı jaq» demekshi, men dosymnyń arqasynda qaıta tirildim. Biraq senen óshimdi alǵym kelmeıdi. Jaman bol, jaqsy bol, aǵamsyń. Tiri júr, biraq meniń mańaıyma jolaýshy bolma, – deıdi de áıelin ertip úıden shyǵyp ketedi.

Endi Elemes áıelin syrt jerde qaldyryp, ózi kishi aǵasynyń úıine barady. Aǵasy syrtta qulpytas jasap otyr eken. Ol inisin tanymaıdy. Elemes te tanymaǵan kisi bolyp sálem beredi.

— Úıge kir, – dep, aǵasy syı-qurmet kórsetedi. Áńgimelese otyryp, ol Elemeske bar syryn aıtady.

— Biz aǵaıyndy úsh jigit bolatynbyz. Kishi inimizdiń aty Elemes edi. Kúnshil aǵam «ony óltireıik te baılyǵyn bólip alaıyq» dep qoımady. Birde ańnan oralyp kele jatqan kezimizde Elemesti óltirip, japan dalada tastap kettik. İnimdi aǵamnyń tiline erip kómbeı ketip edim. Endi sol jasaǵan opasyzdyǵyma ókinip júrmin. Tym bolmasa, onyń súıegin taýyp jerleıin dep, qazir basyna qoıatyn qulpytas jasap jatyrmyn, – deıdi.

Elemes kishi aǵasynyń áńgimesin tyńdap bolǵan soń, ózin tanystyrady. Basynan ótkizgen jaıdy baıandap beredi. Aǵasy inisinen keshirim suraıdy. Osylaı, aǵaıyndy ekeýi tatýlasyp, jylap kórisedi.

Olar baıaǵy ákeleriniń shańyraǵyn qaıta kóterip, balaly-shaǵaly bolady. Jalǵyz qalǵan úlken aǵalary qartaıǵan kezinde qateligin túsinip, baýyrlaryna kelip qosylady.

---