InfoHub Logo

ادامدىق ديقانشىسى ەسسە قازاقشا ادامدىك ديكانشىسى قىرعا شىقتىم كىم تۋرالى قىسقاشا مازمۇنى ولەڭى يدەياسى ماعىناسى مازمۇنى تالداۋ

مەن ادامدىق ديقانشىسىمىن.

ادامدىق نەمەسە ادامگەرشىلىك ادام بويىنداعى اسىل قاسيەت، بۇل دەگەنىمىز رۋحاني تاربيەنىڭ باستاۋى، ادەپتىلىك ۇعىمىمەن قاتار جۇرەتىن ادامزات بالاسىنىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتىنا باعىتتالعان گۋمانيستىك قۇندىلىق بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىك باسقا سوزبەن ايتقاندا، ادامشىلدىق دەگەندى بىلدىرەدى، ياعني بۇل قاسيەت ادام بويىندا ەڭ الدىمەن وتباسىندا، اتاپ ايتقاندا اتا – انانىڭ ۇلگىسى مەن ءتالىم – تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا قالىپتاسادى.  

حالىقتىق دۇنيەتانىمدا مىنەز-كۇلىقتىڭ ءار ءتۇرلى جاعىمدى جاقتارى وسى ۇعىمنان تاراتىلادى. مىنەز-قۇلىق پەن ىس-ارەكەتتەردە كوزگە تۇسەتىن تومەندەگىدەي ادامگەرشىلىك بەلگىلەرىن اتاپ وتۋگە بولادى: ادامدى قاستەرلەۋ، سىيلاۋ، سەنۋ، ار-ۇياتتى ساقتاۋ، يماندىلىق پەن راحىمدىلىق، ىزەتتىلىك پەن كىشىپەيىلدىلىك، ادىلدىك، قاناعاتشىلدىق جانە ت.ب.  

ادامگەرشىلىك ادامدى مەيىرىمدىلىككە، وتانىن، ەلىن، وتباسىن سۇيۋگە ۇيرەتەدى. ەگەر ادامدا ادامگەرشىلىك قاسيەت بولماسا، ول ادام ءوز - ءوزىن سىيلامايدى.

ادامگەرشىلىك قاتىناستار مورالدىق نورمالارمەن ولشەنەدى. مورالدىڭ نەگىزگى مىندەتى — ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن تاربيەلەۋ، وسى ارقىلى ولاردىڭ بويىندا ادەپ ساقتاۋ قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋ، ادام مەن قوعام اراسىنداعى قاتىناستى رەتتەۋ. ادامگەرشىلىك تاربيەسى وقۋشىلاردىڭ مورالدىق سەنىمدەرىن، جاعىمدى مىنەز-قۇلىق داعدىلارى مەن ادەتتەرىن قالىپتاستىرادى. ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرى ءول-فارابي، ىبىراي، اباي، ت.ب. ەڭبەكتەرىندە كەڭىنەن قولدانىس تاپقان.

ءبىزدىڭ وتباسىمىزدا اتا-اجەم، اتا-انام ۇنەمى بىزگە ونەگەلى تاربيە بەرىپ، بويىمىزدا تەك جاعىمدى قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. وسى ىزگى تاربيەنى بويىما ءسىڭىرىپ، بولاشاقتا اتا-انام عانا ەمەس، ءبۇڭىل ەل ماقتاناتىنداي ادامدىق ديقانشىسى بولعىم كەلەدى.

ادامدىق ديقانشىسى
ادامدىق ديقانشىسى قىرعا شىقتىم،
كولى جوق، كوگالى جوق — قورعا شىقتىم.
تۇقىمىن ادامدىقتىڭ شاشتىم، ەكتىم،
كوڭىلىن كوگەرتۋگە قۇل حالىقتىڭ.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى

رۋحاني كەسەلدەن كىم ەمدەيدى؟
وتارشىلدىق. قازاقى ۇعىمى — «قۇلدىق»، «قۇل بولۋ». قازاق تاريحىنداعى ەڭ اۋىر كەزەڭ؛ سۇيەككە تاڭبا، كوڭىلگە داق تۇسىرگەن قاسىرەتتى كەزەڭ. قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ جاڭا تاريحىنداعى الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ رۋحاني كوسەمى احمەت بايتۇرسىنۇلىن اشىندىرىپ، قولىنا قالام الدىرعان باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى — تۋعان حالقىنىڭ ادام توزگىسىز اۋىر ءحالى، وتارشىلدىق كەپ. قازاق حالقى ءوزىنىڭ تاريحىندا ەشكىمگە وتار بولىپ كورمەگەن ەكەن، 150 جىل ورىس وتارشىلدىعىنىڭ ماسقارا قامىتىن كيدى. ونىڭ زارداپتارى شەكسىز، تيگىزگەن زيانى ولشەۋسىز. قازاق حالقى وتارشىلدىق كەزەڭدە مالىنان، جانىنان ايىرىلدى. «ورنىندا بار وڭالار»: مال دا وسەدى، جان دا وسەر، ءبىراق بارىنەن قيىنى — ۇلت ساناسىنا تۇسكەن قۇلدىقتىڭ اۋىر قامىتى. قۇلدىق سانا! قازاق «اۋرۋ باتپانداپ كىرەدى، مىسقالداپ شىعادى» دەيدى. دەنەگە كىرگەن كەسەلدەن ايىعۋدىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنىن ايتىپ وتىر. ال رۋحاني كەسەلدىڭ اۋىرتپاشىلىعىن كىم ولشەپتى؛ كىم كەسىپ — ءپىشىپ ايتا الادى؟ ەشكىم ايتا الماسا كەرەك: رۋحاني كەسەلدىڭ زاردابى دەنە كەسەلىنەن مىڭداعان ەسە اۋىر! دانا قازاق «تاياق ەتتەن وتەدى، ءسوز سۇيەكتەن وتەدى» دەيدى. وتارلاۋ ەڭ الدىمەن باسىنا نوقتا تۇسپەگەن بۇلا حالىقتىڭ ەڭ الدىمەن ميىنا، ساناسىنا، اقىل — ويىنا جاسالادى. ميى، ساناسى، اقىل — ويى وتارلانباعان حالىق ەشقاشان، ەشكىمگە قۇل بولمايدى. وتارشىلدىقتى جان — دۇنيەسىمەن سەزىنگەن ابايدىڭ «باستاعى مي، قولداعى مالعا تالاس قىلعان» دەۋى دە سوندىقتان.
مىنە، وسىنداي ەل باسىنا كۇن تۋعان، ەلدىڭ رۋحى ەزىلىپ، نامىسى تاپتالعان كەزەڭدە ەلدىڭ قامىن ويلاپ، تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرىلعان ەرلەر تاريح ساحناسىنا شىعادى. ول ەرلەر تاعى سول تالايى اۋىر حالىق انانىڭ قۇرساعىنان جارالادى. وسى اۋىرلىقتى جان — تانىمەن سەزىنگەن، «ۇيقى بەرىپ، قايعى العان» احمەت بايتۇرسىن ۇلى وزىنە — ءوزى «ادامدىق ديقانشىسى» دەپ ات قويادى. «كولى جوق، كوگالى جوق — قور جەر» — ەلدىگىنەن، بۇكىل ءسان — سالتاناتىنان جۇرداي بولعان باسىبايلى قوعام، وتار ەل — قازاق ەلى. بۇل ەل كەزىندە ايدىندى بولعانى دا، ايبارلى بولعانى دا راس؛ ءبىراق ءقازىر ءبارىن ۇمىتقان، دۇرىسى — ۇمىتتىرعان. سول تاۋبەسىنەن جاڭىلعان، جادىنان ايىرىلعان قور قوعامعا ءوزىنىڭ كەزىندە كىم بولعانىن ەسىنە ءتۇسىرۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەك ەتۋ كەرەك؛ ونىڭ بويىنداعى ءولىپ قالعان ادامشىلىقتىڭ جاسىل داراعىن ءتىرىلتۋ ءۇشىن دە «ادامدىقتىڭ تۇقىمىن شاشىپ، ەگۋ» كەرەك. الايدا بۇل ازاپتى ىسكە كىم شىدايدى، قۋ تاندىرداي كەۋىپ قالعان توپىراقتى قايتا ىلعالداندىرىپ، ونى تىڭايتىپ، قۇمنان، تاستان، ارام شوپتەن تازارتىپ، ەرىنبەي — جالىقپاي ەگىپ، سۋارىپ ءونىم الۋ ءۇشىن قانشاما ءتوزىم، نە دەگەن سابىر كەرەك؟! وسى مىندەتىن ايقىن سەزىنگەندىكتەن دە احمەت بايتۇرسىن ۇلى ءوزىن «ادامدىق ديقانشىسى» دەپ اتايدى. ال 1966 جىلدىڭ 19 ماۋسىمىندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇلكىباس اۋدانىندا قامزابەك اقساقالدىڭ كوپ بالالى وتباسىندا تاعى ءبىر ۇل دۇنيەگە كەلدى. ونىڭ اتىن اكە — شەشەسى ىرىمداپ «ديحان» دەپ قويدى. وڭتۇستىك — ەجەلدەن ەگىنشىلىكتى كاسىپ ەتكەن، جەرى قۇنارلى، شىبىق شانشىساڭ، وزىنەن — ءوزى تال بولىپ شىعاتىن ابات مەكەن. ديحان اتا — قازاق ميفولوگياسىندا «ەگىننىڭ، ەگىنشىلەردىڭ ءپىرى، يەسى» («جالىن» جۋرنالى، 1974، № 3، 147 — ب.). شىلاۋلى ەسىم دەگەن وسى بولسا كەرەك: كىم قويسا دا بۇل ەسىم بالانىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىنا، ومىرلىك جولىن دۇرىس تاڭداۋىنا اسەرىن تيگىزگەنى ءسوزسىز. بۇل ەسىم قويىلعاندا بالانىڭ بولاشاقتا بارلىق كۇش — قايراتىن «حالىقتىڭ كوڭىلىن كوگەرتۋگە» جۇمسايتىن «ادامدىق ديقانشىسىنا» اينالارىن اكە — شەشەسى ءبىلدى مە، بىلمەدى مە — و جاعىن تاپ باسىپ ايتا المايمىز، الايدا ءسابي دۇنيە ەسىگىن شىر ەتىپ اشقان كەزدە ايتىلاتىن كول — كوسىر ەلدىڭ دۇعاسىنىڭ قابىل بولعانى انىق. ديحان قامزابەك ۇلى ءوزى قۇراستىرىپ، ءالعىسوزىن جازعان «ومبىنىڭ الاش داپتەرى» اتتى كىتاپتا جۇمان ۇلى ءابدىلدا بىلاي دەپ جازادى:
شىعادى اسىل — تاستان، ونەر — جاستان،
تاربيەڭ ءتاۋىر بولسا اۋەل باستان.
ميسالى عىلىم تاپپاق سول سەكىلدى،
بۇلاقتىڭ ءبىتىپ جاتقان كوزىن اشقان.
جىگىتكە تالاپتانعان سول مىسالدى،
پايداسىن عىلىمىنىڭ جۇرتقا شاشقان.
جانى اشىپ، ناشارلارعا قىزمەت ەتىپ،
سالسا ەگەر ءتۇزۋ جولعا بولسا ازىسقان.
حالىق ءۇشىن جانىن قيىپ شىققان بولسا،
قايىرلى ءار قادامى بولسىن باسقان.
كورسەتىپ تار ورىندا تاۋداي تالاپ،
قۇتقارسا مۇقتاجلىقتان بولسا ساسقان.
قازاق قور بولار ما ەدى كوپ بولسا ەگەر،
شاھبازلار وسى ايتقانداي ونەرى اسقان.
بۇل ولەڭ ارتىق — كەمى جوق ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت — مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ديحان قامزابەكۇلىنا ارنالعانداي.

الاش ءۇشىن جان بەرگەن
ءبىزدىڭ تانىسۋىمىز دا قىزىق. س. تورايعىر ۇلى اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن تانىمال قوعام قايراتكەرى، عالىم ە. م. ارىن باسقارعان جىلدارى تۇراقتى تۇردە «ءماشھۇر ءجۇسىپ وقۋلارىن» (كونفەرەنسيا) وتكىزەتىن. وعان الماتى مەن استانادان، وبلىس ورتالىقتارىنان عالىمدار كەلەتىن. ۇمىتپاسام، 2003 جىلى كەرەكۋدە جۇسەكەڭنىڭ كەزەكتى وقۋى ءوتتى. سوندا مەن بايانداما جاسادىم، ارا — تۇرا ۇلكەن عالىمدارعا سۇراق قويدىم. عىلىمي جيىننىڭ ۇزىلىسىندە ءبىر ازامات جانىما جاقىنداپ، «ءسوزىڭ ماعىنالى شىقتى» دەپ باعاسىن بەردى دە، ءوزىن تانىستىردى. استانادان كەلگەن عىلىم دوكتورى، ادەبيەتشى ديحان قامزابەك ۇلى ەكەن. ول كىسىنىڭ ءبىرىنشى قويعان سۇراعى «قانداي تاقىرىپتا دوكتورلىق ديسسەرتاسيا جازىپ ءجۇرسىڭ؟» بولدى. قاپەلىمدە نە ايتارىمدى بىلمەي، «مەن ءالى عىلىم كانديداتى دا ەمەسپىن…» دەدىم.
2008 جىلى ە. ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن استاناعا كەلىپ، ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا كافەدراسىنا اعا وقىتۋشى بولىپ جۇمىسقا قابىلداندىم. بىردە دوسىم ءارى جەرلەسىم، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە قاراعاندىدان مەنەن گورى ءسال ەرتەرەك اۋىسىپ كەلگەن تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ماقسات الپىسبەس: «ديحان قامزابەكۇلىنا سالەم بەرىپ شىعايىق»، — دەدى. قوش، سونىمەن پرورەكتوردىڭ الدىندا وتىرمىز. قاراپايىم، ورىنتاعىنا ماستانبايتىن جان ەكەن. بىردەن باياعى كەرەكۋدەگى اڭگىمەنى ەسىمىزگە سالدى. كوبىنە ول كىسى ەمەس، ءبىز كوسىلىپ سويلەپ وتىرمىز. ءبىر كەزدە داكەڭ نەگە قورعاماي جۇرگەنىمدى سۇرادى. تاقىرىبىم ابايدان ەكەنىن، قورعاۋ جولىنداعى قيىندىقتاردى، جولىم اشىلماي قويعانىن ءالىم كەلگەنشە ءتۇسىندىرىپ جاتىرمىن.
— وسى تۇلعانى الاشپەن جالعاستىرىپ، ادەبيەت پروبلەماسى تۇرعىسىنان قورعاساڭ قالاي بولادى؟ — دەپ سۇرادى. مەن قۋانا — قۋانا كەلىسىمىمدى بەردىم. پرورەكتور — پروفەسسور زەرتتەۋگە ۇسىناتىن تاقىرىپتى ناقتىلايتىنىن ايتتى.
عىلىم، ادامي بايلانىسىمىز وسىلاي باستالدى. وسى ەلورداداعى ۇشىراسۋ ول كىسىنىڭ ماعان جەتەكشى بولۋىمەن، مەنىڭ ول كىسىگە شاكىرت بولۋىممەن اياقتالدى. قازاقتا «جاقسىنىڭ الدىندا جازىلارسىڭ، جاماننىڭ الدىندا تارىلارسىڭ» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. ول كىسىنىڭ جاقسىلىعى سول ەمەس پە، كورگەن ادامىن جاتىرقاماي، «ەردى كەبەنەك ىشىنەن تانى» دەگەندەي، مەنى تانىپ، عىلىم جولىنىڭ شىتىرمان اسۋلارىن باعىندىرۋعا جەتەلەي جونەلدى. ول كىسى ءجاي عانا عالىم ەمەس، وتە ىسكەر ۇيىمداستىرۋشى دا بولىپ شىقتى. تارپاڭ جىلقىداي، شەت قونىپ، قيىر جايلاپ، «قورعاماسام قورعامايىن، مەنىڭ بىلەتىنىمدى ەشكىم تارتىپ الا المايدى»، «قورعاعان ادامنىڭ ءبارى اقىلدى بولىپ كەتپەيدى» دەپ استام ويلاعانسىپ، ءوز ءمىنىمدى ءوزىم جاسىرىپ، بويىمدى بيلەي الماي جۇرگەن مەنى اينالدىرعان ءبىر — ەكى جىلدىڭ ىشىندە جونگە كەلتىرىپ، قورعاتىپ شىعاردى. وسىنىڭ ءبارىن مەن نە ءۇشىن جازىپ وتىرمىن؟ ول كىسىنى كوپە — كورنەۋ ماقتاۋ ءۇشىن بە؟ جوق، ولاي ەمەس. بۇگىندە ەلدىڭ ازاماتى، الاشتىڭ ازاماتى بولىپ ۇلگەرگەن ديحان قامزابەك ۇلى ءبىزدىڭ ماقتاۋىمىزعا ەش مۇقتاج ەمەس. قازاقتا «جاقسىنىڭ (ەليتا — و. ج.) جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن؛ جاماننىڭ (كوپ، توبىر — و. ج.) جاماندىعىن ايت، قۇتى قاشسىن» دەگەن كەرەمەت قاعيدا بار. ءبىراق ءبىز جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايتۋ مەن ماقتاۋدىڭ ارا — جىگىن اجىراتا الماي قالعان سىڭايلىمىز. جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايتۋ، سول كىسىنىڭ ساعان جاساعان قامقورلىعىن، تيگىزگەن پايداسىن ايتۋ، ناقتى ايتقاندا، جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن (نەگە جاقسى ەكەندىگىن)، جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ كورىنىس بەرۋىن اتاپ ايتۋىمىز كەرەك.
مىنە، سول ۇستازىمىز، عىلىمي جەتەكشىمىز، الاشتانۋشى ديحان قامزابەك ۇلى ەردىڭ جاسى — ەلۋگە تولعالى وتىر. ەردىڭ جاسى — ادامنىڭ رۋحىنىڭ كەمەلىنە كەلىپ، اقىلى تولىساتىن جاسى. ديحان قامزابەكۇلىنا قۋات بەرىپ، ونى تۋرا جولدان تايدىرماي، اق جولدان اينىتپاي كەلە جاتقان نەندەي كۇش دەپ ويلاندىق. اقىرى بارلىق ماسەلە ادامنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى، ۇستانعان قاعيدالارى، ۇيرەنگەن ۇستازدارىندا ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. ديحان قامزابەك ۇلىنىڭ ومىردەگى ۇستازى، عىلىمي جەتەكشىسى، قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ اقساقالى، اكادەميك سەرىك قيرابايەۆ ەكەندىگى ءمالىم. «ۇستازى جاقسىنىڭ ۇستامى جاقسى» دەگەندەي، داكەڭنىڭ بويىنداعى بىلگىرلىك، كاسىبيلىك (پروفەسسيوناليزم)، سالقىن سابىر مەن ۇستامدىلىق سىندى قاسيەتتەر ۇستازدىڭ الدىن كورگەنىنەن دەپ توپشىلايمىز. ال قۋ دۇنيەنىڭ ءيىر — شيىر سوقپاقتارىندا اداسىپ قالماي، وپا — جىراسىنا سۇرىنبەي، اسىل مۇراتىنا ادالدىق تانىتىپ كەلە جاتقاندىعى تاڭداپ العان عىلىمي تاقىرىبىنا بايلانىستى ما دەپ ويلايمىز.
«ءبىلىم — اۋىس، ىرىس — جۇعىس» دەگەندەي، ديحان قامزابەك ۇلىنىڭ مارتەبەسىن ءوسىرىپ، ابىرويىن اسىرعان ءبىرىنشى جاراتۋشى اللا تاعالا بولسا، ەكىنشى — الاش ارىستارى. عىلىم جولىنداعى تالاپكەر تاڭداپ العان تاقىرىبىنا ادال بولسا، ءوزى دە وسى تاقىرىپقا اينالىپ، بۇكىل بولمىسىمەن، جان — دۇنيەسىمەن تاقىرىپ حاسيل بولاتىندىعىنا كوزىمىز جەتىپ وتىر. الاشتىڭ مۇراتى، الاشتىڭ ارمانى مەن مۇڭى، قايعىسى مەن قاپاسى ديحان قامزابەك ۇلىنىڭ ىشكى وزەگىنە تۇسكەن. سول اسىل مۇرات جانىنا جاي تاپتىرماي، ومبى مەن تاشكەننىڭ، ماسكەۋ مەن ورىنبوردىڭ مۇراعاتتارىندا شاڭ باسقان تاريح بەتتەرىن اۋدارىپ، كوكىرەگىنە نىق سەنىم مەن ماقسات ۇيالاتتى. اسىرەسە جاس تالاپكەردى ون بەس جاسىندا ءمۇعالىم، جيىرما بەس جاسىندا قازاق اۆتونومياسىنىڭ وقۋ — اعارتۋ ءمينيسترى دارەجەسىندە قىزمەت اتقارعان سماعۇل سادۋاقاس ۇلىنىڭ تاعدىرى قىزىقتىردى. سماعۇلدىڭ ىزىمەن ول تۋىپ — وسكەن ومبى وڭىرىنە دە بارىپ قايتتى. سماعۇلدى وسىرگەن ورتانى، سماعۇلدىڭ قايراتكەرلىك عۇمىرىنا ارقاۋ بولعان قالالاردى ارالادى. نەبارى 33 جاسىندا ماسكەۋدە بەلگىسىز سەبەپتەرمەن قايتىس بولعان، ورتەلگەن ءمايىتى جات جەردە قالعان قايراتكەردىڭ ەڭبەگىن تىرنەكتەپ جيناپ، العاش ەكى توم، كەيىن ءۇش توم قىلىپ جاريالادى. تالاي بەلگىسىز رۋحاني دۇنيەسىن عىلىمي اينالىمعا ەنگىزدى. ەندىگى ماقسات — ەلى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتكەن، ەلدەن جىراقتا جانى قيىلعان تۇلعانىڭ ءمايىتىن تۋعان جەردىڭ توپىراعىنا تابىستاۋ ەدى. ول ارمانى دا ورىندالدى. 2011 جىلدىڭ 20 قاڭتارىندا ماسكەۋدىڭ دون زيراتحاناسىندا ساقتالىپ كەلگەن ءمايىتىن استاناعا جەتكىزۋ شاراسىن ۇيىمداستىردى. الاشتان قالعان جالعىز سۇيەك كۇلىن ەلورداداعى كەنەسارى ساربازدارى جەرلەنگەن ەسكى قورىمعا ارۋلاپ قويۋدى، باسىنا لايىقتى ەسكەرتكىش ورناتۋدى ۇيلەستىردى.
ديحان قامزابەك ۇلىنىڭ قايراتكەرلىك قىرلارى تۋرالى ماقالامىزدى، توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن، ماعجاننىڭ مىنا جىرىمەن اياقتاعىمىز كەلەدى:
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، سەل ۇمىتپاس،
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، جەل ۇمىتپاس.
ەل ءۇشىن جاننان كەشىپ، جاۋدى قۋعان
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، ءشول ۇمىتپاس.
ەل جاۋىن زەرتتەپ، ءورت بوپ،
تىنباي جورتقان،
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، بەل ۇمىتپاس.
ەل ءۇشىن توككەن ەرلەر قانىن جۇتقان.
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، جەر ۇمىتپاس.
ارقانىڭ سەلى، جەلى، ءشولى، بەلى
ەرلەردى ۇمىتپاسا، ەل دە ۇمىتپاس!

ومار جالەل ۇلى،
ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى

مەن ادامدىق ديقانشىسىمىن.

مەنىڭ ءتۇسىنۋىم بويىنشا ادامدىق دەگەنىمىز - ادامگەرشىلىك، ياعني جاعىمدى قاسيەتتەردىڭ اسىلى، رۋحاني تاربيەنىڭ باستاۋى، ادەپتىلىك ۇعىمىمەن قاتار جۇرەتىن ادامزات بالاسىنىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتىنا باعىتتالعان گۋمانيستىك قۇندىلىق. ادامگەرشىلىك باسقا سوزبەن ايتقاندا، ادامشىلدىق دەگەندى بىلدىرەدى، ياعني بۇل قاسيەت ادام بويىندا ەڭ الدىمەن وتباسىندا، اتاپ ايتقاندا اتا – انانىڭ ۇلگىسى مەن ءتالىم – تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا قالىپتاسادى.

حالىقتىق دۇنيەتانىمدا مىنەز-كۇلىقتىڭ ءار ءتۇرلى جاعىمدى جاقتارى وسى ۇعىمنان تاراتىلادى. مىنەز-قۇلىق پەن ىس-ارەكەتتەردە كوزگە تۇسەتىن تومەندەگىدەي ادامگەرشىلىك بەلگىلەرىن اتاپ وتۋگە بولادى: ادامدى قاستەرلەۋ، سىيلاۋ، سەنۋ، ار-ۇياتتى ساقتاۋ، يماندىلىق پەن راحىمدىلىق، ىزەتتىلىك پەن كىشىپەيىلدىلىك، ادىلدىك، قاناعاتشىلدىق جانە ت.ب.

ادامگەرشىلىك ادامدى مەيىرىمدىلىككە، وتانىن، ەلىن، وتباسىن سۇيۋگە ۇيرەتەدى. ەگەر ادامدا ادامگەرشىلىك قاسيەت بولماسا، ول ادام ءوز - ءوزىن سىيلامايدى.

ادامگەرشىلىك قاتىناستار مورالدىق نورمالارمەن ولشەنەدى. مورالدىڭ نەگىزگى مىندەتى — ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن تاربيەلەۋ، وسى ارقىلى ولاردىڭ بويىندا ادەپ ساقتاۋ قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋ، ادام مەن قوعام اراسىنداعى قاتىناستى رەتتەۋ. ادامگەرشىلىك تاربيەسى وقۋشىلاردىڭ مورالدىق سەنىمدەرىن، جاعىمدى مىنەز-قۇلىق داعدىلارى مەن ادەتتەرىن قالىپتاستىرادى. ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرى ءول-فارابي، ىبىراي، اباي، ت.ب. ەڭبەكتەرىندە كەڭىنەن قولدانىس تاپقان.

وتباسىمىزدا اتا - انام مەنىڭ ۇلگىلى، ساليقالى بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن ءمان بەرىپ، بويىما ادامگەرشىلىك، قاراپايىمدىلىق سەكىلدى ىزگى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ وتىرادى. بولاشاقتا مەن دە ەر جەتىپ، وسى ىزگى تاربيەنىڭ جالعاستىرۋشىسى، ياعني ادامدىق ديقانشىسى بولامىن دەپ سەنەمىن.