Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 3 saǵat buryn)
Naǵashy jurt

Naǵashy jurt - týǵan ananyń áke-sheshelerinen bastap, barlyq atalas aǵaıyn-týystary men úrim-butaqtary.
Naǵashy (er, áıel) - ananyń tórkin jurty. Naǵashy úsh jurttyń ishindegi eń syılysy. Olar jıenin árqashan erkeletip, suraǵanyn berip otyrady. Tek týǵan naǵashysy ǵana emes, sol rýdyń barlyǵy da jıenge naǵashy dep atalady. Naǵashynyń joly úlken. Naǵashylyq jasqa qaramaıdy. Keıde jıen naǵashydan úlken bolýy da múmkin.
Naǵashy jurttyń erkek-áıelderi tıisinshe naǵashy ata, naǵashy aǵa, naǵashy ini, naǵashy áje, naǵashy apa, naǵashy jeńge, naǵashy qaryndas dep atalady.
Áke-shesheniń naǵashylaryn "túp naǵashy" deıdi.
Balalyǵyń ustasa naǵashyńa bar,
Jigittigiń ustasa, qaınyńa bar.
Ózi jaman týady, naǵashysynan kóredi.
Naǵashy - báıterek, jıen - qotyr taılaq.

Jıen (er, áıel) - qyzdan týǵan bala. Jıen - naǵashy aýyly úshin erke ári keń quqy bar adam. Ol naǵashylarynan neni qalasa da, úsh ret alýǵa qaqy bar, qandaı qymbat zat bolsa da, naǵashylary ony sózsiz berýge tıis. Ony jıenquryq dep ataıdy. Jıen sol eldiń kemshiligin, qatesin oıyn-shyny aralas aıtyp otyrady. Onyń sózin keketýge, oǵan ursýǵa bolmaıdy. Naǵashy-jıender kezdesken jerde bir-birimen ázildesip, oınap-kúlip jatady. Jıen mundaıda ózin erkin sezinedi. Naǵashy men jıen birin-biri eshqashan kúndemeıdi, olar qaıta birin-biri maqtanysh tutady. Halyq: "Adamnyń jaqsy qasıetteri naǵashydan juǵady" - deıdi. Munda áleýmettik shyndyqtyń kózi bar. Halyqtyq salt-dástúr boıynsha jıendi renjitýge, qol jumsaýǵa bolmaıdy. "Jıendi urǵannyń qoly qaltyraıdy" degen maqal sodan qalǵan. "Naǵashymen kúresken jıen jyǵylady" degen sóz jıenniń qansha erke, batyl bolǵanymen, naǵashysy aldynda izetti, ádepti, kishi bolýyn eskertedi. 
Jıendik jasqa qaramaıdy. Munyń naǵashy-jıendik rásimderge kedergisi joq. Jıen jasyna qaraı jıen aǵa, jıen apa, jıen sińli t.b bolyp atalady. 

Jıenshar (er, áıel) - jıennen týǵan bala. Ol da ákesi sıaqty jıendik ǵurypty jalǵastyrady. 
Onyń balasy jıenshar, 
Onyń balasy kógenshar,
Onyń balasy degenshar,
Onyń balasy júrejat,
Onyń balasy týajat
dep atalady.
(Bul sózder Ábiqaı bıdiń balasy Ahmetqan sheshenniń aıtýy boıynsha jazylǵan.)
Keıbireýler júrejat pen týajatty shópshekten keıin tirkeıdi. Bul áli anyqtaı túsýdi qajet etedi.

Bóle (er, áıel) - apaly-sińlili qyzdardyń balalary. Naǵashy jurt arqyly jalǵasatyn týys qataryna jatady, bótenge sanalmaıdy. Olar da naǵashy-jıendi adamdar sıaqty bir-birimen ázildesip oınaıdy. Naǵashylaryna barǵanda ekeýi birigip ketedi. Olar tatý júredi. Bólelerdiń balalary qaryn bóle dep atalady. 
Eki aıaqtyda bóle tatý,
Tórt aıaqtyda bota tatý.
Jón surasa kele qaryn bóle bolyp shyǵypty
.

Násil-násep (ul, qyz) - qyzdan taraǵan urpaqtar. Jıen, jıenshar t.b.
Qyzdan týǵannyń qıyǵy joq.
Adam násil-násebimen myń jasaıdy.


You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama