InfoHub Logo

الماتى وبلىسى قاپشاعاي قالاسى
اقوزەك اۋىلى
№10 ورتا مەكتەپ
ۋرازالييەۆا گۋلسارا
پەداگوگ-پسيحولوگ

«ارت-تەراپيا» باعىتىنداعى اۆتورلىق باعدارلاما

اۆتورلىق باعدارلاما مەكتەپتىڭ پەداگوگيكالىق كەڭەسىندە قارالىپ، باسپاعا ۇسىنىلدى.

حاتتاما №1

31. 08. 2023  جىل

قۇراستىرعان: ۋرازالييەۆا گۋلسارا - №10 ورتا مەكتەپ پەداگوگ-پسيحولوگى.

پىكىر جازعان: تۋلەگەنوۆا گۋلميرا – مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى

باعدارلاما مەكتەپ پسيحولوگتارىنا، كەز كەلگەن پەداگوگتارعا ارنالعان. ۇسىنىلىپ وتىرعان باعدارلاما وقۋشىلارمەن جەكە تۇزەتۋ – دامىتۋ جۇمىسى بارىسىندا قولدانىلادى.

ءالعىسوز

قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءار ءمۇعالىم، ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ەسكى ءبىرسارىندى ساباقتاردان گورى، جاڭا تالاپقا ساي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ساباقتارىندا كۇندەلىكتى پايدالانسا، ساباق تارتىمدى دا، ءماندى، قونىمدى، ءتيىمدى بولارى ءسوزسىز.

پسيحوتەراپيانىڭ ماڭىزدى سالالارىنىڭ ءبىرى قازىرگى تاڭدا ارت-تەراپيا بولىپ تابىلادى. ارت-تەراپيا دامۋ ۇستىندەگى پسيحوتەراپيا ادىستەرىنىڭ جاڭا ءتۇرى بولىپ تابىلادى.

پىكىر جازعان:

تۋلەگەنوۆا گۋلميرا – مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى

“ارت تەراپيا“ باعىتىنداعى اۆتورلىق  باعدارلامانىڭ ماقساتى: ءار بالانىڭ كوركەمدىك قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ، شىعارماشىلىق، قيال سەزىمىن دامىتۋ. «مەن» بەينەسىن قالىپتاستىرۋ، ارتتەراپيانى قولدانۋ ارقىلى بالانىڭ ءوزى بىلمەگەن، وزىنەن قۇپيادا ساقتاعان دارىندىلىقتارىن جارىققا شىعارىپ، ونى دامىتۋعا قاناعاتتانۋشىلىق سەزىمىن وياتۋ، ءوزىنىڭ ىشكى جان – دۇنيەسىن بىلۋگە، تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرۋ، سەنىمسىزدىكتى جويۋ.

“ارت تەراپيا “ باعىتىنداعى اۆتورلىق باعدارلامانىڭ وزەكتىلىگى:

7 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارتتەراپيالىق تاپسىرمالاردى ورىنداتا وتىرىپ، سانا-سەزىمى مەن ءوزىن-وزى قابىلداۋى جوعارى – جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.

مىندەتى: بالالارعا ءتۇرلى بۇيىمداردان قۋىرشاق جاساتۋ، سۋرەت سالدىرۋ، ەرمەكسازدان ءتۇرلى بەينە قۇراستىرۋ ارقىلى بالا بويىنداعى قابىلەتتەردى اشۋ. توپپەن بىرىگىپ جۇمىس جاساۋدى، ولارمەن ءوزارا ءتىل تابىسۋدى جانە قارىم-قاتىناستى دامىتۋ. ءوز بويىنداعى قاسيەتتەردى اشا وتىرىپ، تالداۋ جاساۋعا ۇيرەتۋ، ءوزىن-وزى كورسەتۋ، ءوزىن-وزى دامىتۋ، وزگەنىڭ پىكىرىن سىيلاپ، تۇسىنە بىلۋگە باۋلۋ.

كۇتىلەتىن ناتيجە: تۇلعا بويىنداعى قابىلەتىن اشىپ، شىعارماشىلىعىن شىڭدايدى. ومىرلىك ۇستانىمى قالىپتاسادى. وز-وزىنە تالداۋ جاساۋدى ۇيرەنەدى. «مەن» بەينەسى قالىپتاسادى. ءوزىن – ءوزى قابىلداۋى ارتادى. دەمەك تۇلعا بويىنداعى «مەن» قاعيداسىن دامىتۋدا ارتتەراپيالىق ادىستەمەلەردى (تەحنيكالاردى) قولدانۋ ماڭىزدى.

پسيحولوگيالىق قىزمەت جۇيەسىندە تيىمدىلىگى: وقۋشىلاردىڭ قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جيناقتالعان ادىستەمەلەر جۇيەسى قۇرىلادى.

پراكتيكادا ماڭىزدىلىعى: ءار ادىستەمەنى جۇرگىزۋدىڭ ادىس-تاسىلدەر ءارقيلى. ولاي بولسا، وقۋشىلار پسيحولوگيالىق كومەكتى بارىنشا الىپ، وزدەرىندەگى قيىندىقتاردى جەڭۋگە تىرىسادى، «مەن» بەينەسىن قالىپتاستىرادى.

تاجىريبەنى وتكىزۋ ادىستەرى: ەرمەكسازدى تەراپيا، اۋەن تەراپيا، بي تەراپيا، ەرتەگى تەراپيا، قۋىرشاق تەراپيا، سۋرەت تەراپيا.

نىسانى: 7 سىنىپ وقۋشىلارى تاڭداپ الىندى. باعدارلاما نەگىزىندە زەتتەۋدەگى وقۋشى 3 تاڭدالدى.

مازمۇنى

ەلىمىزدىڭ ەكوناميكالىق-الەۋمەتتىك ۇمتىلىستاعى نەگىزگى كۇش – ادامي كاپيتال، ونىڭ ەركى، جىگەرى، تاباندىلىعى، ءبىلىمى، قابىلەتى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا، ەگەمەن ەلىمىزدىڭ اقىل – وي، شىعارماشىلىق پوتەنسيالىن ءوسىرۋ بۇگىنگى كۇننىڭ نەگىزگى ماقساتى بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا وقۋشىلاردىڭ تۇلعالىق «مەنىن» قالىپتاستىرۋدا، ارتتەراپيادا اۆتورلىق باعدارلامانىڭ بەرەرى مول.

باعدارلاما اپتاسىنا 1 ساعاتتان 34 ساعاتقا جوسپارلانعان. 7 تاراۋدان تۇرادى. باعدارلامانىڭ ۇزاقتىعى - 45 مينۋت. زەتتەۋدەگى وقۋشى سانى 3.   مۇندا وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلەتىن ءتۇرلى ادىستەمەلەر الىنعان.

تاراۋ انىقتاماسى

I  تاراۋ. دياگنوستيكالاۋ – 3 ساعات. وقۋشىنىڭ ىشكى كۇيىن، ورتامەن قارىم-قاتىناسىن، جەكە مىنەز-قۇلقىن زەرتتەۋ.

II  تاراۋ. يزو تەراپيا، ەرمەكسازدى تەراپيا – 5 ساعات. ارتتەراپيالىق ماتەريالداردى پايدالالا وتىرىپ، وقۋشى بويىنداعى ۇرەي مەن قورقىنىشتى جەڭۋگە، قول ەپتىلىكتەرىن دامىتۋ.

III تاراۋ. اۋەن تەراپيا، بي تەراپيا  –  3 ساعات. فيزيكالىق احۋالى رەتتەلىپ، جاڭا كۇش پايدا بولادى. وزىندىك باعا بەرۋىن، ىشكى سەزىمىن قالىپتاستىرادى. تۇلعانىڭ وزىندىك «مەن» قاسيەتىن تۇسىنۋگە، ءوزىن-وزى يگەرە الۋ قابىلەتىن اشادى. دەنە مەن سانا-سەزىمى تەڭ كۇش رەتىندە قاراستىرىلادى. بالانىڭ بويىنداعى تابيعات بەرگەن جەكە تۇلعالىق جاعىمدى قاسيەتتەرى كەڭىنەن اشىلىپ، دامي تۇسۋىنە تەرەڭ اسەر ەتەدى. ولاردىڭ ءارتۇرلى سەزىمدەرى مەن قايرات-جىگەرىن، شىعارماشىلىعىن، تارتىبىمەن ۇجىمشىلدىعىن ارتتىرادى.

IV تاراۋ. ەرتەگى تەراپيا  –  3 ساعات. ەرتەگىلەر بالالارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى. ەرتەگىلەر بىرنەشە عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ كەلەدى. ەرتەگىلەردە بالالىق دۇنيەتانىم ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەر قالىپتاسادى. ەرتەگىلەردە مەيىرىمدىلىك پەن زۇلىمدىقتىڭ، ولاردىڭ اراسىنداعى قاراما-قايشىلىقتاردىڭ، قورقىنىش پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ بولاتىنى تۋرالى ايتىلادى. ەرتەگىلەر ىڭعايلى جاعدايدا بالاعا ءوز قيىندىقتارىن سەزىنۋگە جانە ولارمەن ارەكەتتى ءتاسىل ارقىلى كۇرەسۋ مۇكىندىكتەرىن بەرەدى. ەرتەگىنى پايدالانا وتىرىپ، اتا- انا مەن بالا، ۇلكەندەر مەن كىشىلەر اراسىنداعى سىيلاستىقتى، باۋىرمالدىق پەن قايىرىمدىلىقتى دارىپتەۋگە بولادى.

V  تاراۋ. قۋىرشاق تەراپيا – 17 ساعات. بالا بويىنداعى كەزدەسەتىن ىشكى ۋايىمدى قۋىرشاق ويىندارى ارقىلى سىرتقا شىعارۋ، پسيحيكالىق ساۋلىعىن نىعايتۋ، بالانىڭ الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، وزىندىك سانا-سەزىمىن دامىتۋ جانە ۇجىمدىق جۇمىس بارىسىندا بالانىڭ كەز كەلگەن ماسەلەلەردى كەلىسىمدى تۇردە شەشۋ جولدارىن قاراستىرۋ.

Vءى تاراۋ. دياگنوستيكالاۋ – 2 ساعات.

Vءىى تاراۋ. ارت تەرپايا-1 ساعات. رەفلەكسيالىق ءبولىم

پسيحولوگتىڭ ۇستاناتىن پوزيسياسى

. ۇيىمداستىرۋشى

. اقپاراتتاندىرۋشى

. كەڭەسشى

تاقىرىپتىق جوسپارى

№	تاقىرىپتارى	جۇرگىزىلەتىن ارتتەراپيالىق تەحنيكالار	ساعات سانى	ايى
I  تاراۋ.  دياگنوستيكا –3ساعات
1	سوسيومەتريا	ادىستەمە	1	قىركۇيەك
2	ءوزىن-وزى باعالاۋ	ساۋالناما	1	قىركۇيەك
3	جاڭبىر استىنداعى ادام	جوبالاۋ ادىستەمەسى	1	قىركۇيەك

 

II تاراۋ. يزو تەراپيا – 5 ساعات
4	«ءوزىڭنىڭ بەينەڭ»	سۋرەت تەراپيا	1	قازان
5	«ءمۇسىن الەمى»		1	قازان
6	« سۋرەت ارقىلى تىلەك»		1	قاراشا
7	قۋانىش شەڭبەرى		1	قاراشا
8	مەنىڭ نازىكتىلىگىم		1	قاراشا

 

III تاراۋ.  اۋەن تەراپيا، بي تەراپيا  –  3 ساعات
9	«اۋەندەگى سىرلى بوياۋلار»	اۋەن تەراپيا، سۋرەت تەراپيا	1	قاراشا
10	«بەينەلەۋ»	بي تەراپيا	1	جەلتوقسان
11	«مەنىڭ جان -دۇنيەمنىڭ ءبيى»	بي تەراپيا	1	جەلتوقسان

 

IV تاراۋ.  ەرتەگى تەراپيا  – 3ساعات
12	«وتباسىلىق وقيعالار»	ەرتەگى تەراپيا	1	جەلتوقسان
13	«ەرتەگى ەلىندە»	ەرتەگى تەراپيا، قۋىرشاق تەراپيا	2	جەلتوقسان

 

V تاراۋ.  قۋىرشاق تەراپيا – 17 ساعات
14	«سيقىرلى ءپىل»	قۋىرشاق تەراپيا	1	قاڭتار
15	وتباسىلىق سوسيومەتريا	ادىستەمە	1	قاڭتار
16	«مەنىڭ كىشكەنتاي كەزىمدەگى بەينەم»	قۋىرشاق تەراپيا	1	قاڭتار
17	«قازىرگى زاماڭعى بۋراتينا»	قۋىرشاق تەراپيا	1	قاڭتار
18	«فولگا قۋىرشاعى»	قۋىرشاق تەراپيا	1	اقپان
19	«شوپتەن جاسالىنعان قۋىرشاق»	قۋىرشاق تەراپيا	1	اقپان
20	«قۋىرشاق ارالى»	قۋىرشاق تەراپيا	1	اقپان
21	«الەمدەگى قۋىرشاقتار»	قۋىرشاق تەراپيا	1	اقپان
22	«ماريونەتا»	قۋىرشاق تەراپيا	1	ناۋرىز
23	«بالاقاي»	قۋىرشاق تەراپيا	1	ناۋرىز
24	«جانۇياداعى قۋىرشاق»	قۋىرشاق تەراپيا	1	ناۋرىز
25	«ادامدار جانە قۋىرشاقتار»	قۋىرشاق تەراپيا	1	ناۋرىز
26	«قاعاز –مايلىق قۋىرشاقتار»	قۋىرشاق تەراپيا	1	ءساۋىر
27	«ەرتەدە ماعان ۇقسامايتىن ءبىر قىز (ۇل) ءومىر ءسۇرىپتى»	قۋىرشاق تەراپيا	1	ءساۋىر
28	«تۇمار - قۋىرشاق »	قۋىرشاق تەراپيا	1	ءساۋىر
VI تاراۋ. دياگنوستيكالاۋ  – 2 ساعات
29	سوسيومەتريا	ادىستەمە	1	ءساۋىر
30	ءوزىن ءوزى باعالاۋ	ادىستەمە	1	مامىر
31	جاڭبىر استىنداعى ادام	جوبالاۋ ادىستەمەسى	1	مامىر
VIءى تاراۋ.  ارت تەراپيا  – 1 ساعات . رەفلەكسيالىق ءبولىم
32	«مەنىڭ بەينەم»	ارتتەراپيا	1	مامىر

ساباق  №1

سوسيومەتريا ءادىسى بويىنشا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قارىم-قاتىناس زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ساراپتاماسى

ماقساتى: سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اراسىندا ليدەر جانە شەتتەپ قالعان وقۋشىنى، شاعىن توپتاردى انىقتاۋ.
زەرتتەۋ بارىسى:

وقۋشىلارعا مىناداي ساۋالناما ۇلەستىرىلەدى:
1. كىممەن ءبىر پارتادا وتىرعىڭ كەلەدى؟
2. كىممەن بىرگە جورىققا شىققىڭ كەلەدى؟
3. كىمدى تۋعان كۇنىڭە شاقىرعىڭ كەلەدى؟

تاڭداۋ ماتريساسى

№كىم تاڭدايدى كىمدى تاڭدايدى
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1
2
3
4
قانشا رەت تاڭدالدى:
ءوزارا (ءبىرىن-بىرى)
قانشا ادام تاڭدادى                       
«تاڭداۋ ماتريساسىنداعى» ماعلۇماتتاردى وڭدەپ بولعان سوڭ، «سوسيوگرامما» جاسالادى.

ءى. دوڭگەلەككە (ورتالىققا) ەڭ كوپ تاڭدالىنعان وقۋشىلار تۇسەدى؛ ( 2 ەسە كوپ تاڭدالعاندار)
ءىى دوڭگەلەككە-ورتاشا تاڭدالعاندار
ءىىى دوڭگەلەككە-ەلەۋسىز(مەنسىنبەيتىن) بالالار-ورتاشا ساننان تومەن
ءىۇ دوڭگەلەككە-وقشاۋ قالعان، شەتتەلگەن بالالار بىردە-بىر رەت تاڭدالىنباعان.

سوسيوگراممانى تولتىرعاندا، وڭ جاعىندا-ۇلدار ( )، سول جاعىندا – قىزدار (
بەلگىلەيدى.

ناتيجەسىندە: ساراپتاما ناتيجەسى بويىنشا وقشاۋلانعان (ەلەۋسىز نەمەسە شەتتەپ قالعان )  وقۋشىلارمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.

ساباق №2

ءى. گ. ن. كازانسيەۆانىڭ «ءوزىن-وزى باعالاۋ» تەستى.

نۇسقاۋ:  «سىزگە بىرنەشە تۇجىرىمدامالار وقىلادى. ءسىز سول تۇجىرىمدامانىڭ رەتتىك سانىن جازىپ، جانىنا بەرىلگەن ءۇش جاۋاپتىڭ بىرەۋىن جازاسىز. جاۋاپتار «ءيا» نەمەسە «+»، «جوق»- «-»، «بىلمەيمىن»-«؟». تەز، ويلانباي جاۋاپ بەرىڭىز».

ساۋالناما تەكستى:

1. ءوز ىسىمدە مەن ءارقاشان تابىسقا سەنەمىن.
2. مەن ۇزاق ۋاقىت كوڭىلسىز كۇيدەمىن.
3. بالالاردىڭ كوبى مەننەن اقىل-كەڭەس سۇرايدى.
4. وزىمە دەگەن سەنىم مەندە مۇلدە جوق.
5. باسقا بالالار سياقتى مەندە تاپقىر، قابىلەتتىمىن.
6. كەيدە مەن ءوزىمدى ەشكىمگە كەرەك ەمەسپىن دەپ سەزىنەمىن.
7. مەن ءار ءىستى جاقسى ىستەيمىن.
8. بولاشاقتا (مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن) مەن ەشتەڭەگە قول جەتكىزە المايتىن سياقتىمىن.
9. ءار ىستە مەن ءوزىمدى الدامىن دەپ ەسەپتەيمىن.
10. كەلەشەكتە وكىنەيتىندەي ىستەردى مەن كوپ جاسايمىن.
11. مەن جاقسى تانيتىن بىرەۋلەردىڭ تابىسى، مەنىڭ جەڭىلۋىم دەپ ويلايمىن.
12. مەنىڭشە، اينالامداعى ادامدار ماعان ايىپتاۋمەن قارايدى.
13. مەنى مۇمكىن بولاتىن ساتسىزدىك مازالامايدى.
14. مەنىڭشە، ماعان تاپسىرىلعان ءىستى ءساتتى ورىنداۋ ءۇشىن ءارتۇرلى كەدەرگىلەر بوگەت جاسايدى.
15. بولعان ىسكە مەن وكىنبەيمىن.
16. مەنىڭ اينالامداعىلار مەنەن گورى سۇيكىمدى.
17. مەنىڭ ويىمشا، مەنىڭ كومەگىم باسقالارعا ءجيى قاجەت سياقتى.
18. مەنىڭشە، مەن باسقالاردان گورى ناشار وقيمىن.
19. ساتسىزدىكتەن گورى مەندە تابىستار كوپ.
20. ومىردە مەن الدەنەدەن ءارقاشاندا قورقامىن.

ناتيجەنى وندەۋ.

1. تاق ساندارداعى سۇراقتاردىڭ «ءيا» جاۋاپتار سانى؛
2. جۇپ ساندارداعى سۇراقتاردىڭ «ءيا» جاۋاپتار سانى؛
3. ءبىرىنشى ناتيجەدەن ەكىنشى ناتيجەنى الىڭىز. ەڭ سوڭعى ناتيجە – 10-نان +10-عا دەيىن بولۋى مۇمكىن.

ناتيجەسىندە:

– 10-نان -4-كە دەيىن— ءوزىن-وزى باعالاۋى تومەن.

–3-نان +3-عا دەيىن— ءوزىن-وزى باعالاۋى ورتا.

+4-نان +10-عا دەيىن— ءوزىن-وزى باعالاۋى جوعارى.

ساباق №3

«جاڭبىردىڭ استىنداعى ادام»

گرافيكالىق ادىستەر كوبىنەسە دەربەس جانە كومەكشى رەتىندە قاراستىرىلادى. مامانداردا ولار نەگىزىنەن وتە ناشار سەنىمسىز رەتىندە باعالانادى. الايدا، ولار ادامعا ششىندىقتى جوبالاۋ جانە ءوز بەتىنشە ەلەمەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. دەمەك، سۋرەت بەلگىلى دارەجەدە ادامنىڭ جەكە تۇلعاسىن، ونىڭ كوڭىل-كۇيىن، سەزىمدەرىن، ۋايىمدارىن، قارىم-قاتىناسىن كورسەتەدى.

پراكتيكتەر سۋرەت تەستتەردى ءجيى قولدانادى. سۋرەتتىڭ ناتيجەسى بالا ءوزىنىڭ كۇيزەلىستەرىن اۋىزشا ايتىپ جەتكىزە المايتىندىعىنان ونىڭ ىشكى دۇنيەسىنىڭ كورىنىسىن بىلدىرەدى. ءارينا، زەرتتەۋشى ءۇشىن ونىڭ سۋرەتتەردى قانداي بەينەدە قولدانعانى جانە ولاردىڭ كومەگىمەن قانداي مالىمەت الىنعاندىعى ءارقاشان تۇسىنىكتى.

پسيحودياگنوستيكانىڭ ماقساتى جوبالىق گرافيكالىق ادىستەرىنىڭ ونىڭ ناتيجەسىنىڭ پسيحوتۇزەتۋ ۇردىسىندە قولداندى، سول سياقتى كوبىنەسە ولار بالا ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن كورسەتۋگە جانە ءوزىن تۇسىنۋگە ىقپال ەتەدى.

«جاڭبىر استىنداعى ادام» ادىستەمەسى سيرەك كەزدەسەتىن، ءبىراق قىزىقتى جانە مالىمەتتى ادىستەمە بولىپ تابىلادى. ول ادامنىڭ ەگو كۇشىنىڭ دياگنوستيكاسىنا، ونىڭ جاعىمسىز جاعدايلارعا قارسى تۇرۋ قابىلەتىنە باعىتتالعان. سونىمەن، قاتار قورعانىس مەحانيمزدەرىنىڭ قاسيەتتەرى مەن جەكە تۇلعا رەزەرۆتەرىن اشۋعا كومەكتەسەدى.

نۇسقاۋ

نۇسقاۋ كلاسسيكالىق قاراپايىم تۇردە بەرىلەدى. زەرتتەۋشىگە قاعازدىڭ ا4تىك باعىتتالعان اق پاراعىنا ادامنىڭ سۋرەتىن سالۋ ۇسىنىلادى، ال بۇدان كەيىن سونداي باسقا پاراققا بولەك –جاڭبىر استىنداعى ادامنىڭ سۋرەتىن سالۋدى تاپسىرادى.

ەكى سۋرەتتى سالىستىرۋ ادامنىڭ سترەسستىك، قولايسىز (جاعىمسىز) جاعدايدا ول قيىندىق كەزىندە نە سەزىنەتىندىگىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

تەستىلەۋ كەزىندە سالىنعان سۋرەتتى باقىلاۋ ماڭىزدى جانە زەرتتەۋشىنىڭ بارلىق ايتقاندارىنا نازار اۋدارۋ كەرەك. كوبىرەك سەنىمدى مالىمەت الۋ ءۇشىن زەرتتەلىنۋشىگە قوسىمشا سۇحبات جۇرگىزۋ كەرەك.

ينتەرپرەتاسيادا ۇسىنىستارعا سۇيەنە وتىرىپ، لوگيكالىق كوزقاراسپەن بارلىق ارنايى بولشەكتەردى تالداۋعا كوشۋگە بولادى. سۋرەتتەردى ينتەرپرەتاسيا-لاۋ كەزىندە كەلەسى مالىمەتتەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك.

«جاڭبىر استىنداعى ادام» سۋرەتىن «ادام» سۋرەتىن سالىستىرعاندا كوپتەگەن ايىرماشىلىقتاردى ايقىنداۋعا بولادى.

ەكسپوزيسيا قالاي وزگەرگەنىن قاراۋ ماڭىزدى. سونىمەن قاتار ادام كۇتىپ تۇرعانداي بەينەلەنسە، وندا بۇل ءومىردىڭ قيىن جاعدايلارىنان كەتۋ تەندەنسياسىمەن بايلانىستى، قيىندىقتان قاشۋمەن دە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. (مىس: ەگەر ادامنىڭ بەينەسى قۇس ۇشاتىن بيىكتىكتەن باقىلانعانداي بەينەلەنسە).

جاڭبىر استىنداعى ادام كەسكىنى پاراقتىڭ جوعارعى جاعىنا جىلجۋ جاعدايىندا زەرتتەلۋشىنىڭ ارەكەتتەن قاشۋ بەيىمدىلىگى، سونىمەن قاتار قورعانىس مەحانيزمدەرىنىڭ بار ەكەندىگى ايتىلادى.

كەسكىنىڭ وزگەرۋى (ترانسفورماسيا)

كەسكىننىڭ كولەمىنىڭ ۇلعايۋىن كەيدە جاسوسپىرىمدەردە كەزدەسەدى. ولار كوبىرەك كۇشتى جانە وزدەرىنە سەنىمدى بولعاندىعىن بىلدىرەدى.

كەسكىننىڭ كىشىرەيۋى- زەرتتەلۋشى ءوزىن قورعاۋ مەن جاقتاۋشىلىقتى قاجەت وتكەندى تانىتادى، ءوزىنىڭ ومىرىندەگى جاۋاپكەرشىلىكتى باسقا ادامدارعا كەشىرۋدى كوزدەيدى. كىشكەنتاي كەسكىندەۋلەردى سالاتىن بالا ادەتتە ءوزىنىڭ ءوزىمىن كورسەتۋگە ۇيالادى جانە ادامدارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناسى كەزىندە كەيبىر كەدەرگىلەر مەن كوپشىلىك تەندەنسيالارىنا يە بولادى . ولار سترەسس ناتيجەسىندە دەپرەسسيالىق جاعدايعا دۋشار بولاتىندىعىن سەزدىرەدى.

ەگەر دە جاڭبىر استىنداعى ادام سۋرەتىندە كەسكىندەردى بەينەلەۋ كەزىندە دەنەنىڭ قانداي دا ءبىر بولىگى (اياق، قول ، قۇلاق، كوز) سالىنسا، وندا بۇل قورعانىس مەحانيزمدەرىنىڭ وزگەلىكشەلىكتەرىن جانە ەكو رەاكسياسىنىڭ كورىنۋ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەدى.

كيىمنىڭ بولماۋى مىنەز-قۇلتىڭ انىقتالعان تاپتاۋرىندارىن ەسكەرمەۋىنە سەزىنۋدىڭ البىرتتىعىنا بايلانىستى.

جاڭبىر بەلگىلەرى (اتريبۋتتارى)

جاڭبىر-ادامداردا بولاتىن كەدەرگىلەر، جاعىمسىز اسەرلەر. بەينەلەۋدىڭ سيپاتى ادامنىڭ قيىن جاعدايلاردى قالاي قابىلدايتىندىلىعىمەن بايلانىستى:  سيرەك تامشىلار-ۋاقىتشا، جەڭۋگە بولاتىن جاعدايلار،  بويالعان تامشى نەمەسە سىزىقتار –قيىن، ۇزدىكسىز جاعدايلار. جاڭبىردىڭ قايدان «كەلەتىنىن» (ادامنىڭ وڭ نەمەسە سول جاعىنان)جانە بولىك كوپ جاعدايدا ارەكەتكە دۋشار بولاتىنىن انىقتاۋ كەرەك. ينتەرپرەتاسيا ادام كەسكىنى نەمەسە وڭ جانە سول جاعىنىڭ جازىلعان مانىمەن قاتىسىپ جۇرگىزىلەدى.  قارا بۇلت – جاعىمسىز جاعدايلاردى كۇتۋ بەلگىسى بولىپ تابىلادى. بۇلتتار، قارا بۇلتتاردىڭ سانىنا ولاردىڭ مولشەرىنىڭ قالىندىعىنا، ورنالاسۋىنا نازار اۋدارۋ ماڭىزدى. دەپرەسسيۆتىك جاعدايدا بارلىق اسپاندى الاتىن اۋىر قارا بۇلت بەينەلەنەدى.  شالشىق سۋ، باتپاق، بالشىق بۇل -ۇرەيلى جاعدايدىڭ سالدارىن، «جاڭبىردان»كەيىن قالاتىن قايعىرۋلاردى بەينەلەدى. شالشىقتىڭ بەينەلەۋ ەرەكشەلىگىنە نازار اۋدارۋ قاجەت (فورما، تەرەڭدىگى، شاشىراندى). ادام كەسكىنىنە شالشىق قالاي ورنالاسقانىن ەسكەرۋ ماڭىزدى. ( كەسكەننىڭ ارتقى جاعىنان نەمەسە الدىڭعى جاعىنا ورنالاسقان با، ادامداردى بارلىق جاعىنان قورشاعان نەمەسە ونىڭ ءوزى شالشىقتا تۇر ما؟ سوعان ءمان بەرۋ كەرەك.

قوسىمشا بەلشەكتەر

بارلىق قوسىمشا بولشەكتەر (ءۇي، اعاش، ورىندىق، ماشينا) نەمەسە ادام قولىنا ۇستايتىن زاتتار (سومكە، گۇل، كىتاپ) قوسىمشا سىرتقى تىرەككە دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ كورىنىس رەتىندە قاراستىرىلادى.

بولشەكتەردى كوبىرەك تولىقتاي ءتۇسىندىرۋ ( ءمانىن اشۋ) كورسەتىلگەن بەينەنىڭ سيمۆولدىق ءمانىن قۇرايدى. مىس:  نايزاعاي دامۋىنداعى جاڭا سيكلدىڭ باستاۋىن جانە ادامنىڭ ومىرىندەگى قايعىلى وزگەرىستەردى بەينەلەۋى مۇمكىن. نايزاعايدان كەيىن ءجيى پايدا بولاتىن، كۇننىڭ شىعۋىن الدىن-الا بىلدىرەتىن كەمپىرقوس تولىعىمەن ورىندالماعان ارمانداردى بىلدىرەدى.

قولشاتىردىڭ - سىرتى جاعىمسىز نوسەرلەردەن پسيحيكالاق قورعانۋدىڭ سيمۆوليكالىق بەينەسىن تۇسىندىرەدى. بەينەلەردى ءتۇسىندىرۋ كوزقاراسى بويىنشا قولشاتىر بەينەسىندە انا مەن اكەسىنە بايلانىستى بەلگى رەتىندە قاراستىرىلادى. قولشاتىردىڭ كۇمبەزى انانىڭ باستاۋى، ال ۇستايتىن جەرى اكە باستاۋى. قولشاتىر جاۋىن-شاشىننان قورعاۋى دا، قورعاماۋى مۇمكىن. ادامداردىڭ كەسكىنىنە قاتىستى قولشاتىردىڭ كولەمى مەن ورنالاسۋى پسيحولوگيالىق قورعانىس مەحانيزمى ارەكەتىنىڭ قارقىندىلىعىن كورسەتەدى.

بولشەكتەردىڭ بۇرمالانۋى مەن وتكىزىلۋى.

قاتىستى بولشەكتەردىڭ بولماۋى شيەلەنىستى جاعدايلارعا جانە پسيحيكالىق قورعانىس مەحانيزمدەرىن ىعىستىرۋدىڭ سالدارى بولۋىن كورسەتۋى مۇمكىن.

مىس: سۋرەتتە قولشاتىردىڭ قاتىسپاۋى قيىن جاعدايدا اتا-اناسى جاعىنان كومەكتىڭ بولماۋى جاعدايىن كورسەتۋى مۇمكىن.

سۋرەتتەردەگى تۇستەر

سۋرەتتى قاراپايىم قالاممەن ورىنداۋعا بولادى. كوپ ادامدار ءتۇرلى-تۇستى قالامنىڭ قولدانۋىن قالايدى. ەگەر زەرتتەۋشىدە ءتۇرلى-تۇستى قالامداردىڭ بارلىعى جاعدايدا، تۇستەرگە قاراپ شەشىم شىعارۋدىڭ قاجەتى جوق.

تۇستەر بەلگىلى ءبىر سەزىمدەردى، كوڭىل-كۇيدى جانە ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسىن ءبىلدىرۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار ءار ءتۇرلى رەاكسيالاردىڭ جانە شيەلەنىسۋ جاعدايىن دا بەينەلەۋى مۇمكىن.

جاقسى بەيىمدەلگەن ەموسيالىق قالىپتى بالا ادەتكە 2دەن-5كە دەيىنگى تۇستەردى قولدانادى. 7-8 تۇستەر جوعارى لابلدىلىكتى كورسەتەدى. ءبىر ءتۇستىڭ قولدانىلۋى ەموسيالىق وزگەرۋدى قورقىنىشتىڭ بولۋىن مالىمدەيدى.

ساباق №4

ءوزىڭنىڭ بەينەڭ

ماقساتى: ءوز بەينەسىن انىقتاۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: قاتتى اق قاعاز (ا4)، ەرمەكساز.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى:  45 مينۋت

نۇسقاۋ: ءاربىر قاتىسۋشى «مەن كىممىن؟»  دەگەن سۇراققا 20 ءسوز جازۋى كەرەك. وسى جازىلعان ءسوزدىڭ العاشقى 5 ءسوزىن وقيدى

ينتەرپرەتاسيا جاساۋ:

1. الەۋمەتتىك. تۇلعالىق جانە     3. وتباسىلىق. قوعامدىق ورتاعا بايلانىستى.

2. جەكە وزىنە قاتىستى.                4. رۋحاني-تاريحي قاتىناس.                     

ءوز بەينەڭىزدى ەرمەكسازبەن اق قاعازعا جاپسىرىپ، ورىنداۋىڭىز ءتيىس. ورىنداپ بولعان جۇمىسىڭىزعا تاقىرىپ قويىپ، باسقا قاتىسۋشىنىڭ جۇمىسىنا دا تاقىرىپ قويىڭىز. تاقىرىپتار قويىلىپ بولعان سوڭ، ءوزىڭىزدىڭ جۇمىسىڭىزدى جيناپ الىڭىز. جۇمىستاردىڭ ىشىنەن وزىڭىزگە جاقىن دەگەن 2-3 تاقىرىپتى تاڭداپ الۋىڭىز كەرەك.

رەفلەكسيا: ءوز جۇمىسىن تانىستىرادى.

- وسى جۇمىستان كەيىن قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟

ساباق №5

ءمۇسىن الەمى

ماقساتى: بارلىق ارتتەراپيالىق جاتتىعۋلار سياقتى شىعارماشىلىقتى ىنتالاندىرۋ. سونىمەن قاتار قۇندىلىق باعدارىن، بىرلەسكەن ءوزارا قارىم-قاتىناس جانە توپ مۇشەلەرىنىڭ باسەكەلەستىگىن دامىتادى.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

قاجەتتى قۇرالدار: ەرمەكساز.

توپتىڭ ءار مۇشەسىنە ەرمەكساز بەرىلەدى. جاتتىعۋ بارىسىندا جەڭىل اۋەن قويىلادى. سەن الەم جاسايتىن بەس ادامنىڭ بىرەۋىسىڭ. ەرمەكساز – سەنىڭ قالاۋىڭنىڭ بارلىعىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن شيكىزات. كوزدەرىڭىزدى جۇمىپ، ەرمەكسازبەن جۇمىس جاسا جانە ساۋساقتارىڭا ءوز سەزىمدەرىڭدى جانە ويلارىڭدى كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەر. ءمۇسىندى جاساپ بولعاننان كەيىن، ونى قالعان قاتىسۋشىلارمەن بىرگە ۇستەل ۇستىنە ورنالاستىر. ءوز توبىڭمەن بىرلەسە وتىرىپ، كوزدەرىڭدى اشىپ، سايكەس بولشەكتەردەن تۇتاس الەم قۇراستىرۋ بويىنشا جۇمىس جاسا. ەگەر دە جاتتىعۋ بارىسىندا توپتىڭ باسقا مۇشەلەرىنە قاتىستى سەزىمدەر پايدا بولسا، ونى ايتۋعا نەمەسە ولاردى ەرمەكسازبەن كورسەتۋگە بولادى. سوڭىندا باسقاتوپتارمەن ءوز سەزىمدەرىڭمەن ءبولىس.

رەفلەكسيا: ساباقتى تالداۋ.

ساباق №6

ەرمەكساز جانە تىلەك

ماقساتى: قول ەپتىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت

قاجەتتى قۇرالدار: ەرمەكساز.

بارىسى: ءوز تىلەگىمىزدى ەرىكتى فورمادا مۇسىندەيمىز، ونىمەن «سويلەسەمىز»، وعان قالاعان نارسەنى جانە ىشتە قالىپ قويعان نارسەلەردى ايتامىز. ونى قالاعان زاتىمىزعا ترانسفورماسيالايمىز.

— كوزدى جۇمىپ مۇسىندىك بەينە جاسايمىز.

— ەرمەكسازدان فيگۋرا جاسايمىز جانە بويايمىز.

— قول، اياق، تاباندارىمىزدىڭ، ءتۇرلى زاتتاردىڭ ءىزىن قالدىرامىز.

— قىش بويتۇمار مەن تۇمارلار جاسايمىز.

— بەرىلگەن ۋاقىت اياسىندا بەلگىلى تاقىرىپتا توپتىق كومپازيسيا جاسايمىز.

رەفلەكسيا وتكىزۋ.

«مەنىڭ مۇمكىندىكتەرىم» جاتتىعۋى

قاتىسۋشىلار جەكە – جەكە بەرىلگەن اق پاراقتارعا تومەندەگى سوزدەرگە جاۋاپ جازادى:

— ىستەگىم كەلەدى

— ىستەي الامىن

— ىستەۋىم كەرەك

تالداۋ جاساۋ.

ساباق №7

قۋانىش شەڭبەرى

ماقساتى: تىنىشتاندىرۋ، ءوزىن-وزى قابىلداۋ قابىلەتىن دامىتۋ.

مىندەتتەرى:

— پسيحوەموسيالىق كىسىمدى ءتۇسىرۋ؛
— سەزىم قابىلەتىن جوعارىلاتۋ؛
— تانىمدىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: گۋاش، اكۆارەل، پاستەل، ءتۇرلى-تۇستى قارىنداش، ستاكان، قىلقالام، اق پاراق ا3، مايلىق-قاعاز، رەلاكساسيالىق اۋەن.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى:   45 مينۋت.

جۇمىس بارىسى:

ءسىز ومىردە، تابيعاتتا شەڭبەرگە ۇقساس نە كوردىڭىز؟ شەڭبەردى قالاي ەلەستەتەسىز؟ اق پاراقتىڭ ورتاسىنا بالالارعا قانداي دا ءبىر دوڭگەلەك نارسە سالۋ ۇسىنىلادى (بەلگىلى ءبىر بەينە نەمەسە ويۋ). ءوز جۇمىسىڭىزعا ات قويىپ، جانە ونى اڭگىمەلەڭىز؟

ناتيجەسىنە قاراي تالداۋ جۇرگىزىلەدى.

— جۇمىس بارىسىندا نە سەزىندىڭىز؟
— سىزدەر جۇمىس ناتيجەلى بولۋ ءۇشىن نە ىستەر ەدىڭىزدەر؟
— ناتيجەسىندە نە شىقتى؟
— جاساعان بەينە نەگە ۇقسايدى؟
— تۇستەردى الۋ ءۇشىن ءسىز قانداي كۇش سالدىڭىز؟
— ناتيجەسى سىزدەرگە ۇناي ما؟
— قاي جەرىن وزگەرتكىڭىز كەلەدى؟

توپپەن جۇمىس:

ۆاتمان قاعازدىڭ ۇلكەندىگىندەي شەڭبەر الىنادى. «قۋانىش» تاقىرىبىنا ءار بالا ءوز تۇسىنا سۋرەت سالادى. ءوز تۇسىنا سالعان سۋرەتى تۋرالى اڭگىمەلەيدى. ءبارىن سالعان سۋرەت قانداي سەزىمگە بولەيدى؟

رەفلەكسيا: ساباقتى تالداۋ.

ساباق №8

مەنىڭ نازىكتىلىگىم

ماقساتى: ورتاعا جاعىمدى قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: بارحات قاعازى (ماقپال قاعازى)، ماقتا.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

نۇسقاۋ: بەرىلگەن زاتتاردان بولاشاعىن ەلەستەتە وتىرىپ، سۋرەت سالۋى قاجەت.

رەفلەكسيا:

— قانداي اسەر الدىڭىز؟

— نە الدىڭىز؟

«ادەمى قوراپشا» جاتتىعۋى

ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىق دەڭگەيىن جانە سەنىم دەڭگەيىن  انىقتاۋ.

شارتى: مەنىڭ قولىمداعى قوراپشادا مەنىڭ ومىرىمدە ەرەكشە ءرول اتقاراتىن، مەنىڭ ءومىرىم ءۇشىن وتە ماڭىزدى، مەنىڭ ءومىرىم ءۇشىن ەڭ قاجەت ءبىر زات بار، سىزدەر ونى كورگىلەرىڭ كەلەدى مە؟ (وقۋشىلار ءوز قالاۋلارى بويىنشا ورتاعا كەلىپ قاراۋلارىنا بولادى).

تالداۋ:

- قالاي ويلايسىزدار، مەن سىزدەردى سەندىرە الدىم با؟

ساباق №9

اۋەندەگى سىرلى بوياۋلار

ماقساتى: ءوزىن-وزى قابىلداۋ، ءوز ويىن  قالىپتاستىرۋ. تۇلعاارالىق ءوزارا ءتۇسىنىسۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: اق پاراق (ا4)، اۋەندەر.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت

بارىسى: بارلىق قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىنشا وتىرادى. اۋەن قويىلادى، قاتىسۋشىلار اۋەندى تىڭداي وتىرىپ، پايدا بولعان سەزىمدەرىن پاراق بەتىنە تۇسىرەدى.

رەفلەكسيا:

— جاتتىعۋدى ورىنداۋ بارىسىندا ءسىزدىڭ سەزىمىڭىز؟

— توپتا ءوزىڭىزدى قالاي سەزىندىڭىز؟

«سيقىرلى قورجىن» ويىن-جاتتىعۋى

نۇسقاۋ: قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىمەن وتىرادى. سيقىرلى قورجىنعا ادامنىڭ بويىندا كەزدەسەتىن جاعىمدى قاسيەتتەر سالىنعان. پسيحولوگ ورتاعا شىعىپ، ويىننىڭ ەرەجەسىن تۇسىندىرەدى. ويىن ەرەجەسى بويىنشا قاتىسۋشىلار قورجىننان ءوز قاسيەتىن ناقتى تابۋ ءۇشىن «سيقىرشى، سيقىرشى مەن قاندايمىن؟» دەپ ايتىپ، قورجىننان پاراقتى الادى.

ناتيجەنى تالداۋ:

— قورجىننان سوزدەردى العاندا قانداي سەزىمدە بولدىڭىزدار؟

ساباق №10

بەينەلەۋ

ماقساتى: ءوزىن-وزى قابىلداۋ، شىعارماشىلىق قوزعالىستار جانە تۇلعاارالىق ءوزارا ءتۇسىنسۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: ءجاي اۋەزدى اۋەن.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

نۇسقاۋ: الدىن الا دايىندالعان اق پلاكاتكا ادامنىڭ تابانىنىڭ سۋرەتتەرى سالىنادى، ەكى ءتۇرلى تۇسپەن. ورتاعا ەكى قاتىسۋشى شىعىپ، مۋزىكاعا ىلەسە وتىرىپ، ءوز تابان ىزدەرىنەن شىقپاي بيلەۋى كەرەك.

- قانداي سەزىمدە بولدىڭىزدار؟

- مۋزىكا مەن بي ءبىزدىڭ سەزىمىمىزگە اسەر ەتە الادى ما؟

توپتىڭ بارلىق مۇشەلەرى جۇپقا بولىنەدى. قاتىسۋشىنىڭ ءبىرى جۇرگىزۋشى، ەكىنشىسى – ەرۋشى. ءبىر-بىرىڭنىڭ كوزدەرىڭە قاراپ تۇرىڭدار. ەگەر ءسىز كوشباسشى بولساڭىز، قولىڭمەن، اياعىڭمەن، داۋىسىڭمەن، كەۋدەڭمەن مانەرلى، ايقىن ادەمى ءجاي قيمىلدار باستاڭىز. قوزعالىس كەزىندە  ءوزىڭنىڭ دەنەڭدى، سەزىمىڭدى سەزىن. ەرۋشى اينالا بەينە رەتىندە ءوزىڭنىڭ سەرىكتەسىنىڭ جاتتىعۋلارىن بەينەلەيدى. مىسالى، ەگەر سەرىكتەسى وڭ قولىن سوزسا، ەرۋشى سول قولىن سوزادى. باسقا نارسە ويلاماۋعا تىرىسىڭىز. ءسىزدى ءوز دەنەڭىز «باسقارسىن». ەكى مينۋتتان سوڭ رولدەر اۋىسادى.

رەفلەكسيا:

-    سەرىكتەستىڭ قانداي قوزعالىسىنا ءمان بەردىڭىز؟
-    سەرىكتەسىڭنىڭ  قيمىلىن قايتالاپ، بەينەلەگەندە ءوزىڭدى قالاي سەزىندىڭ؟

ساباق№11

مەنىڭ جان-دۇنەمنىڭ ءبيى

بي تەراپيا – بۇل بيلەۋ ونەرى جانە پسيحوتەراپيا سينتەزى. ول ەجەلدەن بەرى تانىمال بي كۇشىنە كورسەتىلگەن بي وقىتۋىنىڭ جەتىستىكتەرى جانە ءارتۇرلى پسيحوتەراپيالىق مەكتەپتەردىڭ تاجىريبەسىندە نەگىزدەلگەن. شىعارماشىلىق ءبيدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقاننىڭ ءبىرى جانە ەڭ ءبىرىنشىسى بولىپ حح عاسىردا تانىمال ءبيشى ايسەدورا دۋنكان بولدى. داستۇردە ادامنىڭ رۋحاني ءومىرى تىكەلەي دەنەمەن، قوزعالىسپەن جانە ەموسيامەن بىرىككەن جۇمىسىن بي-قوزعالمالى تەراپياسى دەپ اتاعان. بي ءوزىن جەتىلدىرۋدە جانە سەزىمىن بىلدىرۋدە كۇشتى قۇرال بولىپ تابىلادى.

ماقساتى: ىشكى سەزىمدى اشۋ. دەنەلىك جانە ەموسيالىق  كۇيلەرىن  تۇزەتۋ، بۇلشىق ەت قىسىمىن  ءتۇسىرۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: كوڭىلدىاۋەندەر، ورامالدار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى:  45 مينۋت

«مەنىڭ جان - دۇنيەمنىڭ ءبيى» بي تەراپيالىق جاتتىعۋ

قاتىسۋشىلار كىلەمشەنىڭ ۇستىنە جينالادى. كوزدەرى بايلانعان كۇيىندە  مۋزىكاعا قوسىلىپ بەيلەۋلەرى ءتيىس. بي كەزىندە ەكى ادام بولىپ بيلەۋگە نەمەسە ەكىنشى ادامنىڭ يىعىنا قولىن قويىپ بيلەۋگە بولادى.

«مەن كىم بولدىم» جاتتىعۋى

شارتى: قاتىسۋشىلار ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن ايتۋى كەرەك.

رەفلەكسيا:

- قانداي اسەر الدىڭىز؟

ساباق №12

وتباسىلىق وقيعا

ماقساتى: ۇلكەندى ۇلگى، كىشىنى ماقتان ەتۋگە، وتباسىنىڭ بىرلىگىن ساقتاپ، ۇلگىلى وتباسى بولۋعا تاربيەلەۋ. كەز كەلگەن جاعدايلاردى بىرگە شەشۋگە داعدىلاندىرۋ.

مىندەتتەرى:

— ءبىر-بىرىن باعالاۋ؛
— قارىم-قاتىناستارىن جاقسارتۋ؛
— وتباسى ءومىرىن ۇعىندىرۋ؛
— وتباسىلىق كيكىلجىڭدى جويۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: قۋىرشاقتار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

نۇسقاۋ: وتباسى مۇشەلەرىنەن تۇراتىن قۋىرشاقتار تاراتىلادى. وسى قۋىرشاقتاردان وتباسى مۇشەلەرىن بەلگىلەپ، شاعىن عانا وتباسىلىق كورىنىس كورسەتەدى. الدىن  الا وتباسىلىق جاعداي باياندالۋى ءتيىس. قالعان ويىنشى توپ وتباسى جاعدايلارىن تالدايدى.

رەفلەكسيا:

— كىمنىڭ ءرولى اۋىر بولدى؟
— ەڭ جاقسى رولدە ويناعان كىم؟
— ەڭ جامان رولدە كىم؟

ساباق №13، 14

ەرتەگىلەر ەلىندە

ماقساتى: قاتىسۋشىنىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرۋ، كوممۋنيكاسياسىن قالىپتاستىرۋ، بالا بويىنداعى كەزدەسەتىن ىشكى ۋايىمدى قۋىرشاق ويىندارى ارقىلى سىرتقا شىعارۋ، تۇلعانىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، ىشكى ەموسياسىن ەركىن اشۋعا كومەك بەرۋ، دەنساۋلىعىن قالىپقا كەلتىرۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: قاعاز، فلوماستەر، اكۆارەل، گۋاش، ماتانىڭ قيقىمدارى، قايشى، ءجىپ، ينە، جەلىم.

وتكىزىلۋۋاقىتى: 45 ساعات.

بارىسى.     

دايىندىق كەزەڭى:     

«قۋىرشاقتاردى دايىنداۋ»

قاتىسۋشىلاردى ورىندارعا ورنالاستىرۋ. ۇستەل ۇستىندە قاعازدار، قارىنداشتار، سۋرەت سالۋ ءۇشىن قاجەتتى بوياۋلار ۇسىنىلادى. سول قاعازعا ساۋساققا كيىلەتىن قۋىرشاقتاردىڭ  سۋرەتتەرىن سالادى.

تالداۋ:

— سالعان سۋرەتتەرىمىز قانداي؟

كوممۋنيكاسيالىق بەلسەندىرۋ

قاتىسۋشىلار بىر-بىرىنە جاعىمدى كوڭىل-كۇيلەر سىيلاپ، تىلەك، نيەتتەرىن بىلدىرەدى. جۇمىس ۇستىندە قانداي جاعدايلار بولادى جانە نە كۇتەتىندەرىن ايتادى.

جەكە جۇمىس

جۇمىس بارىسىندا قاتىسۋشىلارعا ءتۇرلى-تۇستى بوياۋلار مەن ماتا قيقىمدارى ۇسىنىلادى. ماتانىڭ سەگىز  ءتۇرىن تاڭداپ الۋلارى قاجەت. اركىم ءوز ويىنشا  قيقىمداردان سول قولدىڭ ساۋساقتارىنا كەلەتىندەي ەتىپ ءتۇرلى ء-تۇستى قۋىرشاقتىڭ  دەنەسىن شيىرشىق ۇلگىسىندە  دايىنداپ، لايىقتى ەتىپ، ماتا قيقىمدارىنان باس ۇلگىسىن جاسايدى. قۋىرشاقتار ادەمى بولۋ ءۇشىن بەتتەرىن  بەزەندىرەدى. كوڭىلدى بولۋ ءۇشىن  كيىندىرىپ، اتىن قويىپ، قۋىرشاقتار جايلى كىشىگىرىم مالىمەت دايىنداۋلارىڭ كەرەك.

قۋىرشاقتى ويناتۋ ءادىسى:

قۋىرشاقتار تۋرالى تاريحي اڭگىمەلەر جانە وتباسىلىق تاريحي ەرتەگىلەر ويلاپ تابۋ ءۇشىن ۋاقىت بەرىلەدى. كەيىپكەرلەرگە ات قويۋ كەرەك. قۋىرشاقتار ويلاعان رولدەرىن ويناپ شىعۋى كەرەك.

تالداۋ:

— كەيىپكەردىڭ مىنەزدەرىنە سيپاتتاما بەرىڭدەر؟

قۋىرشاقتاردىڭ العان اسەرلەرىن ءبولىسۋى 

ساۋساقتاعى  ءتۇرلى ء-تۇستى قۋىرشاقتار ءبىر –بىرلەرىنە قاراپ كۇلىمسىرەپ، سۇراقتار قويىپ، بۇگىنگى جۇمىستارى تۋرالى اڭگىمەلەسەدى.

«ەرتەگى ەلىندەگى قۋىرشاقتار»

ماقساتى: قاتىسۋشىنىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرۋ، پسيحيكالىق دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ، بالا بويىنداعى كەزدەسەتىن ىشكى ۋايىمدى قۋىرشاق ويىندارى ارقىلى سىرتقا شىعارۋ، تۇلعانىڭ شىعارماشىلىعىن دامىتۋ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، ىشكى ەموسياسىن ەركىن اشۋعا كومەك بەرۋ.

كورنەكىلىكتەر: ساۋساققا كيۋگە ازىرلەنگەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرى ۇلگىسىندە جاسالعان قۋىرشاقتار، كوڭىلدى اۋەندەر.   

وتكىزىلۋۋاقىتى: 45 ساعات.

ۇيىمداستىۋ كەزەڭى: قاتىسۋشىلار ەرتەگى كەيىپكەرلەرىن تاڭدايدى. تاڭداعان كەيىپكەرلەرى بويىنشا وينايدى.

«شالقان» ەرتەگىسى

باياعى ءبىر زاماندا شال مەن كەمپىر بولىپتى. ولاردىڭ باقشاسى بار ەكەن.                                                 

بىردە شال شالقان وتىرعىزادى. شالقان ۇپ-ۇلكەن بوپ وسەدى. ءبىر كۇنى شال شالقاندى جەردەن سۋىرىپ الماقشى بولادى. ولاي تارتقىلايدى، بۇلاي تارتقىلايدى، تارتىپ شىعارا المايدى. (ساۋساقتاعى كۋىرشاقتاردى كەيىپكەر ىس-ارەكەتىنە قاراي قيمىلداتادى)

اتاي اجەيدى شاقىرادى.

اتاي: اجەسى، اجەسى، كومەكتەسىپ جىبەر.

ولاي تارتقىلايدى، بۇلاي تارتقىلايدى، تارتىپ شىعارا المايدى. (ساۋساقتاعى كۋىرشاقتاردى كەيىپكەر ىس-ارەكەتىنە قاراي قيمىلداتادى)   

اجەي نەمەرەسىن شاقىرادى.

اجەي: قىزىم، قىزىم كومەكتەسىپ جىبەر.

ولاي تارتقىلايدى، بۇلاي تارتقىلايدى، تارتىپ شىعارا المايدى. /نەمەرەسى كۇشىگىن شاقىرادى. (ساۋساقتاعى كۋىرشاقتاردى كەيىپكەر ىس-ارەكەتىنە قاراي قيمىلداتادى)

نەمەرەسى: كۇشىگىم، كۇشىگىم كومەكتەسىپ جىبەر.

كۇشىك مىسىقتى شاقىرادى.

كۇشىك: مىسىق، مىسىق كومەكتەسىپ جىبەر.

مىسىق تىشقاندى شاقىرادى.

مىسىق: تىشقان، تىشقان كومەكتەسىپ جىبەر.

ولاي تارتقىلايدى، بىلاي تارتقىلايدى، شالقاندى شىعارىپ الادى. (ساۋساقتاعى كۋىرشاقتاردى كەيىپكەر ىس-ارەكەتىنە قاراي قيمىلداتادى). 

«باۋىرساق» ەرتەگىسى

ەرتەدە ءبىر شال مەن كەمپىر بولىپتى. كەمپىر ءبىر كۇنى قايماققا نان يلەپ، ونى مايعا قۋىرىپ باۋىرساق ءپىسىرىپتى. ونى تەرەزەنىڭ الدىنا سۋىتىپ قويىپتى.

باۋىرساق سۋىپ تۇرىپ تۇرىپ، ءبىر كەزدە دومالاي جونەلەدى. دومالاپ كەلىپ تەرەزە الدىنداعى ورىندىققا، ورىندىقتان ەدەنگە، ەدەننەن دالىزگە، دالىزدەن اۋلاعا، اۋلادان سىرتقا، ودان ءارى، ودان ءارى دومالاي بەرەدى، دومالاي بەرەدى.

ءبىر كەزدە وعان قويان جولىعىپ:

– باۋىرساق، باۋىرساق! مەن سەنى جەيمىن! – دەيدى.

- قويان، سەن مەنى جەمە. مەن ساعان ولەڭ ايتىپ بەرەمىن: «مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق! قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام. ۇستاتپاي كەتتىم اتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە. ۇستاتپايمىن قويان ساعان دا!».

سودان باۋىرساق قارا جولمەن دومالاپ كەتە بارادى. وعان قاسقىر كەزدەسىپ، ونىڭ دا جەگىسى كەلەدى.

باۋىرساق ءوزىنىڭ ءانىن قاسقىرعا ايتىپ بەرىپ، ودان ءارى دومالاي بەرەدى.

ءبىر كەزدە ايۋ جولىعادى:

- باۋىرساق، باۋىرساق! مەن سەنى جەيمىن! – دەيدى ول.

- سەندەي مايتابانعا مەنى جەۋ قايدا؟ ۇستاتپاي كەتتىم اتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە، قويان مەنەن قاسقىرعا ۇستاتپاعام ەندەشە.

-  ال سەندەيگە ۇستاتپايمىن مۇلدە دە!

ءسويتىپ دومالاي جونەلەدى. ايۋ تەك كوزىمەن شىعارىپ سالادى.

باۋىرساق دومالاعاننان دومالاپ كەلە جاتسا وعان تۇلكى جولىعادى:

- باۋىرساق، باۋىرساق، قايدان دومالاپ باراسىڭ؟ - دەيدى ول.

- جولمەن دومالاپ بارامىن.

- باۋىرساق، باۋىرساق، ماعان ولەڭ ايتىپ بەرشى!. . .

- سودان باۋىرساق: «مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق! قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام. ۇستاتپاي كەتتىم اتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە. ۇستاتپاي كەتتىم قويان مەنەن قاسقىرعا. ۇستاتپاي كەتتىم ايۋعا، ۇستاتپايمىن ساعان مۇلدە دە!» دەپ ولەڭىن ايتىپ بەرەدى.

تۇلكى وعان:

- ءانىڭ وتە جاقسى ەكەن. ءبىراق ءجوندى ەستي الماي تۇرعانىم. باۋىرساق، سەن مەنىڭ تۇمسىعىما شىق تا، ءانىڭدى تاعى ءبىر رەت قاتتىراق ايتشى، - دەيدى.

باۋىرساق تۇلكىنىڭ تۇمسىعىنا دومالاپ شىعىپ الىپ بار داۋسىمەن ءانىن ايتادى. سول كەزدە تۇلكى ۇستاپ الادى.

- تۇلكى، سەن مەنى جەپ قايتەسىڭ! – دەيدى باۋىرساق. ءجۇر ودان دا بىزدىكىنە، اتام مەن اجەمە بارايىق. ولار سەنى تويعىزادى.

تۇلكى كەلىسەدى. جولشىباي وزدەرىمەن بىرگە قويان، قاسقىر مەن ايۋدى ەرتىپ الادى. ولار كەلسە اجەسى كوپ قاۋسىرما ءپىسىرىپ قويىپتى. قويانعا ورامجاپىراق سالعان، قاسقىر مەن تۇلكىگە ەت سالعان، ايۋعا تاڭقۋراي سالعان قاۋسىرما تيەدى. ال باۋىرساق تەرەزەنىڭ الدىندا ءوزىنىڭ ءانىن ايتىپ وتىرادى.

جوعارىدا اتالعان جۇمىستاردى ورىنداتۋ كەزىڭدە ەرتەگىلەردى پايدالانا وتىرىپ،   ومىرگە دەگەن ءۇمىتىن  قالىپتاستىرۋ، دەنساۋلىعىن نىعايتۋ.   بالا بويىنداعى مەيىرىمدىلىكتى  مولايتۋ. ۇلكەندەر مەن كىشىلەر اراسىنداعى سىيلاستىقتى، باۋىرمالدىق پەن قايىرىمدىلىقتى دارىپتەۋ.

ساباق №15

سيقىرلى ءپىل

ماقساتى: قارىم-قاتىناستى دامىتۋ، جاعىمدى كوڭىل-كۇي سىيلاۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: قولعا كيۋگە دايىندالعان قۋىرشاقتار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

بارىسى: سىزدەر مىنا تاراتىلعان قۋىرشاقتاردىڭ ىشىنەن وزىڭىزگە ۇناعان قۋىرشاقتى تاڭداڭىز؟. قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىنشا ورنالاسادى جانە ءوز ەسىمدەرىن ەرتەگى كەيىپكەرلەر ارقىلى اڭگىمەلەيدى.

«مەنىڭ مۇمكىندىكتەرىم» جاتتىعۋى

قاتىسۋشىلار جەكە – جەكە بەرىلگەن اق پاراقتارعا تومەندەگى سوزدەرگە جاۋاپ جازادى:

— ىستەگىم كەلەدى
— ىستەي الامىن
— ىستەۋىم كەرەك

رەفلەكسيا:

ساباق  №16

ە. گ. ەيدەميللەر مەن و. ۆ. چەرەميسيننىڭ «وتباسىلىق سوسيوگرامما» ادىستەمەسى

ادىستەمەنىڭ ماقساتى: از ۋاقىت ىشىندە سۋبەكتىنىڭ وتباسىنداعى قارىم-قاتىناسىن، تۇلعاارالىق قاتىناستاعى ورنىن انىقتاۋ.

ادىستەمەنىڭ مازمۇنى: سىنالۋشىلارعا ديامەترى 110 مم بولاتىن شەڭبەر سالىنعان بلانك پاراعى بەرىلەدى. سودان سوڭ نۇسقاۋ وقىلادى: «پاراق بەتىندە شەڭبەر سالىنعان ونىڭ ىشىنە ءوزىڭدى جانە وتباسى مۇشەلەرىن دوڭگەلەكتەر ۇلگىسىندە بەينەلەڭىز دە، ەسىمدەرىن جازىپ قويىڭىز». وتباسى مۇشەلەرى بۇل تاپسىرمانى بىر-بىرىمەن كەڭەسپەستەن ورىندايدى.

ناتيجەلەردى تالداۋ: اۆتورلار ۇسىنعان كريتەرييلەر بويىنشا تەستىلەۋدىڭ باعالاۋى جۇرگىزىلەدى.

1. شەڭبەر ايماعىنا ەنگەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سانى؛
2. دوڭگەلەكتەردىڭ كولەمى؛
3. دوڭگەلەكتەردىڭ ورنالاسۋ قاتىناسى؛
4. اراسىنداعى قاشىقتاق.

ءبىرىنشى كريتەريي ناتيجەلەرى بويىنشا، زەرتتەۋشى سىنالۋشى بەينەلەگەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سانان شىنايى سانمەن سالىستىرادى. مۇمكىن، بۇل سىنالۋشىنىڭ قاقتىعىستى قاتىناستاعى وتباسى مۇشەسى بولۋى مۇمكىن، ول ۇلكەن شەڭبەرگە كىرمەي قالادى، «ۇمىتىلىپ» كەتەدى. وسى ارادا باسقا ءبىر جانۋار، زات نەمەسە ادام وتباسى مۇشەسى رەتىندە بەينەلەنەدى.

سودان سوڭ ءبىز دوڭگەلەكتەردىڭ كولەمىنە نازار اۋدارامىز (2ء-شى كريتەريي بويىنشا). «مەن» دوڭگەلەگى باسقالارعا قاراعاندا ۇلكەن بولسا، جوعارى نەمەسە جەتكىلىكتى دەڭگەيدەگى وزىندىك باعا، ال كولەمى كىشكەنتاي بولسا، وزىندىك باعانىڭ تومەن دەڭگەيىنىڭ بەلگىسى. باسقا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ كولەمى سىنالۋشى كوزقاراسىمەن ولاردىڭ ماندەلەگىن بىلدىرەدى.

كەلەسى كەزەكتە دوڭگەلەكتەر شەڭبەردىڭ شەكاراسىنا جانە بىر-بىرىنە قاتىستى ورنالاسۋىنا نازار اۋدارۋ قاجەت (3ء-شى كريتەريي). سىنالۋشىنىڭ ءوز دوڭگەلەگىن شەڭبەر ورتاسىنا ورنالاستىرۋى تۇلعانىڭ ەگوسەنتريكالىق باعىتتىلىعىن بىلدىرەدى، ال ءوزىن باسقا وتباسى مۇشەلەرىنەن تومەن نەمەسە شەت جاعىندا بەينەلەۋى ەموسيالىق شەتتەلۋدى ۋايىمداۋىنا سىلتەيدى.

نەعۇرلىم ماڭىزدى وتباسى مۇشەلەرى ۇلكەن دوڭگەلەكتەر بەينەسىمەن شەڭبەردىڭ جوعارى ايماعىندا نەمەسە ورتالىق بولىگىندە بەينەلەنەدى.

ءتورتىنشى كريتەريي بويىنشا دوڭگەلەكتەر اراسىنداعى ارا قاشىقتىقتى تالداۋ ارقىلى دا كوپ مالىمەت الۋعا بولادى. ءبىر دوڭگەلەكتىڭ باسقالاردان قاشىقتاۋ ورنالاسۋى وتباسىندا قاقتىعىستىق قاتىناستاردى، سىنالۋشىنىڭ ەموسيالىق شەتتەتىلۋىن سيپاتتايدى. «مەن» قۇرىلىمىنىڭ دارالانباعانىن، سيمبيوتيكالىق بايلانىستى بىلدىرەدى.

ساباق №17

مەنىڭ كىشكەنتاي كەزىمدەگى بەينەم

ماقساتى: ءوز ءومىرىنىڭ وتكەن كەزەڭدەرىن سەزىنىپ، انىق ەلەستەتىپ، سول ۋاقىتتا پايدا بولعان جانە وسى ۋاقىتقا دەيىن وزىمەن بىرگە ىلەسىپ جۇرگەن پروبلەمانى جويۋعا ۇمتىلۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: قاعاز-مايلىق، ستەپلەر، فلوماستەر، سكوچ.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45  مينۋت.

«مەن كىممىن؟»  جاتتىعۋى

شارتى: كوزدەرىڭىزدى جۇمىپ، ەش نارسە ويلاماي تاعى وزدەرىڭىزگە «مەن كىممىن؟» دەگەن سۇراقتى قويىپ، جاۋاپ جازىڭىزدار. ويمەن ءبولىسۋ، ەندى قانداي جاۋاپتار بەرىلدى؟ (تالداۋ).

نۇسقاۋ: قاتىسۋشىلارعا كەرەكتى قۇرالدار تاراتىلادى. بەرىلگەن زاتتاردى پايدانالا وتىرىپ، كىشكەنتاي كەزىندەگى بەينەسىن قۋىرشاق  تۇرىندە جاساۋلارى قاجەت.

رەفلەكسيا: تاپسىرما بويىنشا ءوز جۇمىستارىن تانىستىرادى.

— قۋىرشاعىڭىزدىڭ بەينەسى قانداي؟

— ءسىزدىڭ قۋىرشاعىڭىز نەنى ەسىڭىزگە تۇسىرەدى؟

ساباق  №18

قازىرگى زامانعى بۋراتينو

ماقساتى: ءوزىنىڭ ىشكى كۇيىن سەزىنۋ، ءوز سەزىمدەرىنە تالداۋ جاساۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: ءتۇرلى-تۇستى ماتالار، قايشى، جەلىم، جۋرنالدار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

جۇمىس بارىسى:

«ءبىزدىڭ ەسىمىمىز ورتاق» جاتتىعۋى. وقۋشىلار كەز كەلگەن وقۋشىعا دوپتى لاقتىرا وتىرا، سول وقۋشىنىڭ بويىنداعى بەلگىلى ءبىر دارىندىلىق   قابىلەتتەرىن ايتادى.

«قازىرگى زامانعى بۋراتينو» قۋىرشاق تەراپيالىق جاتتىعۋ 

شارتى: قاتىسۋشىلار توپقا ءبولىنىپ، قازىرگى زامانعى بۋراتينونىڭ بەينەسىن جاساۋلارى كەرەك.

قورىتىندى: ءار توپ ءوز جۇمىستارىن قورعايدى.

ساباق  №19

فولگا قۋىرشاعى

ماقساتى: سانا-سەزىمدى قالىپتاستىرۋ، بالا بويىنداعى شىعارماشىلىق پەن قيالدى دامىتۋ. قۋىرشاق ارقىلى ىشكى كۇيزەلىستەردى جويۋ.

مىندەتتەرى:

— سەزىمدى قالىپقا كەلتىرۋ؛
— پسيحوەموسيالىق كەرنەۋدى ءتۇسىرۋ؛
— تانىمدىق قابىلەتتى دامىتۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: فولگا، مايلىق- قاعاز، رەلاكساسيالىق اۋەندەر.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

بارىسى:

I ءبولىم

ءاربىر  قاتىسۋشىعا فولگا مەن مايلىق - قاعازدار  تاراتىلادى. فولگادان قۋىرشاق  جاساپ شىعارۋ كەرەك. فولگا - وتە مايىسقاق جانە كونگىش ماتەريال بولىپ تابىلادى. قۋىرشاققا كيىم دايىنداۋ ءۇشىن مايلىق - قاعازدى پايدالانادى.

 جۇمىستى تالقىلاۋ:

- ءوز قولىڭىزدان شىققان قۋىرشاق ۇنادى ما؟

- سىزگە ۇقساي ما؟ نەسىمەن؟

II ءبولىم

قاتىسۋشىلار قۋىرشاقتار تۋرالى ەرتەگىلەر ويلاستىرۋ قاجەت. ەرتەگى ويلاستىرىپ بولعان سوڭ، ەرتەگىنى سومدايدى.

رەفلەكسيا: العان اسەرلەرى تۋرالى ايتادى.

ساباق  №20

قۋىرشاقتىڭ ءتۇسى

ماقساتى: ادام بويىنداعى سەنىمدىلىكتى جوعارىلاتۋ، شىعارماشىلىقتى دامىتۋ.

مىندەتتەرى:

— مازاسىزدىق دەڭگەيدى تومەندەتۋ؛
— ىشكى بەينەنى قالىپتاستىرۋ؛
— قيالدى دامىتۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: سۋرەت سالۋ ءۇشىن اق پاراق، قارىنداش، فلوماستەرلەر، بوياۋلار، (قاتىسۋشىنىڭ قالاۋىنشا) وشىرگىش، جەلىم، قايشى.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت

شارتى: جەكە پاراققا  قۋىرشاق بەينەسىن سالىپ، سيليندر تۇرىندە جەلىمدەيمىز. دايىن بولعان قۋىرشاقتى ساۋساققا كيەمىز. كەيىن قۋىرشاق تۋرالى اڭگىمە ويلاپ تابامىز. اڭگىمەنى مىنا سوزدەر ارقىلى باستايمىز: «ەرتەدە ءبىر قۋىرشاق بولىپتى. قۋىرشاق ءبىر كۇنى ءتۇس كورەدى. . . ». كەيىن قاتىسۋشىلار شەڭبەر جاساي وتىرىپ، قۋىرشاقتارى تۋرالى اڭىگمەلەيدى. جۇمىس كەزىندە كوڭىل-كۇيىن پاراققا سالىپ،   سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرادى.

رەفلەكسيا: اسەرلەرىمەن بولىسەدى.

ساباق №21

شوپتەن جاسالىنعان ويىنشىقتار

ماقساتى: تانىمدىق قابىلەتتى دامىتۋ، مازاسىزدىقتى جويۋ، شىعارماشىلىق ارتتىرۋ.

مىندەتتەر:

— ءوزىن-وزى كوتەرمەلەۋ؛
— كوڭىل-كۇيدى كوتەرۋ؛
— تانىمدىق قابىلەتتى دامىتۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: شوپتەر، جيەكتەمە، تاسپالار، ءتۇرلى ماتا قيقىمدارى، ءتۇرلى-تۇستى ءجىپ، قايشى.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

پسيحولوگ: ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز شوپتەن نەمەسە سابىننان بالالارىنا، نەمەرەلەرىنە قۋىرشاقتار جاساپ بەرەتىن بولعان. ەندى ەكى تاڭداۋ بار: ءبىرىنشىسى ەشكى قۋىرشاق، ەكىنشىسى جىلقى (تاي) قۋىرشاق. سىزدەر ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن تاڭداۋلارىڭىز كەرەك. ەشكى قۋىرشاق – كوڭىلدى جانە كوڭىل كوتەرەدى. جىلقى (تاي) قۋىرشاق – قايرات، كۇش بەرەدى.  

نۇسقاۋ: سىزدەر مىنا شوپتەن ءوز قالاۋلارىڭىزشا قۋىرشاق جاساۋلارىڭىز كەرەك. قۋىرشاق جاساعان كەزدە، قاجەتتى قۇرالداردى پايدالانۋعا بولادى. جاسالعان بەينەڭ (ەشكى، تاي) تۋرالى اڭگىمەلە نەمەسە تاريحي وقيعالار ارقىلى تانىستىر.

جۇمىستى تالقىلاۋ:

 -  جۇمىسىڭ ۇنادى ما؟

 -  جاسالعان بەينە نەسىمەن قىزىقتى؟

 -  قۋىرشاعىڭنىڭ بويىندا قانداي باتىرلىق، كۇش بار؟

رەفلەكسيا: العان اسەرلەرى تۋرالى ايتادى.

ساباق №22

قۋىرشاقتار ارالى

ماقساتى: جاڭا ورتاعا تەز بەيىمدەلۋ، مازاسىزدىق پەن كۇزەلىستەردى جەڭۋ. قۋىرشاقتى دايىنداتا وتىرىپ، سوزدىك قورىن دامىتۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: ءبىر ءتۇپ تال، ءتۇرلى ء-تۇستى جىپتەر، ماتالار، مايدا زاتتار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت

كىرىسپە: «قۋىرشاقتار مۇراجايى» تۋرالى اڭگىمەلە جۇرگىزىلەدى. بۇگىندە مەحيكونىڭ وڭتۇستىگىنەن 18 شاقىرىم جەردە سوچيميلكو اتتى تۋريستىك شىرايلى اۋدان بار. بۇگىنگى اڭگىمەمىز ءدال وسى اۋدانداعى ساياحات باعدارىنا ارنالماعان «قۋىرشاقتار ارالى» اتتى وقشاۋ جاتقان مەكەن تۋرالى بولماق. 1950 جىلى حۋليان سانتانا باررەرا اتتى مەكسيكاندىق ازامات ءوزىنىڭ وتباسىن تاستاپ، ۋ-شۋدان ادا وڭىرگە بارىپ ءومىر ءسۇرۋ تۋرالى ماڭىزدى شەشىم قابىلدايدى دا، ۋاقىت وتكىزبەستەن مەحيكونىڭ شەتىندەگى اتى دا، زاتى دا بەلگىسىز ارالعا اتتانىپ كەتەدى. جىگىت مۇندا كەلمەس بۇرىن، ەل اۋزىنان ارالدا سۋعا باتىپ ولگەن قىزدىڭ ەلەسى جۇرەدى دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمەلەردى ەستىگەن ەكەن. كوپ ۇزاماي ءسوزدىڭ راس ەكەندىگىنە كوزى جەتىپ، ۇرەيى ۇشا باستايدى. سودان نە ىستەرىن بىلمەي ابىگەرگە ءتۇسىپ جۇرگەندە، جول بويىنان سىنىپ قالعان قۋىرشاقتى تاۋىپ الادى دا، ەسكى نانىم-سەنىمدەرگە امالسىز سەنىپ، قۋىرشاق مەنى ەلەستەن قورعايدى دەگەن ويمەن تالعا ءىلىپ قويادى. وسى وقيعادان كەيىن حۋليانعا ارالدى قۋىرشاقتار مۇراجايىنا اينالدىرۋ تۋرالى وي كەلەدى. كورشى ارالداردان تاپقان-تايانعان ەسكى قۋىرشاقتاردى الىپ كەلىپ، تالدارعا ءىلۋدى ادەتكە اينالدىرادى. مۇنداي ادەتتەن تىس ارەكەتتىڭ كۋاگەرى بولعان كورشىلەرى وزدەرىنىڭ ەسكى قۋىرشاقتارىن حۋلياننىڭ وسىرەتىن جەمىس-جيدەكتەرىنە ايىرباستاي باستايدى. ارەكەت جەمىسىن بەرمەي قويمادى. ناتيجەسىندە شاعىن عانا ارال كىرلەنىپ، سىنعان «قۋىرشاقتار مۇراجايىنا» اينالدى. 1990 جىلدارى ارالدىڭ اتى ايداي الەمگە تانىمال بولدى.

I ءبولىم «قۋىرشاقتىڭ پايدا بولۋى»

قاتىسۋشىلار ءوز قيالدارىنان قۋىرشاقتار جاسايدى.  

II ءبولىم «قۋىرشاقتار مۇراجايى»

ءوز قۋىرشاقتارىن تانىستىرىپ، قالاي پايدا بولعانى تۋرالى اڭگىمەلەيدى. كەيىن قۋىرشاقتارىن تالعا ءىلىپ، «قۋىرشاقتار مۇراجايىن» تاماشالاپ، ءبىر-بىرىنىڭ قۋىرشاقتارىنا ماقتاۋلار ايتادى.  

رەفلەكسيا: ءوز اسەرلەرىن ورتاعا سالادى.

ساباق  №23

الەمدەگى قۋىرشاقتار

ماقساتى: مازاسىزدىقدى تومەندەتۋگە، ۇلتتار اراسىنداعى قارىم- قاتىناستى تۇسىنە بىلۋگە، تولەرانتتىلىقتى سەزىنۋگە كومەكتەسۋ.

كەرەكتى قۇرالدار: ءتۇرلى ء-تۇستى ەرمەكساز  جانە مونشاقتار، مايدا زاتتار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت 

بارىسى:

I ءبولىم

پسيحولوگ الەم حالىقتارىنىڭ سالت-داستۇرلەرىمەن، ادەپ-عۇرىپتارىمەن، مادەنيەتتەرىمەن تانىستىرىپ، ول جاقتاعى ادامداردىڭ قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندارىن، بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناستارىن اڭگىمەلەيدى. سونداي-اق، دۇنيە جۇزىندەگى سۇيكىمدى قۋىرشاقتاردىڭ قالاي پايدا بولعانى تۋرالى جانە ولار ءارتۇرلى بولاتىنىن ايتادى. پسيحولوگتىڭ نۇسقاۋى بويىنشا  ءاربىر قاتىسۋشى الەمدەگى قۋىرشاقتار قالاي بولاتىنىن ەلەستەتە وتىرىپ، ەرمەكسازدان قۋىرشاق  جاسايدى. قۋىرشاقتى ءتۇرلى-تۇستى قىلىپ جاساۋعا نەمەسە اشەكەيلەرمەن بەزەندىرۋگە بولادى.

II ءبولىم

ءاربىر قاتىسۋشى ءوز قۋىرشاقتارىن تانىستىرادى.

-  ول قايدا تۇرادى؟ (مىس: مەنىڭ قۋىرشاعىم انگليادا تۇرادى)

-  ونى قالاي جاسادىڭىز؟

رەفلەكسيا: ساباقتى تالداۋ.

ساباق №24

ادامدار جانە قۋىرشاقتار

ماقساتى: ءوزىن-وزى باعالاۋدى جوعارىلاتۋ، جاعىمدى مەن - تۇجىرىمداماسىن دامىتۋ.

مىندەتتەرى:

- وزىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ؛
- ءوزىن-وزى باسقارا الۋ قابىلەتىن دامىتۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: 50ح50 مولشەرىندە ەكى بولەك ماتا. باسى ءۇشىن كيندەر-سيۋرپريزدىڭ فۋتليارى. 4-5 ۇساق زاتتار: مونشاقتار، كنوپكالار. مونشاقتاردى كيندەر-سيۋرپريزدىڭ فۋتليارىنا ورنالاستىرادى. ماتا باسى مەن قولى ءۇشىن قاجەت. قۋىرشاقتىڭ قوزعالۋىنا ۇساق زاتتاردى سونداي-اق، فۋتليار دىبىس شىعارۋى ءۇشىن قولدانادى. ءجىپ، جوكە، لەنتا، يىرىلگەن ءجىپ، شاشىن دايىنداۋ ءۇشىن. شۇلىق قولى  مەن باسى ءۇشىن.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

جۇمىس بارىسى: سەندەر ءوز قۋىرشاعىڭدى جاساۋىڭ كەرەك. سۋرەتتىڭ ۇقساۋى مىندەتتى ەمەس، قۋىرشاقتى كىم جاسادى، سونىڭ بولمىسىن بەرسە بولعانى. ارى قاراي، قۋىرشاق- ماريونەتكانى جاسايدى. ماريونەتكانى ادەمىلەپ، اشەكەيلەيدى.

تالقىلاۋ: قاتىسۋشىلار دوڭگەلەنە وتىرادى. ءارقايسىسىنىڭ قولىندا ءوزىنىڭ ماريونەتكاسى. وعان ەسىم بەرەدى، ونىڭ مىنەز-قۇلقى جايىندا ايتادى جانە ت. ب. قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعى ءوز ماريونەتكاسىمەن تانىستىرىپ شىعۋى وتە ماڭىزدى. جەتكىنشەكتەر وزدەرىنىڭ جانە ماريونەتكانىڭ سەزىمدەرىن ايتادى.

ساباق №25

ماريونەتكا

ماقساتى: ءوزىنىڭ ماريونەتكاسىن باسقارۋ ارقىلى ءوزىن، ءوزىنىڭ سەزىمىن، ەموسياسىن باسقارۋدى ۇيرەنۋ.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 20 مينۋت.

جۇمىس بارىسى: قاتىسۋشىلار دوڭگەلەنە وتىرادى. ءارقايسىسىنىڭ قولىندا ماريونەتكا. «ءقازىر سەندەر ەرتەگىنىڭ باتىرلارى – وزدەرىڭنىڭ ماريونەتكالارىڭدى قاتىستىرا وتىرىپ، ەرتەگى قۇراستىرىپ، ونى ويناتۋلارىڭ كەرەك».

ساحناعا 3 ورىندىق قويىلادى، جەتكىنشەكتەر ساحنادان وزدەرىنىڭ ماريونەتكالارىمەن (قۋىرشاعىمەن) «جۇرەدى».

رەفلەكسيا: قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىمەن وتىرادى. جۇمىس اياقتالعان سوڭ ءار جەتكىنشەك ءوزىنىڭ سەزىمدەرىمەن، كۇيزەلىستەرىمەن، العان جاعىمدى اسەرلەرىمەن بولىسەدى.

وسى وقيعا جەلىسىنەن كەيىن-اق، پسيحولوگ جەتكىنشەكتىڭ كۇيىن، ونىڭ ىشكى جان – دۇنيەسىنىڭ  قانداي جاعدايدا ەكەنىن بىلۋگە بولادى. ارى قاراي قانداي جۇمىس جۇرگىزۋگە بولاتىنىن شەشۋگە كومەكتەسەدى.

«سيقىرلى دۇكەن» جاتتىعۋى

ءسىز ءۇشىن قاجەتتى، وسى ومىردە باعالايتىن 5 نارسەنى جازاسىزدار. ەندى مەن سىزدەرگە «سيقىرلى دۇكەنگە» بارىپ دۇكەنشىدەن، ياعني مەنەن نە قاجەت بولسا بارلىعىن: دەنساۋلىق، باقىت، ماحاببات، تابىس، ماشينا، كارەرا، ءبىراق اقىسىنا سىزدەردىڭ جاڭاعى جازعان، سىزدەر قاتتى باعالايتىن 5 نارسەنىڭ نەمەسە 5 قاسيەتتىڭ بىرەۋىن تالاپ ەتەمىن. وزدەرىڭىزدە ەرەكشە باعالايتىن نەلەر قالدى، نەمەسە قانداي قاسيەتتەر قالدى. جانە وسى باعالايىن  4 نارسە نەمەسە قاسيەت سىزدەردى ءومىر بويى جەتىستىككە جەتكىزىپ، قولداپ جۇرەدى.

تالداۋ جۇرگىزىلەدى.

ساباق №26

بالاقاي

ماقساتى: اتا-انانىڭ بالاسىنا دەگەن مەيىرىمدىلىگىن، سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋ. انا مەن بالا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى جاقىنداتتىرۋ جانە دامىتۋ. اتا-انانىڭ بالاعا دەگەن مەيىرىمدىلىگىن، ۇلگىلى تاربيەسىن قالىپتاستىرۋ. وتباسىندا بالا تاربيەلەۋدە اتا - انانىڭ ءرولى مول ەكەنىن سەزىندىرۋ.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 ساعات.

قاجەتتى قۇرالدار: ماقتا، ءتۇرلى-تۇستى ماتالار، ءجىپ، قايشى، اق پاراق (ا4)، قالام، قارىنداش، جۋرنال، ەرمەكساز، كوڭىلدى اۋەندەر.

ءتۇرى: اڭگىمەلەسۋ.

ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.

(قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىنشا ورنالاسادى. )

بارىسى:

نۇسقاۋ: قاتىسۋشىلارعا ماتا، ءجىپ، قايشى، ماقتا تاراتىلادى. وسى زاتتاردى پايدانالا وتىرىپ، ءوزىڭىزدى سۇيكىمدى قۋىرشاق رەتىندە جاساڭىز. مىسالى: قىز نەمەسە ەر بالا. ول تۋرالى مالىمەت جينايسىز. ءسىز كىمسىز؟ ت. ب.

2 تاپسىرما.

شارتى: ءسىز ەرجەتتىڭىز، وتباسىڭىز ءۇشىن ءسىز سۇيكىمدى قۋىرشاقسىز. ءار بالانىڭ ورنى ەرەكشە، اربىرەۋىنىڭ مىنەزى، بولمىسى وزىنشە ءبىر قىزىق. ءوز  ەرەكشەلىگىڭىزدى ايتىپ بەرىڭىز؟ قۋىرشاقتى پايدالانا وتىرىپ، ءوز مىنەز-قۇلقىڭىزدى، ىس-ارەكەتىڭىزدى سيپاتتاپ ايتىڭىز.

3 تاپسىرما.

ءسىز ءالى بالا قۋىرشاقسىز. قۋىرشاق بولىپ سويلەيسىز؟ اتا-اناڭىزبەن بولعان ءبىر قىزىقتى، ۇمىتىلمايتىن وقيعانى ايتىپ بەرىڭىز؟          

4 تاپسىرما.

ءسىزدىڭ تۋعان كۇنىڭىز. اتا-اناڭىز سىزگە بەرگەن ادەمى، وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇمىتىلمايتىن سىيلىعىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز. ونى مىنا تاراتىلعان زاتتاردى پايدالانا وتىرىپ جاساڭىز. سۋرەتىن سالۋىڭىزعا دا بولادى. ورىنداپ بولعان جۇمىسىڭىزدى بايانداڭىز. سىيلىق قاشان، قاي ۋاقىتتا بەرىلدى جانە ءسىز ءۇشىن نەسىمەن قۇندى؟.  

رەفلەكيا:

ءوز جۇمىسىڭىزۇنادى ما؟

وزگەنىڭ جۇمىسىنان نە الدىڭىز؟

جاساعان جۇمىسىڭىزدى ۇيىڭىزگە بارعاننان سوڭ، اتا-اناڭىزبەن ءبولىسىپ، ولارعا جاقسى كوڭىل-كۇي سىيلاڭىز.

ساباق  №27

جانۇياداعى قۋىرشاق

ماقساتى: قاتىسۋشىنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىن جەڭىلدەتتىرۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: سۋرەت سالۋعا ارنالعان قاعاز، قارىنداش، فلوماستەر، ءتۇرلى-تۇستى بوياۋلار، (قاتىسۋشىنىڭ قالاۋىنشا) وشىرگىش، جەلىم، قايشى، ءجىپ.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 ساعات.

I ءبولىم

جەكە جۇمىس

كىشكەنتاي قاعازعا تىكبۇرىشتى پىشىندە قۋىرشاقتىڭ سۋرەتىن سالىڭىز. قاعازدى سيليندر تۇرىندە جابىستىرىڭىز. ءوز قالاۋىڭىزبەن قۋىرشاققا كيىم جاساپ، كەرەكتى قۇرالداردى قوسىڭىز (اشەكەيلەر).

II ءبولىم

قۋىرشاقتاردىڭ تەاترلىق قويلىمدارى

ساۋساققا جاسالىنعان قۋىرشاقتى كيىڭىز. قۋىرشاق تۋرالى اڭگىمە ويلاپ تابىڭىز. اڭگىمەنى بىلاي باستايمىز. «ەرتە دە ءبىر قۋىرشاق بولىپتى ماعان ۇقسايتىن. . . »،   «ەرتە دە ءبىر (قىز، ۇل) بولىپتى  مەن سياقتى».

وسى جۇمىستىڭ اسەرى جوعارىلايدى. ىشكى جان-دۇنيەنى جەڭىلدەتەدى. ءارى قاراي بارلىق قاتىسۋشىلار دوڭگەلەنە وتىرىپ، ءارقايسىسى وزدەرى تۋرالى اڭگىمەلەيدى.

وقۋشىلار قۋىرشاققا ات قويىپ، اڭگىمە قۇراستىرادى. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ قالاۋىمەن قۋىرشاقتاردى كورسەتەدى. ءارى قاراي توپپەن اڭگىمە قۇراستىرادى. (قۋىرشاقتار)

مۇمكىن، كەيبىر وقۋشىلار ءوزىنىڭ ماسەلەلەرىن، اتا-انالارىمەن قارىم-قاتىناسىندا بولىسەدى. كەيبىر وقۋشىلار وزدەرىنىڭ اتا-اناسىمەن قارىم-قاتىناس تاجىريبەسىندە بولىسەدى. بارلىق اڭگىمە قۋىرشاق ارقىلى ايتىلادى. (اڭگىمەلەسۋ كەرەك)

قورىتىندى ءبولىم

جۇمىستى تالداۋ:

وقۋشىلار وزدەرىنىڭ ساباقتان العان اسەرلەرىمەن بولىسەدى. كوڭىل-كۇيلەرىن ورتاعا سالادى.

قاعازدان جاسالىنعان ساۋساق قۋىرشاعىنان بولەك، ءۇي جاعدايىندا ماتادان تەز دايىنداۋعا بولادى. ءتورتبۇرىشتى كەز كەلگەن  تۇستەگى ماتادان 5ح5 سم ولشەممەن الامىز. ماتا ورامال تۇرىندە ساۋساققا كيىلەدى، رەزەڭكەمەن بەكىتىلەدى. ءوز قالاۋىمەن بەت بەينەسىن سوپاقشا نەمەسە دوڭگەلەك قاعازعا سالۋعا بولادى جانە ساۋساققا ماتانىڭ اراسىنا قويامىز. بۇل قۋىرشاقتار قاعاز تۇرىندە دە قولدانىلادى.

ساباق  №28

قاعاز - مايلىق قۋىرشاقتارى

ماقساتى: وزىنە جاعىمدى قارىم-قاتىناس تۋعىزۋ.

مىندەتتەرى: ءوزىن-وزى قابىلداۋ رەفلەكسياسى، مىنەز بىتىستەرى جايىندا ەلەستەرىن قالىپتاستىرۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: ءتۇرلى-تۇستى قاعاز-مايلىقتار (سالفەتكا بۋماجنايا)، قايشى، ستەپلەر، قارىنداش كلەي، شارعى ءجىپ، كوڭىلدى اۋەن، جەلىم.

­وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

I ءبولىم

قاعاز - مايلىقتان قاتىسۋشىلارعا بەلگىلى-بىر تاقىرىپقا ساي قۋىرشاق جاساۋ ۇسىنىلادى. قۋىرشاق جاسالىنىپ بولعان سوڭ «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە» دەپ باستاپ وزدەرىن سول قۋىرشاق نەگىزىندە تانىستىرادى.

II ءبولىم

ەرتەدەگى قاھارمانداردىڭ ىشىنەن جان-دۇنيەڭە جاقىن ءبىر كەيىپكەردى ەلەستەتىڭىز دە، سونى سومداپ بەرىڭىز.  

رەفلەكسيا: العان اسەرلەرىن ورتاعا سالادى.

ساباق №29

ەرتەدە ماعان ۇقسامايتىن ءبىر قىز (ۇل) ءومىر ءسۇرىپتى

ماقساتى: ءوزىن-وزى باعالاۋ جانە قيال قابىلەتىن دامىتۋ. ءوز قابىلەتىن انىقتاۋ جانە قولدانا ءبىلۋ.

مىندەتتەرى:

- ءوز ەكسزيستەنسياسىن زەرتتەۋ؛
- ءوزىنىڭ قايتالانباس تۇلعا ەكەندىگىن، الەمنىڭ قايتالانباس الەم ەكەندىگىن كورۋ مەن قابىلداۋ؛
- الەمگە دەگەن وڭ كوزقاراسىن دامىتۋ؛
- جەكە تۇلعالىق قابىلەتىن اشۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: قۋىرشاقتىڭ سۇلباسىن جاساۋعا ارنالعان جىپتەر، قۋىرشاقتى اسەمدەۋگە ارنالعان ءار ءتۇرلى جىپتەر، قايشى، اق پاراق قاعازدار (ا4)، قالامدار.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 1 ساعات.

كىرىسپە:

جۇمىس بارىسىندا قيىندىق تۋدىراتىن ماسەلەلەرگە بايلانىستى ءاربىر قاتىسۋشىلارعا جۇرگىزۋشى پىكىرتالاسقا قاتىسۋلارىن سۇرايدى، ناتيجەسىندە ءوز ەكزيستەنسياسىنا قاتىستى ساۋالدارعا جاۋاپ الادى.         

پىكىرتالاسقا ارنالعان سۇراقتار:

- ءوزىڭىزدى ءجيى كىنالاپ، وزىڭىزدەن كورەسىز بە؟
- ادامداردىڭ قانداي قاسيەتى سىزگە ۇنامايدى، اشۋ تۋدىرادى، كوڭىل – كۇيىڭىزدى بۇزادى، جەك كورۋشىلىك تۋدىرادى؛
- باسقا بىرەۋگە ۇناۋ، سول  ادامنىڭ ويىنان شىعۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
- «بۇل مەن»، «بۇنى مەن جاسادىم»، «مەن شەشەتىن»، «مەن قاجەت ەتەمىن»، «مەن ويلايمىن»، «مەن سەنىمدىمىن»، «مەن قاجەت ەتپەيمىن» دەگەن سوزدەردى ءجيى ايتاسىز با؟
- باسقا ادامنىڭ ويىنان شىعۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
- سىزگە ۇناعىسى كەلىپ، جاعىنىپ تۇرعاندى نەمەسە شىن جۇرەگىمەن جاسالىپ تۇرعانىن اجىراتا الاسىز با؟
- جاعىنۋ، شىن ىقىلاسپەن دەگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىز؟

پىكىرتالاس سوڭىنا قاراي جۇرگىزۋشى جالپى جۇمىس جوسپارىن ەنگىزەدى.

نەگىزگى ءبولىم:

قوزعالىس نۇسقاۋلىعى:

پىكىرتالاستىڭ ءاربىر قاتىسۋشىسىنا ۇسىنىم قۇرالداردان وزدەرىنە ۇقسامايتىن «قىزدى» دايىنداۋ ۇسىنىلادى.

ەسكەرتۋ: ەگەر توپتا ەر ادام بولسا، وندا ولار وزدەرىنە ۇقسامايتىن ەر بالانى جاسايدى.

باسقا بارلىق نۇسقاۋلىقتار ۇقساس:

1. قۋىرشاق سۇلباسىن (قول مەن اياعى جىپپەن ورالعان قۋىرشاقتى ) ماقتا نەمەسە ءتۇرلى  جىپتەردەن جاسا.
2. قۋىرشاققا قايتالانباس بەينە بەرىڭىز، ونى توقۋعا ارنالعان ءارتۇستى جىپتەردەن اشەكەيلەڭىز. (شاشىن جاساڭىز، شاش ۇلگىسىن، كيىمىن ادەمىلەڭىز؟).
3. قۋىرشاق دايىن بولعاندا وعان ەسىم بەرىڭىز، ونىڭ مىنەز ەرەكشەلىگىن اتاپ ءوتىڭىز. «ول ماعان ۇقساي ما؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىز. قۋىرشاقپەن بىرگە قارىم-قاتىناس جاساڭىز. سىزدە تۋىندايتىن ماسەلەلەرگە نازار اۋدارا وتىرىپ، قارىم-قاتىناس جاساڭىز.
4. اق پاراقتى الىپ اڭگىمە جازۋدى باستاڭىز (7-10 سويلەم) ءسىزدىڭ قۋىرشاعىڭىز تۋرالى. ونى مىناداي سوزدەرمەن باستاڭىز «باياعى وتكەن زاماندا ماعان ۇقسامايتىن قىز بولعان ەكەن» . ونىڭ اتىن كورسەتىڭىز، ونىڭ قانداي ەكەنىن ايتىڭىز، نەنى جاقسى كورەدى، ومىردە وعان نە قىمبات ەكەنىن. قىسقا اڭگىمەنى «مىنە، ءبىر كۇنى...» دەگەن سوزدەرمەن اياقتاڭىز.
5. ءماتىنى ىشكى بەتىنە قالاتىنداي ەتىپ پاراقتى تورتكە بۇكتەڭىز. كەلەسى جول تانيتىنداي ەتىپ بۇرىشىنا بەلگى قويىپ، پاراقتى جۇرگىزۋشىگە بەرىڭىز.
ەسكەرتۋ: جۇرگىزۋشى قاتىسۋشىلاردان پاراقتاردى الادى دا، ارالاستىرىپ تاراتادى. جازىلعان «حات»  يەسىنە تاپ بولماۋى كەرەك.
6. «حات» العان كەزدە الدىڭعى ءماتىندى بۇكتەگەن جەردەن اشىڭىز، كەلگەن جەرىڭىزدەن ءارى قاراي جالعاستىرىپ جازىڭىز. «مىنە، ءبىر كۇنى» دەگەن سوزدەن باستاپ جازىڭىز. نەدەن باستالىپ، نەدەن اياقتالعانىن سۋرەتتەڭىز. بەتتى بۇكتەپ جۇرگىزۋشىگە بەرىڭىز.
ەسكەرتۋ: جۇرگىزۋشى بەتتەردى جيناپ، بەلگىلەنگەن بەلگىسىنە قاراي قاتىسۋشىلارعا  قايتا بەرەدى.
7. ءسىز بەتتەگى بارلىق جازىلعاندى وقىپ شىعىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ جازىڭىز:
- وقىپ شىققان اڭگىمەڭىزدەن ءسىزدى نە تاڭداندىردى؟
- بۇل اڭگىمە ءسىز ءۇشىن نە تۋرالى؟
- قىزىڭىزدان نەنى قابىلدايسىز، قايسىسىنا قارسىسىز؟
- سىزگە ۇقسامايتىن قىز سىزگە نەسىمەن قىمبات؟

ەسكەرتۋ: توپتىڭ مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىگىنە، قۇرامىنا قاراي سۇراقتاردى جۇرگىزۋشى ءوزى قويۋعا بولادى. توپتىڭ ءار قاتىسۋشىسى سۇراقتارعا اۋىزشا جاۋاپ بەرۋىنە نەمەسە قايتا تولىق بايلانىس بەرۋىنە بولادى.
قورىتىندى:
«ەرتەدە ماعان ۇقسامايتىن ءبىر قىز «ۇل» ءومىر ءسۇرىپتى» ءادىسى. ءوز ەكزيستەنسياسىن قايتا ويلاۋىنا، «كەشەگى»، «الدىڭعى كۇنگى»، «وتكەن جىلعى» وزىندەگى ايىرماشىلىقتى كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وزىنە ۇقساس  نەمەسە جاقسى قاسيەتتەردى تابۋعا، سونىمەن بىرگە ءوز ىشكى جان- دۇنيەسى نەشە ءتۇرلى جانە دە ەشقانداي شەگى بولمايتىندىعىن ءتۇسىنۋ. بۇل ومىردە جارتى تۇستەردىڭ وزىندىك باعاسى بار. بۇل جارتى تۇستەر كوپ جاعدايدا قانىعىراق ەتەدى. ءوز ۋاقىتىندا، ءوز باعىتىن قابىلداۋ تۇلعانىڭ كورىنىسىن اشۋعا كومەكتەسەدى.

ساباق №30

تۇمار - قۋىرشاق

ماقساتى: قورقىنىشتى جويۋ، «مەن» كونسەپسياسىن دامىتۋ، «مەن» بولاشاقتا كەيپىن قالىپتاستىرۋ.

مىندەتتەرى:

— ءوزىن-وزى باعالاۋدى كوتەرۋ؛
— ءوزىن قابىلداۋ؛
— جەكە ادامنىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇشەيتۋ.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

جۇمىستىڭ بارىسى:

كىرىسپە: قۋىرشاق – وسى ۋاقىتتاعى سىزدەردىڭ جاقسى قاسيەتتەرىڭىزدىڭ بەينەسى. ول تۇمار بولىپ دايىندالادى جانە ءسىزدىڭ جەكە بوي تۇمارىڭىز بولادى.

نەگىزگى ءبولىم

قاجەتتى قۇرالدار:  اق ءتۇستى ماقتا ماتاسىنىڭ قيىندىسى نەمەسە زىعىر ماتاسى، ءتۇرلى-تۇستى شىتتىڭ 3-4 قيىندىسى، ءتۇرلى-تۇستى جىپتەر، ماقتا، يريس ءجىپ.

وسى قيىندىلاردى كەسۋگە قايشى جانە ءجاي جىپتەردى پايدالانامىز. اق ماتا قيىندىنىڭ ورتاسىنا (شامامەن 15ح15 سم) شاعىن كەسەك ماقتا كەسىندىلەر جانە جىپتەردىڭ ۇزىندىلەرىن قويىڭىز. تىعىندىنى قيىندىنىڭ ورتاسىمەن قاپتاپ جانە جىپپەن قاتتى وراپ تاستاڭدار. ەندى قولدارىن جاساڭدار. ول ءۇشىن ماتانىڭ ەكى جاعىنان ۇشتارىن تۇزەپ، قولدارىنىڭ ۇزىندىعىن بەلگىلەيمىز. از عانا ماتانىڭ ىشكى جاعىنىڭ قولىن قايىرامىز. شەتىنەن قۋىرشاقتىڭ الاقانىنىڭ مولشەرىن ولشەيمىز جانە ماتانى جىپپەن تارتىپ تاستايمىز. ەكى قيىندىدان (10ح10سم) تۇمار-قۋىرشاقتىڭ كەۋدەسىن ورايمىز، ماقتامەن تولتىرىپ، 2 شاريك جاساۋ كەرەك. شاريكتەردى ءبىر – بىرىمەن بايلاڭىز.    قۋىرشاقتىڭ باسىنىڭ استىنان تومەن قارايتىن قۇيرىقتار قىلىپ بايلاڭىز، قولدان تومەن. قۋىرشاقتىڭ باسىنا ورامال تارتىڭىز. (تاعى باسقا قيىندى) ۇشبۇرىشتى ماتا قيىندىسىمەن. قۋىرشاقتىڭ باسىمەن تومەن اينالدىرىڭىز جانە يۋبكا قيىندىسىمەن اينالدىرىپ، (بەتىن ىشكە قاراتىپ) قۋىرشاقتىڭ كەۋدەسىنىڭ استىنان جىپپەن قاتتى بايلاپ تاستاڭىز. ەندى يۋبكانى سىرتىنا قاراي اينالدىرىڭىز.   بۇرشەلەرىن جازىپ تۇيەمىز، بولەك بايلاپ، قۋىرشاقتىڭ بەتىنە قايىرىپ، بەلدەمشەمەن قاتتى بايلاپ اۋدارىڭىز (تومەن تارتىڭىز). ارتىق جىپتەردى كەسىپ تاستاڭدار. تۇمار- قۋىرشاق دايىن! وسىنداي ساقتاۋشى قۋىرشاق ەندى سىزدە بار! ساقتاڭدار، كۇتىڭدەر، ەشكىمگە بەرمەڭدەر. ول ءوز الدىنا سەندەردى قورعايدى.

قورىتىندى: وسى قۋىرشاقتى دايىنداۋدا وزىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى جانە قاۋىپسىزدىك سەزىمىن كۇشەيتەدى.

ساباق №31

سوسيومەتريا ءادىسى بويىنشا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ قارىم-قاتىناس زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ساراپتاماسى

ماقساتى:  سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اراسىندا ليدەر جانە شەتتەپ قالعان وقۋشىنى، شاعىن توپتاردى انىقتاۋ.
زەرتتەۋ بارىسى:

وقۋشىلارعا مىناداي ساۋالناما ۇلەستىرىلەدى:
1. كىممەن ءبىر پارتادا وتىرعىڭ كەلەدى؟
2. كىممەن بىرگە جورىققا شىققىڭ كەلەدى؟
3. كىمدى تۋعان كۇنىڭە شاقىرعىڭ كەلەدى؟

تاڭداۋ ماتريساسى

№كىم تاڭدايدى كىمدى تاڭدايدى
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1
2
3
4
قانشا رەت تاڭدالدى:
ءوزارا (ءبىرىن-بىرى)
قانشا ادام تاڭدادى                       
  «تاڭداۋ ماتريساسىنداعى» ماعلۇماتتاردى وڭدەپ بولعان سوڭ، «سوسيوگرامما» جاسالادى.

ءى. دوڭگەلەككە (ورتالىققا) ەڭ كوپ تاڭدالىنعان وقۋشىلار تۇسەدى؛ ( 2 ەسە كوپ تاڭدالعاندار)
ءىى دوڭگەلەككە-ورتاشا تاڭدالعاندار
ءىىى دوڭگەلەككە-ەلەۋسىز(مەنسىنبەيتىن) بالالار-ورتاشا ساننان تومەن
ءىۇ دوڭگەلەككە-وقشاۋ قالعان، شەتتەلگەن بالالار بىردە-بىر رەت تاڭدالىنباعان.

سوسيوگراممانى تولتىرعاندا، وڭ جاعىندا-ۇلدار ( )، سول جاعىندا – قىزدار (
بەلگىلەيدى.

ناتيجەسىندە: ساراپتاما ناتيجەسى بويىنشا وقشاۋلانعان (ەلەۋسىز نەمەسە شەتتەپ قالعان )  وقۋشىلارمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.

ساباق №32

ءى. گ. ن. كازانسيەۆانىڭ «ءوزىن-وزى باعالاۋ» تەستى.

نۇسقاۋ:  «سىزگە بىرنەشە تۇجىرىمدامالار وقىلادى. ءسىز سول تۇجىرىمدامانىڭ رەتتىك سانىن جازىپ، جانىنا بەرىلگەن ءۇش جاۋاپتىڭ بىرەۋىن جازاسىز. جاۋاپتار «ءيا» نەمەسە «+»، «جوق»- «-»، «بىلمەيمىن»-«؟». تەز، ويلانباي جاۋاپ بەرىڭىز».

ساۋالناما تەكستى:

1. ءوز ىسىمدە مەن ءارقاشان تابىسقا سەنەمىن.
2. مەن ۇزاق ۋاقىت كوڭىلسىز كۇيدەمىن.
3. بالالاردىڭ كوبى مەننەن اقىل-كەڭەس سۇرايدى.
4. وزىمە دەگەن سەنىم مەندە مۇلدە جوق.
5. باسقا بالالار سياقتى مەندە تاپقىر، قابىلەتتىمىن.
6. كەيدە مەن ءوزىمدى ەشكىمگە كەرەك ەمەسپىن دەپ سەزىنەمىن.
7. مەن ءار ءىستى جاقسى ىستەيمىن.
8. بولاشاقتا (مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن) مەن ەشتەڭەگە قول جەتكىزە المايتىن سياقتىمىن.
9. ءار ىستە مەن ءوزىمدى الدامىن دەپ ەسەپتەيمىن.
10. كەلەشەكتە وكىنەيتىندەي ىستەردى مەن كوپ جاسايمىن.
11. مەن جاقسى تانيتىن بىرەۋلەردىڭ تابىسى، مەنىڭ جەڭىلۋىم دەپ ويلايمىن.
12. مەنىڭشە، اينالامداعى ادامدار ماعان ايىپتاۋمەن قارايدى.
13. مەنى مۇمكىن بولاتىن ساتسىزدىك مازالامايدى.
14. مەنىڭشە، ماعان تاپسىرىلعان ءىستى ءساتتى ورىنداۋ ءۇشىن ءارتۇرلى كەدەرگىلەر بوگەت جاسايدى.
15. بولعان ىسكە مەن وكىنبەيمىن.
16. مەنىڭ اينالامداعىلار مەنەن گورى سۇيكىمدى.
17. مەنىڭ ويىمشا، مەنىڭ كومەگىم باسقالارعا ءجيى قاجەت سياقتى.
18. مەنىڭشە، مەن باسقالاردان گورى ناشار وقيمىن.
19. ساتسىزدىكتەن گورى مەندە تابىستار كوپ.
20. ومىردە مەن الدەنەدەن ءارقاشاندا قورقامىن.

ناتيجەنى وندەۋ.

— تاق ساندارداعى سۇراقتاردىڭ «ءيا» جاۋاپتار سانى؛
— جۇپ ساندارداعى سۇراقتاردىڭ «ءيا» جاۋاپتار سانى؛
— ءبىرىنشى ناتيجەدەن ەكىنشى ناتيجەنى الىڭىز. ەڭ سوڭعى ناتيجە – 10-نان +10-عا دەيىن بولۋى مۇمكىن.

ناتيجەسىندە:

– 10-نان -4-كە دەيىن— ءوزىن-وزى باعالاۋى تومەن.

–3-نان +3-عا دەيىن— ءوزىن-وزى باعالاۋى ورتا.

+4-نان +10-عا دەيىن— ءوزىن-وزى باعالاۋى جوعارى.

ساباق №33

گرافيكالىق ادىستەر كوبىنەسە دەربەس جانە كومەكشى رەتىندە قاراستىرىلادى. مامانداردا ولار نەگىزىنەن وتە ناشار سەنىمسىز رەتىندە باعالانادى. الايدا، ولار ادامعا ششىندىقتى جوبالاۋ جانە ءوز بەتىنشە ەلەمەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. دەمەك، سۋرەت بەلگىلى دارەجەدە ادامنىڭ جەكە تۇلعاسىن، ونىڭ كوڭىل-كۇيىن، سەزىمدەرىن، ۋايىمدارىن، قارىم-قاتىناسىن كورسەتەدى.

پراكتيكتەر سۋرەت تەستتەردى ءجيى قولدانادى. سۋرەتتىڭ ناتيجەسى بالا ءوزىنىڭ كۇيزەلىستەرىن اۋىزشا ايتىپ جەتكىزە المايتىندىعىنان ونىڭ ىشكى دۇنيەسىنىڭ كورىنىسىن بىلدىرەدى. ءارينا، زەرتتەۋشى ءۇشىن ونىڭ سۋرەتتەردى قانداي بەينەدە قولدانعانى جانە ولاردىڭ كومەگىمەن قانداي مالىمەت الىنعاندىعى ءارقاشان تۇسىنىكتى.

پسيحودياگنوستيكانىڭ ماقساتى جوبالىق گرافيكالىق ادىستەرىنىڭ ونىڭ ناتيجەسىنىڭ پسيحوتۇزەتۋ ۇردىسىندە قولداندى، سول سياقتى كوبىنەسە ولار بالا ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن كورسەتۋگە جانە ءوزىن تۇسىنۋگە ىقپال ەتەدى.

«جاڭبىر استىنداعى ادام» ادىستەمەسى سيرەك كەزدەسەتىن ، ءبىراق قىزىقتى جانە مالىمەتتى ادىستەمە بولىپ تابىلادى. ول ادامنىڭ ەگو كۇشىنىڭ دياگنوستيكاسىنا ، ونىڭ جاعىمسىز جاعدايلارعا قارسى تۇرۋ قابىلەتىنە باعىتتالعان. سونىمەن، قاتار قورعانىس مەحانيمزدەرىنىڭ قاسيەتتەرى مەن جەكە تۇلعا رەزەرۆتەرىن اشۋعا كومەكتەسەدى.

نۇسقاۋ

نۇسقاۋ كلاسسيكالىق قاراپايىم تۇردە بەرىلەدى. زەرتتەۋشىگە قاعازدىڭ ا4تىك باعىتتالعان اق پاراعىنا ادامنىڭ سۋرەتىن سالۋ ۇسىنىلادى، ال بۇدان كەيىن سونداي باسقا پاراققا بولەك – جاڭبىر استىنداعى ادامنىڭ سۋرەتىن سالۋدى تاپسىرادى.

ەكى سۋرەتتى سالىستىرۋ ادامنىڭ سترەسستىك، قولايسىز (جاعىمسىز) جاعدايدا ول قيىندىق كەزىندە نە سەزىنەتىندىگىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

تەستىلەۋ كەزىندە سالىنعان سۋرەتتى باقىلاۋ ماڭىزدى جانە زەرتتەۋشىنىڭ بارلىق ايتقاندارىنا نازار اۋدارۋ كەرەك. كوبىرەك سەنىمدى مالىمەت الۋ ءۇشىن زەرتتەلىنۋشىگە قوسىمشا سۇحبات جۇرگىزۋ كەرەك.

ينتەرپرەتاسيادا ۇسىنىستارعا سۇيەنە وتىرىپ، لوگيكالىق كوزقاراسپەن بارلىق ارنايى بولشەكتەردى تالداۋعا كوشۋگە بولادى. سۋرەتتەردى ينتەرپرەتاسيا-لاۋ كەزىندە كەلەسى مالىمەتتەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك.

«جاڭبىر استىنداعى ادام» سۋرەتىن «ادام» سۋرەتىن سالىستىرعاندا كوپتەگەن ايىرماشىلىقتاردى ايقىنداۋعا بولادى.

ەكسپوزيسيا قالاي وزگەرگەنىن قاراۋ ماڭىزدى. سونىمەن قاتار ادام كۇتىپ تۇرعانداي بەينەلەنسە، وندا بۇل ءومىردىڭ قيىن جاعدايلارىنان كەتۋ تەندەنسياسىمەن بايلانىستى، قيىندىقتان قاشۋمەن دە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. (مىس: ەگەر ادامنىڭ بەينەسى قۇس ۇشاتىن بيىكتىكتەن باقىلانعانداي بەينەلەنسە).

جاڭبىر استىنداعى ادام كەسكىنى پاراقتىڭ جوعارعى جاعىنا جىلجۋ جاعدايىندا زەرتتەلۋشىنىڭ ارەكەتتەن قاشۋ بەيىمدىلىگى، سونىمەن قاتار قورعانىس مەحانيزمدەرىنىڭ بار ەكەندىگى ايتىلادى.

كەسكىنىڭ وزگەرۋى (ترانسفورماسيا)

كەسكىننىڭ كولەمىنىڭ ۇلعايۋىن كەيدە جاسوسپىرىمدەردە كەزدەسەدى. ولار كوبىرەك كۇشتى جانە وزدەرىنە سەنىمدى بولعاندىعىن بىلدىرەدى.

كەسكىننىڭ كىشىرەيۋى- زەرتتەلۋشى ءوزىن قورعاۋ مەن جاقتاۋشىلىقتى قاجەت وتكەندى تانىتادى، ءوزىنىڭ ومىرىندەگى جاۋاپكەرشىلىكتى باسقا ادامدارعا كەشىرۋدى كوزدەيدى. كىشكەنتاي كەسكىندەۋلەردى سالاتىن بالا ادەتتە ءوزىنىڭ ءوزىمىن كورسەتۋگە ۇيالادى جانە ادامدارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناسى كەزىندە كەيبىر كەدەرگىلەر مەن كوپشىلىك تەندەنسيالارىنا يە بولادى . ولار سترەسس ناتيجەسىندە دەپرەسسيالىق جاعدايعا دۋشار بولاتىندىعىن سەزدىرەدى.

ەگەر دە جاڭبىر استىنداعى ادام سۋرەتىندە كەسكىندەردى بەينەلەۋ كەزىندە دەنەنىڭ قانداي دا ءبىر بولىگى (اياق، قول ، قۇلاق، كوز) سالىنسا، وندا بۇل قورعانىس مەحانيزمدەرىنىڭ وزگەلىكشەلىكتەرىن جانە ەكو رەاكسياسىنىڭ كورىنۋ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەدى.

كيىمنىڭ بولماۋى مىنەز-قۇلتىڭ انىقتالعان تاپتاۋرىندارىن ەسكەرمەۋىنە سەزىنۋدىڭ البىرتتىعىنا بايلانىستى.

جاڭبىر بەلگىلەرى (اتريبۋتتارى)

جاڭبىر-ادامداردا بولاتىن كەدەرگىلەر، جاعىمسىز اسەرلەر. بەينەلەۋدىڭ سيپاتى ادامنىڭ قيىن جاعدايلاردى قالاي قابىلدايتىندىلىعىمەن بايلانىستى:  سيرەك تامشىلار-ۋاقىتشا، جەڭۋگە بولاتىن جاعدايلار،  بويالعان تامشى نەمەسە سىزىقتار –قيىن، ۇزدىكسىز جاعدايلار. جاڭبىردىڭ قايدان «كەلەتىنىن» (ادامنىڭ وڭ نەمەسە سول جاعىنان)جانە بولىك كوپ جاعدايدا ارەكەتكە دۋشار بولاتىنىن انىقتاۋ كەرەك. ينتەرپرەتاسيا ادام كەسكىنى نەمەسە وڭ جانە سول جاعىنىڭ جازىلعان مانىمەن قاتىسىپ جۇرگىزىلەدى.  قارا بۇلت – جاعىمسىز جاعدايلاردى كۇتۋ بەلگىسى بولىپ تابىلادى. بۇلتتار، قارا بۇلتتاردىڭ سانىنا ولاردىڭ مولشەرىنىڭ قالىندىعىنا، ورنالاسۋىنا نازار اۋدارۋ ماڭىزدى. دەپرەسسيۆتىك جاعدايدا بارلىق اسپاندى الاتىن اۋىر قارا بۇلت بەينەلەنەدى.  شالشىق سۋ، باتپاق، بالشىق بۇل -ۇرەيلى جاعدايدىڭ سالدارىن، «جاڭبىردان»كەيىن قالاتىن قايعىرۋلاردى بەينەلەدى. شالشىقتىڭ بەينەلەۋ ەرەكشەلىگىنە نازار اۋدارۋ قاجەت (فورما، تەرەڭدىگى، شاشىراندى). ادام كەسكىنىنە شالشىق قالاي ورنالاسقانىن ەسكەرۋ ماڭىزدى. ( كەسكەننىڭ ارتقى جاعىنان نەمەسە الدىڭعى جاعىنا ورنالاسقان با، ادامداردى بارلىق جاعىنان قورشاعان نەمەسە ونىڭ ءوزى شالشىقتا تۇر ما؟ سوعان ءمان بەرۋ كەرەك.

قوسىمشا بەلشەكتەر

بارلىق قوسىمشا بولشەكتەر (ءۇي ، اعاش، ورىندىق، ماشينا) نەمەسە ادام قولىنا ۇستايتىن زاتتار (سومكە، گۇل، كىتاپ) قوسىمشا سىرتقى تىرەككە دەگەن قاجەتتىلىكتىڭ كورىنىس رەتىندە قاراستىرىلادى.

بولشەكتەردى كوبىرەك تولىقتاي ءتۇسىندىرۋ ( ءمانىن اشۋ) كورسەتىلگەن بەينەنىڭ سيمۆولدىق ءمانىن قۇرايدى. مىس:  نايزاعاي دامۋىنداعى جاڭا سيكلدىڭ باستاۋىن جانە ادامنىڭ ومىرىندەگى قايعىلى وزگەرىستەردى بەينەلەۋى مۇمكىن. نايزاعايدان كەيىن ءجيى پايدا بولاتىن، كۇننىڭ شىعۋىن الدىن-الا بىلدىرەتىن كەمپىرقوس تولىعىمەن ورىندالماعان ارمانداردى بىلدىرەدى.

قولشاتىردىڭ- سىرتى جاعىمسىز نوسەرلەردەن پسيحيكالاق قورعانۋدىڭ سيمۆوليكالىق بەينەسىن تۇسىندىرەدى. بەينەلەردى ءتۇسىندىرۋ كوزقاراسى بويىنشا قولشاتىر بەينەسىندە انا مەن اكەسىنە بايلانىستى بەلگى رەتىندە قاراستىرىلادى. قولشاتىردىڭ كۇمبەزى انانىڭ باستاۋى، ال ۇستايتىن جەرى اكە باستاۋى. قولشاتىر جاۋىن-شاشىننان قورعاۋى دا، قورعاماۋى مۇمكىن. ادامداردىڭ كەسكىنىنە قاتىستى قولشاتىردىڭ كولەمى مەن ورنالاسۋى پسيحولوگيالىق قورعانىس مەحانيزمى ارەكەتىنىڭ قارقىندىلىعىن كورسەتەدى.

بولشەكتەردىڭ بۇرمالانۋى مەن وتكىزىلۋى.

قاتىستى بولشەكتەردىڭ بولماۋى شيەلەنىستى جاعدايلارعا جانە پسيحيكالىق قورعانىس مەحانيزمدەرىن ىعىستىرۋدىڭ سالدارى بولۋىن كورسەتۋى مۇمكىن.

مىس: سۋرەتتە قولشاتىردىڭ قاتىسپاۋى قيىن جاعدايدا اتا-اناسى جاعىنان كومەكتىڭ بولماۋى جاعدايىن كورسەتۋى مۇمكىن.

سۋرەتتەردەگى تۇستەر

سۋرەتتى قاراپايىم قالاممەن ورىنداۋعا بولادى. كوپ ادامدار ءتۇرلى-تۇستى قالامنىڭ قولدانۋىن قالايدى. ەگەر زەرتتەۋشىدە ءتۇرلى-تۇستى قالامداردىڭ بارلىعى جاعدايدا، تۇستەرگە قاراپ شەشىم شىعارۋدىڭ قاجەتى جوق.

تۇستەر بەلگىلى ءبىر سەزىمدەردى، كوڭىل-كۇيدى جانە ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسىن ءبىلدىرۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار ءار ءتۇرلى رەاكسيالاردىڭ جانە شيەلەنىسۋ جاعدايىن دا بەينەلەۋى مۇمكىن.

جاقسى بەيىمدەلگەن ەموسيالىق قالىپتى بالا ادەتكە 2دەن-5كە دەيىنگى تۇستەردى قولدانادى. 7-8 تۇستەر جوعارى لابلدىلىكتى كورسەتەدى. ءبىر ءتۇستىڭ قولدانىلۋى ەموسيالىق وزگەرۋدى قورقىنىشتىڭ بولۋىن مالىمدەيدى.

ساباق №34

مەنىڭ بەينەم

ماقساتى: ءوز بەينەسىن انىقتاۋ.

قاجەتتى قۇرالدار: فولگا، قالام، اق قاعاز، ماي شام.

وتكىزىلۋ ۋاقىتى: 45 مينۋت.

I ءبولىم

ءاربىر قاتىسۋشى ءوزىنىڭ اتى مەن فاميلياسىنان الەمدە جوق بىرنەشە ەسىم قۇراستىرۋ كەرەك. ارىپتەر ءبىر نەشە رەت قولدانۋى مۇمكىن. قۇراستىرعان ەسىمدەرىن وقيدى. سول ەسىمدەردىڭ ىشىنەن ءبىر ەسىم تاڭداپ، وعان بىرنەشە مىنەزدەمە بەرەدى.

II ءبولىم

قاتىسۋشىلارعا فولگا تاراتىلادى. وسى فولگادان ويىڭىزداعى قۋىرشاقتى جاساڭىز. قۋىرشاقتىڭ قولىڭدا ءبىر سيمۆول بولۋى شارت. ول سيمۆول ءبىر ماعىنا ءبىلدىرۋى مۇمكىن. قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىمەن ءوز قولدارىنان شىققان قۋىرشاقتارىن تانىستىرادى. قۋىرشاقتى شامنىڭ كەز كەلگەن جانىنا ورنالاستىرادى. وعان ەسىمىن قويىپ، ول تۋرالى انىقتاما بەرىڭىز؟

رەفلەكسيا:

-  بۇل جۇمىستان نە الدىڭىزدار؟
-  سىزگە نە بەردى؟
-  قانداي اسەر الدىڭىز؟

پايدالانعان ادەبيەتتەر

1. تارارينا. ە. ۆ. پراكتيكۋم پو ارت-تەراپيي: شكاتۋلكا ماستەرا. ەلتون-2 ، لۋگانسك-2013، 110-125 ب.
2. لەبەديەۆا. ل. د. پراكتيكا ارت-تەراپيي: پودحودى، دياگنوستيكا، سيستەما زانياتيي-سپب:   رەچ، 2003
3. وسنوۆا كۋكلوتەراپيي/ا. يۋ. تاتارينسيەۆا/ پسيحولوگيچەسكايا گازەتا-2008.
4. تاتارينسيەۆا ا. يۋ. دەتسكيە ستراحي: كۋكلوتەراپيا ۆ پوموشش دەتيام. -سپب-2007.
5. چەبانيان گ. گ. كراسيكوۆاا. ر. كۋكلوتەراپيا ۆ كوررەكسيوننوي ي لەچەبنوي پەداگوگيكا// كوررەكسيوننايا پەداگوگيكا. ۇجىمدىقمونوگرافيا /روستوۆ ن/د: فەنيكس، 2002.
6. كوپيتىنا. ا. ي. پراكتيكۋم پو ارت-تەراپيا. موسكۆا-حاركوۆ-مينسك. 2001.
7.   «جانتانۋ  ماسەلەلەرى» جۋرنالى. №2-2012. 37 بەت.
8. «جانتانۋ ماسەلەلەرى» جۋرنالى. №4-2013. 24-25 بەت.
9. «جانتانۋ ماسەلەلەرى» جۋرنالى. №5-2013. 22-24 بەت.
10. «جانتانۋ ماسەلەلەرى» جۋرنالى. №1-2012. 46-47 بەت.
11. «جانتانۋ ماسەلەلەرى» جۋرنالى. №3-2014. 21-25 بەت.
12. «مەكتەپتەگى پسيحولوگيا – ۆ شكولە» جۋرنالى. №8-2013. 22-23 بەت.
13. «جانتانۋ ماسەلەلەرى»  جۋرنالى. №13-2011. 51 بەت.

---