InfoHub Logo

Fermanyń Uly teoremasy (nemese Fermanyń sońǵy teoremasy) — matematıkadaǵy eń áıgili deýge bolatyn teoremasy; onyń sharty orta mektep bilimi deńgeıinde tujyrymdalǵanymen, dáleldeý úshin kóptegen myqty matematıkter uzaq ýaqyt bastaryn qatyrdy. Teorema bylaı deıdi:

Kez kelgen bútin n > 2 úshin teńdeýiniń natýral a, b jáne c sheshýi bolmaıdy.

Per Fermanyń 1637 tujyrymdaǵan osy teoremasy Dıofanttyń «Arıfmetıka» atty kitaby betterinde "men tapqan alǵyrlyq dáleldeme osy betke syıdyrýǵa óte uzaq bolady" degen sózdermen basylyp shyǵady. Keıin Ferma n = 4 úshin sheshýin jarıalaıdy, aldyńǵy alǵyrlyq dáleldeýi týraly osy joly ol tis jarmaǵandyqtan jalpy túrde dáleldegeni kúmándi. Eıler 1770 jyly teoremany n = 3 úshin, al Dırıhle men Lejandr 1825 jyly n = 5 úshin dáleldeıdi. Óz úlesterin dáleldeýge Lame, Sofı Jermen, Kýmmer jáne t. b. kóptegen aldyńǵy qatarly matematıkter úles qosty. Teoremany dáleldeýge degen talpynys qazirgi sandar teorıasynyń kóptegen nátıjelerin tabýǵa alyp keldi. Faltıngstyń 1983 jyly dáleldegen Mordella gıpotezasynan an + bn = cn teńdeýiniń n > 3 bolǵanda tek shekteýli ózara jaı sheshýi bolatyndyǵy shyǵady. Dáleldeýdiń sońǵy qadamyn tek 1994 jyldyń qyrkúıeginde Ýaıls Endrú jasady. 130-bettik dáleldeý «Annals of Mathematics»jýrnalynda jaryqqa shyǵady.

---