ادەپتىلىك - ادەمىلىك
ماقساتى: بالالارعا ادام بويىنداعى جاقسى، جامان قاسيەتتەردى ۇيرەتۋ، ادەپ الىپپەسىنىڭ كىلتىن جانە ادەپتىلىك قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ؛
ءتىل بايلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
بالالاردى كىشىپەيىلدىلىككە، ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساي بىلۋگە، ۇلكەندى سىيلاۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ادەپتىلىككە بايلانىستى سۋرەتتەر، ناقىل سوزدەر.
ج ءۇ ر ءى س ءى:
- بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيەلىك ساباعىمىز ەرەكشە سەبەبى بىزگە قوناقتار كەلدى.
كەلگەن قوناقتاردى قالاي قارسى الۋشى ەدىك؟
بالالار شاتتىق شەڭبەرىن قۇرىپ، امانداسادى.
- كۇننىڭ كوزى اشىلىپ،
كوكتە شۋاق شاشىلىپ
قۇتتى قوناق كەلىپتى
تورىمىزگە ەنىپتى
امانداسۋ ۇلكەنگە
تاربيەنىڭ باسى عوي
ال، قانەكەي ءبارىمىز
سالەم دەيىك ۇلكەنگە
سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار؟!
بالالار ورىندارىنا وتىرادى.
ال. بۇگىن قوناقتارىمىزعا ءبىزدىڭ سىي - قۇرمەتىمىز، ول سەندەردىڭ ساباقتى مۇقيات تىڭداپ، تىنىش وتىرىپ، بىلىمدەرىڭدى ارتىپ، ءسوز بايلىعىمىزدىڭ مولايعانىن كورسەتە بىلسەڭدەر، قوناقتاردى دۇرىستاپ كۇتىپ سىيلاي بىلگەنىمىز.
كەلىڭىز،
تورلەتىڭىز،
ۇلكەنگە دە -«ءسىز»
كىشىگە دە - «ءسىز»
قۇرمەتتەيمىز ءبىز.
ەي، تاكاپپار دۇنيە،
ماعان دا ءبىر قاراشى.
تانيمىسىڭ سەن مەنى
مەن قازاقتىڭ بالاسى.- دەپ اقىن اتامىز جىرلاعانداي ءوزىمىزدى تانىستىرامىز.
- سالەمەتسىزدەر مە؟
- سالەم ءسوزدىڭ اناسى.
- ارمىسىزدار، قۇرمەتتى قوناقتار؟
- الدارىڭىزدا «دوستىق» بالاباقشاسى «بالاپان» توبىنىڭ بالالارى.
ەندى ءبىر - ءبىرىمىزدىڭ قولىمىزدان ۇستاپ، الاقان جىلۋى ارقىلى جىلى لەبىزدەر ايتايىق.
- مەن وزىمە، تۋىستارىما، اكە - شەشەمە، اعاما، اپاما دەنساۋلىق تىلەيمىن.
- ءوزىمنىڭ كورشىلەرىمە، كەلگەن قوناقتارعا، دوستارىما باقىت تىلەيمىن.
- ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇكىل جەر شارىندا بەيبىتشىلىك بولسىن!
- بارەكەلدى، جارايسىڭدار، ءبىر - بىرىمىزگە بىلدىرگەن جىلى لەبىزدە قابىل بولسىن.
ال بالالار سەندەردىڭ «ادەپتىلىك - ادەمىلىك» ەلىنە بارعىلارىڭ كەلە مە؟
«ادەپتىلىك - ادەمىلىك» ەلىندە قانداي بالالار تۇرادى دەپ ويلايسىڭدار؟
ويىن: جالعاستىر.
نە ىستەۋگە بولمايدى؟
- ۇلكەندەردىڭ الدىنان كەسىپ وتۋگە بولمايدى.
- قۇستاردى اتۋعا بولمايدى.
- بالاباقشاعا كەشىگۋگە بولمايدى.
- كىشكەنە بالالاردى ۇرۋعا بولمايدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
- ۇلكەندى سىيلاۋ كەرەك.
- ۇلكەنگە سالەم بەرۋ كەرەك.
- ءتارتىپتى بولۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ بالالار ادەپتىلىك تۋرالى تاقپاقتارىن ايتادى:
ارسەن:
اتام ماعان ءاماندا
ادەپتى جان بول دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
ەركەناز:
الدىن وراپ كىسىنىڭ
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ
ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
جاننۇر: سىيلاپ سالەم بەرەمىن
كورشىلەردى كورگەندە.
ىزەتتى دەپ بىلەمىن،
ۇيگە قوناق كەلگەندە
ادەپسىز دەپ سوكپەسىن
اناما ايتىپ وكپەسىن.
نۇراسىل: اتام ماعان ءاماندا
كىشىپەيىل بول دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا
ماقتانباۋدى ءجون كورەم
اقەركە: وزگەلەردەن ءوزىمدى
سانامايتىن جوعارى
ارتىق ايتىپ ءسوزىمدى
جەلپىنگەنىم جوق ءالى.
ايگەرىم: ادەپتىلىك دەگەنىڭ
ءارقاشاندا كەرەگىڭ
اسەمپازدىق دەگەنىڭ
اۋرە سارساڭ الەگىڭ.
كورىنىس: اجە رولىندە: الينا، قىز بالا رولىندە: ايگەرىم.
- ارمىسىڭ اجە؟
- بار بول بالام.
- ءۇي ءىشى بالا-شاعاڭىز امان با؟
- تاڭىرگە تاۋبە، بارلىعى قۋاتتى امان - ەسەن.
- لايىم جاقسى بولسىن
- وزىڭە دە اللانىڭ نۇرى جاۋسىن، بالام!
ساندىق ىشىنەن سۇراق الىنىپ، داۋىستاپ وقىلادى.
- بۇگىنگى تاربيە ساباعىمىزدان نە ۇيرەندىك؟
نە بىلدىك؟
ءبىزدىڭ اتالارىمىز ءوز ويىن تۇجىرىمداپ، وي قورىتىندىسىن ماقال - ماتەل ارقىلى جەتكىزگەن.
ال، ەندى بىزدە ساباعىمىزدىڭ قورىتىندىسىن ماقال - ماتەل ارقىلى جەتكىزەيىكشى.
ادەپتىلىك جايلى ماقال - ماتەلدەر.
اينەل: ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار،
ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار.
تولعاناي: ادەپتى بالا جول سىلتەيدى
ادەپسىز بالا قول سىلتەيدى.
ماديار: ادەپتىلىك بەلگىسى - ءيىلىپ سالەم بەرگەنى.
اسحات: كىشىپەيىل بولعاننان
كىشىرەيىپ كەتپەيسىڭ.
ەركەناز: ادەپتى بالا ارلى بالا
ادەپسىز بالا سورلى بالا.
«ادەپتى بالا قانداي بولۋ كەرەك؟»
انام ماعان: «ۇلكەندى سىيلا» دەگەن
سول ءسوز ماعان ىزگىلىك قۇيعان ەرەن.
ۇلكەندەردەن اۋىسقان كەمشىلىكتى
ۇلكەندەردىڭ وزىنە سىيعا بەرەم.
- ادەپ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- وسى ءسوز سىزدەرگە ۇناي ما؟ وسى ءسوزدى سەندەرگە سىيلايمىن، ەشقاشان جوعالتپاڭدار.
ءتىل بايلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
بالالاردى كىشىپەيىلدىلىككە، ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساي بىلۋگە، ۇلكەندى سىيلاۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ادەپتىلىككە بايلانىستى سۋرەتتەر، ناقىل سوزدەر.
ج ءۇ ر ءى س ءى:
- بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيەلىك ساباعىمىز ەرەكشە سەبەبى بىزگە قوناقتار كەلدى.
كەلگەن قوناقتاردى قالاي قارسى الۋشى ەدىك؟
بالالار شاتتىق شەڭبەرىن قۇرىپ، امانداسادى.
- كۇننىڭ كوزى اشىلىپ،
كوكتە شۋاق شاشىلىپ
قۇتتى قوناق كەلىپتى
تورىمىزگە ەنىپتى
امانداسۋ ۇلكەنگە
تاربيەنىڭ باسى عوي
ال، قانەكەي ءبارىمىز
سالەم دەيىك ۇلكەنگە
سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار؟!
بالالار ورىندارىنا وتىرادى.
ال. بۇگىن قوناقتارىمىزعا ءبىزدىڭ سىي - قۇرمەتىمىز، ول سەندەردىڭ ساباقتى مۇقيات تىڭداپ، تىنىش وتىرىپ، بىلىمدەرىڭدى ارتىپ، ءسوز بايلىعىمىزدىڭ مولايعانىن كورسەتە بىلسەڭدەر، قوناقتاردى دۇرىستاپ كۇتىپ سىيلاي بىلگەنىمىز.
كەلىڭىز،
تورلەتىڭىز،
ۇلكەنگە دە -«ءسىز»
كىشىگە دە - «ءسىز»
قۇرمەتتەيمىز ءبىز.
ەي، تاكاپپار دۇنيە،
ماعان دا ءبىر قاراشى.
تانيمىسىڭ سەن مەنى
مەن قازاقتىڭ بالاسى.- دەپ اقىن اتامىز جىرلاعانداي ءوزىمىزدى تانىستىرامىز.
- سالەمەتسىزدەر مە؟
- سالەم ءسوزدىڭ اناسى.
- ارمىسىزدار، قۇرمەتتى قوناقتار؟
- الدارىڭىزدا «دوستىق» بالاباقشاسى «بالاپان» توبىنىڭ بالالارى.
ەندى ءبىر - ءبىرىمىزدىڭ قولىمىزدان ۇستاپ، الاقان جىلۋى ارقىلى جىلى لەبىزدەر ايتايىق.
- مەن وزىمە، تۋىستارىما، اكە - شەشەمە، اعاما، اپاما دەنساۋلىق تىلەيمىن.
- ءوزىمنىڭ كورشىلەرىمە، كەلگەن قوناقتارعا، دوستارىما باقىت تىلەيمىن.
- ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇكىل جەر شارىندا بەيبىتشىلىك بولسىن!
- بارەكەلدى، جارايسىڭدار، ءبىر - بىرىمىزگە بىلدىرگەن جىلى لەبىزدە قابىل بولسىن.
ال بالالار سەندەردىڭ «ادەپتىلىك - ادەمىلىك» ەلىنە بارعىلارىڭ كەلە مە؟
«ادەپتىلىك - ادەمىلىك» ەلىندە قانداي بالالار تۇرادى دەپ ويلايسىڭدار؟
ويىن: جالعاستىر.
نە ىستەۋگە بولمايدى؟
- ۇلكەندەردىڭ الدىنان كەسىپ وتۋگە بولمايدى.
- قۇستاردى اتۋعا بولمايدى.
- بالاباقشاعا كەشىگۋگە بولمايدى.
- كىشكەنە بالالاردى ۇرۋعا بولمايدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟
- ۇلكەندى سىيلاۋ كەرەك.
- ۇلكەنگە سالەم بەرۋ كەرەك.
- ءتارتىپتى بولۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ بالالار ادەپتىلىك تۋرالى تاقپاقتارىن ايتادى:
ارسەن:
اتام ماعان ءاماندا
ادەپتى جان بول دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
ەركەناز:
الدىن وراپ كىسىنىڭ
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ
ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
جاننۇر: سىيلاپ سالەم بەرەمىن
كورشىلەردى كورگەندە.
ىزەتتى دەپ بىلەمىن،
ۇيگە قوناق كەلگەندە
ادەپسىز دەپ سوكپەسىن
اناما ايتىپ وكپەسىن.
نۇراسىل: اتام ماعان ءاماندا
كىشىپەيىل بول دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا
ماقتانباۋدى ءجون كورەم
اقەركە: وزگەلەردەن ءوزىمدى
سانامايتىن جوعارى
ارتىق ايتىپ ءسوزىمدى
جەلپىنگەنىم جوق ءالى.
ايگەرىم: ادەپتىلىك دەگەنىڭ
ءارقاشاندا كەرەگىڭ
اسەمپازدىق دەگەنىڭ
اۋرە سارساڭ الەگىڭ.
كورىنىس: اجە رولىندە: الينا، قىز بالا رولىندە: ايگەرىم.
- ارمىسىڭ اجە؟
- بار بول بالام.
- ءۇي ءىشى بالا-شاعاڭىز امان با؟
- تاڭىرگە تاۋبە، بارلىعى قۋاتتى امان - ەسەن.
- لايىم جاقسى بولسىن
- وزىڭە دە اللانىڭ نۇرى جاۋسىن، بالام!
ساندىق ىشىنەن سۇراق الىنىپ، داۋىستاپ وقىلادى.
- بۇگىنگى تاربيە ساباعىمىزدان نە ۇيرەندىك؟
نە بىلدىك؟
ءبىزدىڭ اتالارىمىز ءوز ويىن تۇجىرىمداپ، وي قورىتىندىسىن ماقال - ماتەل ارقىلى جەتكىزگەن.
ال، ەندى بىزدە ساباعىمىزدىڭ قورىتىندىسىن ماقال - ماتەل ارقىلى جەتكىزەيىكشى.
ادەپتىلىك جايلى ماقال - ماتەلدەر.
اينەل: ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار،
ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار.
تولعاناي: ادەپتى بالا جول سىلتەيدى
ادەپسىز بالا قول سىلتەيدى.
ماديار: ادەپتىلىك بەلگىسى - ءيىلىپ سالەم بەرگەنى.
اسحات: كىشىپەيىل بولعاننان
كىشىرەيىپ كەتپەيسىڭ.
ەركەناز: ادەپتى بالا ارلى بالا
ادەپسىز بالا سورلى بالا.
«ادەپتى بالا قانداي بولۋ كەرەك؟»
انام ماعان: «ۇلكەندى سىيلا» دەگەن
سول ءسوز ماعان ىزگىلىك قۇيعان ەرەن.
ۇلكەندەردەن اۋىسقان كەمشىلىكتى
ۇلكەندەردىڭ وزىنە سىيعا بەرەم.
- ادەپ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- وسى ءسوز سىزدەرگە ۇناي ما؟ وسى ءسوزدى سەندەرگە سىيلايمىن، ەشقاشان جوعالتپاڭدار.
You Might Also Like
