Otbasy jáne jastar
Ońtústik Qazaqstan oblysy,
Túrkistan qalasy,
"Maıdantal" jalpy orta mektep KMM
Tarıh páni muǵalimi Qambaruly Darhan
Otbasy jáne jastar. 9 klastar
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Nekege turý, onyń zańdylyqtary, otbasynyń jalpy mazmuny, ondaǵy ártúrli qyzmetter, qazirgi otbasyna júrgizilgen zertteýler, otbasynda bolatyn qaıshylyqtarǵa toqtalý.
Damytýshylyq: Oqýshylardy adamgershilikke, otbasyn saqtaı bilý, onda durys tárbıe alýdyń qanshalyqty mańyzy bar ekenin túsine bilýge úıretý.
Tárbıelik: Otbasy shaǵyn memleket degen qaǵıdany aıta otyryp, otbasyn qurýdaǵy úlken jaýapkershilikti sezine bilýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: Oqýlyq, neke otbasy, onyń quramy, otbasynyń qaıshylyqtary t. b. shema kesteler. Shejire tirektiń sýreti, kórneki sýretter, maqal - mátel, naqyl sózder, zańdar.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaq ádisteri: Toppen, jekelep, shyǵarmashylyq izdenis túrindegi jumystar, oı - qozǵaý.
Sabaqtyń pánaralyq baılanysy: Ádep, tarıh, ádebıet.
Barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Belgili ádis - tásilder arqyly úı tapsyrmasyn suraý. Oqýshylardan «Jedel saýaldar» oıyny arqyly jasyryn suraqtar qoıyp úı tapsyrmasyn qorytyndylaý.
1 - suraq. Avtohtondy ult degenimiz ne?
2 - suraq. Ultaralyq qatynastar degenimiz?
3 - suraq. Etnosaralyq qatynastar degenimiz?
4 - suraq. Jalpy qazaqstandyq otanshyldyq degenimiz?
5 - suraq. Ult degenimiz ne?
6 - suraq. Qazaqstanda qansha ulttar men ulystar mekendeıdi?
İİ. Otbasy qurýdyń basty maqsaty.
Qazaqstan Respýblıkasynyń jeriniń keńdigi, tabıǵı resýrstarynyń moldyǵy, olardy ıgerý qajettigi - turǵyndar sanynyń únemi ósip otyrýyn qajet etedi.
Qazaqstannyń azamaty bolyp tabylatyn ár jas adam otbasyn quryp ómirge bala ákelýdi eń asqaq, izgi, qasıetti boryshy dep esepteýi kerek.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń alǵashqy sóılemi - onyń eń basty baılyǵy - onyń adamdary degen sózde úlken maǵyna bar.
Bul problemalardyń demografıalyq saıasatpen baılanysty ekeni anyq.
Qazaqstanda halyq sanyn ósirýdiń joldary:
1. Mıgrasıalyq - syrttaǵy qazaq halqyn týǵan jerge oralýyna jaǵdaı jasaý.
2. Tabıǵı joldary - ekeýine tolyq múmkindikter jasaý kerek.
Otbasy degen ne?
- Otbasy - shaǵyn memleket.
- Otbasy - qoǵam tiregi, alǵashqy uıasy.
- Adam ómiriniń máni – otbasynyń bolýymen ólshenedi.
- Otbasynsyz adam - ormansyz bulbul.
- Otbasy - erli - zaıyptylardyń, ata - analardyń, balalardyń, basqa týystardyń ara qatynasyn retteıtin normalardyń, tártip úlgileriniń jıyntyǵymen sıpattalatyn áleýmettik ınstıtýt.
Otbasynyń túrleri:
A) Tolyq - ata - anasy, balalary bar.
Á) Tolyq emes - ata - anasynyń bireýi ǵana bar.
B) Kúrdeli otbasy - ata - ana, bala, basqa da týysqandary bar.
Neke.
Neke - otbasyn qurý maqsatyn kózdegen er men áıeldiń erikti jáne teń odaǵy.
1. Zańdy neke.
2. Azamattyq neke.
Qazaqstan - zaıyrly memleket sol sebepti azamattyq neke men dinı nekeniń zańdy kúshi joq.
Azamattyq hal aktilerin tirkeý búrosy kýálandyrylǵan nekeniń zańdy kúshi bar.
Neke jasy zań boıynsha erler men áıelder úshin 18 jas bolyp belgilengen.
Otbasyn qurý ustanymdary.
1. Eriktilik.
2. Quqyqtary teń.
3. Bógde adamdardyń aralaspaýy.
4. İshki máselelerin kelisip sheshý.
5. Balalarǵa qamqorlyq.
6. Otbasy músheleriniń quqyqtarynyń sot arqyly qorǵalýynyń qamtamasyz etilýi.
7. Salaýatty ómir saltyn qoldaý.
8. Bir - birine qamqor bolý.
Nekede turǵandardyń jeke azamattyq quqyqtary saqtalady.
Balalar men ata - analar quqyqtary.
18 jasqa tolmaǵan azamattar bala bolyp esepteledi.
Ata - ananyń balalar aldyndaǵy quqyqtary men mindetteri teń.
Ata - analar:
1. Balalar densaýlyǵyn qadaǵalaý.
2. Olardy tárbıeleý.
3. Orta bilim alýyn qamtamasyz etý mindeti.
Otbasynyń turpattary.
1. Monogamdy.
2. Polıgamıa.
3. Polıandrıa
Kindik otbasy:
A) ata - ana jáne balalary.
Á) tek ata - ana ǵana.
Keńeıtilgen otbasy - ata - ana, ózge týystarymen birge turady.
Otbasyndaǵy qarym - qatynastar:
1. Eki adam teńdigi.
2. Birin - biri syılaý, otbasyn qurýdyń negizi - mahabbat.
3. Jaýapkershilik.
4. Senim.
Nekege ruqsat etilmeıtin jaǵdaılar.
1. Eger nekege turǵysy kelgen adam basqa bireýmen nekede tursa.
2. Týysqandar arasynda, tikeleı týysqandar men janama týysqandar arasynda nekelesýge tyıym salynady.
3. Baýyryna salyp alǵan nemese asyrap alǵan ul men qyz balalar bir atanyń qolynda, bir tárbıede bolsa, halqymyz olardy týysqan balalar dep atap ketken.
4. Aqyl - esi aýysqan nemese aqyly kem adamdardyń nekelesýine tyıym salynady.
Ata saltyń - asyl qazynań.
Bir ańyzda kórshi otyrǵan qazaq taıpalarymen Sın ımperıasy jıi soǵysypty. Neshe dúrkin qyryp - joıyp, qanshama jerin basyp alsa da qazaqtyń jas býyny ósip jetile kele jankeshti urys salyp, ata - qonysyn qaıtaryp ala beripti. Sın patshasyna kóp jyl, qazaq arasynda jansyz bolyp júrip, bútin halyqtyń qudiret kúshi nede ekenin zerttegen bir ǵulama: «bul halyqta shejire degen qasıetti kitap bar. Ol qurymaı bul halyqty qurta almaısyz. Óıtkeni urpaqtan - urpaqqa rýh berip, ulttyq qasıetin saqtap, ata - babalarynyń jerin, tilin dástúrin sodan oqyp úırenip, qýat alyp otyrady» degen eken.
Halyq eshbir halyqta joq osy asyl qazynasyn jadynda saqtap, urpaqtan - urpaqqa aýyzeki kóshirip otyrǵan.
Ókinishke oraı qazir jeti atasyn bilmeıtinder, nemere, shóbere, jıen – naǵashylardyń ózi birin - biri tústep tanymaıtyndary kóbeıdi. Jesirin tentiretpeıtin, jetimin jatqa telmirtpeıtin qazaqy qasıeti, úlkendi qadir tutyp, kishige qamqor bolatyn kisilik árkez tanyta bermeıtin bolyp barady.
«Jeti atasyn bilgen ult, jeti jurttyń qamyn jer. Ózin ǵana bilgen ul, Qulaǵy men jaǵyn jer»- degen halyq danalyǵyn keıingi urpaq zerdesine toqýy qajet.
Termın sózder oıyny.
Otbasy. Neke. Monogamıa.
Polıgamıa. Senim. Jıen.
Bóle. Naǵashy. Tórkin.
Quda. Baja. Bala.
Artyqshylyqtar men kemshilikter. Oqýshylarǵa ózindik jumys.
Maqsaty: Oqýshylardyń qoǵamdaǵy erlermen áıelderge qatysty aıyrmashylyqtardy ózderi qalaı qabyldaıtyndaryn túsinýge kómektesedi.
Er balalarǵa qyz balalardyń artyqshylyǵy men kemshiligi.
Qyz balalarǵa er balalardyń artyqshylyǵy men kemshiligi.
Otbasynyń qaıshylyqtary. Oqýshylarǵa suraq qoıý.
- Otbasynda qandaı qaıshylyqtar bolady? Ár oqýshy, ár adam óz pikirin aýyz eki sózben aıtýyn suraý.
Kitaptaǵy málimetter keltirý. Mysaly: januıanyń ajyrasýyna sebepter ártúrli. Reseıde - araq ishý, minezdiń sáıkes kelmeýi, Estonıada - jubaılardyń opasyzdyǵy, Armenıa, Grýzıa, Ózbekstanda - ata - anaǵa durys qaramaýshylyq. t. b. sebep bolady eken. Al Qazaqstanda she?
Qorytyndylaý.
Sonymen otbasy - erekshe, áleýmettik ınstıtýt. Onyń qalyptasýy jáne damýyna qoǵamnyń áseri zor. Qoǵamnyń daǵdarysy otbasynyń da daǵdarysyn týǵyzady. Ekonomıkalyq, saıası, áleýmettik, rýhanı turaqtylyq otbasyn da turaqtandyrady.
Úıge tapsyrma: § 19 - 20
Otbasy jáne jastar.
Túrkistan qalasy,
"Maıdantal" jalpy orta mektep KMM
Tarıh páni muǵalimi Qambaruly Darhan
Otbasy jáne jastar. 9 klastar
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Nekege turý, onyń zańdylyqtary, otbasynyń jalpy mazmuny, ondaǵy ártúrli qyzmetter, qazirgi otbasyna júrgizilgen zertteýler, otbasynda bolatyn qaıshylyqtarǵa toqtalý.
Damytýshylyq: Oqýshylardy adamgershilikke, otbasyn saqtaı bilý, onda durys tárbıe alýdyń qanshalyqty mańyzy bar ekenin túsine bilýge úıretý.
Tárbıelik: Otbasy shaǵyn memleket degen qaǵıdany aıta otyryp, otbasyn qurýdaǵy úlken jaýapkershilikti sezine bilýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: Oqýlyq, neke otbasy, onyń quramy, otbasynyń qaıshylyqtary t. b. shema kesteler. Shejire tirektiń sýreti, kórneki sýretter, maqal - mátel, naqyl sózder, zańdar.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaq ádisteri: Toppen, jekelep, shyǵarmashylyq izdenis túrindegi jumystar, oı - qozǵaý.
Sabaqtyń pánaralyq baılanysy: Ádep, tarıh, ádebıet.
Barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Belgili ádis - tásilder arqyly úı tapsyrmasyn suraý. Oqýshylardan «Jedel saýaldar» oıyny arqyly jasyryn suraqtar qoıyp úı tapsyrmasyn qorytyndylaý.
1 - suraq. Avtohtondy ult degenimiz ne?
2 - suraq. Ultaralyq qatynastar degenimiz?
3 - suraq. Etnosaralyq qatynastar degenimiz?
4 - suraq. Jalpy qazaqstandyq otanshyldyq degenimiz?
5 - suraq. Ult degenimiz ne?
6 - suraq. Qazaqstanda qansha ulttar men ulystar mekendeıdi?
İİ. Otbasy qurýdyń basty maqsaty.
Qazaqstan Respýblıkasynyń jeriniń keńdigi, tabıǵı resýrstarynyń moldyǵy, olardy ıgerý qajettigi - turǵyndar sanynyń únemi ósip otyrýyn qajet etedi.
Qazaqstannyń azamaty bolyp tabylatyn ár jas adam otbasyn quryp ómirge bala ákelýdi eń asqaq, izgi, qasıetti boryshy dep esepteýi kerek.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń alǵashqy sóılemi - onyń eń basty baılyǵy - onyń adamdary degen sózde úlken maǵyna bar.
Bul problemalardyń demografıalyq saıasatpen baılanysty ekeni anyq.
Qazaqstanda halyq sanyn ósirýdiń joldary:
1. Mıgrasıalyq - syrttaǵy qazaq halqyn týǵan jerge oralýyna jaǵdaı jasaý.
2. Tabıǵı joldary - ekeýine tolyq múmkindikter jasaý kerek.
Otbasy degen ne?
- Otbasy - shaǵyn memleket.
- Otbasy - qoǵam tiregi, alǵashqy uıasy.
- Adam ómiriniń máni – otbasynyń bolýymen ólshenedi.
- Otbasynsyz adam - ormansyz bulbul.
- Otbasy - erli - zaıyptylardyń, ata - analardyń, balalardyń, basqa týystardyń ara qatynasyn retteıtin normalardyń, tártip úlgileriniń jıyntyǵymen sıpattalatyn áleýmettik ınstıtýt.
Otbasynyń túrleri:
A) Tolyq - ata - anasy, balalary bar.
Á) Tolyq emes - ata - anasynyń bireýi ǵana bar.
B) Kúrdeli otbasy - ata - ana, bala, basqa da týysqandary bar.
Neke.
Neke - otbasyn qurý maqsatyn kózdegen er men áıeldiń erikti jáne teń odaǵy.
1. Zańdy neke.
2. Azamattyq neke.
Qazaqstan - zaıyrly memleket sol sebepti azamattyq neke men dinı nekeniń zańdy kúshi joq.
Azamattyq hal aktilerin tirkeý búrosy kýálandyrylǵan nekeniń zańdy kúshi bar.
Neke jasy zań boıynsha erler men áıelder úshin 18 jas bolyp belgilengen.
Otbasyn qurý ustanymdary.
1. Eriktilik.
2. Quqyqtary teń.
3. Bógde adamdardyń aralaspaýy.
4. İshki máselelerin kelisip sheshý.
5. Balalarǵa qamqorlyq.
6. Otbasy músheleriniń quqyqtarynyń sot arqyly qorǵalýynyń qamtamasyz etilýi.
7. Salaýatty ómir saltyn qoldaý.
8. Bir - birine qamqor bolý.
Nekede turǵandardyń jeke azamattyq quqyqtary saqtalady.
Balalar men ata - analar quqyqtary.
18 jasqa tolmaǵan azamattar bala bolyp esepteledi.
Ata - ananyń balalar aldyndaǵy quqyqtary men mindetteri teń.
Ata - analar:
1. Balalar densaýlyǵyn qadaǵalaý.
2. Olardy tárbıeleý.
3. Orta bilim alýyn qamtamasyz etý mindeti.
Otbasynyń turpattary.
1. Monogamdy.
2. Polıgamıa.
3. Polıandrıa
Kindik otbasy:
A) ata - ana jáne balalary.
Á) tek ata - ana ǵana.
Keńeıtilgen otbasy - ata - ana, ózge týystarymen birge turady.
Otbasyndaǵy qarym - qatynastar:
1. Eki adam teńdigi.
2. Birin - biri syılaý, otbasyn qurýdyń negizi - mahabbat.
3. Jaýapkershilik.
4. Senim.
Nekege ruqsat etilmeıtin jaǵdaılar.
1. Eger nekege turǵysy kelgen adam basqa bireýmen nekede tursa.
2. Týysqandar arasynda, tikeleı týysqandar men janama týysqandar arasynda nekelesýge tyıym salynady.
3. Baýyryna salyp alǵan nemese asyrap alǵan ul men qyz balalar bir atanyń qolynda, bir tárbıede bolsa, halqymyz olardy týysqan balalar dep atap ketken.
4. Aqyl - esi aýysqan nemese aqyly kem adamdardyń nekelesýine tyıym salynady.
Ata saltyń - asyl qazynań.
Bir ańyzda kórshi otyrǵan qazaq taıpalarymen Sın ımperıasy jıi soǵysypty. Neshe dúrkin qyryp - joıyp, qanshama jerin basyp alsa da qazaqtyń jas býyny ósip jetile kele jankeshti urys salyp, ata - qonysyn qaıtaryp ala beripti. Sın patshasyna kóp jyl, qazaq arasynda jansyz bolyp júrip, bútin halyqtyń qudiret kúshi nede ekenin zerttegen bir ǵulama: «bul halyqta shejire degen qasıetti kitap bar. Ol qurymaı bul halyqty qurta almaısyz. Óıtkeni urpaqtan - urpaqqa rýh berip, ulttyq qasıetin saqtap, ata - babalarynyń jerin, tilin dástúrin sodan oqyp úırenip, qýat alyp otyrady» degen eken.
Halyq eshbir halyqta joq osy asyl qazynasyn jadynda saqtap, urpaqtan - urpaqqa aýyzeki kóshirip otyrǵan.
Ókinishke oraı qazir jeti atasyn bilmeıtinder, nemere, shóbere, jıen – naǵashylardyń ózi birin - biri tústep tanymaıtyndary kóbeıdi. Jesirin tentiretpeıtin, jetimin jatqa telmirtpeıtin qazaqy qasıeti, úlkendi qadir tutyp, kishige qamqor bolatyn kisilik árkez tanyta bermeıtin bolyp barady.
«Jeti atasyn bilgen ult, jeti jurttyń qamyn jer. Ózin ǵana bilgen ul, Qulaǵy men jaǵyn jer»- degen halyq danalyǵyn keıingi urpaq zerdesine toqýy qajet.
Termın sózder oıyny.
Otbasy. Neke. Monogamıa.
Polıgamıa. Senim. Jıen.
Bóle. Naǵashy. Tórkin.
Quda. Baja. Bala.
Artyqshylyqtar men kemshilikter. Oqýshylarǵa ózindik jumys.
Maqsaty: Oqýshylardyń qoǵamdaǵy erlermen áıelderge qatysty aıyrmashylyqtardy ózderi qalaı qabyldaıtyndaryn túsinýge kómektesedi.
Er balalarǵa qyz balalardyń artyqshylyǵy men kemshiligi.
Qyz balalarǵa er balalardyń artyqshylyǵy men kemshiligi.
Otbasynyń qaıshylyqtary. Oqýshylarǵa suraq qoıý.
- Otbasynda qandaı qaıshylyqtar bolady? Ár oqýshy, ár adam óz pikirin aýyz eki sózben aıtýyn suraý.
Kitaptaǵy málimetter keltirý. Mysaly: januıanyń ajyrasýyna sebepter ártúrli. Reseıde - araq ishý, minezdiń sáıkes kelmeýi, Estonıada - jubaılardyń opasyzdyǵy, Armenıa, Grýzıa, Ózbekstanda - ata - anaǵa durys qaramaýshylyq. t. b. sebep bolady eken. Al Qazaqstanda she?
Qorytyndylaý.
Sonymen otbasy - erekshe, áleýmettik ınstıtýt. Onyń qalyptasýy jáne damýyna qoǵamnyń áseri zor. Qoǵamnyń daǵdarysy otbasynyń da daǵdarysyn týǵyzady. Ekonomıkalyq, saıası, áleýmettik, rýhanı turaqtylyq otbasyn da turaqtandyrady.
Úıge tapsyrma: § 19 - 20
Otbasy jáne jastar.
You Might Also Like
-
№177 JBB mekteptiń matematıka pániniń muǵalimi
