سەزىمنىڭ سىرتقا شىقپاس ءتۇسى بار ما؟
ونى جاسىرار ادامنىڭ كۇشى بار ما؟
بىرەۋ كۇي، بىرەۋ ءپىشىن، بىرەۋ سوزبەن،
كورسەتپەيتىن جۇرەكتىڭ ءىشى بار ما؟
I
مەن بالا
مەن ءسابي مەيىرىمدى انا قۇشاعىندا،
اق ماماسىن سۇيەمىن، قۇشامىن دا:
التىن انا جەك كورەر شاماسى جوق؛
بىلعانام با، مەيلى قۇسامىن با.
مەن ۇجماق پەرىشتەسى، كوڭىلىم تازا،
قانداي نارسە بىلمەيمىن: بالە، قازا.
ەركىمنىڭ ۇيعارعانىن ىستەۋىمە،
ۇعىنبايمىن ەشكىمنەن بار دەپ جازا.
قاستىق دەگەن نە نارسە: كورىنگەن دوس؛
قايعى دەگەن نە نارسە: كوڭىلىم حوش؛
الداۋ، كۇندەۋ، ايلا نە، مەن بىلمەيمىن،
جۇرەگىمدە تۇكپىر جوق سۇيۋدەن بوس.
مەن بىلمەيمىن: جالىنۋ، جاعىنۋدى،
رەسىم، ۇلىق، قۇداي دەپ تابىنۋدى،
ءوز ەركىمنىڭ قىلىعى وزىمە ءجون،
ايتشى ماعان نە نارسە جاڭىلۋدى؟
كاپىر جوق، مۇسىلمان جوق، مال مەن ادام
ءبارى دە ايىرماسىز باۋىر ماعان.
پايدا، زيان، ۇيات نە،- مەن بىلمەيمىن
مەنىڭ ءۇشىن ءسوز ءھام جوق دەگەن جامان.
مەندە جوق: مىناۋ ورىس، مىناۋ قازاق،
نە ماقتاۋ، نە كەمسىتۋ، قورلاۋ، مازاق.
باي، كەدەي، ساۋ، كەم-كەتىك ءبارىبىر باس،
نە نارسە ايتشى: كارىلىك، اۋرۋ، ازاپ؟
مەن بىلمەيمىن: نە نارسە ءولىم دەگەن،
قورقۋ دەگەن، كومۋ دەگەن، كورىڭ دەگەن.
تاماعىما پىشاق تاياپ تۇرعان جان دا،
كۇلۋدەن باسقا جاۋاپ الماس مەنەن.
كۇن سايىن جازعىتۇرىم شىققان گۇلدەي،
جاقسى تۇرگە كىرەمىن ءوزىم بىلمەي.
سوندىقتان كوڭىلىم شات، ءجۇزىم نۇرلى،
كۇلىپ ساۋلە شاشامىن جازعى كۇندەي.
جاس ءتانىم اجارلانىپ كۇننەن-كۇنگە،
بايشەشەكتەي قۇلپىرار تۇردەن-تۇرگە.
تالپىنام اسىققانداي جىگىتتىككە،
ۇقسايتىن ءجۇزىم گۇلگە، شاش سۇمبىلگە.
جاس ءتان مەن سەزىم، ءبىلىم قابات ءوسىپ،
بارامىن كامىلدىككە تامان كوشىپ.
ءوڭىم تۇرسىن، تۇسىمە ەلەستەمەس:
ءبىر كۇن توپىراق بولام دەپ، ءۇنىم ءوشىپ.
سىرتىم سونداي، ءىشىم بوس جاماندىقتان،
مەن پەرىشتە ۇجماقتان جاڭا شىققان.
سوندىقتان اركىمگە دە مەن سۇيكىمدى،
كۇناسىز ەكەنىمدى ءبىر كورسە ۇققان.
اقتايتىنداي دۇنيەگە كەلىسىمدى،
اسىققانداي بەرۋگە جەمىسىمدى،
كۇن سايىن ءوسىپ بارام، تولىپ بارام،
اقتاسان، دۇنيە، وسى سەن ءىسىمدى.
مەن، سىيلار دەپ دۇنيە، كەلدىم مىنە!
«ءبىر جاس» دەپ ەسىگىڭنەن ەندىم مىنە!
مەن ازاتپىن، مەن اقپىن، مەن وسەمىن،
نە قىلساڭ دا باسىمدى بەردىم مىنە!
كىم بىلەدى قويارسىڭ ەركىمدى الىپ،
كىم بىلەدى قويارسىڭ كوركىمدى الىپ،
كىم بىلەدى ءبۇل ەرىك، بۇل كورىكتىڭ -
جوعالعانىن بىلمەسپىن قايدا قالىپ.
الدە دەرسىڭ: «پالەن بار، كورمەسەم دە،
سوعان تابىن، سولايشا جانە نانىپ.
سونى قىلىپ، سوندايدان تىيىلماساڭ،
ميلليون-ميلليون جىل قينار وتقا جاعىپ»
الدە دەرسىڭ: «ۇلىق بار، ەل عۇرپى بار،
جازالىسىڭ، قويماساڭ ونى تانىپ».
الدە دەرسىڭ: «سار، قۇداي، التىن دەگەن،
سونى ءسۇي، سوعان تابىن، شۇلعى بارىپ».
الدە دەرسىڭ: «قاپ سالىپ تىلەنۋ بار،
التىننىڭ قىزمەتىنەن قالساڭ ارىپ».
الدە دەرسىڭ: «قۇتىلماس كەدەيلىك بار،
ماڭداي تەرمەن بولمايتىن اسقا جارىپ».
الدە دەرسىڭ: «مەيىرىمسىز عاشىعىڭ بار،
تۇكىرۋگە قورلانار كۇيسەڭ جانىپ».
الدە دەرسىڭ: «دوستىق بار ساۋ كەزىڭدە،
قاراڭدى دا كورمەيتىن سولساڭ كارىپ».
الدە دەرسىڭ: «اۋرۋ بار قينايتۇعىن،
تىنىشىڭ كەتىپ، تاماعىڭ، ۇيقىڭ قالىپ».
الدە دەرسىڭ: «بەلە بار كەم-قور قىلىپ،
ەلدەن ەت جيعىزاتىن دوربا سالىپ».
الدە دەرسىڭ: «قايعى بار جىلايتۇعىن،
گۇل بەتىڭدى سارعايتىپ جاسقا مالىپ».
الدە دەرسىڭ: «كارىلىك بار ءتانىڭ توزىپ،
قۋارتار، ءالسىز قىلار كوركىڭدى الىپ».
الدە دەرسىڭ: «قۇتقارماس قاراڭعى كور،
توپىراق بولىپ، ۇيىقتارسىڭ سوندا بارىپ».
ميلليون جىل، ميلليونىمەن وتسە-داعى،
تۇرۋدى ءبىر بىلمەسسىڭ ۇيقىڭ قانىپ.
سەن ۇمىت، سەن دەگەن ءبىر ساڭىراۋ كور،
بار-جوعىڭدى ارتقىلار قىلماس پارىق».
II
مەن جىگىت
مەن جىگىت، ون بەس - وتىز اراسىندا،
بۇل جاستا كوپ: بەرەسى-الاسىم دا.
الدىمدا تولعان ماقسات، تولعان تاڭداۋ،
الايىن مىناسىن با، اناسىن با؟
جازعى گۇلدەي تۇرلەنىپ تولعان ءتۇسىم،
كوزىم نۇرلى، اق مەرۋەرت - ءبۇتىن ءتىسىم.
شاشىم قارا سۇمبىلدەي، بويىم ءتۇزۋ،
ساۋلە شاشىپ تۇرادى جاستىق ءپىشىن.
جالىنى بويعا سىيماي سىرتتان كورىنىپ،
كۇن سايىن تۇرادى ارتىپ قايرات، كۇشىم.
ءار ءۇمىتتىڭ قيالى ساۋلەلەنىپ،
ءتۇن بويى ۇيقى بەرمەس، تولقىپ ءىشىم.
جۇرەگىم جۇلقىنادى الدەقايدا:
ساقتاۋعا كۇشى كەلمەي ىشتەگىسىن
لەپىرىپ، ب ا ق ىزدەيدى، جار ىزدەيدى!-
ول عاشىق كورمەسە دە جاردىڭ ءتۇسىن.
تانىمە جانىم سىيماس ىزدەپ كىمدى؟
كەۋدەم قىزىپ قۇريدى ابدەن مىسىم.
ىزدەيمىن، ءتۇسىن ءالى ءبىر كورگەم جوق،
كانداي تۇردە، قاي جەردە بىلەمىسىڭ؟
«باسقا باقىت تابىلماس» دەپ ۇقپايمىن،
سونى تابۋ: ەڭ مەنىڭ كەرەك ءىسىم.
ءبىر تابارمىن باسقا بار قانداي باقىت،
تاڭدايمىن، سالىستىرىپ، ءاربىر ءىسىن.
ۇقپايمىن قول جەتپەيتىن باقىت بار دەپ،
دۇنيە جارالعانداي مەنىڭ ءۇشىن.
ءۇمىتتىمىن، الدار دەپ جانە ۇقپايمىن،
قايعى العان جوق جۇرەكتىڭ ءبىر بۇرىشىن.
سول تۇردە تۇراتىنداي ماڭگى ءومىرىم
باقىتتان باقىت تاڭدار جاس كوڭىلىم.
جەتپەيمىن دەپ بىلمەيمىن ەش بىرىنە،
مەن ءۇشىن جوق سەكىلدى كارىلىك، ءولىم.
«اسىعىس جوق، مەن ءالى جەتەم» دەيمىن،-
«ءدال بۇگىن جەتپەدىم دەۋ بەكەر» دەيمىن.
«سونداي باقىت تابۋعا مەن اۋەلى -
سونداي بەينەت ءھام ەڭبەك ەتەم» دەيمىن.
ەڭبەك قىپ مەن ىزدەيتىن باقىت قانداي؟
بۇگىن مەن ۇيىقتاعام جوق تاڭداي-تاڭداي:
باي بولۋ، اكىم بولۋ، العىس، اتاق -
ويلانىلدى ءبارى دە ءبىرى قالماي.
عاشىق بولۋ، اق ەركە سۇلۋ تاۋىپ،
ەرىپ تۇرعان «ءبىر مەن» دەپ جۇرەگى اۋىپ.
جانىنا جانىم قوسىپ ءومىر ءسۇرىپ،
ايدى كۇندەي وتكىزۋ قۇرىپ ساۋىق...
* * *
ەڭ باسىندا كورىندى بايلىق وڭدى:
باسقاسىنا دايارلىق جولدى.
اكىمشىلىك، سۇلۋ جار، العىس، اتاق -
ءبارى ساتىلار، تەك بايلىق بولسا بولدى.
جوق، اكىم بولۋ نەگە اقى بەرىپ،
بەرمەگەن كۇنى كەتسە حالىق جەرىپ.
اقىل يەسى، جان يەسى بولا تۇرا،
جانسىزدىڭ ارقاسىمەن كۇتىم كورىپ.
كرىلوۆتىڭ باسنياداعى ەسەگىندەي،
ۇستىمدە التىن بولعاندى قىلىپ جەلىك.
«دانىشپان ەل كوركەيتەر ەرىم وسى»،-
دەپ تاڭداپ قويماعان سوڭ حالىق سەنىپ.
قانداي بايلىق شىدايدى تويعىزۋعا،
اناۋ توپتى تىمتىنگەن كۇندە كەلىپ.
كىسى دەپ، اقىلدى ايتپاس، ەسەك دەمەي،
جۇرگەندى قۇر بايلىقپەن قاتارعا ەنىپ.
«يت ەدىم، بايلىق مەنى كىسى قىل» دەپ،
ادامنىڭ نەسى ادام بولعان جەرىك؟
مەن ادام بولعاندىقتان ءوزى قىزىعىپ،
باقىت، داۋلەت جۇرمەگەن سوڭ سوڭىما ءورىپ.
نەسى باقىت: سۇيمەيتىن ءبىر سۇلۋدى،
ساتىپ الىپ، ءوزىمدى جۇرسەم تەلىپ.
«قۇشاقتا، ءسۇي!» دەپ زورلاۋ، كورىپ وتىرىپ
اتاتىنداي كوزدەرىن بەرىلسە ەرىك.
نەسى باقىت: سول بايلىق قىلماعان سوڭ،
سۇلۋ ءبىر سۇيەتىندەي جۇرەگى ەرىپ،
بايلىقپەن مەدرەسە، شكول سالسام،
ناشارلاردى وقىتىپ، العىس السام؛
«جاقسى» دەگەن اتاعىم جۇرتقا شىعار،
جيھان كەزسەم، كارىلىكتە قاجىعا بارسام.
جوق، بايىماس بۇل كۇندە ادال ەڭبەك:
بىرەۋ بايىسا، بىرەۋلەر كەدەيلەنبەك.
كىمدە-كىم تەز بايىسا قولىنا اعىپ،
كىم كەدەي بولسا، سونىڭ مالى كەلمەك.
نەسى باقىت: الداپ اپ، تارتىپ الىپ،
ءوز مالىن قايتا وزىنە قايتىپ بەرمەك.
كوز جاسى، بەيشارانىڭ ماڭداي تەرى،
جيىلىپ، بايىتپاي-اق قويسىن مەنى.
مال بىتە مە ادامدى مالداي قىلماي،
مالدان باسقا كورمەيتىن دانەڭەنى.
بەينە ءبىر جارالعانداي مال جيماققا،
ادالدىقتان، اردان بەز، دامىل تاپپا.
مال سەن ءۇشىن جارالماي، سەن مال ءۇشىن،
جاساعانداي ءومىر ءسۇر، وسى ب ا ق پا؟
قۇل بولماعان باي بار ما وسى كۇندە؟
مالدى جيىپ، ماقساتىن ۇمىتپاققا.
وگىزدەي ەڭ مايادا شوپكە تويىپ،
تاماق كوپ دەپ قايعىنىڭ ءبارىن جويىپ.
ارتىق جەپ، ارتىق سەمىرىپ، باقىت سول دەپ،
جۇرەيىن بە باسقا ويدىڭ ءبارىن قويىپ؟
نەسى قىزىق بايلىقتىڭ، نەسى باقىت؟!
بايلىقپەن الماعان سوڭ باقىت ساتىپ.
باقىت تاۋىپ بەرەتىن ءىستى قۋماي،
نەگە مەن وتكىزەيىن وعان ۋاقىت؟
ويتكەنى مەن قالماسپىن اشتان ءولىپ،
سۋىر دا ءجۇر ءىن قازىپ، كۇنىن كورىپ.
قارىن توققا قاناعات قىلاتۇعىن،
مەن ەمەس، ءتانىم ءتىرى، جانىم ولىك.
ءىرى ماقسات بولماسا، ۇساق ىسكە،
نەگە مەن الدانايىن ۋاقىت ءبولىپ.
مۇنى ويلاپ، بايلىق جاقتان كوڭىلىم بەزدى،
ونان باقىت تاپپاسىن جۇرەك سەزدى.
«اكىمشىلىك باقىت» دەپ جۇرت ايتادى،
وسى قالاي ەكەن دەپ ويىم كەزدى.
* * *
ادام توبىن ەركىمە جۇرگىزۋگە،
بارىنە وكىمدىگىم بىلگىزۋگە.
مەن وزىڭدەي سۇيگىزىپ بارىنە دە
ءبىر مەن ءۇشىن جىلاتىپ، كۇلگىزۋگە.
ماقساتى بىر-بىرىنە قايشى توپتى -
باۋىر عىپ، تاتۋ ءومىر سۇرگىزۋگە.
زورلاۋسىز ءار ويداعى سونشا جانعا،
نە بۇيرىق قىلسام سونى سۇيگىزۋگە.
بۇيتۋگە اكىم بولسام كەلە مە ءالىم؟
ەشبىر ءال بۇيتە الماسى كوپتەن ءمالىم:
باسقادان ءوزىن ارتىق سۇيمەيتۇعىن،
ەش بىرەۋ جوق، بايقاسام جاننىڭ ءبارىن.
ءاربىر جان دۇنيەگە ءوزىن كىندىك،
قىلماقشى، تابىلار ما ءمۇنان بىرلىك؟
ءۇمىت ەتۋ اقىماقتىق مەنىڭ ءۇشىن،
ەركىن قۇربان قىلار دەپ، ءبارى بىرىگىپ،
اركىمنىڭ ءوز اۋزىنا قولى جاقىن،
بار زاكوننەن وزىنە ەركى ماقۇل،
ءبارىنىڭ دە كەلەدى «مەن» بولعىسى،
«ونى كۇشپەن جەڭەم» دەۋ بولا ما اقىل؟
«كۇن كوزىندەي بارشاعا بۇل ورتاق جان -
پايدا الۋ كەرەك مۇنىڭ اقىلىنان:
ەل پايداسىن تابۋعا وزگەمىزدەن
ارتىعىراق اقىلى، زەيىنى بار»،-
دەپ بيلەتكەن ەل بار ما كەمەڭگەرگە؟
تۇرمە بار، دار اعاش بار ونداي ەرگە،
ءومىردىڭ بۇل تۇرىندە ەشبىر اكىم،
مۇمكىن ەمەس ادىلدىك قىلۋعا ەلگە.
سەبەبى: تاستاپ اكىم بولا المايدى،
بايلار مەن مولدالاردىڭ ءسوزىن جەرگە.
كۇشتى تاپتىڭ ىڭعايىن قىلماسقا جوق.
ءمۇبادا اكىم بولسام ەگەر مەن دە.
ءبىر ساعات تا قىلا ما مەنى اكىم،
بولىسا باستاسام مەن كۇشى كەمگە؟
اكىم دەگەن - كۇشتىگە شوقپار دەگەن.
زورلىعىن ىستەگەندە كۇشسىزدەرگە...
بايلاردىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، باستى پۇل عىپ
دىنگە، ادەتكە، باسىمدى ءيىپ، شۇلعىپ.
بىر-ەكى تاسى بولعان نادانداردىڭ،
تۇككە تۇرماس قىرتىلىن تىڭداپ، مۇلگىپ..
بۇلاي بولسا اكىمدىك بيلەۋ بولماي،-
ازات باستى بەرۋ عوي قولدان قۇل عىپ.
كىمدە تۇيمە كوپ بولسا ءتىلىن الىپ،
ولارعا پالتو اپەرىپ، گالوش سالىپ،
ءىسىڭ ءتۇزۋ بولسا دا ول شىتىنسا،
كەشۋ سۇراپ، الدىنا شۇلعىپ بارىپ.
نە ايتسا دا «تاپتىڭىز، قۇپ، تاقسىرلاپ»،
بىلىمىنە تۇرعانسىپ، مەيىرىڭ قانىپ،
كەكەسە، سوكسە-داعى ساڭىراۋ بولىپ،
ىشىڭنەن تۇرساڭ-داعى ىزالانىپ.
ءوز كوڭىلىڭنىڭ قالاۋىن ءبىر قىلا الماي،
زاكون نە ايتادى دەپ تۇرا قالىپ.
اكىم بولسام وسىنداي قورلىقتاردىڭ،
باسىما كەلەتىنى ايدان انىق.
مۇنى ويلاپ، اكىمدىكتەن كوڭىلىم سۋىپ،
ومىردە بولمان دەدىم وعان جۋىق.
«كەتسەم ەندى قايتەدى، دەپ ويلادىم،-
«داڭق، اتاق الاتۇعىن ءىستى قۋىپ».
اتىمدى دۇنيە تانىر، شەجىرە ۇمىتپاس،
اتاقتى ىستەر قالسا مەنەن تۋىپ».
الدىمدا سانسىز اسكەر باسىن ءيىپ،
كوكپەڭبەك قارۋ اسىنىپ، تەمىر كيىپ.
كوركىمەن كوز تارتاتىن تالاي شاھار،
ءبىر ءامىر بەرۋىممەن بولسا كۇيىك.
قولدا تۋ، استا تۇلپار، ءۇستىم شەندى،
تۇرمايدى ومىراۋىما مەدال سىيىپ.
سولايشا شىڭعىس حان مەن بوناپارتتاي،
اتاعىم جۇرت كوزىندە بولسا بيىك.
قاندى كوزىم بولسىن-اق قانعا تويماس،
بولسا ەگەر تويماستىقپەن باسىن جويماس.
بۇل ىسپەن بۇگىن مەنىڭ جولىم بولسا،
كۇنى ەرتەڭ باسىم جولدا قالماي قويماس!
مۇنداي باقىت بايانسىز، كوشپەسكە جوق،
بۇل ىستەن باقىتسىزدىق وسپەسكە جوق.
نايزانىڭ كۇشىمەنەن جانعان باقىت،
ءبىر كەزدە نايزا ۇشىندا وشپەسكە جوق.
كوپ كۇندەر كوپتى ىستەيدى، كوپتى ىستەمەك.
ادامزاتتىڭ اقىلى كۇندە ۇستەمەك.
اقىلدىڭ وسكەن سايىن ايتاتىنى:
«جوق قۇلدىق، جوق تورەلىك، جوق كۇشتەمەك».
تاعى دا كوپتى ىستەۋگە كۇندەر وتپەك،
پاپا مەن فەرعاۋىننان ءقادىر كەتپەك.
ءوزى ءۇشىن تاپ وزىنەن باسقا قۇداي،
جوعىنا ءار ادامنىڭ كوزى جەتپەك.
كەشەگى ءىزىن سۇيگەن نيكولايدى،
بۇگىن ءبارى جيىلىپ باسقا تەپپەك.
كەشە ءبارى تۇنەگەن اۋليەنىڭ،
بۇگىن كەپ توبەسىنە دارەت ەتپەك.
ۆيلگەلم كەشە ايتتى دەپ وتقا تۇسسە،
بۇگىن ونى قۋالاپ، تەنتىرەتپەك.
ەرتەڭ بيتتەي سىقپاي ما حالىق مەنى،
قىشىتسام بۇگىن سورىپ قانىن ەپتەپ.
كىم قارسى تۇرا الادى بۇل اعىنعا؟
ءومىر ءتۇرى بارادى سولاي بەتتەپ...
سوقىرلىعى، كىمدە-كىم بولسا سولدات:
جىرتقىش قىلار ازدىرىپ، ولاردى الداپ.
جىرتقىشتىعى ەمەس پە، «تورە ايتتى» دەپ،
كورگەن جەردە ءبىر-بىرىن قانعا مالماق.
ادامدىققا سىيا ما كىسى ءولتىرىپ،
باتىر دەگەن ات تاۋىپ، مەدال الماق.
سولداتتىقتان نە پايدا سولار ءۇشىن،
بەينەت كورمەك، نە ولمەك، شارۋا قالماق.
كارى اكەسى، شەشەسى كۇن كورە الماس،
جاس بالا، جاس قاتىنى ۇيدە زارلاپ.
كەرەك-جاراق ءبارى دە قىمباتتانار،
سوعىستىڭ شىعىندارىن ەلگە سالماق.
مۇقتاجدىق حالدەرىنەن پايدا الۋعا،
ءبىر جاقتان ساۋدەگەرلەر سالار قارماق.
سوعىس بولسا، جاۋعانداي كوكتەن التىن،
كاپيتاليست، بايلارعا ادەيى ارناپ.
باس كوتەرەر ەركەگى سوعىستا بوپ،
شارۋا ىستەلمەي، كەدەيلەر مۇقتاجدانباق.
كوكتەن جاۋىپ تۇرعاننان وڭاي جولمەن،
بايلارعا سول مۇقتاجدىڭ مالى بارماق.
دۇنيەدە سونشا زيان بولار ما ەدى،
بار كەدەي سولداتتىقتان بەزسە قارعاپ.
توقتاسا نە جالدانىپ، نە الدانىپ،
«ايت!» دەسە يت سەكىلدى بارىپ جارماق.
شىن دۇسپانى «سولدات بول» دەگەن كىسى،
ەكەنىن الىس ەمەس بىلۋگە اڭداپ.
جارالماعان ەكەنىن قىرماق ءۇشىن،
اكىمنىڭ نە ايتقانىن قىلماق ءۇشىن،
اقىل، وي، ادامدىقتان مۇلدە بەزىپ،
باس كەسەر ماشينا بوپ تۇرماق ءۇشىن.
بايلار مەن ۇكىمەتكە شوقپار بولىپ،
جۇرگەنىن وز-وزدەرىن ۇرماق ءۇشىن.
ۇعۋى الىس ەمەس سولداتتاردىڭ،
ەكەنىن مەنىڭ-داعى سەزەدى ءىشىم.
سولدات شىعۋ بولىپ ءجۇر حالىق جاققا،
بۇل-داعى بەرگەندىگى ءبىر بەلگىسىن.
مۇنى ويلاپ اسكەرلىكتەن كوڭىلىم سۋىپ،
تاعى دا بولمان دەدىم وعان جۋىق.
«كەتسەم ەندى قايتەدى، - دەپ ويلادىم،-
جۇرت العىس ايتاتۇعىن ءىستى قۋىپ».
* * *
سىر تاپسام دۇنيەدەن اشىلماعان،
ءالى ادامعا ءبىلىنىپ، شاشىلماعان،
تاپقان سىرىم كوركەيتسە ادام ءومىرىن،
العىس ايتىپ، كىم يمەس باسىن ماعان.
زەرتتەسە دە ادامعا بىلمەيتىن عىپ،
دۇنيە ەشبىر سىرىن جاسىرماعان.
داۋا تاپسام: دەنە اۋرۋ كورمەس بولسا،
قارتايىپ، توزباي، ادام ولمەس بولسا،
قيىندى وڭاي قىلار جولىن تاپسام،
جۇمىستان ادام بەينەت كورمەس بولسا.
كەرەگىن جەر انادان وڭاي الىپ،
ەرتەڭ قايتەم دەپ كوڭىلىن بولمەس بولسا،
كۇن بۇرىن كەلتىرمەيتىن جولىن تاپسام،
شارۋانى ءتۇرلى اپاتتار جەڭبەس بولسا.
مىسالى، مال قىراتىن ءتۇرلى اۋرۋدان
سەبەپ تاپسام، ەش زيان كەلمەس بولسا.
سۋىق، ىستىق، سۋسىزدىق قۇربانىنا
ەشقانداي جان يەسىن بەرمەس بولسا.
اشىلماعان سىر تاۋىپ مەنىڭ دە اتىم،
ەديسسون، لۋي پاستەرعا تەڭدەس بولسا.
ءبىراق بۇگىن عىلىمنىڭ تاپقاندارى،
پايداسىن كورسەتكەن جوق كەدەيگە ءالى.
ازۋسىز قاسقىرلارعا ازۋ بولىپ،
قوي ءحالىن اۋىرلاتتى ونان ءارى.
بۇرىن كول بولسا، ەندى تەڭىز بولدى،
ونەردىڭ ارقاسىندا ادام قانى.
بۇل قالىپتا عىلىمدى پايدالى دەپ،
العىس ايتىپ تۇرعان جوق جاننىڭ ءبارى.
بۇل قالىپتا بەرە الماس عىلىم پايدا،
بەرە الماسا قارعىس بار، العىس قايدا؟
سەن، مىنە دوكتور بولدىڭ تەرەڭ وقىپ،
ناشارعا پايدا ەتۋگە وسى جايدا.
ءبىرازدان سوڭ بىلەسىڭ كەدەي وڭباس
ولارعا بۇل جايىندا ەمىڭ قونباس،
ورىن، تاماق، كيىمى جاقسى بولماي،
قۇر دارىمەن ولاردى جازىپ بولماس.
ءوزى كەدەي «تاپ» دەدىڭ، تاپسىن قايدان؟
جۇمىس ءسۇراپ جۇرگەندە اناۋ بايدان.
بۇلاي بولسا الاتىن جالۋنيا*...
كەدەيگە، كوپشىلىككە تيگەن پايداڭ.
ءار ءتۇرلى وقۋ جۇرتىڭ بىزگە ءمالىم،
ەڭبەكشى سالار، اسىرار قيناپ جانىن.
پايداسىن چينوۆنيكتەر بايلار كورەر،
جىلدا كەدەي ول ءۇشىن تارتسا دا الىم.
تاڭ قالامىن: كەدەيگە وقى دەيدى،
وقۋعا كەلتىرمەستىك قىلىپ ءحالىن.
اتاقتى چينوۆنيكتىڭ بالاسىنان،
از كوردىم ستيپەنديا ارتىلعانىن.
بۇلاي بولسا سونداعى ۇيرەتۋشى،
سورىسقان بوپ تابىلار كەدەي قانىن.
پايدا ەتۋگە اگرونوم بولساڭ تاعى،
بۇل ءىسىڭ كەدەيگە سور، بايدىڭ باعى،
قۇر سەنىڭ عىلىمىڭمەن تۇزەلە مە،
سايمانسىز كەدەيلەردىڭ شارۋا جاعى!
سەن «تاپ» دەگەن سايماندى قايدان تابار؟
دەنساۋلىعى سورلىنىڭ سەنگەن مالى.
بۇلاي بولسا قۇر تەككە جالۋنيا الىپ،
ولارعا ماسىل بولىپ ءوتتىڭ-داعى.
* * *
بۇل كۇنگى باقىتسىزدىق دۇنيە تولعان،
ناقاق قان، ناقاق كوز جاس داريا بولعان.
ناقاق ءومىر ەركىمەن ەر جەتە الماي،
جەمىسسىز قۇمعا تۇسكەن گۇلدەي سولعان.
عىلىم جوقتان دۇنيەنى بۇلار جايلاپ،
وتىر ما ادامزاتتىڭ سورى قايناپ؟
جەر-انادا جەتەتىن تاماق جوقتان،
وتىر ما ادام ءبىرىن-بىرى شايناپ؟
نە جەردەن تاماق تاۋىپ الاتىنداي،
عىلىم جوقتىق وتىر ما باقتى بايلاپ؟
جوق، جەردە تاماق تا بار جەتەتۇعىن،
جالۋنيا (ورىسشا) - ەڭبەكاقى.
عىلىم دا بار الاتىن ونى سايلاپ.
جەر ساراڭ، ادام نادان بولعاندىعى:
ءتىپتى ەمەس باقسىزدىققا تۇرعان ايداپ،
ءا، جوقتىعى جاقىندىق-ادىلدىكتىڭ
ادامدى سورلى قىلعان باقسىز بايلاپ.
سوندىقتان ادام بىتكەن ەرتەڭ ءالى،
باس ءيىپ، ادىلدىككە كەلەر ءبارى.
نادسوننىڭ ايتقانىنداي: «جاۋىز جولمەن،
جۇرە الماي دىمى قۇرىر ونان ءارى.
تالعان كۇش، اۋىرعان جان، قينالعان ءتان،
دەرتىنە جاقىندىقتى ەتەر ءدارى»،
ادىلدىك قىزمەتكەرى بولعاندارعا،
العىستى سول كۇندە ايتار بارشالارى.
ەندەشە مەن جابىسام نەگىزگى ىسكە:
ادىلدىكىە بار نەگىز، ب ا ق تا، كۇش تە،
قارعايمىن ادىلدىكتەن باسقا جولدى،
ءوڭىم تۇرسىن، كىرمەسىن تۇندە تۇسكە.
عايسانى ادام اۋزى قارعاي الماس،
ءوزى ولسە دە اۋىزدان اتى قالماس.
نەعۇرلىم اي مەن كۇندەر وتكەن سايىن.
عايسا ءتىرى، العىس جوق وعان بارماس.
قولىما سول عايسانىڭ تۋىن السام،
«ادىلدىك! جاقىندىق!» دەپ ايعاي سالسام.
اتىم ءتىرى قالماي ما ولگەنمەن دە،
ءىسىم سونبەس، مەن ءسونىپ، كورگە بارسام.
ادامدى كۇن كورىستىڭ ءوزى قوسىپ،
جاقىنداتۋ انە تۇر الدان توسىپ.
سوندىقتان، ەدىلدىكتى-جاقىندىقتى،
كىم جاتىرقاپ، بوي تارتار «جات» دەپ، شوشىپ،
سول ۋاقىتتى تەزدەتۋگە قىلماق قىزمەت -
ب ا ق ىزدەگەن ادامعا پارىز - مىندەت.
جوعالسىن بۇل «سەنىكى، مەنىكىلىك»،
وسى عوي ادامزاتتى قىرعان ىندەت.
بار ادام جەردەن تاماق الماق ءۇشىن،
جيىلىپ بىرگە كۇشىن سالماق ءۇشىن،
ءبىرى ەڭبەك قىپ، ءبىرى ونى جاتىپ جەمەي،
تەپ-تەگىس بۇل جۇمىسقا بارماق ءۇشىن.
كارى دەمەي، جاس دەمەي، كۇشسىز دەمەي،
ولجادان بىردەي پايدا الماق ءۇشىن.
اكىممىن، اۋليەمىن، اسكەرمىن دەپ،
ءبىر-بىرىن جەيتىن سىلتاۋ قالماق ءۇشىن.
ادىلدىك، ۇلت دەگەن ءسوز، ءدىن دەگەن ءسوز
زالىمنىڭ جەم بولماۋعا قارماعى ءۇشىن.
ىستەلەر مۇنان بىلاي مەنىڭ ءىسىم:
جۇمسالسىن سول نيەتكە بارلىق كۇشىم!
مەن عاشىقپىن كورۋگە ادىلدىكتى،
تەگىس قىلىپ كوركەيگەن ءومىر ءتۇسىن.
ول ومىردە بىردە-بىر الداۋ بولماس،
جاعىنىپ، اردى اقشاعا جالداۋ بولماس.
ەشكىمنەن دوستىق تاپپاي، قاستىق كورىپ.
بار ادامدى سايتان دەپ، قارعاۋ بولماس.
قارا كۇشتەن جەڭىلىپ، قايعى باسىپ،
ولگىسى كەپ، ومىردەن زارلاۋ بولماس.
ادامداعى جان، قۋات، تاپقىش، تالانت،
گۇل شاشپاي، جەمىس بەرمەي قالماۋ بولماس.
اركىمنىڭ قانداي ىسكە تالانتى بار،
ءومىرىن، كۇشىن سوعان سالماۋ بولماس،
جاراتىلىستان كەرەگىن ءاربىر ادام،
ەڭبەگىمەن الۋعا بارماۋ بولماس.
اكىممىن، قۇدايشىلمىن، اسكەرمىن دەپ،
ەڭبەكسىز ەڭبەكشىنى جالماۋ بولماس.
كورە-بىلە اقىندى جەگىزبەسەڭ،
باي سەنى قىزمەتىنە الماۋ بولماس.
اشتان ءولۋ، نە بايعا ارزان تۇرۋ،
امالسىز ءبىرىن سونىڭ تاڭداۋ بولماس.
نە كورىلىك، نە ءبىر اپات كەلگەن كۇنى،
كوشەدە قايىرشى بوپ سارناۋ بولماس.
ءبىر ءتىلىم نان الۋعا بايدى ماقتاپ،
جالىنىپ، تۇس-تۇسىنان اڭداۋ بولماس.
دەنە ازىققا تويۋدان جان ەرجەتەر،
ءومىردى بۇل كۇنگىدەي اڭداۋ بولماس.
جان ەرجەتىپ، دۇنيەنىڭ سىرىن تابار،
«ومىردە ماقسات جوق» دەپ بارلاۋ بولماس.
تاۋداي ءۇمىت ءھام تالاپ ورىندالار،
ەش ەڭبەك بۇل كۇنگىدەي جانباۋ بولماس.
جۇمىسقا كەم كوزبەنەن قاراۋ بولماس،
جۇمىس قىلۋ قورلىق دەپ ساناۋ بولماس.
جۇمىسشىلىق قۇلعا حاس، ءبىز مىرزا دەپ،
ەڭبەكشىنىڭ ەككەنىن تالاۋ بولماس،
مەن از دەيمىن كورۋگە وسى ءومىردى،
كەلىڭدەر، ب ا ق ىزدەۋشى، بولساڭ جولداس.
ويلاسام دۇنيەدە قانشا جان بار:
ادام بار، اعاش، ءشوپ بار، مال مەن اڭ بار،
جاندى، جانسىز نارسەنىڭ ءبارى-داعى
ءار سەبەپتىڭ جەمىسى بايقاساڭدار.
مال بولماق، مايمىل بولماق، ادام بولماق،
قاسقىر بولماق، قۇس بولىپ، ۇشىپ قونباق -
سول بولعاندار بولماعان وزدىگىنەن،
بولعىزعان ەرىكسىز ءبىر سەبەپ قولداپ.
ادامعا بۇل سەبەپتىڭ كوبى ءمالىم،
بىلەدى سالعان سايىن ميدىڭ ءالىن.
سەبەبىن بىلە-بىلە ءبىر كەزدەردە،
جاراتۋعا بەك مۇمكىن قولدان ءبارىن.
سەبەپتى جاراتا الار ادام قولدان،
(جەرى وسى حايۋانداردان ارتىق بولعان)،
سەبەپتى جاراتا الۋ ارقاسىندا،
ادامزات ەڭبەگىنەن ەگىن ورعان.
ورماسا، ونەر، عالىم قايدان شىقتى،
بۇل كۇنگى تىرشىلىككە بولعان قورعان.
سەبەبىن بىلگەندىكتەن بۋدى كولىك،
قالىپ ادام وتىر عوي پايدا كورىپ.
اسپاندا قۇستاي ۇشىپ، سۋدا ءجۇزىپ،
ءومىرى بۇرىنعىدان تاپتى كورىك.
سەبەپ جەمىس: ادىلدىك، ادالدىقتا،
سەبەپ جەمىس: زالىمدىق، ارامدىقتا.
بۇلاي بولسا، بەك مۇمكىن ادامزاتگى،
ءادىل قىپ، ءۇيىر قىلماۋ جاماندىققا.
«تۋمىستاعى مىنەزدى ەشكىم جەڭبەس،
ادامدى ءادىل قىلۋ قولدان كەلمەس.
تۇزەسە جاراتىلىس ءوزى تۇزەر»،
دەگەن سوزگە، سوندىقتان، كوڭىلىم سەنبەس.
«سەبەبىن جاراتسا دا، ادام ادال،
بولا المايدى» دەگەن ءسوز قۇلاققا ەنبەس.
سەبەپ جوق ادام ۇلى جاراتپايتىن،
جانە دە ەش نارسە جوق سەبەپكە ەرمەس.
كەلىڭدەر، سول سەبەپتى جاراتۋعا!
جاراتىپ اپ، ومىرگە تاراتۋعا!
ادام ۇلى دۇنيەگە جىبەرىلگەن،
سەبەپتى باعىندىرىپ قاراتۋعا.
III
مەن توقتادىم
ادامدا ءومىر بار ما قۋاناتىن،
جازعى ءشوپ كۇز تۇسكەنشە قۋاراتىن،
قۇرت ءتۇسىپ كەيبىرىنە كوك كەزىندە،
مەزگىلسىز گۇل شاشا الماي سۋالاتىن.
كەيىنە كۇن، كەيىنە سۋسىن جەتپەي،
جەمىسى تۋماي قويار تۋا الاتىن.
ءومىردى وي جىبەرىپ ويلاۋ دەگەن -
نارسە عوي بال ورنىنا ۋ الاتىن.
جار ءسۇيۋ، جۇرت ماقتارلىق اتاق تابۋ -
اق كۇننىڭ از ەرمەگى ۋاناتىن.
ەكەۋىنىڭ ءبىرى جوق ءالى مەندە
كارىلىك كەلسە، شامام نە قۋا الاتىن؟
نە قازام كەپ، قالارمىن ەرتەڭ ءولىپ،
قارتايماي، جاس ولگەندى ءجۇرمىن كورىپ.
قولعا تۇسكەن لاززاتپەن پايدالانىپ،
از ومىردە جۇرگەن ءجون كوڭىل ءبولىپ،-
دەپ تۇرمىن ازدان بەرى، مۇنان بىلاي،
باسقا وي سالسا، كورەرمىن تاعى قۇداي.
تۋىسىندا ەرىكسىز جەر قۇرتتارى،
جەرگە كىرمەي قويمايدى جىلاي-جىلاي.
بىلەمىن، ءالى كۇنگە ادام نادان:
كوزى جەتپەس بولۋعا ەرتەڭ امان،
قارتايماي جاننىڭ كوبى كورگە كىرەر،
ناداندىق بىلىنبەي مە وسى ارادان؟!
از ومىردە كورگەنى بەينەت-قايعى.
بولعان سوڭ تۇزەلمەستەي مىنەز جامان.
جان يەسى جەگەلى ءبىرىن-بىرى،
ولمەۋ ءۇشىن اۋىزىن اشقان زامان.
دۇنيە - وزەن، اعىسىن كىم توقتاتار؟
اعىپ كەتە باراتىن مەن ءبىر سالام.
دۇنيەدەگى بار كىزىق كۇشتىنىكى -
ەكەنىن جاساعاندىق ايتتى ماعان.
«ادىلدىك»، «ار»، «ادامدىق» دەگەن سوزدەر،
كۇشسىزدەردى الداۋعا قىلعان امال.
قۋانبايمىن دەگەندە: «ءوزىم بىلمەي،
ايتەۋىر، ءبىر ماقساتقا تامان بارام».
انىقتالعان كەزىندە قۋانارمىن،
كىشىلىكتەن كورە الماي تۇرسا ادام.
كورىنگەلى جارالدىم ولمەك ءۇشىن،
كوڭىلدىڭ تىلەگىنەن بەرمەك ءۇشىن،
ايتپايمىن: «قۇداي مەنى جاراتتى» دەپ،
ويىنشىق قىپ سىناۋعا ەرمەگى ءۇشىن.
تۋىستاعى كوڭىلدىڭ تىلەكتەرىن،
جارالعان جوق شىعارمىن جەڭبەك ءۇشىن.
تۋىستاعى تىلەكتى قاۋلىمەنەن،
قۋاتىم جوق «جەڭەم» دەپ سەنبەك ءۇشىن.
ەگەر ب ا ق بەرگىسى كەپ ماعان اللام
مەن بولسام سوپىلارشا سوقىر نانعان...
مەشىتتە قۇلشىلىق قىپ وتەر ەدىم،
تۇكىرەر ەم ءلاززاتقا، بەرىپ جالعان.
تۇپكىلىكتى شىن باقىت تابۋ ءۇشىن
قۇرانمەن كۇڭىرەنتەر ەم مەشىت ءىشىن.
ماساتىداي قۇلپىرعان جاز كەزىندە،
كورمەي-اق قويار ەدىم جازدىڭ ءتۇسىن.
اق اۋىل، ايدىن كولدەن كوزدى جۇمىپ،
قۇيقىلجىتسا، ەستىمەي بۇلبۇل قۇسىن.
اق ەركە، التىن ساۋلە كەلبەڭدەسە،
ءمىز باقپاۋعا جەتەر ەد جانە كۇشىم.
سىرى تەرەڭ كوك ءجۇزى، اي مەن كۇندە
بولسا دا قاراماس ەم، قانداي ءپىشىن.
تىلدەن زىكىر، كوڭىلدەن پىكىر تۇسپەي،
«ول» دەسە ولەر ەدىم تاماق ىشپەي.
ۇجماقتا بۇل دۇنيەنى ەسكە الار ەم،
تۇندە كورىنىپ، قورقىتقان جامان تۇستەي.
قانىمدى ءجۇز بۇزاتىن جاماندارمەن،
كىسى ەتىنە جەرىگەن ارامدارمەن.
كۇن ءۇشىن جەبەلەپ دوس بولماس ەدىم،
ىشىمنەن اتقىم كەلگەن ادامدارمەن.
ولەر ەم، جول بەرمەس ەم قارا كۇشكە،
ءتۇزۋدى جىقپاس ءۇشىن تەرىس ىسكە.
دەر ەدىم: ول دۇنيەدە ورنىم دايار،
كىرسە دە بۇگىن كەلىپ ىستىك ىشكە.
بەيشارانى شىن دوسقا سانار ەدىم،
ول ءۇشىن وق استىنا بارار ەدىم.
باي جاعى ءجۇز مىڭ بولسا، كەدەي جالعىز،
قورىقپاي-اق جالعىز جاقتا قالار ەدىم.
جاعىنباققا ەشكىمدى ماقتاماس ەم،
ارىمدى تاپتاتپاس ەم، تاپتاماس ەم،
ايتار ەم مىندىلەردىڭ ءمىنىن بەتكە
كەك تۇتار دەپ، قيپاقتاپ، ساقتاماس ەم.
ۋادەدە تۇرۋدان تانباس ەدىم.
التىن بەرسە «بۇرىل» دەپ، الماس ەدىم،
وتىرىك، الداۋ، شاعىم بولعان جەرگە،
موينىما ارقان سالسا بارماس ەدىم.
نە ۇلىق، نە باي كىسى سوگىپ تۇرسا،
ەستىمەگەن كىسى بوپ قالماس ەدىم.
بىرەۋدىڭ كوزگە قىلعان ارتىقتىعىن
بىلمەگەنسىپ، ىشىمنەن جانباس ەدىم.
شىندىعىن سەزە تۇرا كۇنشىلىكپەن
ءمىن ىزدەپ، ارسىزدىققا سالماس ەدىم.
جاقىنىم، جۇرتتىڭ بەتىن اۋدارۋعا
قارا بوران سالسا ەگەر، نانباس ەدىم...
جوق، تابۋعا بەرمەدى ءۇيتىپ باقىت،
مەشىتتە ءبىر قۇدايعا جىلاپ جاتىپ.
سور، باقتى دانەڭەنى ەسكەرمەيتىن،
تىم بولماسا بايانسىز بالا وقىت.
جەتكىزەتىن جولى دەپ، وقۋ باقتىڭ،
سوقىر نانىس جوعالدى، بالە تاپتىم.
دۇنيەنى جاساپ-وقىپ بىلگەن سايىن
جولى الىستاپ بارادى باقىت جاقتىڭ.
بۇل جولمەن جۇرە بەرسەم ءومىر ءوتىپ،
سان سوعىپ، ايتاتىنىم: «قۇرى قاپپىن.
يدەاليست بولعانسىپ، اۋرەلەنىپ،
جار سۇيگەن قىزىعىنان جاستىق شاقتىڭ».
«جەردەگى تورعاي ارتىق، اۋەدەگى
تىرنادان» دەگەن ءسوزى راس قارتتىڭ.
از ومىردەن الىڭشە پايدالانباي،
كوككە قاراۋ ءىسى ەكەن اقىماقتىڭ.
جاستىقتىڭ تىلەگەنىن اقىل جەڭۋ،
بولمايدى، زاكونى ەمەس تابيعاتتىڭ.
جاستىقتىڭ سەزىمدى ىستىق جۇرەگىمەن،
جاراتىلىستا بەرىلگەن تىلەگىمەن،
بۇل كۇنگەشە كۇرەستىم، نە ءوندىردىم؟
مەن جىعار ەم، جان جىقسا بىلەگىمەن.
ءومىر از الدە بولسا كۇرەسۋگە،
ماقسات جوق ماقسات ءۇشىن سىرەسۋگە.
اجال كەپ از قىزىقتان قۇر قالدىرار،
كوپتى از دەپ مەن جۇرگەندە تىرەسۋدە.
«بەينەتتەنەم، جاسايمىن ۇرپاق ءۇشىن»
دەپ قاناعات قىلۋعا جەتپەس كۇشىم.
ءوزىم كورگە كەتكەن سوڭ پايداسى نە؟
ۇجماق قىپ، جىبەرسە دە جيھان ءىشىن.
«ءوز ەتىگىڭ تار بولسا دۇنيەنىڭ
كەڭدىگىنەن نە پايدا»، بىلەمىسىڭ؟
مۇنداي باقسىز قىلارىن بىلگەن بولسام،
بار ەدى وقۋمەنەن نە جۇمىسىم؟
ءومىردىڭ قىزىعىن دا، بۇزىعىن دا،
جاسار ەم تيناقتاي دا بولماي ءىسىم.
«كىم الدىن بۇرىن كورسە، بەيشارا سول»،-
دەگەن ءسوز ىپ-ىراس قوي، ايتشى كىسىم!
پايدانى ەندى ويلايمىن ءوز باسىما،
قوشتاسىپ يدەيا دەگەن جولداسىما.
ەندى مەن قاتىن الام، بايلىق جيام،
كوپ ويدىڭ كوڭىلىم سەندى بولماسىنا.
قونا السا جار سۇيۋدەن جاستىعىمدا
سەندىم مەن باسقا باقىت قونباسىنا.
بۇل كۇنگە ءومىر سۋىق، ءومىر جانسىز،
جار سۇيمەي مۇمكىن ەمەس توڭباسىما.
قايتكەنمەن كەدەي ءومىرى بۇل قالىپتا
ءجۇز بۇلقىنسا، قول ەكەل وڭباسىنا،
قالاي ەگىن ەگەرسىڭ بەينەتتەنىپ،
كوزىڭ جەتىپ تۇرسا ەگەر، ورماسىڭا.
گۇل ۇرىعى جەل ۇشىرىپ، قۇمعا تۇسسە،
شارا جوق كەۋىپ، قۋراپ، سولماسىنا.
اق نيەت، ادال ويلار تۇككە تۇرماي،
بارادى ەشكىم وعان موينىن بۇرماي،
ادىلدىك ورناماسقا كوزىم جەتتى،
دۇنيەدەن ەت جەيتۇعىن اۋىز قۇرىماي.
مەندە دە ءوز شامامشا بار عوي زەيىن،
كىمدە زەيىن كەم بولسا سونى جەيىن.
دۇنيە الداۋ ەكەن، الداسۋدا،
ءوز وبالىم وزىمە، قالسام كەيىن.
دۇنيە - جەۋ، جەگىزۋ مايدانى ەكەن،
جەڭە السام جەيمىن دەمەي مەن نە دەيىن.
ادىلدىك بولادى دەپ توسا بەرسەم،
ءوزىمدى جەپ قوياتىن وعان دەيىن.
بايىپ الىپ، بىرەۋدى مەن دە جەكپەي،
نەگە وگىز بوپ ولارعا جەگىلەيىن؟!
ادام بۇرىن كورەدى ولمەۋدى ارتىق،
از ومىردە مۇقتاجدىق كورمەۋدى ارتىق.
سوندىقتان، كىم بايلىقتى قولىنا السا،
ءومىر سونىڭ قولىندا - الدى تارتىپ.
نەعۇرلىم زالىمدىقتىڭ كۇشى باسىم،
بولىپ، ارتىق كوپ توكسە كوزدىڭ جاسىن،
سوعۇرلىم ساعىندىرىپ ادىلدىكتى،
سوعۇرلىم كوبەيتپەي مە ءوش پەن قاسىن؟
ءادىل بولىپ بايقادىم، نە ءوندىردىم؟
بۇل باسىم زالىم بولىپ ءبىر بايقاسىن!..
IV
مەن كارى
مەن كارى ءحالىم كەمىپ، ءتانىم توزعان،
الدىمدا قاراڭعى كور قولىم سوزعان.
اياق باسسام، الدىمدا كور تۇرعان سوڭ،
كۇندەردى ساعىنامىن باستان وزعان.
«ول كۇندەردىڭ كەلمەسكە كەتكەنى راس»
دەگەندەي اپپاق بولعان ساقال مەن شاش.
بۋىن بوساپ، قالتىلداپ، بەل بۇگىلىپ،
جەرگە از-اق تيمەي وتىر سەلكىلدەپ باس،
بار دەنەم كارىلىكتەن قۋىرىلعان،
كىشىرەيگەن، سيىق كەتكەن، كۇش قۇرىعان؛
دىرىلدەپ، توگىپ الار قولىم استى،
سۇلدەمىن قۇلايىن دەپ، قۋراپ تۇرعان.
كورمەيدى ەش نارسەنى جوندەپ كوزىم،
تىستەن تۇك جوق بۇزىلىپ شىعار ءسوزىم.
كاتتى ايتپاسا، قۇلاعىم تۇك ەستىمەس -
وتىرمىن كەرەكسىز بوپ ەشكىمگە ءوزىم.
دۇنيە مەنىڭ ءۇشىن جارالعانداي،
ءوزىم سونىڭ كىندىگى سانالعانداي؛
ويلاۋشى ەم: سونشا ءۇمىتتى، سونشا بيىك،
تۇك ەمەس ەكەنمىن عوي، امال قانداي؟
ىرقىما دۇنيە تۇرسىن، دەنەم كونبەس،
كونسە، نەگە قارتايماۋ قولدان كەلمەس.
ىزاسىنا ىشەمىن، ميدى ۋلايمىن،
قۇپ بىلەمىن: قايعىدان ەش نارسە ونبەس.
قارتايماۋدىڭ شاراسىن ىزدەر ەدىم،
اتتەڭ، جىگىت كۇنىمدى قايتىپ بەرمەس.
بۇل كۇندە ۇيقى - تاماق، قايعى - جولداس،
مۇنداي ءومىر ەشكىمگە قىزىق بولماس.
مەن ءۇمىتسىز ءھام مەنەن جۇرت تا ءۇمىتسىز،
سويلەسپەيدى دەگەندەي: «مىناۋ وڭباس».
سىرلاسىپ، جاسى كىشى ايتپاس ويىن،
مەن ايتسام تىڭداۋدان دا تارتار بويىن.
ەڭ ارتى بالاما دا ۇنامايدى،
ءتۇزۋ دەپ ايتقان ءسوزىم، ايتقان ويىم.
ءبىلىپ وتىرام، كەلمەيدى ەستىگىسى،
قۇر ايتتى دەپ، «يە»، - دەيدى «ۇلكەن كىسى».
«سولاي دۇرىس» دەي سالار كوڭىل جىقپاي،
«مازانى الدى، قويسا ەكەن»،- دەسە دە ءىشى.
سوندىقتان، مەن جالعىزبىن، ەرمەگىم جوق،
الدىم ءقابىر، ءۇمىت قىپ سەنگەنىم جوق.
«سونى ىستەپ كەتتىم عوي» دەپ مەدەۋ قىلار،
ادامدىققا ەش نارسە بەرگەنىم جوق.
بۇل كەزىمدە قۇرمەتتەپ مەنى ەلەرلىك.
جۇرت ءۇشىن ەتكەن قىزمەت، ەڭبەگىم جوق.
«ولمەي جاساپ تۇرسا ەكەن» دەيتۇعىن جۇرت:
«دارەجەگە ەڭبەك قىپ كەلگەنىم جوق.
جالعىز مەن بۇل حالىمە قايعىراتىن،
ەشكىم جوق كەم كوڭىلىمدى جاي قىلاتىن.
جاستىقتا تاپقان عىلىم، ونەرىم جوق،
جاس بىتكەن اقىل سۇراپ قايرىلاتىن؛
ءبارى دە مەنىڭ ءۇشىن ءومىر تىلەپ،
جىلايتىن: كوز بولعاندا ايرىلاتىن.
گازەت پەن جۋرنالداردا جايىم تولىپ،
ءبىرى كۇن، ءبىرى اتىمدى اي قىلاتىن.
ولگەن، تۋعان جىلىمدى مەيرام قىلىپ،
اتىمدى ءار قۇرمەتكە باي قىلاتىن.
تاپپادىم ءوزىم ءۇشىن جاساپ پايدا،
اسىرەسە، ۇلعايعان كارىلىك جايدا،
ءبىر كەزدە يدەيامدى قۇربان قىلعان،
سۇلۋ جار ءھام جيناعان بايلىق قايدا؟
سۇلۋلىعى سۇيگەندىك ءبارى كەتتى،
كەتىرمەسكە تاپپادىم ەشبىر ايلا.
بۇل كۇنگەشە تاماعىم اش بولعان جوق،
بايلىقتىڭ قىلعان سىيى وسى-اق بايعا.
مەن تويىپ كۇندە بولام تاماققا ىدىس،
ۇيىقتايمىن، وسىنىم با جاقسى جۇمىس؟
قانشا ىشسەك تە كۇن سايىن كەرى كەتەمىن،
ءبىرجولاتا سونگەلى وتىر دىبىس.
اردى ساتىپ، تىرنەكتەپ جيناعاندا،
جەر جۇتسىن، بايلىق بەرگەن بۇل بولسا ىرىس.
قالدى مەنىڭ كۇنامنان بالا تۋىپ،
بۇل كۇنامدى الارمىن نەمەن جۋىپ؟
ولار دا ب ا ق تابا الماس بەيشارالار،
مەن سەكىلدى ءوز ءناپسىڭ كەتسە قۋىپ.
تۋعانى - مىناۋ تۇرمىس، اكەسى - مەن،
قالايشا ولارعا ب ا ق بولسىن جۋىق؟
مەن سەكىلدى اكەسىن و دا قارعار،
تۋدىردى دەپ، دۇنيەدەن كوڭىلى سۋىپ.
بولامىن-اۋ دۇنيەگە كەلمەگەندەي،
اھ، دۇنيە: قىزىق بار ما ولمەگەندەي؟!
مەن توقساندا وكىنەم ولگەنىمە.
ءبىر كۇن ءومىر، ءبىر قىزىق كورمەگەندەي.
بۇل زورلىق، كورمەس ەدىم، كونبەس ەدىم،
ەگەر دە، امال بولسا كونبەگەندەي.
تىم بولماسا، قالمادى-اۋ ەشبىر ءىسىم،
مەنى ايتىپ، جۇرت ساعىنىپ، شولدەگەندەي.
V
مەن ولىك
مەن ولىك، مەن سۋىق ءتان، مەندە جان جوق،
جۇرەگىمدە ءومىر جوق، ىستىق قان جوق.
ءۇمىت جوق، جەك كورۋ جوق، ماحاببات جوق،
سەزىم جوق، كىرپىگىمدى قوزعار حال جوق.
بەتىم ءتۇرى قاراڭعى، ءتىس ساقيىپ،
كوزىمنەن جارىق سونگەن، تۇر اقيىپ،
جىلىلىققا تارالىپ ءشىري باستاپ،
سۋىق بولسا سىرەسىپ، بوي قاقيىپ.
مەنى اپارىپ، جەر بول دەپ، جەرگە قويدى،
جالعىزبىن، جارىعى جوق، كورگە قويدى.
مەن جوقپىن، مەن دەگەن ءبىر ساڭىراۋ كور،
مىنەكي سۋ توپىراق باستى بويدى.
سوندا جاتىپ ازدان سوڭ مەن توپىراق،
توپىراقتا جوق سەزىم، ءتىل مەن قۇلاق،
ءبىر دىبىس الا الماسسىڭ ءومىر بويى،
قاسىمدا وتىرساڭ دا جاۋاپ سۇراپ.
ءبارىبىر قالعان دۇنيە نە بولسا دا
ماڭگىلىك سەزبەستىكتى قىلدىم تۇراق.
ۇمىتىلدىم، جۇرت تا سەزبەس جوقتىعىمدى،
تۋدىم، ءولدىم، جوعالدىم، ءسوندى شىراق.
بار بولدى دەپ ءسۇيسىنىپ، جوق بولدى دەپ،
عالامنىڭ كۇيزەلگەن جوق ءمىنى قۇراپ.
زاكونى دۇنيەنىڭ بيلەگەندە،
زامان ءوتىپ، ءار تۇرگە سۇيرەگەندە،
جەر سۋىپ، جەردىڭ ءۇستى مۇزعا اينالىپ،
كۇن سەنىپ، جەرگە جارىق تيمەگەندە،
مەن نە تۇردە جۇرەمىن، جاۋاپ بەرشى،
جەر توزىپ، بىت-شىت بولىپ كۇيرەگەندە؟
نە بولار توپىراعى جۇرەگىمنىڭ -
تىرلىكتەگى ۇياسى تىلەگىمنىڭ؟
نە بولار ءبارىن كورگەن كوز توپىراعىم،
توپىراعى ميىمنىڭ، بىلەگىمنىڭ.
توزعان جەردىڭ اتومى كۇلدەي ۇشىپ،
جۇرگەندە الدەقايدا بارىپ ءتۇسىپ،
جارالاتىن جاڭا جەر، جاڭا كۇندە،
جان بىتەر مە ماقۇلىق بوپ، تاماق ءىشىپ.
الدە بولار سونداعى بالىققا ءتان؟
شىبىنعا اياق، نەمەسە، باقاعا سان؟
نە مالعا، نە ءبىر شوپكە دەنە بولىپ،
نە شاڭ بوپ ۇشادى ما كىرە الماي جان؟
نە دىندەردىڭ ايتقانى راس بولىپ،
حور قىزدارى جۇرە مە جانعا تولىپ؟
قارتايمايتىن، ولمەيتىن ءومىر تۋىپ،
شات قىلار ما كەتپەستىك باقىت قونىپ؟
1918

---