اقان سەرى ءومىرى جانە شىعارماشىلىعى
قاراعاندى تەحنولوگيا جانە سەرۆيس كوللەدجىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
نارگەلوۆا باقىتنۇر ەرەنگايپنوۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اقان سەرى قورامسا ۇلى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اقان قورامسا ۇلىنىڭ ءومىر جولى مەن شىعارمالارىنا تولىق توقتالىپ، ولەڭدەرى مەن اندەرىنىڭ مازمۇنىن، يدەياسىن، شىعۋ تاريحى مەن تاقىرىبىنىڭ ەرەكشەلىگىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، ءتىل مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، تانىمدىق داعدىلارىن دامىتۋ جانە ويلاۋ قابىلەتىن، وي بەلسەندىلىگىن، اسەمدىلىك، سەزىمتالدىققا باۋلۋ.
تاربيەلىك: اتاقتى ادامدار ومىرىنەن ۇلگى الىپ، ەلىنىڭ سانالى ازاماتى بولۋىنا تاربيەلەۋ. ۇلتجاندىلىققا، ازاماتتىلىققا، ونەرگە باۋلۋ. قوعامدىق يدەيالىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس، ىزدەنۋ، تالداۋ.
ءپانارالىق، پانىشىلىك بايلانىس: مۋزىكا، قازاق ءتىلى، تاريح.
ساباقتىڭ كورنەكىلگى: سلايد، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وقۋلىق، تاراتپا ماتەريالدار.
ساباق بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى - 2 مين
II ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ - 8 مين
III جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ - 18 مين
IV جاڭا ساباقتى بەكىتۋ - 12 مين
V باعالاۋ - 3 مين
VI ۇيگە تاپسىرما بەرۋ - 2 مين
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەن
ساباق ماقساتى تۋرالى حابارلاۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ
1. وتكەن ساباقتا ءبىرجان - ايتىسكەر اقىن دەگەن تاقىرىپ بولدى. ەندەشە مىنانداي سۇراقتار قويامىن.
1. ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلىنىڭ ءومىرى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ (كوكشەتاۋدا اتاسى قوجاعۇل اۋىلىندا جوكەي كولىنىڭ ماڭىندا 1834 جىلى دۇنيەگە كەلگەن)
2. ءبىرجانعا اتاسى قوجاعۇلدىڭ تاربيەسى قالاي اسەر ەتتى؟ ءبىرجاننىڭ وسىنشاما اسەرشىل، سەزىمتال، زەرەك بولىپ وسۋىنە، بىرىنشىدەن، كوزى قاراقتى، كوكىرەگى وياۋ، سويلەر سوزگە شەشەن قوجاعۇل اتاسى ىقپالى بولعان)
3. «ءلايلىم شىراق» ءانىنىڭ تاريحى؟ (اعالارىنىڭ ءسوزدى ەستيتىن جەرگە كەلۋىن كۇتكەن ءانشى لايلىمگە قاراپ، تاباندا ءان شىعارعان)
4. «جانبوتا» ءانىنىڭ تاقىرىبى قانداي؟ (جانبوتا ءانى باسىندا مي جوق، وزىندە وي جوق، كۇلكىشىل، كەردەڭ نادان ازىنابايدىڭ پوشتابايدىڭ قىلىعىنا ارنالعان)
5. جاستارعا قانداي وسيەت ايتتى؟ (ءومىر ماعىناسىن جاستىق شاعىندا تۇسىنە ءبىل، جاقسىنىڭ جانىندا ءجۇر، سودان ۇيرەن، ۇلگىسىن ونەگە تۇت دەگەن)
6. ءبىرجان مەن سارا ايتىسىنىڭ كوتەرگەن تاقىرىبى نە؟ (الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى، ايەل تەڭسىزدىگىن كوتەرگەن ساياسي ءمانى بار تۋىندى)
7. «ءبىرجان - سارا» وپەراسىن جازعان كىم؟ (كومپوزيتور م. تولەبايەۆ)
8. سال مەن سەرىنىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟ (سال ءسوزى ەرەكشە ونەرپازدىقپەن بايلانىستى ۇعىم، سال ايرىقشا كيىمدەرىمەن، مىنەز - قۇلقىمەن ەرەكشەلەنگەن.
ال سەرى ەرسى قىلىق جاساماعان، سىپايى، يبالى بولعان )
III جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ.
بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز اقان سەرى قورامسا ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى. سلايد ( كوكشەتاۋ)
2. ساباقتىڭ نەگىزگى ءبولىمى
سىنىپ ەكى توپقا بولىنگەن، الدىن – الا تاپسىرما بەرىلگەن. ءار توپ ءوز تاقىرىپتارىن قورعايدى.
ءى توپ «اۋىلىم قونعان سىرىمبەت سالاسىنا» ( اقان ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا شولۋ )
( اقان اندەرى، ونىڭ شىعۋ تاريحى)
ءىى توپ «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» ( اقان بويىنداعى قاسيەتتەر، «قۇلاگەر» مازمۇنى ) «تۇسىندا سەرى بولسىن، پەرى بولسىن،
ۇنايدى ونەرىمەن اقان ماعان» ( اقان ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قالام تارتقان اقىن - جازۋشىلار )
ءى توپ
ءحىح عاسىردىڭ ءىى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ءانشى - اقىندارىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى - اقان سەرى قورامسا ۇلى.
اقان 1843 جىلى قازىرگى اقمولا وبلىسى، قوسكول دەگەن جەردە تۋعان. شىن اتى - اقجىگىت ەكەن، اتا - اناسى ەركەلەتىپ اقان دەپ اتاپ كەتكەن. اقان ءبىلىمدى، ورىس، تاتار، شاعاتاي تىلدەرىنە جۇيرىك. انشىلىك شەبەرلىگى جوعارى. ونىمەن قوسا جوعارى تالعام يەسى، جۇيرىك اتتى، قىران قۇستى، قۇماي تازىنى ۇستاپ، باپتاي بىلگەن ساياتكەر بولعان.
اقان سەرى – سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى، ۇلى تالانت يەسى. اقاننىڭ شىعارماشىلىق ونەرى - تازالىقتىڭ، اسەمدىكتىڭ كورىنىسى. ول جاي عانا اقىن ەمەس، ءانشى – اقىن، ءوزى شىعارعان ولەڭىن ءوزى انگە سالىپ، دومبىرادا ويناپ، ءوزى ورىنداعان.
اقاننىڭ «ماقپال»، «بالقاديشا»، «سىرىمبەت»، «قاراتورعاي»، «ماڭماڭگەر» ت. ب اندەرى قازاق اراسىندا كەڭ تارالعان.
«بالقاديشا» ءانىن تىڭدايدى.
ءىى توپ
اقان ەل ەسىندە اقىن، ءانشى، سازگەر رەتىندە عانا قالعان جوق، ول اتبەگىلىك، قۇسبەگىلىك، اڭشىلىق، ساياتشىلىق ونەرىمەن دە تانىمال بولعان.
اقاننىڭ اتىن الىسقا ەستىرتىپ، داڭقىن اۋەلەتكەن سايگۇلىگى – قۇلاگەر ەدى.
( وسى جەردە ونىڭ قۇلاگەردى شوكەتاي دەگەن كىسىدەن ساتىپ العانىن، ونى ەرەكشە باپتاپ، باعىپ كۇتكەنىن، س. ءجۇنىسوۆتىڭ رومانىنان ءۇزىندى كەلتىرىپ، ايتىپ كەتەدى )
اقان سەرىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قالام تارتقان اقىن - جازۋشىلار دا از ەمەس. مىسالى: ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ «اقان سەرى» رومانى، ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قۇلاگەر» پوەماسى، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى - اقتوقتى» پەساسى، فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ «اقان سەرى» ولەڭى، مۇراتبەك جولامانوۆتىڭ «قۇلاگەر تاعدىر» كارتيناسى، «قۇلاگەر» ءفيلمى
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1 توپ ءسوزجۇمباق شەشۋ
2 توپ كىم كوپ بىلەدى؟
1. اقان سەرىنىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارى؟
2. اقاننىڭ جاستىق شاعى وتكەن جەر؟
3. اقاننىڭ قۇماي تازىسىنىڭ اتى؟
4. اقاننىڭ قولى جەتپەگەن عاشىعى كىم؟
6. اقان سەرى نەشە جاسىندا قايتىس بولدى؟
7.. اقان ءۋالياحۋن مەدرەسەسىندە نەشە جىل وقيدى؟
9. قىزىلجار قالاسىنا نەشە جاسىندا كەلەدى؟
10. ءۇش – اق اي بىرگە وتاسقان جارى.
11. قۇلاگەردى كىمنەن ساتىپ الادى؟
12. قۇلاگەرگە قويىلعان وبا تاس قايدا ەكەنىن كورسەتىڭىزدەر
13. جاقسىعا بىتسە داۋلەت ب ا ق اينالار.
جامانعا بىتسە داۋلەت اۋەيلەنەر.
باسىنا ەر جىگىتتىڭ ءبىر ءىس تۇسسە،
اراسى قاس پەن دوستىڭ ابايلانار.
( ەرەكشەلەنىپ كورسەتىلگەن سوزدەر قانداي ۇعىمدى بىلدىرەتىنىن انىقتاڭىزدار)
4. ايتارىم بار
سەندەردىڭ ويلارىڭشا، قازىرگى تاڭدا ناعىز، سەرى جىگىتتەر قانداي بولۋ
كەرەك؟
5. باعالاۋ:
قورىتىندىلاۋ:
V. ۇيگە تاپسىرما: وزدەرىڭە ۇناعان اقان سەرى ولەڭىن جاتتاپ كەلىڭدەر.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
نارگەلوۆا باقىتنۇر ەرەنگايپنوۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اقان سەرى قورامسا ۇلى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اقان قورامسا ۇلىنىڭ ءومىر جولى مەن شىعارمالارىنا تولىق توقتالىپ، ولەڭدەرى مەن اندەرىنىڭ مازمۇنىن، يدەياسىن، شىعۋ تاريحى مەن تاقىرىبىنىڭ ەرەكشەلىگىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، ءتىل مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، تانىمدىق داعدىلارىن دامىتۋ جانە ويلاۋ قابىلەتىن، وي بەلسەندىلىگىن، اسەمدىلىك، سەزىمتالدىققا باۋلۋ.
تاربيەلىك: اتاقتى ادامدار ومىرىنەن ۇلگى الىپ، ەلىنىڭ سانالى ازاماتى بولۋىنا تاربيەلەۋ. ۇلتجاندىلىققا، ازاماتتىلىققا، ونەرگە باۋلۋ. قوعامدىق يدەيالىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس، ىزدەنۋ، تالداۋ.
ءپانارالىق، پانىشىلىك بايلانىس: مۋزىكا، قازاق ءتىلى، تاريح.
ساباقتىڭ كورنەكىلگى: سلايد، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وقۋلىق، تاراتپا ماتەريالدار.
ساباق بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى - 2 مين
II ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ - 8 مين
III جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ - 18 مين
IV جاڭا ساباقتى بەكىتۋ - 12 مين
V باعالاۋ - 3 مين
VI ۇيگە تاپسىرما بەرۋ - 2 مين
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەن
ساباق ماقساتى تۋرالى حابارلاۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ
1. وتكەن ساباقتا ءبىرجان - ايتىسكەر اقىن دەگەن تاقىرىپ بولدى. ەندەشە مىنانداي سۇراقتار قويامىن.
1. ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلىنىڭ ءومىرى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ (كوكشەتاۋدا اتاسى قوجاعۇل اۋىلىندا جوكەي كولىنىڭ ماڭىندا 1834 جىلى دۇنيەگە كەلگەن)
2. ءبىرجانعا اتاسى قوجاعۇلدىڭ تاربيەسى قالاي اسەر ەتتى؟ ءبىرجاننىڭ وسىنشاما اسەرشىل، سەزىمتال، زەرەك بولىپ وسۋىنە، بىرىنشىدەن، كوزى قاراقتى، كوكىرەگى وياۋ، سويلەر سوزگە شەشەن قوجاعۇل اتاسى ىقپالى بولعان)
3. «ءلايلىم شىراق» ءانىنىڭ تاريحى؟ (اعالارىنىڭ ءسوزدى ەستيتىن جەرگە كەلۋىن كۇتكەن ءانشى لايلىمگە قاراپ، تاباندا ءان شىعارعان)
4. «جانبوتا» ءانىنىڭ تاقىرىبى قانداي؟ (جانبوتا ءانى باسىندا مي جوق، وزىندە وي جوق، كۇلكىشىل، كەردەڭ نادان ازىنابايدىڭ پوشتابايدىڭ قىلىعىنا ارنالعان)
5. جاستارعا قانداي وسيەت ايتتى؟ (ءومىر ماعىناسىن جاستىق شاعىندا تۇسىنە ءبىل، جاقسىنىڭ جانىندا ءجۇر، سودان ۇيرەن، ۇلگىسىن ونەگە تۇت دەگەن)
6. ءبىرجان مەن سارا ايتىسىنىڭ كوتەرگەن تاقىرىبى نە؟ (الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى، ايەل تەڭسىزدىگىن كوتەرگەن ساياسي ءمانى بار تۋىندى)
7. «ءبىرجان - سارا» وپەراسىن جازعان كىم؟ (كومپوزيتور م. تولەبايەۆ)
8. سال مەن سەرىنىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟ (سال ءسوزى ەرەكشە ونەرپازدىقپەن بايلانىستى ۇعىم، سال ايرىقشا كيىمدەرىمەن، مىنەز - قۇلقىمەن ەرەكشەلەنگەن.
ال سەرى ەرسى قىلىق جاساماعان، سىپايى، يبالى بولعان )
III جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ.
بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز اقان سەرى قورامسا ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى. سلايد ( كوكشەتاۋ)
2. ساباقتىڭ نەگىزگى ءبولىمى
سىنىپ ەكى توپقا بولىنگەن، الدىن – الا تاپسىرما بەرىلگەن. ءار توپ ءوز تاقىرىپتارىن قورعايدى.
ءى توپ «اۋىلىم قونعان سىرىمبەت سالاسىنا» ( اقان ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا شولۋ )
( اقان اندەرى، ونىڭ شىعۋ تاريحى)
ءىى توپ «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» ( اقان بويىنداعى قاسيەتتەر، «قۇلاگەر» مازمۇنى ) «تۇسىندا سەرى بولسىن، پەرى بولسىن،
ۇنايدى ونەرىمەن اقان ماعان» ( اقان ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قالام تارتقان اقىن - جازۋشىلار )
ءى توپ
ءحىح عاسىردىڭ ءىى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ءانشى - اقىندارىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى - اقان سەرى قورامسا ۇلى.
اقان 1843 جىلى قازىرگى اقمولا وبلىسى، قوسكول دەگەن جەردە تۋعان. شىن اتى - اقجىگىت ەكەن، اتا - اناسى ەركەلەتىپ اقان دەپ اتاپ كەتكەن. اقان ءبىلىمدى، ورىس، تاتار، شاعاتاي تىلدەرىنە جۇيرىك. انشىلىك شەبەرلىگى جوعارى. ونىمەن قوسا جوعارى تالعام يەسى، جۇيرىك اتتى، قىران قۇستى، قۇماي تازىنى ۇستاپ، باپتاي بىلگەن ساياتكەر بولعان.
اقان سەرى – سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى، ۇلى تالانت يەسى. اقاننىڭ شىعارماشىلىق ونەرى - تازالىقتىڭ، اسەمدىكتىڭ كورىنىسى. ول جاي عانا اقىن ەمەس، ءانشى – اقىن، ءوزى شىعارعان ولەڭىن ءوزى انگە سالىپ، دومبىرادا ويناپ، ءوزى ورىنداعان.
اقاننىڭ «ماقپال»، «بالقاديشا»، «سىرىمبەت»، «قاراتورعاي»، «ماڭماڭگەر» ت. ب اندەرى قازاق اراسىندا كەڭ تارالعان.
«بالقاديشا» ءانىن تىڭدايدى.
ءىى توپ
اقان ەل ەسىندە اقىن، ءانشى، سازگەر رەتىندە عانا قالعان جوق، ول اتبەگىلىك، قۇسبەگىلىك، اڭشىلىق، ساياتشىلىق ونەرىمەن دە تانىمال بولعان.
اقاننىڭ اتىن الىسقا ەستىرتىپ، داڭقىن اۋەلەتكەن سايگۇلىگى – قۇلاگەر ەدى.
( وسى جەردە ونىڭ قۇلاگەردى شوكەتاي دەگەن كىسىدەن ساتىپ العانىن، ونى ەرەكشە باپتاپ، باعىپ كۇتكەنىن، س. ءجۇنىسوۆتىڭ رومانىنان ءۇزىندى كەلتىرىپ، ايتىپ كەتەدى )
اقان سەرىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قالام تارتقان اقىن - جازۋشىلار دا از ەمەس. مىسالى: ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ «اقان سەرى» رومانى، ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قۇلاگەر» پوەماسى، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى - اقتوقتى» پەساسى، فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ «اقان سەرى» ولەڭى، مۇراتبەك جولامانوۆتىڭ «قۇلاگەر تاعدىر» كارتيناسى، «قۇلاگەر» ءفيلمى
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1 توپ ءسوزجۇمباق شەشۋ
2 توپ كىم كوپ بىلەدى؟
1. اقان سەرىنىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارى؟
2. اقاننىڭ جاستىق شاعى وتكەن جەر؟
3. اقاننىڭ قۇماي تازىسىنىڭ اتى؟
4. اقاننىڭ قولى جەتپەگەن عاشىعى كىم؟
6. اقان سەرى نەشە جاسىندا قايتىس بولدى؟
7.. اقان ءۋالياحۋن مەدرەسەسىندە نەشە جىل وقيدى؟
9. قىزىلجار قالاسىنا نەشە جاسىندا كەلەدى؟
10. ءۇش – اق اي بىرگە وتاسقان جارى.
11. قۇلاگەردى كىمنەن ساتىپ الادى؟
12. قۇلاگەرگە قويىلعان وبا تاس قايدا ەكەنىن كورسەتىڭىزدەر
13. جاقسىعا بىتسە داۋلەت ب ا ق اينالار.
جامانعا بىتسە داۋلەت اۋەيلەنەر.
باسىنا ەر جىگىتتىڭ ءبىر ءىس تۇسسە،
اراسى قاس پەن دوستىڭ ابايلانار.
( ەرەكشەلەنىپ كورسەتىلگەن سوزدەر قانداي ۇعىمدى بىلدىرەتىنىن انىقتاڭىزدار)
4. ايتارىم بار
سەندەردىڭ ويلارىڭشا، قازىرگى تاڭدا ناعىز، سەرى جىگىتتەر قانداي بولۋ
كەرەك؟
5. باعالاۋ:
قورىتىندىلاۋ:
V. ۇيگە تاپسىرما: وزدەرىڭە ۇناعان اقان سەرى ولەڭىن جاتتاپ كەلىڭدەر.
You Might Also Like
-
ماڭعىستاۋ اۋدانى، شەتپە كەنتى،
