اكە - اسقار تاۋ ەسسە
ەسسە
اكە - اسقار تاۋ
بۇل قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ومىردە ادام بالاسىنىڭ بۇكىل بولمىسىن، كەسكىن - كەلبەتىن عاجايىپ نۇرعا بولەيتىن، جۇرەك تورىنەن ماڭگى كەتپەيتىن ەكى اسىل جان بار. ونىڭ ءبىرى - اياۋلى انا بولسا، ەكىنشىسى - ارداقتى اكە.«اكە» وسى ءبىر ءۇش ارىپتەن، قۇرالعان 1 سوزدە قانشاما ماعىنا بار دەسەڭىزشى...... قازاق وتباسىندا اكەنىڭ ورنى ەرەكشە. دانا حالقىمىز « اكە - اسقار تاۋ، انا باۋىرىنداعى بۇلاق، بالا جاعاسىنداعى قۇراق» دەپ وتباسىنداعى اركىمنىڭ ورنىن ادەمى سيپاتتاعان. وتباسىنىڭ كۇن كورىسى، ناپاقاسى، ءتالىم - تاربيەسى اكە موينىنداعى ماڭىزدى مىندەت.
بۇرىنعى كەزدە قاس - قاباقپەن باسقارۋ، تاربيەلەۋ، ياعني اكە مىسى، سەسى، قاتۋلىعى - بالاسىن جەك كورگەننەن ەمەس، تۇزدەگى اكەنى قۇرمەتتەپ، تاربيەلى ۇرپاق بولىپ ءوسۋى ءۇشىن قولدانعان. ول ءۇشىن انالارىمىزدىڭ كومەگى قاجەت بولعان. ولار بالالارىنا « اكەڭ بىلەدى»، « اكەڭ شەشەدى»، « اكەڭمەن اقىلداس»، « اكەڭ رەنجيدى»، «اكەڭ رۇقسات بەرمەيدى» دەگەندى ءجيى ايتىپ، ءوزى دە كۇيەۋىنە پاتشاداي قۇرمەت كورسەتە بىلگەن.
ءدال قازىرگى تاڭدا ۇيدەگى ايەلىنە ءسوزىن وتكىزە المايتىن اكەنىڭ جىگەرسىزدىگىنەن بالالارى جاسقانشاق، قورقاق، قوعامعا پايداسى جوق بولىپ ءوسىپ كەلەدى. «جامان اكەدەن جاقسى كورشى ارتىق» دەگەن. اكە بەدەلىنەن ايىرىلىپ، ءجۇزى كەتكەن پىشاق سەكىلدى بولىپ بارادى. كەيبىر اكەلەرىمىز “اششى سۋسىندى” دوس ەتىپ، بوس ۋاقىتتارىن كارتا ويناۋمەن وتكىزەتىنى جاسىرىن ەمەس. وسىنداي تاربيە كورگەن ۇل - قىزدار اكەنىڭ سوڭىنان دۇعا ەتەتىن پەرزەنتتەر بولىپ شىعا ما؟ ارينە، جوق! كەرىسىنشە اكەسىنە بالاعات سوزدەر ايتىپ جاتادى، سوزىنە قۇلاق اسپايدى. وسىلاي وتباسىنىڭ شىرقى بۇزىلىپ، اجىراسۋعا دا اپارىپ سوعادى. ورتاداعى بەيكۇنا بالا نە بولماق؟ بارىنەن بۇرىن قينالاتىن دا بالا. بۇل ومىرگە ءوزىن كەرەكسىز، جالعىز قالعانداي سەزىمدە جۇرەدى. اكەسىمەن ءماز - مەيرام بولعان قاتارلاستارىن كورگەندە جان - جۇرەگىن مۇڭ باسادى. «اكەسىز بالا - سۋجۇرەك، جيىن تويعا بارادى، بوساعادا قالادى» دەپ، اكەسىز بالانىڭ جاسقانشاق بولاتىنىن دا مەڭزەيدى.
الايدا اكەنىڭ ءبارى جامان دەگەن ءسوز ەمەس. تالاي اقىندارىمىز جانە انشىلەرىمىز اكەگە ارناپ تۋىندىلارىن شىعارعان. بۇل دەگەنىمىز اكەلەردىڭ جاقسىلارى كوپ ەكەنىن كورسەتپەي مە؟
مىسالى، مۇحتار شاحانوۆتىڭ « اكە تۋرالى جىرىندا» اكەگە دەگەن ماحابباتتى، جەر ءجۇزىن قانشا ارالاسا دا اكەدەي جاندى تاپپايتىنىن اقىن اسەمدەپ جەتكىزە بىلگەن:
جاس ەدىم ومىرگە ەركىن بويلاماعان،
كۇنى ەرتەڭ نە بولارىن ويلاماعان.
شارىقتاپ كەتسەم - داعى قانات قاعىپ،
وزىڭدەي قامقور اكە قايدا ماعان.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، اكە - اسقار تاۋ، ءۇيدىڭ وتاعاسى، اسىراۋشىسى، قامقورشىسى. اكەنىڭ « قىزىم، ۇلىم» دەگەنى ۇلكەن باقىت. سەبەبى، قانشاما اكەسىز وسكەن جانعا اكەنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى ارمان....
اكە، انا - بۇل ءبىزدىڭ قۇنى ولشەنبەيتىن بايلىعىمىز. باردى باعالاپ، اكە - شەشەنىڭ اق باتاسىن الايىق. وسىدان اسقان مارتەبە جوق دەپ بىلەمىن. قورىتا كەلە، ۇسىنىس بىلدىرگىم كەلەدى. قازىرگى جاستاردىڭ بارلىعى عالامتور جەلىسىن پايدالانادى. اكەنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن كىشىگىرىم بەينەروليكتەر، كينو تۇسىرسە دەيمىن. اكەنىڭ جىلۋىن كورمەگەن جاندارعا ارنايى اكە مەكتەبىن اشۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
ورىنداعان: چيمبەرگەن گۇلناز
اكە - اسقار تاۋ
بۇل قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ومىردە ادام بالاسىنىڭ بۇكىل بولمىسىن، كەسكىن - كەلبەتىن عاجايىپ نۇرعا بولەيتىن، جۇرەك تورىنەن ماڭگى كەتپەيتىن ەكى اسىل جان بار. ونىڭ ءبىرى - اياۋلى انا بولسا، ەكىنشىسى - ارداقتى اكە.«اكە» وسى ءبىر ءۇش ارىپتەن، قۇرالعان 1 سوزدە قانشاما ماعىنا بار دەسەڭىزشى...... قازاق وتباسىندا اكەنىڭ ورنى ەرەكشە. دانا حالقىمىز « اكە - اسقار تاۋ، انا باۋىرىنداعى بۇلاق، بالا جاعاسىنداعى قۇراق» دەپ وتباسىنداعى اركىمنىڭ ورنىن ادەمى سيپاتتاعان. وتباسىنىڭ كۇن كورىسى، ناپاقاسى، ءتالىم - تاربيەسى اكە موينىنداعى ماڭىزدى مىندەت.
بۇرىنعى كەزدە قاس - قاباقپەن باسقارۋ، تاربيەلەۋ، ياعني اكە مىسى، سەسى، قاتۋلىعى - بالاسىن جەك كورگەننەن ەمەس، تۇزدەگى اكەنى قۇرمەتتەپ، تاربيەلى ۇرپاق بولىپ ءوسۋى ءۇشىن قولدانعان. ول ءۇشىن انالارىمىزدىڭ كومەگى قاجەت بولعان. ولار بالالارىنا « اكەڭ بىلەدى»، « اكەڭ شەشەدى»، « اكەڭمەن اقىلداس»، « اكەڭ رەنجيدى»، «اكەڭ رۇقسات بەرمەيدى» دەگەندى ءجيى ايتىپ، ءوزى دە كۇيەۋىنە پاتشاداي قۇرمەت كورسەتە بىلگەن.
ءدال قازىرگى تاڭدا ۇيدەگى ايەلىنە ءسوزىن وتكىزە المايتىن اكەنىڭ جىگەرسىزدىگىنەن بالالارى جاسقانشاق، قورقاق، قوعامعا پايداسى جوق بولىپ ءوسىپ كەلەدى. «جامان اكەدەن جاقسى كورشى ارتىق» دەگەن. اكە بەدەلىنەن ايىرىلىپ، ءجۇزى كەتكەن پىشاق سەكىلدى بولىپ بارادى. كەيبىر اكەلەرىمىز “اششى سۋسىندى” دوس ەتىپ، بوس ۋاقىتتارىن كارتا ويناۋمەن وتكىزەتىنى جاسىرىن ەمەس. وسىنداي تاربيە كورگەن ۇل - قىزدار اكەنىڭ سوڭىنان دۇعا ەتەتىن پەرزەنتتەر بولىپ شىعا ما؟ ارينە، جوق! كەرىسىنشە اكەسىنە بالاعات سوزدەر ايتىپ جاتادى، سوزىنە قۇلاق اسپايدى. وسىلاي وتباسىنىڭ شىرقى بۇزىلىپ، اجىراسۋعا دا اپارىپ سوعادى. ورتاداعى بەيكۇنا بالا نە بولماق؟ بارىنەن بۇرىن قينالاتىن دا بالا. بۇل ومىرگە ءوزىن كەرەكسىز، جالعىز قالعانداي سەزىمدە جۇرەدى. اكەسىمەن ءماز - مەيرام بولعان قاتارلاستارىن كورگەندە جان - جۇرەگىن مۇڭ باسادى. «اكەسىز بالا - سۋجۇرەك، جيىن تويعا بارادى، بوساعادا قالادى» دەپ، اكەسىز بالانىڭ جاسقانشاق بولاتىنىن دا مەڭزەيدى.
الايدا اكەنىڭ ءبارى جامان دەگەن ءسوز ەمەس. تالاي اقىندارىمىز جانە انشىلەرىمىز اكەگە ارناپ تۋىندىلارىن شىعارعان. بۇل دەگەنىمىز اكەلەردىڭ جاقسىلارى كوپ ەكەنىن كورسەتپەي مە؟
مىسالى، مۇحتار شاحانوۆتىڭ « اكە تۋرالى جىرىندا» اكەگە دەگەن ماحابباتتى، جەر ءجۇزىن قانشا ارالاسا دا اكەدەي جاندى تاپپايتىنىن اقىن اسەمدەپ جەتكىزە بىلگەن:
جاس ەدىم ومىرگە ەركىن بويلاماعان،
كۇنى ەرتەڭ نە بولارىن ويلاماعان.
شارىقتاپ كەتسەم - داعى قانات قاعىپ،
وزىڭدەي قامقور اكە قايدا ماعان.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، اكە - اسقار تاۋ، ءۇيدىڭ وتاعاسى، اسىراۋشىسى، قامقورشىسى. اكەنىڭ « قىزىم، ۇلىم» دەگەنى ۇلكەن باقىت. سەبەبى، قانشاما اكەسىز وسكەن جانعا اكەنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى ارمان....
اكە، انا - بۇل ءبىزدىڭ قۇنى ولشەنبەيتىن بايلىعىمىز. باردى باعالاپ، اكە - شەشەنىڭ اق باتاسىن الايىق. وسىدان اسقان مارتەبە جوق دەپ بىلەمىن. قورىتا كەلە، ۇسىنىس بىلدىرگىم كەلەدى. قازىرگى جاستاردىڭ بارلىعى عالامتور جەلىسىن پايدالانادى. اكەنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن كىشىگىرىم بەينەروليكتەر، كينو تۇسىرسە دەيمىن. اكەنىڭ جىلۋىن كورمەگەن جاندارعا ارنايى اكە مەكتەبىن اشۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
ورىنداعان: چيمبەرگەن گۇلناز
You Might Also Like
-
اكە - اسقار تاۋ. ءار ادامنىڭ ومىرىندە، ءار وتباسىدا اكەنىڭ ورنى تىم بولەك، تىم بيىك. سول شاڭىراقتىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن كوتەرىپ، بالالارىنا تەك “جاقسى بولسىن” دەپ ءتالىم - تاربيە بەرىپ، بارلىق جاقسىنى...
-
جاڭا جىل مەرەكەسىنە وراي بەزەندىرىلگەن زالعا مۋزىكا ىرعاعىمەن ءساندى كيىنگەن بالالار زالعا كىرەدى.
