InfoHub Logo

Jar astynan jaý shyǵyp, taıpaly el taýsylyp, az úı qalǵan kúızelis janǵa batqan kez eken.
Osyndaı bir kezeńde,arnasy keń ózende, kisineýik taıy bar, mańyraýyq eshkisi bar bir úıli jan bolypty. Sonyń ishinde kúızelýden úhisi ushyp, kúńirenýden esi aýysqan bir shal men kempir bar eken. Oǵan saı kelte aqyl kelini bolypty. Jalǵyz uly jan baǵýdyń qamy úshin jalshy bop alys otarda júredi.
Bir kúni kempir men shal kelinin jalǵyz qaldyryp, sol manda as bergen bireýdiń aýylyna ketedi. Jalǵyz qalǵan kelin qaryny ashqan soń toǵaıdan alma terip ákep jeıdi. Birazdan keıin kekire bastaıdy. Ol kekirgende úıdiń janynda turǵan kók eshki mańyraıdy. Ata-enesinen yrym-syrymdy kóp estip, kúpti bop júrgen kelinshek kúdiktene qalady.
— Apyraı, kekirgenim jaqsylyq pa, jamandyq pa? Men kekirsem kók eshki nege mańyraıdy? – dep, alma jeýdi, toqtatady. Biraq kekirigi údeı túsedi. Soǵan qosa kúmáni de kúsheıedi. Jaılanyp otyra almaı, tysqa shyqsa, kók eshki odan arman mańyraıdy. Budan kúdiktengen kelinshek:
— Qap, myna haıýan kekirgenimdi estip, sony aıtamyn dep aıqaılap tur eken ǵoı, endi qaıttim? –dep baryp, eshkini moınynan qushaqtaıdy,— janýarym, jazataıym kekirip qaldym. Ata-eneme aıta kórme! – dep jalynady. Onyń jalbarynǵanyn qaıdan bilsin, kók eshki moıyny jybyrlaǵan soń, basyn shaıqaıdy.
Kelinshek:
— O janýarym, sózimdi uǵyp «aıtpaıyn dep tur ekensiń ǵoı basyńdy shaıqap» dep mińgirleıdi de, eshkiniń moınyn qushyp otyra qalady. Adamǵa ábden úıir bolyp alǵan eshki kelinshektiń omyraýyn ıiskelep, túıme-sólkebaılaryn jalaıdy.
Sóıtip otyrǵanda taǵy kekiredi. Eshki tumsyǵyna tıgen túıme tanaýyn jybyrlatqan soń, pysqyryp jiberedi. Sonda kelinshek:
— Meni mazaq qyp tursyń, á, ernińdi shyǵaryp. Meıli, kekirgenimdi aıta kórme. Surap turǵanyń túıme me, má, sen-aq al! – dep, omyraýyndaǵy sólkebaı men sabaqty túımelerin úzip alyp, eshkiniń kekiline baılaı beredi.
Álden ýaqytta úıdiń art jaǵynan jalǵyz ala taıy kisineıdi. Ornynan tura bere kekirip qalǵan kelinshek qasynda turǵan kelini qulatyp alady. Keliniń túbi tıip, eshkiniń aıaǵy aýyryp qalady. Eshki búrseńdep, kelinshekten alystap qashaqtaıdy.
Sonda kelinshek:
— Ala taı, aıqaı salyp eń, kók eshkim kósile qashty. Qudaı biledi, ekeýiń meniń kekirgenimdi elge jaımaqsyndar ǵoı. Sender aıtqansha, ózim aıtaıyn, – dep, júgirgen boıy toǵaı jaqqa ketedi. Aldynan atasy men enesi shyǵa keledi. Ábden úırengen ala taı kisinep, kók eshki mańyrap, ekeýi qatar júgiredi. Kelinshek jyǵylyp-súrine enesine kelip:
— Apa, men kekire beremin, jaqsylyq pa, jamandyq pa? – dep suraıdy. Kempir jaǵasyn ustap:
— Ne sumdyqty aıtyp tursyń, kelinniń kekirgeni qaı jaqsylyq? – dep kózin alaıtady. Sóıtip turǵanda kelin ústi-ústine birneshe dúrkin kekiredi. Ne aıtaryn bilmeı qalǵan kempir artynan jetken shalyna:
— Úı shal, o zamanda, bu zaman kelin kekirgendi kórip pe eń? Myna keliniń keshke deıin kekirdim dep tur. Meniń aldymda taǵy kekirdi. Bul ne, jaqsylyq pa, jamandyq pa? Bal ashtyraıyq, álgi balgerdi ertip kelshi, – deıdi bajalaqtap. Qabaǵy túksıip, beli búkshıip, ańqıa qaraǵan shal:
— Oıpyrmaı, kudaı óziń saqtaı gór. Kelin kekirse, qyz sekirse – jaqsylyq emes deýshi edi. Barsam baraıyn balgerge.
Shal artyna qaraı-qaraı búksheńdeı jóneledi. Kún bata balgerdi ertip keledi. Jaılanyp tórde otyrǵan balger ahýaldy uqqan son qyzyl kórgen jezquıryqsha qylmyń qaǵady.
— Túınek bolmasa – toqty ókirmeıdi, júrek qaraımasa – kelin kekirmeıdi. İstegenim baqsylyq, aıtqandarym jaqsylyq. Kóńilderiń jáı bolsyn, dastarqan maı bolsyn. Kekirik sonda joǵalar, otbasyń da ońalar, – dep sarnaıdy balger kekiriktiń mánisin.
— Alda qaraǵym-aı, aıtqanyń kelsin, dál basyp joryǵanyńdy qarashy. Kóńilimiz hosh boldy, – deıdi shal.
Sonymen qýanyshtary qoınyna syımaǵan kempir men shal qonaǵynyń qonaq asyna jalǵyz kók eshkisin soıyp beredi de, ertesine qonaq attanǵan kezde jalǵyz ala taıyn jeteletip jiberedi.
Arada aılar ótip, kúnderdiń birinde otarǵa ketken balasy aryp-ashyp keledi. Aýlasynda eshkisi, qorasynda taıy kórinbegen soń ákesinen:
— Taı kisinemeı, eshki mańyramaı qalypty ǵoı, qasqyr jep, qaraqshy áketkennen saý ma? – dep suraıdy.
— Apyraı, balam, sony aıtsańshy. Janýarlardyń daýysy úıimizge qońyraý edi, amal qansha, bir sumdyq bolyp... Myna kelin bala kekirip qoıyp... Sonymen... – dep shal qompandap, kempir kemsendep, bolǵan istiń mán-jaıyn aıtady. İshteı qatty opyq jep, yzalanǵan ul:
— Búıtip kórgen kún qursyn... Temir taıaǵym tebendeı bolǵansha tentirep joǵalaıyn. Álemnen senderdeı aqylsyz jomart kezdesse qaıtyp kelip asyraıyn. Kezdespese qańǵyp júrip topyraqqa betimdi jasyraıyn, – dep eńiregen kúıi úıinen shyǵyp, bezip ketedi.
Ul sol betimen ózenderden ótedi, taý asady, qum basyp, shólde qaqtalady. Beti aýǵan jaǵyna júre beredi... Qansha jer basqanyn, qansha azap shekkenin kim bilsin, áıteýir, bir kóktem mezgilinde shalqar kól jaǵasyna tigilgen aq otaýǵa kelip:
— Kesh jaryq, kelip turmyn aryp, – dep daýystaıdy. Sarykidir tartqan áıel syrtqa shyǵyp, qonaqty úıge kirýge iltıpat etedi. Jigit úıge kirgende onyń ósip ketken saqal-shashyna, túte-túte bop julmalanǵan ústi-basyna qaraǵan eki boıjetken qyzdyń biri qıqyldap, biri shıqyldap kúlisedi. Sharshap kelgen jigit ala kózben ata bir qaraıdy da, ernin jalap shóldegenin sezdiredi. Úı ıesi áıel bergen aırannan eki úlken sharany arty-artynan simirip alǵan jigit sál es jıady.
— Raqmet, osy da úlken konaqasy. Qatty sharshadym, uıyqtap, demalaıyn, – deıdi. Áıel basyna teń qoıyp, astyna seńseń tósep tósek salyp beredi. Jigit jantaıa ketedi de, sol jatqannan erteńine túske taman bir-aq oıanady.
Qonaq turǵan soń kishi qyz eki aǵash shelekti baqanǵa ilip, sýǵa jóneledi. Kópke deıin kelmegen soń:
— Álgi qyz naǵyp joǵaldy baryp kelshi, – dep, sheshesi úlken qyzdy jumsaıdy. Ol da kelmeı, sheshesiniń kózin kógertedi. Qonaqtan uıalǵan áıel endi eki qyzynyń sońynan ózi ketedi. Jigit úıde otyra beredi.
Aqyry úı ıeleri kelmegen soń, taǵaty taýsylǵan jigit syrtqa shyǵyp, olaı-bulaı qaraıdy. Kól jaqtan oıbaılaǵan áıel daýysy estiledi. «Ákaý, jazym bolyp, bireýi kólge túsip ketkennen saý ma?» dep oılaǵan jigit júgirip bir tóbeshikke shyqsa, umar-jumar shurqyrasyp jatqan qyz ben sheshesin kóredi. Júgirgen boıy qasyna barsa, bular túlki alǵan búrkitshe sheńbektesip, ozan sala jylasyp jatyr:
— Sýǵa ketsem kelmediń-aý,
Birde-biriń ermediń-aý.
Tolqyn tartyp ketken,
Qaıran meniń Ermegim-aý.
Kishi qyzdyń qumdaı egilip aıtqan joqtaýyn estigen jigit: «Myna qyzdyń jaqsy kóretin adamy sýǵa ketse kerek» dep oılaıdy da, aldymen sheshesin aıyrady. Jylaýlarynyń mánin suraıdy. Sonda qyzdardyń sheshesi bylaı deıdi.
— Ne bolǵanyn qaıdan bileıin, qaraǵym. Sýǵa ketken qyzdarym keshikken soń, artynan kelsem, ekeýi birin-biri qushaqtap, tastaı qatyp, ozandap jylap otyr. Buǵan qarap kóńilim bosap ketti de, ekeýin bas salyp men de jyladym. Ne bolǵanyn úlken qyzdan surashy.
Jigit eki qyzdyń qasyna baryp, zorǵa ajyratady. Odan keıin úlken qyzdy ońashaǵa shyǵaryp, ne bolǵanyn suraıdy.  Qyz aıtady:
— Sińlimdi izdep kelsem, bir shelekti qushaqtap ókirip otyr. Tyndasam: «Ermegim-aý, Ermegim» degendi aıtady. Bizden jasyryp júrgen ǵashyǵy bolyp, sol bir soıqanǵa ushyraǵan eken ǵoı dep oılaǵanymda kózimnen jas parlap ketti. Bul jylaǵan saıyn meniń jasym sýsha aqty. Ermektiń kim ekenin ozi biledi.
Jigit endi kishi qyzdyń jylaýyn áreń toqtatyp, jón suraıdy.
— Kólbasyna kelsem, – deıdi qyz,— kól tolqyp jatyr eken. Kólge qarap otyryp tolǵandym, kóńilim alaburtty. Kóldiń betinde bir aqqýdy bir aqqý qýalap júrgendeı kórindi. Tátti qıal arty-artynan úıirile berdi. Apam meni ózińniń teńińe barasyń degen eken deımin. Men óz teńim Ermekke ýáde baılap, osynda kelgen ekenmin. Ermek kólden aqqýdaı ushyp shyǵyp, menimen qoshtasqandaı boldy. Sol sátte bir úlken tolqyn jutyp qoıdy. Basymdy silke kóterip, kól betine qarasam, Ermektiń ishinde tunshyǵyp, jantalasqanyn baıqadym. Sodan ne bolǵanymdy bilmeı, jylaı berippin. Artymnan tátem kelip edi, ony qushaqtap odan ármen jyladym. Apam kelgende tipti daýsym qarlyǵyp, silem qatyp edi...

Muny estigen jigit myrs etip kúlip jiberedi de, kóńilimde kúmán qalmasyn degen oımen:
— Ermek degen jigitiń bar ma edi? – dep suraıdy. Qyz:
— Qaıdan bolsyn, erikkende qıaldaǵy ermek qoı, sony aıtqanym da, – deıdi.
Jigit jatyp kep kúlse, qyzdar qosyla kúledi. Shalqar kóldiń aıdynyna kóz tastaǵan jigit:
— Aqylsyz, essizder meniń úıimde ǵana eken desem, munda da bar eken ǵoı. Sondyqtan ashýǵa jeńdirmeı, aqylǵa júginip, aýylyma qaıtqanym jón eken, – dep, keri úıine qaraı bet burypty.

---