ADHD ەمىندە جوعارى دوزاداعى ستيمۋلياتورلار پسيحوز جانە مانيا ءقاۋپىن بەس ەسەدەن استام ارتتىرادى
عالىمدار ADHD (نازار جەتىسپەۋشىلىگى گيپەراكتيۆتىلىگى بۇزىلىسى) ءۇشىن جوعارى دوزاداعى دارىلەردى، اسىرەسە امفەتامين ءتارىزدى ستيمۋلياتورلاردى قابىلداۋ پسيحوز نەمەسە مانيا دامۋىنىڭ بەس ەسەدەن كوپ جوعارى قاۋپىمەن بايلانىستى ەكەنىن انىقتادى.
ADHD — نازار اۋدارۋ، تىنىش وتىرۋ جانە يمپۋلستاردى رەتتەۋ قابىلەتىنە اسەر ەتەتىن نەيرو-دامۋ بۇزىلىسى. سيمپتومدارى كۇندەلىكتى ارەكەتتەردى، وقۋ ۇلگەرىمىن جانە الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستاردى بۇزادى. ادەتتە بالالاردا دياگنوز قويىلادى، ءبىراق الدىن الۋ نەمەسە ەمدەۋ بولماعاندىقتان، ەرەسەك جاسقا دەيىن جالعاسىپ، ءارتۇرلى تۇردە كورىنۋى مۇمكىن. ەمدەۋ تەراپيانى، اتا-انالاردى مىنەز-قۇلىقتى باسقارۋعا ۇيرەتۋدى جانە ستيمۋلياتورلىق جانە ستيمۋلياتورلىق ەمەس دارىلەردى قولدانۋدى قامتيدى.
سوڭعى ون جىلدا، اسىرەسە COVID-19 پاندەمياسى كەزىندە، ADHD ەمىندە ستيمۋلياتورلاردى قولدانۋ ءوستى. بۇرىنعى زەرتتەۋلەر امفەتاميندەردى قولدانۋ پسيحوز ءقاۋپىن ارتتىراتىنىن كورسەتتى. سوڭعى زەرتتەۋدە زەرتتەۋشىلەر ءارتۇرلى دوزالاردىڭ وسى قاۋىپكە قالاي اسەر ەتەتىنىن زەرتتەدى.
زەرتتەۋگە 2005 پەن 2019 جىلدار ارالىعىندا ماسساچۋسەتس جالپى بريگامنىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىق مەكەمەسى — ماكلين اۋرۋحاناسىندا پسيحوز نەمەسە مانيانىڭ العاشقى ەپيزودى ءۇشىن گوسپيتاليزاسيالانعان پاسيەنتتەر قاتىستى. بارلىعى 16 مەن 35 جاس ارالىعىنداعى، پسيحوز جانە مانيانىڭ تيپتىك باستالۋ جاسىنداعى ادامدار بولدى. وسى جاعدايلاردىڭ ىشىندە 1 374 ءبىرىنشى ەپيزودتىق پسيحوز جاعدايلارى تىركەلدى.
زەرتتەۋشىلەر دەنساۋلىق دەرەكتەرىنە نەگىزدەلە وتىرىپ، ستيمۋلياتورلاردى قولدانۋدى سوڭعى ايدا باسقا فاكتورلاردى، مىسالى، زاتتاردى قولدانۋدى ەسكەرە وتىرىپ سالىستىرمالى تالداۋ جۇرگىزدى. بۇل ولارعا ستيمۋلياتورلاردىڭ پاسيەنتتەردىڭ جاعدايىنا اسەرىن ءبولىپ قاراستىرۋعا كومەكتەستى.
American Journal of Psychiatry جۋرنالىندا جاريالانعان ناتيجەلەرگە سايكەس، سوڭعى ايدا رەسەپت بويىنشا امفەتاميندەردى قابىلداعان ادامدار ولاردى قولدانباعاندارعا قاراعاندا جاڭا پسيحوز نەمەسە مانيا باستالۋىن باستان كەشىرۋ ىقتيمالدىعى جوعارى بولدى. ەڭ جوعارى ءقاۋىپ 30 مگ نەمەسە ودان كوپ دەكستروامفەتامين (40 مگ اددەرولعا تەڭ) قابىلداعان ادامداردا بايقالدى.
رەسەپت بويىنشا امفەتامينگە ۇشىراعان قاتىسۋشىلاردىڭ اراسىندا پسيحوز ءقاۋپى 63% بولسا، جوعارى دوزاداعى امفەتاميندى قولدانۋ 81% تاۋەكەلمەن بايلانىستى بولدى. بۇل امفەتامين قابىلداعانداردىڭ اراسىندا پسيحوز نەمەسە مانيا جاعدايلارىنىڭ 81% جوعارى دوزانى قابىلداماسا بولدىرماۋعا بولار ەدى دەگەندى بىلدىرەدى.
"ستيمۋلياتورلىق دارىلەردىڭ جاپسىرمالارىندا جوعارعى دوزا شەگى جوق، جانە ءبىزدىڭ ناتيجەلەرىمىز دوزانىڭ پسيحوز قاۋپىنە فاكتور ەكەنىن جانە ستيمۋلياتورلاردى تاعايىنداۋ كەزىندە باستى نازاردا بولۋى كەرەك ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل سيرەك، ءبىراق اۋىر جاناما اسەر، سوندىقتان بۇل دارىلەر تاعايىندالعاندا پاسيەنتتەر مەن دارىگەرلەر ونى باقىلاۋى كەرەك"، — دەدى زەرتتەۋدىڭ جەتەكشى اۆتورى دوكتور لورەن موران باسپا ءسوز حابارلاماسىندا.
زەرتتەۋ ستيمۋلياتورلار پسيحوزدى تىكەلەي تۋدىراتىنىن دالەلدەمەيدى، ءبىراق زەرتتەۋشىلەر ولاردىڭ اراسىندا بيولوگيالىق بايلانىس بولۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى. بۇل، مۇمكىن، امفەتاميندەردىڭ ميداعى دوفامين دەڭگەيىن ارتتىراتىندىعىنان، جانە بۇل دوفاميندەگى وزگەرىستەر پسيحوز كەزىندە بولاتىن وزگەرىستەرگە ۇقساس.
ADHD، پسيحوز، مانيا، ستيمۋلياتورلىق دارىلەر، امفەتاميندەر، جوعارى دوزا، دوفامين، جاناما اسەرلەر، ەمدەۋ، زەرتتەۋ، پسيحيكالىق دەنساۋلىق، ADHD ەمدەۋ، مەديسينا، COVID-19 پاندەمياسى، دارى-دارمەك قولدانۋ
