InfoHub Logo

وتكەن زاماندا ءبىر باي بولىپتى، ول ءبىر پەرزەنتكە زار بولىپتى، زارىعا ءجۇرىپ پەرزەنتتى بولىپتى. باي ءبىر كۇنى جىلقىسىن سۋارا كولگە كەلسە، كولدىڭ ىشىندە ءبىر قىپ-قىزىل وكپە ءجۇزىپ ءجۇر ەكەن. بايدىڭ ايداپ كەلگەن جىلقىلارى كولدەگى ءجۇزىپ جۇرگەن وكپەدەن ۇركىپ، سۋعا جۋىمايدى. الگى جەردە باي جىلقىلارىن قانشا ايداسا دا سۋعا جابا المايدى. سول كەزدە باي تۇرىپ، سۋداعى ءجۇزىپ جۇرگەن وكپەنى قۇرىقپەن ءتۇرتىپ كورەدى. وكپە سۋعا باتىپ كەتىپ، الدەن ۋاقىتتان سوڭ جالماۋىز كەمپىر بولىپ سۋدان شىعادى دا بايدىڭ جاعاسىنان الا كەتەدى. باي كوزى الاقانداي بولىپ، قورقىپ كەتەدى. باي جالماۋىز كەمپىرگە:

 — ات باسىنداي التىن بەرەيىن، قويا بەر، – دەيدى. جالماۋىز كەمپىر جىبەرمەيدى.

— وسى جىلقىلارىمنىڭ ءبارىن بەرەيىن، قويا بەر، – دەيدى. كەمپىر كونبەيدى. كەمپىردەن ساسىپ:

— ەندى نە بەرەيىن؟ – دەيدى باي. كەمپىر:

— جالعىز بالاڭدى بەر، جىبەرەيىن،– دەيدى. باي جالعىز بالاسىن بەرمەك بولادى، كەمپىر بايدى قويا بەرەدى. كەمپىر بايعا:

— بالاڭدى قاي جەردە بەرەسىڭ؟ – دەيدى. سوندا باي:

— ەرتەڭ كوشەمىن، سوندا بالامنىڭ التىن ساقاسىن جۇرتقا تاستاپ كەتەيىن، سەن جۇرتتا سول ساقانىڭ جانىندا وتىراسىڭ، – دەيدى.

سونىمەن باي جالماۋىز كەمپىرگە ۋادەسىن بەرىپ، جىلقىلارىن ايداپ، كەتىپ قالادى. ەرتەڭىندە كوشەدى، جالعىز بالاسىنىڭ التىن ساقاسىن ۇمىتتىرىپ، جۇرتقا تاستاپ كەتەدى. اۋىل جاڭا قونىسقا كوشىپ بارادى. اسىق وينايىن دەسە، ساقاسى جوق، بالا التىن ساقاسىن جوقتاپ، جىلايدى.

         سوندا اكەسى:

— كەشە كوشىپ جۇرگەندە، جۇرتتا قالىپتى. بارىپ الىپ كەلە عوي،– دەيدى.

         بالا بارماقشى بولادى دا اكەسىنەن:

— اكە، قانداي تايعا ءمىنىپ بارايىن؟ – دەپ سۇرايدى.

— جىلقىشىدان سۇراپ ءمىن، – دەيدى باي. جىلقىشى بالاعا:

— قۇرىعىڭدى قۇلدىراتىپ، جۇگەنىڭدى سىلدىراتىپ، جىلقىعا بار. قاي تاي بەتىڭە قاراسا، سونى ءمىن، – دەيدى. بالا قۇرىعىن قۇلدىراتىپ، جۇگەنىن سىلدىراتىپ، جىلقىعا كەلسە، شەتتەگى ءبىر قوتىر تاي بالاعا قاراي قالادى. بالا سول قوتىر تايدى ۇستايدى دا جۇگەندەيدى. جۇگەندەگەندە تايدىڭ قوتىرى جازىلادى. ۇستىنە توقىم سالعاندا، قۇنان بولادى. ۇستىنە ەر سالعاندا، دونەن بولادى. ايىلىن تارتقاندا، بەستى ات بولادى. بالا ۇستىنە قارعىپ مىنگەندە، تۇلپار بولىپ، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جۇرتقا جەتىپ كەلەدى. جۇرتقا كەلسە، التىن ساقاسى وشاق باسىنداعى تەزەك تۇبىندە جاتىر ەكەن. ساقا جانىندا ءبىر كەمپىر وتىر ەكەن. بالا كەمپىرگە:

— شەشە، اناۋ جاتقان ساقامدى الىپ بەرشى! – دەيدى.

سوندا كەمپىر:

— شىراعىم، ءوزىڭ ءتۇسىپ ال. كارىلىكتەن وتىرسام -تۇرا المايمىن، تۇرسام - وتىرا المايمىن، – دەيدى.

سوندا بالا:

— مەن جاستىقتان تۇسسەم - مىنە المايمىن، مىنسەم - تۇسە المايمىن، – دەيدى.

         سوندا بالانىڭ تايى ساقانىڭ جانىنا جاتا قالادى. بالا ۇزەڭگىدەن اياعىن سۋىرماي، ساقانى ءىلىپ الادى. تاي تۇرا قاشادى. جالماۋىز كەمپىر تۇرا قۋادى. بالا قاشىپ كەلەدى. ارى-بەرى قۋىپ جەتە المايتىن بولعان سوڭ، كەمپىر ءبىر ءتىسىن جۇلىپ الىپ، اتىپ جىبەرگەندە، تايدىڭ ءبىر اياعىن جۇلىپ تۇسىرەدى. تاي ءۇش اياعىمەن قاشىپ، جەتكىزبەيدى. كەمپىر تاعى ءبىر ءتىسىن جۇلىپ لاقتىرعاندا، تايدىڭ تاعى ءبىر اياعى جۇلىنىپ تۇسەدى. تاي ەكى اياعىمەن شاۋىپ بارا جاتىپ، جولىندا ءبىر بايتەرەككە كەز بولادى. تاي السىرەيىن دەيدى. تەرەك جانىنا بارا بەرگەندە، بالا تايىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، بايتەرەكتىڭ باسىنا شىعىپ كەتەدى. جالماۋىز كەمپىر بايتەرەكتىڭ ءتۇبىن كەشكە دەيىن قازادى. ءبىر كەزدە ءبىر قىزىل تۇلكى كەلەدى دە كەمپىرگە:

— شەشە، شارشاعان ەكەنسىڭ، مەن قازا تۇرايىن، سەن ۇيىقتاپ دەمال، –دەيدى. كەمپىر جاتادى. تۇلكى ءتىستى سۋعا اتادى دا قازعان شۇقىردى قايتا بىتەپ، ءوزى كەتىپ قالادى. كەمپىر تۇرا كەلسە، ءتىسى دە جوق، تۇلكى دە جوق. كەمپىر تاعى ءبىر ءتىسىن سۋىرىپ الىپ، كەتپەن قىلىپ، بايتەرەكتى قازا بەرەدى. ءبىر ۋاقىتتا تاعى دا ءبىر تۇلكى كەلىپ:

— شەشە، كەتپەنىڭدى ماعان بەرە تۇر، سەن شارشاعان شىعارسىڭ، مەن قازايىن، – دەيدى. سوندا جالماۋىز كەمپىر:

— سەن كەتپەنىمدى الىپ قاشىپ كەتەسىڭ، – دەيدى.

         سوندا تۇلكى:

— ول قىردىڭ قىزىل تۇلكىسى، مەن سايدىڭ اق تۇلكىسىمىن. باياعىدا بۇل بالانىڭ اكەسى اڭ اۋلاپ جۇرگەندە، مەنى قۋىپ، سوعا جازداعان بولاتىن. سوندىقتان بۇل بالادا مەنىڭ كەگىم بار، – دەيدى. جالماۋىز كەمپىر تۇلكىنىڭ سوزىنە سەنىپ، تاعى دا كەتپەندى تۇلكىگە بەرىپ، ءوزى ۇيقىعا كىرىسەدى. تۇلكى تاعى دا كەتپەنىن سۋعا لاقتىرىپ جىبەرەدى دە شۇقىردى بىتەپ، ءوزى قاشىپ كەتەدى. كەمپىر تۇرسا، تاعى دا كەتپەنى دە جوق، تۇلكى دە جوق. «الدا، ويباي-اي، الداعان ەكەن عوي» دەپ، تاعى دا ءبىر ءتىسىن سۋىرىپ كەتپەن قىلىپ، بايتەرەكتىڭ ءتۇبىن قازا بەرەدى. سوندا كەمپىر اۋزىن اشسا، ءبىر-اق ءتىسى قالىپتى. كەمپىر بايتەرەكتىڭ ءتۇبىن قازا-قازا قۇلاتۋعا جاقىندايدى. ءبىر زاماندا بالانىڭ توبەسىنەن ءبىر توپ قارعا وتەدى.

         بالا قارعاعا:

— اۋ، قارعالار، قارعالار، قاناتىمەن جورعالار. جايلاۋداعى بەس توبەتىمە حابار ايتا كەت، مەنى جالماۋىز كەمپىردەن اراشالاپ السىن، – دەيدى.

سوندا قارعالار «قارق-قارق» ەتىپ ۇشىپ كەتەدى. ءبىر مەزگىلدە ۇيرەكتەر توبەدەن ۇشىپ وتەدى، بالا ولارعا دا ايتادى. ولار دا ۇندەمەي ۇشىپ كەتە بەرەدى. ءبىر مەزگىلدە ءبىر قارلىعاش بايتەرەكتىڭ توبەسىنەن ارلى-بەرلى ۇشىپ جۇرەدى دە بالانىڭ توبەسىنە كەلىپ قونادى. بالا جىلاپ تۇرىپ، بۇعان دا تاپسىرادى. بۇرىن بالا قىستاۋىنداعى ۇيا سالعان قارلىعاشتىڭ بالاپاندارىنا تيمەي، بۇلاردى جاقسىلاپ ءوسىرىپ، ۇشىرىپ جىبەرەدى ەكەن. سوندىقتان بالا قارلىعاشپەن دوس ەكەن. سونىمەن، قارلىعاش بالانىڭ توبەتتەرىنە تاپسىرعانىن ايتىپ بارادى. «وسىنداي پالەن جەردەگى بايتەرەكتىڭ باسىندا بالا تۇر، بايتەرەكتىڭ ءتۇبىن جالماۋىز كەمپىر قازىپ جاقىنداتقان، ەندى قۇلاتۋعا تاياۋ تۇر»، – دەيدى، قارلىعاش بالانىڭ توبەتتەرىنە. مۇنى ەستىگەن سوڭ توبەتتەر شاپقاننان شاۋىپ وتىرىپ، بايتەرەككە كەلەدى. سول كەزدە بايتەرەك تە جەرگە قۇلايدى. بالانىڭ توبەتتەرى جالماۋىز كەمپىردىڭ قولىن قول، بۇتىن بۇت قىلىپ، ءجۇن-جۇنىن شىعارىپ، تالاپ تاستايدى.

بالا توبەتتەرىنە كەزەك-كەزەك ءمىنىپ، ەلىنە امان-ساۋ جەتەدى. بالا جالماۋىزدان امان-ساۋ قۇتىلىپ كەلگەنىنە اكە-شەشەسى قاتتى قۋانىپ، ەل-جۇرتىن جيىپ، ۇلكەن توي قىلادى. بۇدان بىلاي نەشە كۇندەر وتكەن سوڭ، باياعى جالماۋىز كەمپىردىڭ قىزى قۇلاعان بايتەرەكتىڭ جانىنا كەلەدى. كەلسە، شەشەسىنىڭ ءجۇن-جۇنى شىعىپ، ءولىپ قالعانىن كورەدى. كىم ولتىرگەنىن ءبىلۋ ءۇشىن سول جەردە قاراپ جۇرسە، يتتەردىڭ ءىزى كورىنەدى. مۇنان سوڭ قىز يتتەردىڭ ىزىنە ءتۇسىپ كەلە جاتسا، كوپ جىلقىعا كەز بولادى. ەندى اۋىل جاقىن ەكەنىن ءبىلىپ، ول ءجۇرىپ كەلە جاتادى. يتتەردىڭ ءىزى تۇپ-تۋرا بايدىڭ قوتانىنا الىپ بارادى. بۇل كەزدە قوتانعا باياعى جالماۋىز كەمپىردىڭ قىزىنىڭ كەلگەنىن ءبىلىپ، بەس توبەت جالما-جان تۇرا ۇمتىلادى، قىز كەمپىردەي ەمەس، وتە-كۇشتى ەكەن، بەس توبەتكە بوي بەرمەيدى. سول ارادا بالا ساداقپەن اتىپ، قىزدىڭ كوزىن شىعارادى، ساداقپەن ەكىنشى اتقاندا، قىزدى ولتىرەدى.

ءسويتىپ، جالماۋىزدان ماڭگى قۇتىلادى.

---