InfoHub Logo

م. وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى
كۋرستىق جۇمىس
جەتەكشى: وقىتۋشى، ماگيستر ەربولات ب. ە.  
ورىنداعان: 6B013 توپ ستۋدەنتى سادمان اقنيەت جۇماباي قىزى

مازمۇنى

كىرىسپە

ءى. وقۋ ۇدەرىسىندە سىني تۇرعىدان ويلاۋ تەحنولوگياسىن قولدانۋدىڭ عىلىمي، تەوريالىق نەگىزى
1.1. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەرەكشەلىگى.
1.2.سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ستراتەگيالارىنا شولۋ

ءىى. باستاۋىش سىنىپتىڭ ماتەماتيكا ساباعىندا سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ جولدارى
2.1 باستاۋىش سىنىپتىڭ ماتەماتيكا ساباعىندا سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ
2.2 باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلرانىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋعا قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ماتەماتيكا ساباعىنىڭ تاجىريبەلىك-ەكسپەريمەنت جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى

قورىتىندى
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

كىرىسپە

زەرتتەۋدىڭ وزەكتىلىگى. وتكەن حح عاسىرداعى اقپاراتتىق توڭكەرىس تەك جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى عانا دۇنيەگە اكەلىپ قويعان جوق، سونىمەن بىرگە، اقپاراتتىڭ ءارى ساندىق جاعىنان، ءارى ساپالىق جاعىنىن ارتۋى ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتتى. كوتەرىلگەن ماسەلە ەلىمىزدەگى عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىن دامىتۋداعى باسىمدىلىقتار رەتىندە وقۋ ورىندارىندا بولاشاق مامانداردى كاسىبي دايارلاۋدا، ولاردىڭ جەكە تۇلعالىلىعىن قالىپتاستىرۋدا جاڭا تالاپتار مەن مىندەتتەر قويۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتەدى.

قازىرگى قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگى اقپاراتتىق بولىپ ەسەپتەلگەندىكتەن، سوندىقتان ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن بىرگە ماماننىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا ءبىلۋ ىسكەرلىگى مەن كاسىبي قۇزىرلىعىنا قويىلاتىن تالاپ تا ارتا تۇسۋدە. پايدا بولعان ماسەلەنى شەشۋ رەسپۋبليكالىق كاسىبي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كەلىپ تىرەلەدى. مەكتەپتەردىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – جەتكىلىكتى دەڭگەيدە كاسىبي ءبىلىمى، قۇزىرلىقتارى مەن شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتى قالىپتاسقان، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى دامىعان، كاسىبي بىلىكتى ماماندار دايارلاۋ بولىپ تابىلادى. بۇل مىندەتتەردى شەشۋدىڭ جولدارى رەتىندە اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە نەگىزدەلگەن وقۋشىلاردىڭ كاسىبي باعىتتىلىعىن جەتىلدىرۋدى، شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرىپ، دامىتۋدى اتاۋعا بولادى.

بولاشاق مامانداردى كاسىبي دايارلاۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى ءنورماتيۆتى قۇقىقتىق قۇجاتتارىندا: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىندا (2007)، 2005–2010 ج. ج. ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا،قر-نىڭ 2002–2004 جىلدارعا ارنالعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ تۇجىرىمداماسىندا، سونداي-اق، جىل سايىنعى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جىل سايىنعى حالىققا جولداۋلارىندا كورىنىس تاپقان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزدى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى – ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ جانە حالىقارالىق اۋقىمدى كوممۋنيكاسيالىق جەلىگە شىعۋ ەكەندىگى ايتىلعان. سونىمەن قاتار، بۇل باعىت قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2010 ج. دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا قاراستىرىلعان نەگىزگى اسپەكتىلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. تۇجىرىمدامادا «قازىرگى جاعدايدا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە جاڭا ساپا، قوعامدىق ستاتۋس بەرىپ، الدىڭعى كەزەكتەگى مىندەتى بىلىكتى ماماندار دايارلاۋ بولىپ ەسەپتەلەتىن قوعامنىڭ ەرەكشە سفەراسى رەتىندە ءتۇسىنۋ قاجەت» دەپ كورسەتىلگەن.

مامانداردىڭ كاسىبي دايارلىعىن دامىتۋعا ءارى ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ تەورياسىن، مازمۇنىن، ءادىسناماسىن، ۇيىمداستىرىلۋىن جەتىلدىرۋمەن، ءارى مەكتەپتە جۇمىس ىستەيتىن وقىتۋشىلاردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋ جولدارىمەن اينالىساتىن (ت. س. سادىقوۆ، ا. پ. سەيتەشيەۆ، گ. ا. ۋمانوۆ، ل. ك. كەريموۆ، ن. د. حمەل، م. ا. كۋدايكۋلوۆ، ن. ن. حان، ا. ا. بەيسەنبايەۆا، ك. ك. جامپەيسوۆا، گ. ت. حايرۋللين، س. ج. پىرالييەۆ، ش. ت. تاۋبايەۆا، گ. ك. نۋرگالييەۆا، ر. ك. تولەۋبەكوۆا، ۆ. ۆ. تريفونوۆ جانە ت. ب. ) قازاقستاندىق عالىمداردىڭ قازىرگى زەرتتەۋلەرى ەلەۋلى ۇلەس قوسۋدا. [1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 10 11، 12، 13، 14، 15]

سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكادا بولاشاق مامانداردىڭ كاسىبي ساپالارىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەلەرى زەرتتەلۋدە، ولاردىڭ قاتارىنا پەداگوگيكالىق عىلىمدى دامىتۋداعى تومەندەگىدەي: بولاشاق پەداگوگتىڭ كاسىبي ءماندى ساپالارىن (ا. ا. كالىبەكوۆا، ك. س. ۋسپانوۆ، ا. ا. مولداجانوۆا جانە ت. ب. )؛ زەرتتەۋ مادەنيەتىن ش. ت. تاۋبايەۆا جانە ت. ب. شىعارماشىلىق ىزدەنىمپازدىلىقتى قالىپتاستىرۋ (ا. ە. ابىلقاسىموۆا جانە ت. ب. )؛ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتى (ج. ا. قارايەۆ)؛ وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ (د. م. دجۋسۋبالييەۆا) ءتارىزدى باعىتتاردى جاتقىزۋعا بولادى. [16، 17، 18، 19، 20، 21، 22]

زەرتتەۋدىڭ ماقساتى – سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ.

زەرتتەۋ نىسانى – مەكتەپتەردە سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋ جۇيەسى

زەرتتەۋ ءپانى – سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋ ۇدەرىسى.

زەرتتەۋدىڭ مىندەتتەرى:
– وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن انىقتاۋ؛
– سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋدا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋداعى مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ؛
– سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋدىڭ مودەلىن جاساۋ.

زەرتتەۋدىڭ عىلىمي جاڭالىعى:
– وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىن ايقىندالدى؛
– سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋدا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋداعى مۇمكىندىكتەرىن انىقتالدى؛
– سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن وقىتۋ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋدىڭ مودەلى جاسالدى.
زەرتتەۋدىڭ پراكتيكالىق ماڭىزدىلىعى: سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق – بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا ارنالعان كۋرس رەتىندە مەكتەپتەردە قولدانۋعا بولادى.

ديپلومدىق جۇمىستىڭ قۇرىلىمى. ديپلومدىق جۇمىس كiرiسپەدەن، ەكى بولىمنەن، قورىتىندىدان، پايدالانىلعان ادەبيەتتەر تiزiمiنەن تۇرادى.

1.1. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەرەكشەلىگى

قازىرگى دامۋ كەزەڭى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىنا وقىتۋ پروسەسىن تەحنولوگيالاندىرۋ ماسەلەسىن قويىپ وتىر. ال جاڭا تەحنولوگيانى مەڭگەرۋدە ءمۇعالىمنىڭ جان-جاقتى ءبىلىمى قاجەت. قازىرگى ءمۇعالىم پەداگوگيكالىق پروسەستى تەرەڭ مەڭگەرگەن، جاڭاشا ويلاۋ جۇيەسىنە، پەداگوگيكالىق وزگەرىسكە تەز بەيىمدەلگىش، ءبىلىم الۋشىنىڭ جەكە باس ەرەكشەلىكتەرىن قۇرمەتتەي الاتىن، ءبىلىمدى ءارى ىسكەر بولۋى كەرەك.

ورىس پەداگوگى ك. د. ۋشينسكيي ايتقانداي، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءار ءمۇعالىم، ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ەسكى ءبىرسارىندى ساباقتاردان گورى، جاڭا تالاپتارعا ساي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ساباقتارىندا كۇندەلىكتى پايدالانسا، ساباق تارتىمدى دا، ءماندى، ءتيىمدى بولارى ءسوزسىز. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ جولداۋىندا: «بولاشاقتا وركەنيەتتى دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋ ءۇشىن زامان تالابىنا ساي ءبىلىم قاجەت. قازاقستاندى 50 ەلدىڭ قاتارىنا جەتكىزەتىن، تەرەزەسىن تەڭ ەتەتىن – ءبىلىم» دەگەن بولاتىن.        

بۇل جونىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 8-بابىندا «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ، حالىقارالىق عالامدىق كوممۋنيكاسيالىق جەلىلەرگە شىعۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن [2

بۇگىنگى مەكتەپتىڭ ماقساتى - يننوۆاسيالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى ارقىلى وقۋ مەن تاربيە جۇمىسىن دامىتۋ، وقۋشىلارعا جۇيەلى، ءبىلىم بەرۋمەن قاتار قوعامدا ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. الايدا، يننوۆاسيالىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى قاجەتتى دەڭگەيدە قولدانۋ جانە وسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن قوعامدىق سۇرانىسقا ساي قالىپتاستىرۋ ەلىمىزدىڭ بارلىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىنىڭ، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىنىڭ داعدىلى ىسىنە اينالا قويعان جوق. ءالى دە بولسا كوپتەگەن مەكتەپتەر مەن ورتا جانە ارناۋلى، جوعارعى وۋ ورىندارى وقىتۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋدە وقىتۋدىڭ ءداستۇرلى ادىستەرى مەن تاسىلدەرىن پايدالانۋمەن شەكتەلۋدە. يننوۆاسيالىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ مەكتەپتى ساپالى تۇرلەندىرۋگە، جاڭاشىل جوبالاردى ەنگىزۋگە، ونى ءتيىمدى باسقارۋعا نەگىز بولىپ، ءاربىر ءبىلىم ورداسىندا وزىندىك دامۋ جولىن تابۋعا، ءاربىر مۇعالىمگە ءوزىنىڭ ادىستەمەلىك جۇيەسىن قۇرۋعا سەپتىگىن تيگىزەر ەدى. سوندىقتان، وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارىن مەكتەپ، كاسىپتىك كوللەدجدەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ پراكتيكاسىنا بەلسەندى تۇردە ەندىرۋ – قوعام تالابى.

وقۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن، ىزدەنىمپازدىعىن، سويلەۋ، ويىن جەتكىزە ءبىلۋ، وزىندىك پىكىر ايتۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ الار ورنى ەرەكشە.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى – الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جينالعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل. ستيل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمپل. جوبانىڭ نەگىزى ج. پياجە، ل. س. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن باسشىلىققا الادى. سىني تۇرعىدان ويلاۋ «ويلاۋ تۋرالى ويلانۋ» دەپ سيپاتتالعان. ول ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋدى جانە تاجىريبەنى وي ەلەگىنەن وتكىزۋدى قامتيدى.

سىني تۇرعىدان ويلاۋ - باقىلاۋدىڭ، تاجىريبەنىڭ، ويلاۋ مەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە الىنعان اقپاراتتى ويلاۋعا، باعالاۋعا، تالداۋعا جانە سينتەزدەۋگە باعىتتالعان پاندىك شەشىم. ول بولاشاقتا ارەكەت جاساۋعا نەگىز بولا الادى. سىني تۇرعىدان ويلاۋ كوبىنەسە قارسى پىكىر ايتۋعا بالامالى شەشىمدەردى قابىلداۋعا، ويلاۋ جانە ىس-ارەكەتىمىزگە جاڭا نەمەسە تۇرلەندىرىلگەن تاسىلدەردى ەڭگىزۋگە دايىن بولۋعا ۇيىمداستىرىلعان قوعامدىق ارەكەتتەرگە جانە باسقالاردى سىني تۇرعادان ويلاۋعا باۋلۋدى بىلدىرەدى. سىني تۇعىدان ويلاۋدى، ادەتتە، ءبىلىم بەرۋدىن كەيىنگى كەزەڭدەرى مەن ورتا مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىپتارى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋشىلارمەن بايلانىستىرادى. الايدا سىني تۇرعىدان ويلاۋدىڭ نەگىزدەرىن كىشكەنتاي بالالارمەن جۇمىس بارىسىندا، قاجەتتى داعدىلاردى دامىتۋ ماقساتىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ ەرتە كەزەڭىنەن دامىتۋعا بولادى. بۇل جولداعى ەڭ وڭتايلى ءتاسىل – وقۋشىلاردىڭ جەكە باسىنىن تاجىريبەسىندەگى دالەلدەرگە ءمان بەرۋگە ىنتالاندىرۋ.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ دەگەنىمىز:
- شىڭدالعان ويلاۋ، كەز-كەلگەن دامۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ماسەلەلەرگە سىني كوزبەن قاراۋ؛
- كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە، اسا ماڭىزدى، جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قۇشتارلىق؛
- ۇيرەتۋ مەن ۇيرەنۋ بىرلىگىنەن، ۇيرەنۋدىڭ قىزىعۋشىلىعىنان تۇراتىن، ۇيرەنۋشىنىڭ سەنىمىنە نەگىزدەلگەن قۇرىلىم؛

وسى كەزەڭدەردى ۇتىمدى وتكىزىلۋى مىنانداي ناتيجە بەرەدى:
- وقۋ موتيۆاسياسى وزگەرىپ، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە ۇيرەنەدى؛
- كەرەك كەزدە ءوز كوزقاراسىن وزگەرتۋگە ۇيرەنەدى، دامۋىن قامتاماسىز ەتەدى؛
- ءوز ويىن توپ الدىندا اشىق ايتا الۋ، قورعاي ءبىلۋ؛
- وقۋشىلار باسقالارمەن قارىم-قاتىناس جاساي بىلەدى؛
- باسقالاردى تىڭداۋعا، كەز-كەلگەن جاۋاپقا سىيلاستىق، تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا ۇيرەنەدى.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى نەگىزىنەن 3 فازادان تۇرادى.
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ءىى ماعىنانى تانۋ نەمەسە اجىراتۋ
ءىىى ويتولعانىس

قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ كەزەڭىندە وقۋشىلاردىڭ بۇرىنعى بىلىمدەرى مەن سەزىمدەرىنە اسەر ەتىپ، جاڭا بىلىمگە مازمۇن قالاپ،بولاشاقتا زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە كۇش الۋلارىنا جانە ورىندالۋى كەرەك تاپسىرمالار جونىندەگى جەكە جانە توپتىق تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋلارىنا كومەكتەسەدى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ – وقۋشىلار ءۇشىن ساباققا قاتىسۋداعى العاشقى قادام بولىپ تابىلادى. ولار ءوز ەركىمەن سانالى تۇردە العا جىلجيتىندىقتارىن نەمەسە ۇيرەتىلگەن تاقىرىپقا ەنەتىندىكتەرىنە شەشىم قابىلدايدى. سونىمەن قاتار وقۋشىلاردىڭ جاڭا يدەيا مەن مالىمەتتەردى ۇيرەنۋگە، ونى وزىندەگى ءبىلىم نەگىزىمەن ۇشتاستىرۋدا ىشتەي نەمەسە سىرتتاي بەلسەندى بولاتىن-بولمايتىندىقتارىن شەشۋى دە العاشقى فازادا ىسكە اسادى.

ماعىنانى تانۋ كەزەڭىندە وقۋشىلار جاڭا مالىمەت پەن يدەيانى نەمەسە جاڭا مازمۇندى يگەرىپ، ىسكە اسىرادى. ءدارىستى باسقاراتىن تالقىلاۋ، كىتاپ وقۋ، ۆيدەو-كاسسەتا، ونەر قويىلىمدارى نەمەسە باسقا نۇسقاۋ ادىستەرىنىڭ قاي قايسىسى بولماسىن وسى فازادا ىسكە اسىپ، وقۋشىلار جاڭا اقپاراتتار مەن مازمۇنمەن تانىسادى. بۇل كەزەڭدەگى وقۋشىنىڭ نەگىزگى مىندەتى – جاڭا اقپارات مازمۇنىمەن اينالىسىپ، جاڭا يدەيانىڭ بۇرىنعى ءبىلىم مەن سەنىمدەرىمەن بايلانىسقاندىعى جونىندە حاباردار بولۋ. ءتيىمدى تۇردە ءبىلىم الۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ ساباققا، ءوز ارەكەتىنە ويمەن قاراۋ، ءوزىنىڭ تۇسنىگەنىن باقىلاۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت. جاڭا اقپاراتتاردى قابىلداي وتىرىپ، بەلسەندى تۇردە ىس-ارەكەتى باسقارۋى قاجەت. ماعىنانى تانۋ كەزەڭىندە وقۋشىلار جاڭا ءبىلىمدى بۇرىنعىمەن بىرىكتىرە وتىرىپ، جاڭا اقپاراتتىڭ قولدانبالىلىعى مەن قولايلىلىعىن قاراستىرادى، بەلگىسىزدەن بەلگىلىگە قاراي جۇرەتىن اقپارات پەن يدەيانىڭ ماڭىزدىلىعى جونىندە شەشىم قابىلدايدى.

ويتولعانىس كەزەڭى ۇيرەنۋ پروسەسىنىڭ سوڭعى فازاسى بولادى دا، بۇل كەزەڭدە وقۋشىلار العان بىلىمدەرىن سىرتقا شىعارىپ، تۇسىنگەندەرىن ءوز سوزدەرىمەن جەتكىزە باستايدى. بۇل فازانىڭ ماقساتى – وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرى ۇزاعىنان مازمۇندى بولىپ، شىندىققا ۇلاسۋى ءۇشىن بۇرىنعى مالىمەتتەرى مەن جاڭا مالىمەتتى ءوز دەڭگەيىندە قابىلداي الۋىن قامتاماسىز ەتۋى.

بۇل فازا تالقىلاۋلار مەن ءبىلىمدى تاجىريبەدە قولدانۋ، جاڭا يدەيالار مەن ۇعىمداردى جيناقتاۋمەن، مازمۇن جونىندەگى وزدەرىنىڭ اشىق ۇسىنىستارى مەن كەلەسى ءبىر زەرتتەۋدى باستاۋعا شاقىرۋمەن ايعاقتالادى. ويتولعانىس كەزەڭىندەگى ۇيرەنۋ – جەكە سيپاتقا يە بولاتىن ءسات. بۇل فازادا ۇيرەنۋشى جاڭا ءبىلىمدى ءوز مەنشىگىنە الادى. وي تولعاۋ پروسەسى ارقىلى وقۋشىلار وزدەرىنىڭ ويىن ناقتىلايدى. مالىمەتتەر جيناعى مەن قۇرىلىم ماعىناسىن سىناقتان وتكىزەدى. وقۋشىلار وسى پروسەسكە جەتپەيىنشە، ولاردىڭ ۇيرەنگەندەرى بار بولعانى بىرەۋدىڭ يدەياسى نەمەسە سەنىمى. مالىمەتتى باسقانىڭ يدەيالار «پاتشالىعىنان» ءبولىپ الۋ ارقىلى عانا وزىندىك ەتۋگە بولادى.

شىن مانىندە، كوپتەگەن ۇيرەنۋشىلەر ءۇشىن جاڭا مالىمەت بۇرىنعى ۇيرەنگەندەرىنە مۇلدە قاراما-قايشى بولۋى مۇمكىن. ءوزارا جاقسى يدەيالار ۇيرەنۋشىگە وي تولعانىسسىز سانالى تۇردە جەتە قويمايدى. سونىمەن قاتار، سىني تۇرعىدان ويلاۋدا بالاعا ەڭ قىزىق ءارى ساباق جاقسى وتەتىنى ول توپتاستىرۋ.

توپتاستىرۋدىڭ ىشىندەگى ەڭ تانىمالى - بلۋم تاكسونومياسى.

بلۋم جۇيەسى بويىنشا:
1. ەڭ تومەنگى دەڭگەي – ءبىلىم، وقىتۋ ەستە ساقتاۋعا، جاتتاۋعا، تانۋعا ەسكە تۇسىرۋگە باعىتتالادى.
2. ءتۇسىنۋ – تانىم ماقساتى – مازمۇنىن ايتۋ، اقپاراتتى ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋدارۋ، ءوز سوزىمەن جەتكىزىپ ايتۋ.
3. قولدانۋ – ماسەلەنى شەشۋ، ناتيجە الۋ ءۇشىن اقپاراتتى قولدانۋ ماقساتى بولىپ تابىلادى.
4. تالداۋ – بولىكتەرگە ءبولۋ ارقىلى تۇتاس ناتيجە كورسەتۋ
5. سينتەز – اۋىزشا پاندە وتە كەرەك.
6. ەڭ جوعارعى دەڭگەي – باعالاۋ.

بلۋم تاكسونومياسى وقۋ ماقساتتارىنا سايكەس كەلەتىن مىندەتتەردى جىكتەۋدى كوزدەيدى. ونىڭ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىنا ىقپال ەتەتىن تاپسىرمالار مەن سۇراقتار قۇراستىرۋعا بولادى.

نەگىزگى ءبولىمدى ەسكە الىڭىز جانە جازىڭىز. . . ، اتاڭىز، بىرگە توپتاڭىز. . . ، قاتىستى ۇعىمدار ءتىزىمىن جاساڭىز. . . ، بەلگىلەنگەن تارتىپتە ورنالاستىرىڭىز. . .     ءبىلۋ    ناقتى كۇندەر، وقيعالار، فاكتىلەر، تەرميندەر، ەرەجەلەر، فورمۋلالار جانە ت. ب. جاساپ شىعارادى.     
نەنىڭ نە سەبەپتى بولعانىن ءتۇسىندىرىڭىز. . . ، اراڭىزدا بولاتىن ءوز كوزقاراسىڭىزدىڭ بايلانىسىن كورسەتىڭىز. . . ، وعان سونداي (قالاي، قايدا) مىسال كەلتىرىڭىز. . . ، نە تۋرالى ەكەندىگىن ايتىپ، يدەيا قۇراستىرىڭىز. . .     ءتۇسىنۋ    فاكتىلەردى، تەوريالاردى، قاعيداتتاردى تۇسىندىرەدى؛ دەرەكتەردەن شىعاتىن سالدارلاردى سيپاتتايدى جانە ت. ب.     

سالىستىرىڭىز. . . جانە . . . ، سوسىن نەگىزدەڭىز. . . ، . . . مۇمكىندىك بەرەتىن ءتاسىلدى ۇسىنىڭىز، . . . . كورسەتەتىن سۋرەت سالىڭىز، . . . تانىستىرىلىمىن كەلتىرىڭىز.     قولدانۋ    ناقتى جاعدايلاردا زاڭدار، تەوريالار، فورمۋلالار قولدانىلادى جانە جاڭا جاعدايلاردى الىنعان ءبىلىم پايدالانىلادى.     
. . . تۇرعىسىنان . . . قۇرىلىمىن تالداڭىز، . . . تۇرعىسىنان سيپاتتايتىن نەگىزگى قاسيەتتەرىنىڭ تىزبەسىن جاساڭىز، . . . تۇرعىسىنان سالىستىرىڭىز جانە . . . ەرەكشەلىگىن تابىڭىز، . . . تاعى سول سياقتى ءماتىندى تابىڭىز    تالداۋ    تۇتاستىڭ بولىكتەرى اراسىنداعى ءوزارا بايلانىستى تابىڭىز، ماتەريالداعى لوگيكالىق مازمۇنىنىڭ قاتەسىن كورەدى، فاكتىلەر مەن سالدارلار اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى جۇرگىزەدى جانە ت. ب.     

. . . جاڭا (ءوزىڭنىڭ) جىكتەمەنى ۇسىنىڭىز، مۇمكىندىك بەرەتىن جوسپار ازىرلەڭىز، . . . تۋرالى ءوز پىكىرىڭىزدى . . . فورماسىندا بايانداڭىز.     سينتەز   سحەمالاردى، تاپسىرمالاردى ءوز بەتىمەن جاسايدى؛ تاجىريبە، زەرتتەۋ جۇرگىزۋ جوسپارىن ۇسىنادى؛ شىعارما، بايانداما، رەفەرات جانە ت. ب. جازادى.     

. . . تۋرالى سىني پايىمىڭىزدى ايتىڭىز، . . . سارالاڭىز جانە نەگىزدەڭىز، . . . ءۇشىن قانداي شەشىم وڭتايلى ەكەنىن انىقتاڭىز، . . . ءۇشىن . . . ءمانىن باعالاڭىز.     باعالاۋ    سول نەمەسە باسقا جۇمىستىڭ ءونىمىنىڭ ءمانىن، جازباشا ءماتىندى قۇرۋ لوگيكاسىن باعالايدى جانە ت. ب.     
سىني تۇرعىدان ويلاۋدىڭ داعدىلارىن دامىتۋ سىنىپتا ءتيىستى ورتا جاساۋدى تالاپ ەتەدى، ياعني وقۋشىعا الدىن-الا تاپسىرما بەرىلىپ سوعان قوسىمشا ماتەريال ىزدەپ تابادى جانە ءوز بەتىمەن پرەزەنتاسيا جاساۋعا دا بولادى. مۇنداي ورتادا ءارتۇرلى سۇراقتار قويىلادى، ءمۇعالىم سەنىكى دۇرىس ەمەس، نەگە ولاي بولدى دەگەن سۇراق قويماۋى كەرەك، وقۋشى بارىنشا ءوز ويىن جەتكىزە ءبىلۋى ءتيىس. وقۋشى جاۋاپ بەرىپ تۇرعاندا ءمۇعالىم: «ءسىز نە قوسا الار ەدىڭىز» دەگەن جولاي سۇراق قويىپ، باسقا وقۋشىنى دا ويلاندىرۋعا بولادى. سونىمەن قوسا «قىزىق ەكەن، مەن ول تۋرالى ويلاماپپىن» دەگەن تۇسىنىكتى پايدالانىپ، ەستىگەندەرىن سىناماي جانە قارسىلاسپاي، ءوز پىكىرلەرىن ايتا الۋدى، ويلاۋدى وقۋشى بويىنا ۇيرەتۋ كەرەك. سوندا عانا وقۋشى كوبىرەك سويلەيدى، ويلايدى، ىزدەنەدى، ماعلۇمات جينايدى.

قورىتا كەلگەندە، وسى تەحنولوگيامەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءوزىن ىزدەنۋگە جەتەلەيدى، ويلانۋعا ۇيرەتەدى. ال، وقۋشى بەلسەندىلىگىنىڭ ارتتۋى ونى شىعارماشىلىققا جەتەلەيدى. بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارىن مەڭگەرمەيىنشە، ساۋاتتى، ءارى جان-جاقتى بولۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا وقۋ مەن تاربيە ۇردىسىندە تۇلعا دامۋىنا اسەر ەتىپ قانا قويماي قوعامنىڭ بەلسەندى ازاماتىن تاربيەلەۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسۋعا مۇمكىنشىلىك جاساۋ – ءبىزدىڭ، مۇعالىمدەردىڭ مىندەتى.

ى. التىنسارين «وقىتۋشىنى باعالاعاندا ولاردىڭ ىسىنە قاتىسى جوق سوزدەرىنە قاراپ ەمەس، ولاردىڭ ەگىستەرىنىڭ بەتىنە شىققان جەمىستەرىنە، ياعني وقۋشىلارىنا قاراي باعالاۋ كەرەك»، - دەسە، ءار ۇستاز بۇگىنگى پەداگوگيكانىڭ جاڭالىقتارىن ءوزىنىڭ دە وقۋشىنىڭ دا شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا ءتيىمدى پايدالانعاندا ءاربىر ۇستازدىڭ جەمىسى بىتىك شىقپاق.

1. 2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ستراتەگيالارىنا شولۋ

جوبا 60-قا جۋىق ستراتەگيالاردان تۇرادى. سولاردىڭ كەيبىرىمەن تانىستىرا كەتەمىز. دجيكسو – ۇجىمدىق وقىتۋ ءادىسى. ماقساتى – جالپى ماسەلەنى الدىمەن جۇپتا، سوسىن ۇجىمدا تالقىلاۋ. بۇل جاعدايدا ءاربىر وقۋشى ءبىر ءسات ءوزىن ءمۇعالىم رەتىندە سەزىنەدى، وقۋعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى. ءادىستى قولدانۋ تومەندەگىشە ۇيىمداستىرىلادى. الدىمەن ۇجىم 4 ادامنان تۇراتىن توپتارعا بولىنەدى. بۇل “جانۇيا” توپتار دەپ اتالادى. سودان كەيىن 1، 2، 3، 4-كە ساناۋ ارقىلى 1-لەر بولەك، 2، 3، 4 ءوز الدىنا “جۇمىس” توبىن قۇرايدى. وقۋعا ۇسىنىلاتىن ماتەريالدىڭ تاقىرىبى تالقىلانعان سوڭ وسى ءماتىندى ءتۇسىنۋ قاجەت ەكەندىگى ەسكەرتىلەدى. 4 لوگيكالىق بولىككە بولىنگەن ءماتىننىڭ 1-بولىگىن 1-لەر، 2-بولىگىن 2 سانىن العاندار، 3، 4 ءنومىرلى توپتارعا وقۋعا تاپسىرىلادى.

جۇمىستى باستاماس بۇرىن وقۋشىلارعا “جۇمىس توبىندا” ءماتىننىڭ ءتيىستى بولىگىن جاقسى مەڭگەرۋ قاجەتتىلىگىن، ويتكەنى سول بولىكتى “جانۇيا توپ” وقۋشىلارىنا تۇسىندىرۋگە جاۋاپتى ەكەنىن، ءماتىندى تۇتاس ءتۇسىنۋ ءار وقۋشىنىڭ ىجداعاتتىلىعىنا بايلانىستى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
كەلەسى كەزەكتە ۇجىم مۇشەلەرى باستاپقى توپتارىمەن قايتا تابىسىپ، وزدەرىنىڭ ۇيرەنىپ كەلگەن بولىكتەرىندەگى مازمۇندى ورتاعا سالادى. وسىلايشا ۇجىم مۇشەلەرى ءبىرىن-بىرى وقىتۋعا، سول ارقىلى ويلاۋعا ۇيرەنەدى.

دجيكسو ستراتەگياسى مازمۇندى جوعارى تابىسپەن مەڭگەرۋ، وقىعاندى ەستە ساقتاۋ ءۇشىن وتە ءتيىمدى. وقۋشىنىڭ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى، ۇجىمدا جاقسى قارىم-قاتىناس قالىپتاسادى، سانالى ءتارتىپ ورنايدى. سونداي-اق، ءمۇعالىمدى، مەكتەپ قىزمەتكەرلەرىن ءتۇسىنۋ، ولارعا دەگەن دۇرىس كوزقاراسقا ۇيرەنەدى

ەكى ءتۇرلى تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى

وقۋشىلاردان داپتەردىڭ بەتىن (نە تاراتىلىپ بەرگەن پاراقتى) ورتاسىنان ۆەرتيكال سىزىقپەن ءبولۋ سۇرالادى. ءماتىندى وقۋ بارىسىندا ولار:
بولىكتىڭ وڭ جاعىنا – ماتىندەگى قاتتى اسەر ەتكەن تۇستار، ۇزىندىلەردى جازادى. سول جاعىنا اسەر ەتكەن ۇزىندىلەر جايلى پىكىر جازادى (نەنى ەسكە تۇسىرەدى، سەبەپ سالدارى قانداي، قانداي سۇراق تاعى باسقا).

ءار وقۋشى ماتىنمەن تانىسىپ، كۇندەلىكتى تولتىرىپ بىتكەن سوڭ، جۇپتا، توپتا تالقىلاۋ ۇيىمداستىرىلادى.

جۇمىس اياقتالعان كەزدە ءمۇعالىم قورىتۋعا ارنالعان ازىرلەپ كەلگەن سۇراقتارىن قويىپ، جاۋاپتار الادى. ول سۇراقتار وقىعانعا باعا بەرۋ، پىكىرىن، كوزقاراسىن بىلدىرۋگە لايىقتالىنىپ قويىلعانى دۇرىس. مىسالى:
- ءسىزدىڭ ويىڭىزدا نە ساقتالىپ قالدى؟
- اۆتور وقىرماندى قالاي قىزىقتىرادى؟
- كەيىپكەرلەردىڭ ىس-ارەكەتىن ءسىز قالاي باعالايسىز؟ تاعى باسقا تۇرىندە.

بۇل ءادىس تە الدىڭعى سياقتى وقۋشىلاردى ۇجىم بولىپ جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتەدى. اقپاراتتى ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋگە جاعداي جاسايدى. ءسوز استارىن، قۇدىرەتىن تۇسىنۋگە باعىتتايدى.

سونداي-اق ءادىستىڭ تيىمدىلىگى ساباقتان تىسقارى قالاتىن وقۋشى بولمايدى، وقىعان ءماتىندى ءتۇسىنۋ ونى تۇسىنىكتى ەتىپ ايتىپ بەرۋ، وعان قاتىستى ويىن، پىكىرىن ءبىلدىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ ءتىلى داميدى. وسىلايشا ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ساباقتارى ارقىلى ساۋاتتى وقىرمان قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگى تۋادى.

ەركىن جازۋ.

بۇل ءادىستى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ جوباسىنداعى ساباقتىڭ ءۇشىنشى وي تولعانىس كەزەڭىندە پايدالانۋ ءتيىمدى. ءمۇعالىم ساباق بويىنا قاراستىرىلعان جاڭا اقپارات جايلى، ودان العان اسەرىن، نە ۇيرەنگەنىن، نەنى ءالى دە بىلە ءتۇسۋ كەرەك ەكەنىن ت. ب. جايلى ءوز پىكىرىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرۋدى تاپسىرادى. جازۋعا ۋاقىت بەرەدى. ۋاقىت اياقتالعان كەزدە وقۋشىلار ءوز جازعاندارىمەن توپ مۇشەلەرىن تانىستىرادى. ەڭ جاقسى دەپ تانىلعان جۇمىستى ۇجىمدا وقۋعا بولادى.

وقۋشىلاردى العان بىلىمدەرىن قورىتۋعا، وعان سىن كوزبەن قاراپ، ويىن تۇيىندەۋگە ۇيرەتەتىن بۇل ءادىستى كەز كەلگەن ساباقتا قولدانۋعا بولادى.

ۆەنن دياگرامماسى.
بىر-بىرىمەن ايقاسقان ەكى شەڭبەردىڭ ەكى جاعىنا سالىستىرۋعا بەرىلەتىن وبەكتىلەردىڭ سيپاتتامالارى جازىلادى. ال ايقاسقان جەرگە ەكەۋىنە ورتاق سيپاتتار تىزىلەدى. سالىستىرۋعا ارنالعان تاپسىرمالاردى وسى دياگرامماعا سالىپ، وقۋشىلار قىزىعا تولتىرادى، ياعني سالىستىرۋ سياقتى كۇردەلى ويلاۋ وپەراسياسىن مەڭگەرەدى.

اسسوساسيامەن جۇمىس.
وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان وقىتۋ – ول ءوز بەتىنشە شىعارماشىلىق تۇرعىدان ولاي الاتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان وقىتۋ. بۇل ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتىپ، العان ءبىلىمىن شىنايى ومىردە قولدانا الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى.

وقىتۋ ۇردىسىندە سىني تۇرعىدان ويلاۋ ارەكەتىن ەنگىزۋ وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋىنا، ارىپتەستەرىمەن، وقىتۋشىمەن بىرگە وي بولىسۋگە، العان بىلىمدەرىن، ىسكەرلىكتەرى مەن داعدىلارىن كۇندەلىكتى ومىردە جاڭا جاعداياتتاردا قولدانىپ، ارەكەت ەتۋگە، ءوز ويىن، پىكىرىن ايتا الۋعا جانە باسقالاردىڭ ويىمەن ساناسىپ بىرىگىپ جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. توپپەن بىرىگىپ جۇمىس جاساۋ تۇلعا بويىندا شىدامدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ۇجىمدىق جاۋاپكەرشىلىك، بىرىگىپ ءبىر ماسەلەنى شەشۋ سەكىلدى جاعىمدى قاسيەتتەردى دامىتادى.

قازىرگى وقىتۋ ۇردىسىندە ءبىر ماسەلەنى تالقىلاۋ، وعان ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋ، ارىپتەس ويىمەن پىكىر الماسۋ سەكىلدى جۇمىس تۇرلەرىنە كوپ كوڭىل بولىنەدى. دەگەنمەن، كەي جاعدايدا وقىتۋشى وقۋشىعا سۇراقتار بەرىپ ونىڭ سويلەۋىنە، ماسەلەگە پىكىرىن بىلدىرۋگە تۇرتكى بولدىم دەگەنىمەن، وقۋشى مۇمكىندىگىن شەكتەگەنىن بايقاماي قالادى. كوپ جاعدايدا وقىتۋشى وقۋشى ويىن باسقارادى، ياعني باعىت بەر نەمەسە جەتكەشىلىك ەتۋدەن گورى ول باسشىلىق قىزمەتىنە اۋىسادى. بۇل پسيحولوگتار كورسەتكەندەي، وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ويلاۋ مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيدى. مىسالى، دوڭگەلەك ۇستەل، پىكىرتالاس ماسەلەسىن وقىتۋشى ءوزى دايىنداپ، جوسپاردى ەرىپ، وقۋشىدان سويلەۋ بارىسىندا تەك وعان سۇيەنۋىن تالاپ ەتەدى. ياعني، ءوز ويىن ايتۋدا تۇلعاعا ەركىندىك بەرمەيدى. ستۋدەنت ماسەلەنى تۇسىنبەي، ماڭىزدى، وزىنە قاجەتتى اقپاراتتى الا الماي، ماسەلەنى شەشۋگە شىعارماشىلىق تۇرعىدان كەلە الماي، وزىنشە وي قورىتىپ، تۇجىرىمداۋ جانە قىزىقتى پىكىرلەر ايتا الۋ قابىلەتىن يە بولا المايدى.
ماسەلەنى اشۋدا جاڭا وي، قۇندى پىكىر ءبىلدىرۋ ماڭىزدى. جانە ول مىندەتتى تۇردە قورىتىندىلانىپ، كورىنىسكە يە بولۋى وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى.

پسيحولوگتەر ەڭبەكتەرىنە سۇيەنىپ ادىسكەر عالىمدار تۇلعانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ءوز بەتىنشە پىكىر ءبىلدىرۋ، شىعارماشىلىق تۇرعىدان ارەكەت ەتۋ، وقۋعا موتيۆاسياسىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى ءتۇرلى ءتيىمدى تاسىلدەردى قاراستىرۋدا. امەريكاندىق عالىمدار ر. سپەرري مەن ر. ورنستاين جەتپىسىنشى جىلدارى ادام ميىنىڭ بولشەكتەرىنىڭ ءار ءتۇرلى جۇمىس ىستەيتىنىن كورسەتتى. ەگەر ولار بىرىگىپ قىزمەت اتقارسا، وندا تۇلعاعا ۇلكەن شىعارماشىلىق مۇمكىندىككە جول اشىلادى.

ادام ميى وڭ جاق جانە سول جاق بولىكتەن تۇرادى. سول جاق بولىك: الىنعان اقپاراتتاردى كەزەكپەن وڭدەيدى، ونى ءبولىپ تالدايدى؛ ۇعىمدار مەن ەرەجەلەردى ويلاستىرادى؛ سوڭعى ناتيجەسى ارەكەت بولىپ تابىلادى. ال وڭ جاق بولىك: باردىق اقپاراتتى ءبىر مەزگىلدە وڭدەيدى؛ جۇيەلەيدى؛ بەينەنى ەلەستەتدى؛ سوڭعى ناتيجەسىن سايكەستەندىرۋ، ۇقساستىقتى انىقتاۋ بولىپ تابىلادى.

اتالعان مي بولشەكتەرىنىڭ تولىق جۇمىس ىستەۋىنە، تۇلعانىڭ سىني ويلاۋ ىسكەرلىكتەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا ءتيىمدى ءتاسىل رەتىندە بىزگە عالىمدار «اسسوساسيامەن» جۇمىس، «مind Map» ءتاسىلىن ۇسىنادى.

بۇل تاسىلدەر وقۋشىنىڭ بەرىلگەن ماسەلە بويىنشا وي قورىتىپ، تۇجىرىمداپ، ونى كورىنىس تۇرىندە بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ارينە، ءمۇعالىمنىڭ ەندىگى شىعارماشىلىق ارەكەتى – وسى ماسەلەلەردى جيناقتاپ، جاسالعان جۇمىس بارىسىندا وقۋشىلار تاراپىنان جاسالعان شىعارماشىلىق جۇمىستى تىلدىك قارىم – قاتىناس دەڭگەيىنە جەتكىزۋ.

«Mind Map» تاسىلىنە قىسقاشا توقتالا كەتەر بولسام، اتالعان ءتاسىلدى شەتەلدىك عالىم ت. بۋزان ۇسىنادى

ءتاسىلدى باسقاشا ويدى، اڭگىمەنى جازىپ الۋ تەحنيكاسى دەپ اتاۋعا بولادى. جازۋ وتە جىلدام وتەدى جانە ونىڭ وزىنشە قۇندىلىقتارى بار. الدىمەن ءسوز، وي، ماسەلە تۋىندايدى. ودان كەيىن قاعازدا كورسەتىلۋگە ءتيىستى ويلار تۋىندايدى جانە ولار شەكتەلمەيدى. جۇمىستى جەكە جانە توپتا جاساۋعا بولادى. كوپ ويدى ءبىر ۋاقىتتا ميدا ساقتاۋ پسيحوفيزيولوگيالىق تۇرعىدان مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتەن ويدى كورىنىس رەتىندە كورسەتۋ كەلەسى ەرەكشەلىكتەرىمەن ايقىندالادى:

- نەگىزگى وي انىق كورىنىسكە يە بولا الادى؛
- كوپتەگەن ۇعىم، ەلەمەنتتەر جەڭىل تانىلىپ، ولاردىڭ ءوزارا بايلانىستارى كورىنەدى؛
- اسسوسياسياتيۆتىك ويلاۋ دامىتىلىپ، قايتالاۋ تەز جانە ءتيىمدى تۇردە وتەدى.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ جوباسىن قولدانىپ قازاق ادەبيەتى ساباعىن وتكىزۋ ۇلگىلەرى

“وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىني تۇرعىدان ويلاۋدى دامىتۋ” جوباسىندا جۇمىس جاساۋدى باستاعان مۇعالىمدەر بۇل ساباقتار بالانىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا، شىعارماشىلىعىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىندىگىن اتاپ وتسە، وقۋشىلار وقۋدىڭ (ساباقتاردىڭ) قىزىقتى، جەڭىل وتەتىندىگىن، ۇجىمدا بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتەتىندىگىن، ءبىلىمنىڭ تەرەڭدىگى، ءارى تياناقتىلىعى ارتاتىندىعىن باياندايدى.

V سىنىپ ادەبيەت
قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ «سابالاق» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى: قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ ومىرىنەن قىسقاشا مالىمەت الادى. «سابالاق» ولەڭىنىڭ مازمۇنىمەن تانىسادى. ابىلي حاننىڭ ءومىر دەرەكتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرادى.

مىندەتتەرى:
مانەرلەپ وقۋ داعدىسى قالىپتاسادى.
سوزدىك قورى مولايادى، ولەڭ مازمۇنىن يگەرە الادى.
بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى، پىكىرلەسەدى، ورتاق پىكىر شىعارا الادى، تىڭدايدى، باعالايدى.
ستراتەگيالار: «اسسوسياسيا»، «كۋبيزم»، «5 مينۋتتىق ەسسە»، «سەمانتيكالىق كارتا»
قۇرال – جابدىق: اق بەت، داپتەر، قالام، ماركەر
كورنەكىلىك: قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ، ابىلاي حاننىڭ پورترەتتەرى.

ساباقتىڭ بارىسى:
I قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
1. حان سوزىنە «اسسوسياسيا» ستراتەگياسى بويىنشا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ بارلىعى بىردەي جۇمىس جۇرگىزەدى.
1. جەكە جۇمىس
2. جۇپپەن جۇمىس
3. توپپەن جۇمىس
4. ورتاق جاۋاپ شىعارىلىپ، سپيكەر قورعايدى

II ماعىنانى اجىراتۋ
قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ ومىرىنە قىسقاشا شولۋ
«سابالاق» ولەڭىن ءمۇعالىم مانەرلەپ وقىپ شىعادى.
ءاربىر وقۋشى ولەڭ مازمۇنىمەن جەكەلەي ىشتەي وقىپ تانىسادى.
سوزدىك جۇمىس
سۇڭگى –نايزانىڭ ۇشى
بوزداق – جاستاي قازا بولعان جاۋىنگەرلەر
قار تالدى – قولدان كۇش كەتۋ
ناسكەس – قارعىس ماعىناسىندا
تارالعى – ۇزەڭگى مەن ەردىڭ ارالىعىنداعى ءجىپ
قىل، قىناپ – قىلىش سالاتىن تەرىدەن جاسالعان قاپ.
الداسپان – قارۋ.
دۇزگەن – ءشوپتىڭ اتى.
بەسىن – ۋاقىتتى بىلدىرەدى، ساعات بەستىڭ كەزى.
قاياق – ديالەكتى ءسوز، قاي جاق دەگەن ماعىنا بەرەدى.
وقۋشىلار ولەڭ مازمۇنىمەن، ولەڭدەگى تۇسىنىكسىز سوزدەرمەن تانىس بولعاننان كەيىن «كۋبيزم» ستراتەگياسى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلەدى. كۋبتى اينالدىرىپ لاقتىرا وتىرىپ، ءاربىر توپقا بەرىلگەن سۇراقتىڭ رەتىن انىقتايدى.
سۇراق بەرىلەدى
جەكە جۇمىس
جۇپپەن جۇمىس
توپپەن جۇمىس
سپيكەر قورعايدى
سۋرەتتەۋ، سيپاتتاۋ
سۇراق. اڭىراقايداعى قازاق – قالماق سوعىسىن اقىن قالاي سۋرەتتەيدى؟ سۋرەتكە قاراپ اڭگىمەلەڭدەر. ولەڭ جولدارىنا مىسال كەلتىرە وتىرىپ ايتىپ بەرىڭدەر.

سالىستىرۋ. سۇراق. سوعىستىڭ ءاربىر ساتىنەن مىسال كەلتىرە وتىرىپ، ابىلمامبەت حاننىڭ بەينەسىنە سالىستىرمالى مىنەزدەمە بەرىڭدەر.
زەرتتەۋ. سۇراق: سابالاق كىم؟ ول نەگە «ابىلاي دا ابىلاي» دەپ ۇران سالدى؟
قاجەتتىلىگىن باعالاۋ. سۇراق «سابالاق » ولەڭىن وقي وتىرىپ، قانداي جاڭا مالىمەتتەرمەن تانىستىڭ؟
. . . ابىلاي تاعى تۋا ما قازاقتان
توسىپ كەلەم، سول – ەندىگى ارمانىم – دەگەن ولەڭ جولدارىنداعى اقىن ارمانىنىڭ ماڭىزدىلىعى نەدە؟

ءىىى «5 مينۋتتىق ەسسە» ستراتەگياسى
تاقىرىبى: ابىلاي حان
وقۋشى جەكە جازادى.
جۇپپەن جۇمىس
توپپەن جۇمىس
سپيكەر ەڭ جاقسى ەسسەنى وقىپ قورعايدى.
ۇيگە تاپسىرما: «سەمانتيكالىق كارتانى» تولىقتىرىپ اياقتاۋ. ولەڭگە جوسپار قۇرۋ، مانەرلەپ وقۋ.
 
سەمانتيكالىق كارتا

ولەڭ قۇرىلىسى

ەپيتەت

تەڭەۋ

كەيىپتەۋ

سينونيم

انتونيم
ادەبي – تەوريالىق ۇعىمدار، ولەڭنىڭ كوركەمدىك تىلىنە تالداۋ
16 شۋماق، 4 تارما، 11 بۋىندى
جەڭىل عاناشيدەمشاپان كيگەن
قارشىعادايتاس قومدانىپ تۇيىلگەن
ولىك توسىپ، ەسكى، مىلقاۋ مولالار
ايقاس، قارجاسۋ، شابۋ، شانشۋ، شابىستى، ايىستى، قاعىستى ت. ب.
. . . دەپ ىزاعاابىلمامبەتبۋىندىقالدى كەنەت ءجۇزىجايناپجادىراي

37. 72 ساباقتا «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىني تۇرعىدان ويلاۋ» تەحنولوگياسىن قولدانۋ وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدە تيىمدىلىگى زور ەكەنىننە كوز جەتكىزۋگە بولادى

ءوز تاجىريبەمدە وقىتۋ بارىسىندا الدىما قويعان ماقساتىم – بالانى سۋبەكت رەتىندە وقۋ ىسىنە ءوز بەتىنشە قىزىقتىراتىن، وعان قابىلەتىن ارتتىراتىن جاعداي تۋعىزۋ. ونىڭ باستىسى وقۋ ءۇردىسىن جاڭاشا ۇيىمداستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ وقۋداعى ىس-ارەكەتى ارقىلى ويلاۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋ پروسەسىندە بىرلەسە ارەكەت ەتۋ.

ماقساتقا جەتۋ وقۋشىنىڭ ءوزى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ءمۇعالىم – ۇيىمداستىرۋشى، باعىت بەرۋشى.

«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان دامىتۋ» باعدارلاماسىنىڭ قازىرگى تاڭدا ءبىلىمدى، بىلگەنىن ومىرگە پايدالانا الاتىن شاكىرت تاربيەلەۋدە الاتىن ورنى ەرەكشە.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگياسى بويىنشا جۇرگىزىلەتىن جۇمىستا وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە تۇجىرىم جاساۋ، قورىتىندىعا كەلۋ، ۇقساس قۇبىلىستار اراسىنان ءتيىمدىسىن تاڭداي ءبىلۋ، پروبلەمانى شەشە ءبىلۋ، پىكىرتالاستى جۇرگىزە ءبىلۋ قابىلەتى قالىپتاسادى.

وقۋشىعا كوركەم تۋىندىنى وقىتۋدا ءوز تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ ەڭ ءتيىمدى ءادىس «وي قوزعاۋ»، «نەگىزگى يدەيانى سۋرەتتەۋ»، «كۋبيزم»، «5 مينۋتتىق ەسسە» دەپ ايتار ەدىم. دايەكتى تۇردە تاقىرىپتى اشا ءتۇسۋ ءۇشىن 9 «ا» سىنىبىنا وتكىزىلگەن ساباقتاردان مىسال كەلتىرەيىن: «يساتاي – باسشى، مەن - قوسشى» ادەبيەت پانىنەن وتكىزىلگەن ساباق قۇندى ويلار مەن پايىمداۋلارعا تولى بولدى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ كەزەڭى بويىنشا «ماحامبەت كىم؟» دەپ اتالعان سۇراق توڭىرەگىندە وقۋشىلار جۇپپەن جۇمىس جانە شاعىن توپتا جۇمىس جاسايدى. سپيكەر وقىپ بەرەدى نەمەسە اۋىزشا ايتادى. ماعىنانى تانۋ كەزەڭىندە توپ بويىنشا مىنا سۇراقتار كولەمىندە وقۋشىلار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە دايىندالادى.

ماحامبەت بەينەسىن سۋرەتتەۋ
ماحامبەت بەينەسىن جاڭگىر حانمەن سالىستىرۋ
تاريحي جاعىن زەرتتەۋ
بولجاۋ جاساۋ (ماحامبەت سەنىمى بۇگىنگى كۇندە اقتالدى ما؟)
ماحامبەت كوتەرىلىسى ءبىزدىڭ قوعامعا قاجەت پە؟ ولەڭدەرى كۇندەلىكتى قولدانىستا ما، ءمانىن جويدى ما؟.

38. 85. وي تولعانىس كەزەڭى بويىنشا 5 مينۋتتىق ەسسە «ماحامبەت پاتريوت اقىن». وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ويانعان ولار ءوز بەتىنشە وقىپ، جەكە توپتاردا تالداپ، تالقىلاي وي ءبولىستى. بۇل ساباقتان شىعاتىن قورىتىندى - وقۋشىلار ماحامبەت ولەڭدەرى جانە ونىڭ ءمانى تۋرالى ءبىلىم – كوزقاراستارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرەدى. وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتادى

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: جازۋ پروسەسى ارقىلى وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى داميتىنىنا تاعى دا كوز جەتكىزدىم:
جازۋ جۇمىسى وقۋشى ويىن جۇيەلەيدى؛
جازۋ ءادىسى وقۋشىنىڭ وزىندىك پىكىرى مەن كوزقاراسىن، جازۋ ءستيلىن قالىپتاستىرادى؛
جازۋ ولاردىڭ اناليتيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى؛
وقۋشىنىڭ ءوزىن - ءوزى باعالاۋىنا، تانۋىنا ىقپال ەتەدى.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ - سىناۋ ەمەس، شىڭدالعان ويلاۋ. وسى باعدارلامانى باسشىلىققا الا وتىرىپ، مىنا جاعدايدا بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى. ول ءۇشىن ءۇش دەڭگەيدەن تۇراتىن وقىتۋ مەن ۇيرەتۋدىڭ تاسىلدەرىن قولدانۋعا بولادى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، ماعنىنا تانۋ، وي تولعانىس كەزەڭدەرى.

ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ – جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ كەزىندەگى ۇيرەتۋ پروسەسى. بۇل وتكەن ساباق پەن جاڭا ساباقتى ۇيىمداستىرۋدان تۇرادى. مىسالى، تاقىرىپتىڭ اتىن، زاتىن تۇسىندىرۋدەن باستايمىن. بۇل پروسەسس بويىنشا وقۋشى نەنى بىلەدى،نە ايتا الادى، وسى كەزەڭدە «توپتاۋ»، «ميعا شابۋىل»، «بولجاۋ» تاسىلدەرىن پايدالانامىن.

ءىى ماعىنانى تانۋ – جاڭا ساباقتى بەكىتۋ پروسەسى. بۇل كزەڭدە وقۋشى جاڭا جاڭالىقپەن تانىسادى، تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس ىستەيتدى، ءار ءتۇرلى تاپسىرمالار ورىندايدى. مىسالى، V بىلەمىن، - بىلمەيمىن، + مەن ءۇشىن جاڭالىق، ؟ مەنى تاڭ قالدىرادى بەلگىلەرىن قويىپ وتىرىپ، ونى توبىمەن تالقىلايدى.
توپ. ءماتىندى ءتۇسىنىپ، اڭگىمەلەپ، ءوز كوزقاراسىڭدى ايت («ءومىر سۇرگىم كەلەدى» اۆتورى باۋبەك بۇلقىشيەۆ ).
توپ. ماتىنگە بايلانىستى سۋرەت سال (سوعىس ءجۇرىپ جاتقان كەزەڭ نەمەسە جاۋىنگەر ەرلىگى).
توپ «وي تولعاۋ » دەپ اتالادى. «ءومىر سۇرگىم كەلەدى» تۋىندىسىن وقي وتىرىپ، باۋبەككە مىنەزدەمە بەرەدى.

«بەس جولدى ولەڭ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «كۋبيزم» سياقتى ستراتەگيالار ەرەكشەلىگىنە، اۋىر – جەڭىلدىگىنە قاراي قولدانىلادى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى ۇيرەتۋ ءۇشىن:

- وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىنا، ويىن اشىق ايتۋىنا رۇقسات بەرۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ىس-ارەكەتىن قولدانۋ؛
- وقۋشىنىڭ پىكىرىن كۇلكىگە اينالدىرماۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ءبىر – بىرىنە جاساعان سىننىڭ دالەلدى، اشىق بولۋىن تالاپ تەۋ.

40. 44وقۋشىلار وسىعان بايلانىستى سەنىمدىلىكپەن جۇمىس جاساۋعا، پىكىردى تىڭداۋعا، قۇرمەتتەۋگە، بار ىنتاسىمەن وقۋعا بەرىلەدى، بالانىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگى ارتادى، ءوز بەتىنشە ءبىلىم الادى، شىعارماشىلىع ارتادى جانە ىزدەنەدى

سىني تۇرعىدان ويلاۋ قۇرالدارى

سىني تۇرعىدان ويلاۋ

سىني تۇرعىدان ويلاۋ سۇراق قويۋدىڭ، دالەلدەۋدىڭ باستى داعدىلارىن جانە تومەندەگى قابىلەتتەردى دامىتۋدى كوزدەيدى:
ايتقاندارىن نەگىزدەۋگە جانە ءوزىمىزدىڭ ومىرلىك تاجىريبەمىزگە قاراي ونى تارتىپكە كەلتىرىپ، ءمانىن قۇرۋعا ازىرلىك؛
كۇن ىلگەرى كەسىپ-پىشىپ قويۋعا ۇمتىلماي، سۇراق قويۋ، تاپسىرما بەرۋ جانە باسقالاردىڭ يدەيالارىن سىني باعالاۋ؛
باسقالاردىڭ ءوزىڭنىڭ پىكىرىڭدى سىني باعالاۋىنا جانە ءوز پىكىرىڭنىڭ قاتە بولۋىنا اشىق بولۋ؛
يدەيالاردى سىناۋ جانە «شىندىقتى» ىزدەۋ.

بالالارعا نەگىزدەلگەن، ءادىل سىني تۇرعىدان ويلاۋدى قالاي دامىتۋ كەرەكتىگىن كورسەتۋ قاجەت. ولارعا سۇراق قويۋ، نەگىزدەۋ، بولجام جاساۋ مەن ۇلگىلەۋ داعدىلارىن جاتتىقتىرۋ قاجەت. سىني تۇرعىدان ويلاۋعا وقىتۋ مىنالار تۋرالى نەگىزدى باعالاۋعا ۇيرەتۋ دەگەندى بىلدىرەدى:
قالاي، قاشان جانە قانداي سۇراقتاردى قويۋ قاجەت.
قالاي، قاشان جانە قانداي نەگىزدەۋ ادىستەرىن پايدالانۋ كەرەك.

بەندجامين بلۋمنىڭ جانە باسقالاردىڭ جۇمىسىنىڭ شەڭبەرىندە سىني تۇرعىدان ويلاۋ ونىڭ جىكتەۋىندەگى ويلاۋدىڭ التى داعدىسىنىڭ ەڭ جوعارعىسى بولىپ تابىلادى.

التى ويلاۋ قالپاعى
التى ويلاۋ قالپاعىن ەدۆارد دە بونو ازىرلەگەن، ول ءارتۇرلى شەشىمدەردىڭ ىشىنەن شوعىرلاندىرىلعان ويدى جەدەلدەتەتىن قوسارلاس ويلاۋ ۇدەرىسىن كورسەتەدى.

اق قالپاق بەلگىلى نەمەسە قاجەتتى اقپاراتقا نازار اۋدارۋ ءۇشىن پايدالانىلادى.

سارى قالپاق ايقىندىلىق پەن ومىرگە سەنىممەن قاراۋدى بەينەلەيدى. بۇل قالپاقپەن ءسىز يدەيانىڭ جاعىمدى جاقتارىن زەردەلەيسىز جانە ءوز نازارىڭىزدى، كۇش-جىگەرىڭىزدى ونىڭ جەتىستىكتەرى مەن جاقسىلىقتارىن ىزدەۋگە جۇمسايسىز.
قارا قالپاق بۇل – «ءازازىلدىڭ قورعاۋشىسى» نەمەسە نەلىكتەن كەيبىر تەتىكتەر دۇرىس ىستەمەيدى.

قىزىل قالپاق سەزىمدى، بولجامدى جانە ىشكى تۇيسىكتى بىلدىرەدى.

جاسىل قالپاق كرەاتيۆتىلىككە، مۇمكىندىكتەرگە، بالاماعا جانە جاڭا يدەيالارعا باعىتتالادى.
كوك قالپاق ويلاۋ ۇدەرىسىن باسقارادى. بۇل باقىلاۋشى تەتىك، ول بارلىق التى قالپاقتىڭ باعىتتارىن باقىلاۋعا كەپىلدىك بەرەدى.

ويشىلداردىڭ شارتتى بەلگىلەرى

توني رايان جاساعان ويشىلداردىڭ شارتتى بەلگىلەرى ءبىرقاتار ويلاۋدى تالاپ ەتەتىن تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا وقۋشىلاردى قىزىقتىرۋ جانە تارتۋ ءۇشىن ارنايى ازىرلەنگەن جيىرما شاقتى ىس-ارەكەت كەشەنى بولىپ تابىلادى.

باستاپقى ءبىرقاتار سۇراقتار نەمەسە تاپسىرمالار وقۋشىلاردىڭ تالدامالىق، سىني جانە كرەاتيۆتىك ويلاۋ قابىلەتىن اشۋ ءۇشىن شارتتى بەلگىلەر رەتىندە ۇسىنىلعان.

كەرى وزگەرىس – سويلەمدە «ىستەي المايمىن»، «ەشقاشان» جانە «ىستەمەيمىن» سوزدەرىن پايدالانىڭىز، مىسالى، «ءسىز لوندوندا ەشقاشان تابا المايتىن زاتتاردىڭ ءتىزىمىن جاساڭىز».

ەگەر دە – «ەگەر دە» دەگەن سۇراقتى قويىڭىز جانە ولاردىڭ ويلارىن گرافيكالىق ورگانايزەرگە جازىپ وتىرىڭىز.
ءالىپبي – بەرىلگەن تاپسىرماعا قاتىسى بار سوزدەردىڭ ءتىزىمىن ا-دان يا-عا دەيىن ءالىپبي رەتىمەن تىزبەكتەڭىز.
اقا – اببريەۆياتۋرا ا=ارتىق، ق=قوسۋ، ا=الىپ تاستاۋ، ءتيىستى ساباقتى جوسپارلايدى.
قۇرىلىم – شەكتەۋلى مولشەردى كرەاتيۆتىلىكپەن پايدالانۋدى تالاپ ەتەتىن پروبلەمالاردى شەشۋ جونىندەگى تاپسىرما.
كەمشىلىكتەر – ناقتى ءبىر ءپان نەمەسە پراكتيكالىق ساباق بويىنشا كەمشىلىكتەر ءتىزىمىن جاساڭىز.
ءارتۇرلى پايدالانۋ – كۇندەلىكتى وبەكتىلەردى ءارتۇرلى جاعدايدا پايدالانۋ ءتىزىمىن جازۋ ءۇشىن قيالىڭىزدى پايدالانىڭىز.
قيىستىرۋ – ۇيلەسپەيتىن ەكى وبەكتىنىڭ قاسيەتتەرىن سانامالاڭىز، ودان كەيىن جاڭا جانە جاقسارعان ءونىم جاساۋ ءۇشىن وسى قاسيەتتەردى بىرىكتىرىڭىز.
جونسىزدىك – اۋاني ورىنداۋعا بولمايتىن ءجونسىز پىكىرلەر ايتىڭىز، سودان سوڭ ونى دالەلدەۋگە ۇمتىلىڭىز.

سانانىڭ ادەتتەرى
سانا ادەتتەرىن ازىرلەگەن ارت كوستا بىلاي دەگەن ەكەن: «سانا ادەتتەرى» - شەشىمدەرى بىردەن تۋىندامايتىن پروبلەمالارعا تاپ بولعاندا اقىلدى ادام جاسايتىن ىس-ارەكەتتەردىڭ سيپاتتامالارى بولىپ تابىلادى.

ولار كوپتەگەن داعدىلاردان، قارىم-قاتىناس پەن بەيىمدىلىكتەردەن تۇرادى، سولاردىڭ ىشىندە:
قۇندىلىق: ونىمدىلىگى شامالى ۇلگىلەرگە قاراعاندا، زياتكەرلىك مىنەز-قۇلىق ۇلگىسىن قولدانۋ.
اۋىتقۋ: زياتكەرلىك مىنەز-قۇلىق ۇلگىسىن پايدالانۋ ۇدەرىسىن سەزىنۋ ارقىلى.
سەزىمتالدىق: مىنەز-قۇلىق ۇلگىسىن پايدالانۋ مۇمكىندىكتەرىن جانە ونىڭ ورىندىلىعىن قابىلداۋ
مۇمكىنشىلىك: مىنەز-قۇلىقتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نەگىزگى داعدىلار مەن مۇمكىنشىلىكتەردى مەڭگەرۋ.
جاعدايات: زياتكەرلىك مىنەز-قۇلىق ۇلگىسىنىڭ ونىمدىلىگىن ويلاستىرۋعا جانە جاقسارتۋعا ۇدايى ۇمتىلۋ ارقىلى.

سانانىڭ 16 ادەتى بار:
تاباندىلىق
باسقارۋشى البىرتتىق
باسقالاردى تىڭداۋ – تۇسىنىستىكپەن جانە تىلەكتەستىكپەن
ويلاۋ يكەمدىلىگى
ويلاۋ ۇدەرىسىمىز تۋرالى ويلاۋ – مەتاتانىمدىلىق
دالدىك پەن شىنايىلىققا ۇمتىلۋ
پروبلەمالاردى پايىمداۋ جانە تۇجىرىمداۋ
بار ءبىلىمىن جاڭا جاعدايعا قولدانۋ
انىقتىقپەن جانە ءدال ويلاۋ جانە ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ
بارلىق سەزىممەن اقپارات جيناۋ
قۇرۋ، ۇسىنۋ جانە وڭتايلاندىرۋ
تاڭ قالىپ، ءىلتيپات ءبىلدىرۋ
تاۋەكەلدەر ءۇشىن وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الۋ
ءازىل-وسپاق ىزدەستىرۋ
ءوزارا بايلانىستىرىپ ويلاۋ
ۇزدىكسىز وقۋ.

جازبالارعا نازار اۋدارۋ
جازبالارعا نازار اۋدارۋدى اريزونا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دوكتور ماريليس ۆيتت جاسادى دەگەن پىكىر بار. ول ستۋدەنتتەرىنىڭ اۋرۋلار تۋرالى بەيمالىم مالىمەتتەردىڭ بەلگىلى مالىمەتتەردەن كوپ ەكەندىگىن بىلگەندىگىن قالادى. ناتيجەسىندە ستۋدەنتتەر ءبىلۋ ءۇشىن قانداي ارەكەت جاساعانى تۋرالى سۇراقتار جازدى.

بۇل تەحنيكا ويلاستىرىلعان، پايدالى ويلاۋ قۇرالىنا اينالدى. جازبالاردى پايدالانۋ تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى تومەندەگى كەستەدە كورسەتىلگەن. بۇل سەرپىندى تاپسىرما بولۋعا ءتيىس، ياعني جاڭا اقپاراتتىڭ پايدا بولۋىنا قاراي وعان ۇنەمى تولىقتىرۋ، ونى تۇزەتۋ نەمەسە جاڭا سۇراقتارمەن تولىقتىرۋ قاجەت.

بلۋم تاكسونومياسى
بلۋم تانىمدىق سالادا التى دەڭگەيدى ءبولدى، اتاپ ايتقاندا ول ەڭ تومەنگى دەڭگەي رەتىندە فاكتىلەردى قاراپايىم قابىلداۋ مەن تانۋدان باستاپ اناعۇرلىم كۇردەلى جانە ابستراكتىلى پسيحيكالىق دەڭگەيلەرگە قاراي جىلجىپ وتىرىپ، ەڭ كۇردەلىسى باعالاۋ دەپ جىكتەدى.
 

تناوق
تىكەلەي نازار اۋدارۋعا ارنالعان ويلاۋ قۇرالى –ەدۆارد دە بونو ويلاپ شىعارعان.
س&ج – سالدارلار جانە جالعاستىرۋ
كەيبىر ءىس-قيمىلداردىڭ، شەشىمدەر مەن ەرەجەلەردىڭ سالدارلارىن كورۋ ءۇشىن بولاشاققا كوز جۇگىرتۋ.
قاق – قوسۋ، الۋ، قىزىقتى
شەشىمدەردى نەمەسە مىندەتتەردى قابىلداعانعا دەيىن سۇراقتاردىڭ جان-جاقتى قارالعانىنا كوز جەتكىزىڭىز.
تتب - تانۋ، تالداۋ، ءبولىسۋ.
تۇجىرىمدامانى باسقارۋعا ىڭعايلى، نەعۇرلىم كىشىرەك بولىكتەرگە ءبولىڭىز.
بفە – بارلىق فاكتورلاردى ەسكەرىڭىز
ءىس-قيمىلدارعا، شەشىمدەر مەن جوسپارلارعا بايلانىستى بارلىق فاكتورلاردى زەردەلەڭىز.
سزپ – ماقساتتار، مىندەتتەر، زاتتار
ءىس-قيمىلداردى قوزعايتىن نيەتتەرگە تىكەلەي جانە سانالى تۇردە كوڭىل اۋدارىڭىز.
بمت – بالامالار، مۇمكىندىكتەر، تاڭداۋلار
بالامالاردى سانالى تۇردە پايدالانىڭىز.
باپ – باسقا ادامداردىڭ پىكىرى
باسقا ادامداردىڭ پىكىرلەرىنە قاراڭىز.
بقق – باسقا دا قاتىسى بار قۇندىلىقتار
ويىمىزدىڭ قۇندىلىقتارىمىزعا قىزمەت ەتەتىنىنە كوز جەتكىزىڭىز.
بمب – ءبىرىنشى ماڭىزدى باسىمدىقتار
ەڭ ماڭىزدى يدەيالاردى، فاكتورلاردى، زاتتاردى تاڭداڭىز.
ءجشتاى – جوبا، شەشىم، تۇجىرىم، ءادىس-تاسىل، ءىس-قيمىل
وي تۇجىرىمدارىنا جانە كەيىنگى ءىس-قيمىلدارعا تىكەلەي كوڭىل ءبولۋ.

2. 1 باستاۋىش سىنىپتىڭ ماتەماتيكا ساباعىندا سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ

ماتەماتيكانى وقىتۋدىڭ ءمازمۇنىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت. ماتەماتيكا ساباگىندا وقۋشىلار ءوز بەتىنشە ءجۇمىس جاساي داعدىلارىن دامىتۋ، باگا جەتپەس قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى. جاتتىعۋلاردى ءوز بەتىنشە تەكسەرىپ، قورىتىندى جاساي بىلەتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا جاڭا تەحنولوگيالار ادىستەرىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت.

ماتەماتيكا ساباگىندا سىني تۇرعىدان ويلاۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءار ءتۇرلى ستراتەگيالارىن قولدانا وتىرىپ، ءوز بەتىنشە ءجۇمىس ىستەۋ فاكتورى - ەسەپتەردى شىعارا ءبىلۋ، شاپشاڭدىلىق داعدىلارىن ۇيىمداستىرا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ ارقىلى شىعارماشىلىقتارىن دامىتۋ.

وقۋ جانە جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى جاڭا بۋىن وقۋلىقتارىنىڭ تالاپتارىن جۇزەگە اسىرۋدا، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋدە، بالالاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋعا، ويلارىن ەركىن ايتۋعا، تەز ارادا دۇرىس شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەتىن بىردەن - ءبىر ءتيىمدى تەحنولوگيا. ستو تەحنولوگياسىن پايدالاناتىن ءار ءۇستاز ءوز پەداگوگيكالىق قىزمەتىندە، وقۋشى مەن ءمۇعالىم اراسىنداعى قارىم - قاتىناسقا دەگەندە كوزقاراسىنىڭ مۇلدەم وزگەرگەنىن بايقايدى. بۇل باعدارلاما باسقا تەحنولوگيالاردان ءوزىنىڭ قۇرىلىمى مەن ەرەكشەلەنەدى. ساباق جوسپارىنىڭ قۇرىلىمى ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى. ءار كەزەڭنىڭ ءوزىنىڭ قىزمەتى بار. جالپى ستراتەگيالارىنىڭ سانى 80 - نەن اسادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرلى» زاڭىندا «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتى ۇلتتىق جەنە ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، عىلىم مەن پراكتيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جەكە ادامدى قالىپتاستىرۋعا جەنە كەسىبي شىڭداۋعا باعىتتالعان ءبىلىم جەنە تەربيە الۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ؛. . . وقىتۋ جەنە تەربيە بەرۋدەگى جاڭا تەحنولوگيالار ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ، حالىقارالىق عالامدىق كوممۋنيكاسيالىق جەلىلەرگە شىعۋ» دەلىنگەن. بۇل مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن مەكتەپ ۇجىمىنان ءمۇعالىمنىڭ كۇندەلىكتى ىزدەنىس ارقىلى بارلىق جاڭالىقتار مەن قايتا قۇرۋ وزگەرىستەرگە باتىل جول اشارلىق جاڭا تەجىريبەگە، جاڭا قارىم-قاتىناسقا ءوتۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. سوندىقتان دا ەر ءمۇعالىم ءوز ىس-ەرەكەتىندە قاجەتتى ەدىس-تەسىلدەر كەزىندە قابىلداپ دۇرىس پايدالانا ءبىلۋى كەرەك. ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىن ەلەۋمەتتىك وركەنيەتكە كوتەرىلەتىن، پاراساتتى، دەنساۋلىعى مىقتى ازاماتتار تەربيەلەۋ - ۇستازدار قاۋىمىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى مەرەيلى مىندەتى.

باستاۋىش سىنىپتاردا كومپيۋتەرمەن ءجۇمىس ىستەۋ ءتيىمدى. تەحنولوگيالىق قۇرالداردىڭ ءبىرى ەكەندىگىن، ونىڭ كومەگىمەن ساباقتى قىزىقتى، تارتىمدى ەتىپ تۇرلەندىرۋگە بولادى. كومپيۋتەرمەن وتكەن ساباق بالانىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرىپ ناشار دەگەن وقۋشىنىڭ كومپيۋتەرمەن ءجۇمىس ىستەۋدە قىزىعۋشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جەنە شەشە الماعان جاۋاپتى ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن شەشۋگە تىرىسادى.
مۇنداي ساباقتار وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن، مۇمكىندىگىن تولىعىراق باعالاۋىنا جەنە ونى تۇسىنۋگە، جاڭاشا شىعارماشىلىق تەسىلدەرمەن جۇمىس ىستەۋگە، ىزدەنۋىنە سان الۋان ەدىس تەسىلدەردى تاڭداۋىنا جول اشارى ءسوزسىز.

وقۋشىلاردى ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ دەگەنىمىز ءبىلىم ساپاسىنىڭ ارتتىرۋى. دەمەك ءبىلىم ساپاسى دەگەنىمىز نە؟ ۆ. پاناسيۋك مەكتەپتەگى ءبىلىم ساپاسى - وقۋ، تاربيەلىك، ەلەۋمەتتىك، پسيحيكالىق جەنە دەنە قابىلەتتەرىنىڭ اسپەكتىلەرىندە تۇلعانىڭ ەلەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتىندىراتىن قاسيەتتەر جيىنتىعى دەگەن انىقتاما بەرەدى.

ماتەماتيكا ساباگىندا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ ارتتىرۋىن، ياعني ءبىلىم ساپاسىنىڭ كوتەرۋ ماقساتىندا قازىرگى زامان تالابى شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەردى ىسكە اسىراتىن جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرىن قولدانادى. ول «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىني ويلاۋدى دامىتۋ» جوباسى. ديەۆيد كلۋستەر سىني تۇرعىدان ويلاۋ بىلاي دەپ انىقتايدى:
CTO - ءبۇل وزىندىك، جەكە ويلاۋ؛
CTO - ءسۇراقتار مەن شەشەتىن پروبلەمالاردى ايقىنداۋدان باستالادى؛
ستو - ادام وزىندىك شەشىم تاباتىن جانە نەگىزدەلگەن مىسالدارمەن بەكىتەتىن ناقتى ارگۋمەنتتەرگە ۇمتىلادى؛
ساباق بارىسىندا تومەندەگى ماسەلەلەردى شەشۋگە تىرىسۋ كەرەك:
وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋلارىن دامىتۋ؛
وي - تولعانىسقا بەلسەندى ارالاسۋ؛
ءبىلىمدى يگەرۋگە جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ؛

ماتەماتيكا ساباعىندا ستو-نىڭ بىرنەشە ستراتەگيالارىن قولدانۋعا بولادى:

«اسسوسياسيا»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «بەس جولدى ولەڭ»، «ءجۇپتا، توپپەن، جەكە ءجۇمىس»، «كەڭ اۋقىمدى ءدارىس».

2. 2 باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلرانىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋعا قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ماتەماتيكا ساباعىنىڭ
تاجىريبەلىك –ەكسپەريمەنت جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى

ماتەماتيكا ساباعىندا ديالوگ ارقىلى وقىتۋ ءتاسىلىن قولدانۋ - سىني ويلاۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ بىردەن-بىر قوزعاۋشى كۇشى. ال، ديالوگتىك اڭگىمەنى دامىتۋ ءۇشىن سۇراق قويۋ ءادىسى ءاربىر ساباق بارىسىندا جۇيەلى، ءتيىمدى پايدالانىلسا وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ ساپاسى جاقسارادى جانە ولار شاعىن توپتاردا بىرلەسەدى، يدەيالارىمەن پىكىر الماسىپ، ونى تالقىلايدى، باعا بەرەدى.

ءمۇعالىم ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى قىزمەت - ساباق بارىسىندا شاكىرتتىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا جەتەكتەۋ، ەڭبەك ەتۋگە باۋلۋ، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن سان ءتۇرلى جاڭارتىلعان ءادىس - تاسىلدەردى ۇزدىكسىز قولدانۋ.

زەرتتەۋىمە العان 6 - سىنىپتىڭ ماتەماتيكا پانىنەن «ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋ» تاقىرىبىن مەڭگەرتۋدە سىني ويلاۋدى دامىتۋ ءۇشىن

ج. قارايەۆتىڭ دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ ءتاسىلىن ءبىر ساباقتا ەمەس 5 ساعاتقا ءبولىپ جوسپارلاۋ ارقىلى قولدانا وتىرىپ ءوتتىم.
بۇل تەحنولوگيا وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىنىڭ دامۋىنا، ءوز بەتىنشە ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ماتەماتيكا ساباعىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ

ەرنيازوۆا س. ن. - ورال ق. ، م. وتەمىسوۆ ات. باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى.

قوعام ومىرىندەگى قازىرگى وزگەرىستەر، جاڭا ستراتەگيالىق باعىت-باعدارلار، قوعامنىڭ اشىقتىعى، ونىڭ جەدەل اقپاراتتانۋى مەن قارقىندى دامۋى – ءبىلىم بەرۋگە قويىلاتىن تالاپتاردى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، ءبىلىمنىڭ قوعامدى قايتا جاڭعىرتۋعا قوسار ۇلەسىن ارتتىرۋدا.

وتاندىق ورتا ءبىلىم مازمۇنىن جاڭارتۋ بارىسىندا قازىرگى ومىردە كەڭ اۋقىمدى داعدىلارعا كوپ كوڭىل ءبولىندى. بۇل داعدىلار جالپىادامزاتتىق جانە ەتنومادەني قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلە وتىرىپ، وقۋشىلارعا وقۋداعى، سونداي-اق ومىردەگى پروبلەمالاردى شەشۋىنە مۇمكىندىك بەردى. «كەڭ اۋقىمدى داعدىلار» كەلەسى ىس-ارەكەت تۇرلەرىنەن تۇرادى: ءبىلىمدى شىعارماشىلىقپەن قولدانۋ؛ سىني تۇرعىدان ويلاۋ؛ زەرتتەۋ جۇمىستارىن ورىنداۋ؛ اكت قولدانۋ؛ تىلدىك داعدىلارمەن بىرگە قارىم-قاتىناستىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك تاسىلدەرىن قولدانۋ؛ توپتا جانە جەكە جۇمىس جاساۋ بىلىكتىلىگى.

بۇگىنگى كۇنى ءبىلىمدى دايىن قالپىندا قابىلداماي، ونى وزدىگىمەن قۇراستىرۋدىڭ تۇلعانى دامىتاتىندىعى، وزدىگىمەن قۇراستىرىلعان ءبىلىمنىڭ ەستە ۇزاق مەرزىمدە ساقتالاتىندىعى دالەلدەنىپ وتىر. قايتالاۋ مەن جاتتاۋعا نەگىزدەلگەن ءبىلىم تەك ەستە ساقتاۋ دارەجەسىندە بولسا، قۇراستىرلعان ءبىلىم ۇيرەنۋشىدەن ءتۇسىنۋ، قولدانۋ،تالداۋ جانە باعالاۋ سەكىلدى بەلسەندى ارەكەتتەردى تالاپ ەتەدى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدەگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ الدىنا جاۋاپتى دا، ابىرويلى مىندەتتەر قويىلىپ وتىر.

سىني ويلاۋ دەگەنىمىز – وي قوزعاي وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىلىردىڭ ءوز ويلارىمەن وزگەلەردىڭ ويىنا سىني قاراپ، ەستىگەنىن، بىلگەنىن تالداپ، سالىستىرىپ، رەتتەپ، سۇرىپتاپ، جۇيەلەپ، بىلگەنىن ءوزى زەرتتەپ، دالەلدەپ، تۇجىرىم جاساۋعا باعىتتاۋدا ءوز بەتىمەن جانە بىرلەسىپ شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ.

بەلگىلى عالىم دايانا حالپەرن «سىني ويلاۋ – ويلاعان ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن تانىمدىق تەحنيكالاردى پايدالانۋ ارقىلى شىعارماشىلىقپەن ءارى قاراي باعىتتاي ويلانۋ- دەپ جازعان. سىني ويلاۋ – بەلگىلى ءبىر ماسەلە تۋرالى بار يدەيالاردى جيناقتاپ ولاردى قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋ جانە شەشىم قابىلداۋمەن اياقتالاتىن كۇردەلى «پسيحولوگيالىق ءۇردىس» ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن. سىني ويلاۋ – ادام ءومىرىنىڭ ءبىر سالاسى. سەبەبى، بۇل فيلوسوفيا ادامدارعا كوپتەگەن جولدار مەن شەشىمدەر ىشىنەن ماڭىزدى ءارى پايدالى ەكەنىن، تەك قاجەتتى اقپاراتتاردى عانا جيناقتاپ، جاڭا ءبىلىمدى بۇرىنعىدان اجىراتا الۋعا كومەكتەسەدى. سىني ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءداستۇرلى وقىتۋدان باستى ايىرماشىلىعى – ءبىلىمنىڭ دايىن كۇيىندە بەرىلمەۋى.

سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ – سىناۋ ەمەس، شىڭدالعان وي. سىني تۇرعىدا ويلايتىن ادام ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولىن ءوزى ىزدەپ تابادى دا، سول شەشىمدەردى نەگىزى بار، سانالى دالەلدەرمەن ناقتىلاي الادى.

بacتaۋىش مeكتeپ كeزeءڭىندe aلعaن ءبىلىمدeءردى بaلa ءوز ءىس-ارeكeءتىندe قoلدaنۋعa مaشىقتaنaدى ءجانe oي قoرىتىندى جaسaي aلۋ، سeبeپ-سaلدaردى aنىقتaۋ، تۇسىنىك بeرۋ، oيلaۋ قaءبىلeءتىنىڭ دaمۋى aنىق كورىنe بaستaيدى ءجانe oسى كeزeڭدe oقۋشىنىڭ oيلaۋى نaقتى - بeينeءلىدeن aبسترaكتىلى oيلaۋعa قaرaي دaميدى، زaتتaردى ءتيىستى ۇعىمدaرعa جaتقىزىپ، ءوزىنىڭ oيىن ءدالeلدeۋگe ءۇيرeنe بaستaيدى. Oل - ءبىلىم بeءرۋدىڭ oقۋشى بoيىندa تۇلعaلىق eرeكشeلىكتeءرىنىڭ قaلىپتaسۋى قۋaتتى ءجۇرeءتىن، جoعaرى بۋىندaرمeن سaبaقتaسa دaميتىن ءجانe كeز كeلگeن aرنaيى ءبىلىم aلۋدىڭ نeگىزى قaلaنaتىن قۇندى caتىcى.

«ماتەماتيكا» وقۋ ءپانى رەتىندە باستاۋىش ءبىلىم بەرۋدىڭ ماڭىزدى ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى. ماتەماتيكا بويىنشا باستاپقى ءبىلىم سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى، زەرتتەۋ جانە قارىم-قاتىناستىڭ، ماتەماتيكالىق ءبىلىمدى ومىردە قولدانۋدىڭ العاشقى داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى ماتەماتيكا كۋرسىن يگەرە وتىرىپ، تالداۋ، جيناقتاۋ، جىكتەۋ، سالىستىرۋ، سەبەپ-سالدارلىق قاتىناستار مەن زاڭدىلىقتاردى انىقتاۋدى ۇيرەنەدى، ءتۇرلى زاتتار مەن قورشاعان ورتا قۇبىلىستارىن سيپاتتاۋ ءۇشىن ماتەماتيكالىق ءتىلدىڭ نەگىزدەرىن يگەرەدى، ءبىلىم مەن ىس-ارەكەت تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى.

وقۋشىلاردى ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا تەرەڭ دە بەرىك بىلىممەن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي، وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋدىڭ باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى - ەسەپتەردى شىعارۋ بارىسىندا ولاردىڭ ىس-ارەكەتىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ. قازىرگى كەزدە عالىمداردىڭ، زەرتتەۋشىلەردىڭ، ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرىنىڭ كۇش-جىگەرى وسى ماسەلەگە جۇمىلدىرىلعان.

ءماتىندى ەسەپتەردى شىعارۋ بارىسىندا وقۋشىلار ءارقاشاندا بەلسەندى بولىپ، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرىپ، ءوز ويلارىن دۇرىس جەتكىزە ءبىلۋ، ءوز كوزقاراسىن دالەلدەۋ، پىكىرتالاس جۇرگىزۋ، باسقالاردى تىڭداۋ، وزگە پىكىردى سىيلاۋ جانە ونىمەن ساناسۋعا ۋيرەنۋ، ياعني سىني ويلاۋدى قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.

بaستaۋىش مeكتeپ مaتeمaتيكaسىن oقىتۋ بaرىسىندa oقۋ مaتeريaلىن ءومىرمeن بaيلaنىستىرۋ، سaبaق ءۇستىندe وتىلگeن تeoريالىق مaتeريaلدaردىڭ پرaكتيكaلىق ءمانىن oقۋشىلaرعa جeتe ءتۇسىندىرe ءبىلۋ، oقۋشىلaردa ءماتىندى eسeپتeءردى شىعaرۋ aرقىلى سىني ويلاۋىن قaلىپتaستىرۋ ءماسeلeلeءرى كوپتeگeن پeدaگoگتaردىڭ، ادىسكeرلeءردىڭ زeرتتeۋلeءرىنeن تىس قaلمaي كeلگeنمeن، ءادىستeمeلىك نeگىزدe تoلىق قaرaستىرىلمaعaن. ماسەلەن، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ويلاۋ پروسەسىنە اسا ءمان بەرىلگەنمەن ولاردىڭ سىني ويلاۋىنىڭ مانىنە نازار اۋدارىلماۋى، وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ پروسەسىندەگى جان-جاقتى، تەرەڭ ويلاۋدىڭ الۋان تۇرلەرى قولدانىلعانمەن سىني ويلاۋدىڭ ناقتى ادىستەرى دۇرىس پايدالانىلماۋى، مۇعالىمدەر ساباقتى ۇيىمداستىرۋدىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ ارنايى قۇرىلىمىن بىلمەۋى، وقۋشىلاردىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلمەۋى، وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋعا كوڭىل بولىنبەۋى، باستاۋىش مەكتەپ ماتەماتيكاسىن وقىتۋ بارىسىندا وقۋ ماتەريالىنىڭ ومىرمەن بايلانىستىرىلماۋى، ت. ب.

سىني تۇرعىدان ويلاۋ ادەتتە قارسى پىكىر ايتۋعا، بالامالى شەشىمدەر قابىلداۋعا، ويلاۋ جانە ىس-ارەكەتكە جاڭا نەمەسە تۇرلەندىرىلگەن ادىس-تاسىلدەردى ەنگىزۋگە ءازىر بولۋعا ۇيىمداستىرىلعان قوعامدىق ارەكەتتەرگە جانە وزگەلەردى سىني ويلاۋعا ۇيرەتۋدى بىلدىرەدى.

سىني ويلاۋ باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ويلاۋ داعدىلارىن دامىتىپ، ولاردى وقۋ مەن ومىردە تۋىندايتىن پروبلەمالاردى/ماسەلەلەردى وزدىگىمەن شەشۋگە باعىتتايدى. وسى ارقىلى سىني ويلاۋ باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن اقپاراتپەن جۇمىس جاساۋعا، جان-جاقتا تۇرعىدان كەز كەلگەن ءجايتتى تالداۋعا، باقىلاۋعا، تاڭداۋ جاساپ، شەشىم قابىلداۋعا باۋليدى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى بۇل سەكىلدى جۇمىستاردى جاساۋ ناتيجەسىندە وزدەرىنە جانە وزگەلەرگە تولاسسىز سۇراقتار قويىپ، ولارعا جاۋاپ ىزدەپ، ءوز جاۋاپتارىن ۇتىمدى دالەلدەرمەن ايعاقتايدى، دەربەس شەشىمدەر قابىلدايدى.

باستاۋىش ماتەماتيكا وقۋلىقتارىندا: «بەرىلگەن ەسەپكە كەرى ەسەپ قۇراستىر جانە ونى شىعار»، «ەسەپتى تەڭدەۋ قۇرۋ ارقىلى شەش»، «ەسەپتىڭ قىسقاشا جازۋى بويىنشا ەسەپ قۇراستىر»، «سىزباسى بويىنشا ەسەپ قۇراستىر»، «نە بايقادىڭ؟ تەڭدىكتەر قانداي ەرەجەگە سۇيەنىپ جازىلعان؟»، «ەسەپتەردىڭ شارتىن، سۇراعىن، شەشۋىن، جاۋابىن سالىستىر. نە بايقادىڭ؟»، «شىعارۋ جولىن سالىستىر»، تاعى سول سياقتى تاپسىرمالار بەرىلگەن جانە ولار وقۋشىلاردىڭ وزبەتىمەن شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە، بەلسەندى بولۋىنا، سىني ويلاۋىنا كومەك بەرەدى. سول سەبەپتى وسىنداي تاپسىرمالاردى ساباق بارىسىندا كوبىرەك ورىنداتۋ وتە ماڭىزدى.

وقۋشىلاردى ەسەپ قۇراستىرۋعا ۇيرەتە وتىرىپ، قۇراستىراتىن ەسەپتەردىڭ ءتۇرىن وزگەرتىپ بەرۋ، ەسەپتەردى ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن شەشۋ، تالداۋ جاساۋ، مالىمەتتەر مەن شامالاردى، بۇرىن وتىلگەن ەسەپتەرمەن سالىستىرۋ، بەرىلگەن جاعدايداعى قاسيەتتەردى انىقتاۋ، قاراپايىم مودەلدەردى قۇراستىرۋ مەن ويشا ەكسپەريمەنتتى ىسكە اسىرۋ، جيناقتاۋ، ەسەپ شىعارۋعا قاجەتتى اقپاراتتى تاڭداۋ، ونى ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ولاردىڭ ويىن انىق جەتكىزۋگە، قىسقا سويلەپ، تەرەڭ ويلاۋعا ىقپال جاسايدى.

Oسى جoعaرىدa aتaلعaن تaلaپتaردى قoلدaنa oتىرىپ eسeپتeءردى شىعaرa ءبىلۋ مeن قۇرaستىرۋ، مeكتeپ oقۋشىلaرىنىڭ aلدىندa مaتeمaتيكaنىڭ شىندىقتى، نaقتىلىقتى، دالدىكتى بaسقaرa aلaتىنىن aنىقتaپ كورسeتۋگe، مaتeمaتيكaنى oقۋشىنىڭ وندىرىستىك ءۇردىستe كورe ءبىلۋىنe، eسeپتeي، oيلaي شeءشىمدeر قaبىلدaي ءبىلۋلeءرىنe مۇمكىنشىلىك بeرeءدى.

ەسەپتەر بالالاردى جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىراتىن جانە بۇرىننان بار بىلىمدەرىن پايدالانۋ جولىندا پىسىقتالا تۇسەتىن ناقتىلى ماتەريال بولىپ تابىلادى. ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان ناقتىلى ماتەريال ءمانىن اتقارا وتىرىپ، ەسەپتەر: قىيسىنشىل ءبىلىمدى ءىس جۇزىندە وقىتۋدى ومىرمەن بايلانىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ماتەماتيكا كۇردەلى ءپان بولۋ ۇستىنە، ول اقىل-وي ورالىمدىلىعىنا، الەم بىرلىگىن تۇسىنۋگە قىزمەت ەتەدى. ماتەماتيكانى وقىتۋدىڭ تاربيەلىك ءمانى مەن پراكتيكالىق مازمۇنى ماتەماتيكانى مەكتەپتە وقىتۋدىڭ ءبىلىم بەرۋ ماقساتىمەن ۇشتاسىپ جاتادى. سوندىقتان، ماتەماتيكا ساباعىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن مىناداي ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل اۋدارعان ءجون:
ەسەپتىڭ سوڭعى ناتيجەسىن الۋعا ىنتالاندىرۋ ارقىلى ەسەپتەردى شىعارۋعا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ماتەماتيكا پانىنە سۇيىسپەنشىلىگىن تۋدىرۋ؛

ەسەپتىڭ مازمۇنىن، ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ، شارتىن تالداۋ، بەلگىلى جانە بەلگىسىز كومپونەنتتەرىن ءبولۋ، ەسەپتى شەشۋگە ۇسىنىلعان تاسىلدەردى قاراستىرۋ؛

ۇجىممەن بىرلەسە وتىرىپ ەسەپتى شەشۋ جوسپارىن قۇراستىرۋ، ەسەپتى شەشۋ جانە ونى داپتەر بەتىنە ءتۇسىرۋ؛

ەسەپتىڭ شەشىمىن تەكسەرۋ، الىنعان ناتيجەنىڭ ەسەپ شارتىمەن ۇيلەسۋىن انىقتاۋ، قاجەتتى جاعدايدا ەسەپتى شىعارۋدىڭ قوسىمشا تاسىلدەرىن تابۋ، وقۋشىلار ەسەپتى شىعارۋ بارىسىندا وزدەرىنە جاڭا جانە پراكتيكالىق ماڭىزدى قانداي مالىمەتتەردى پايدالانعاندىعىن ءبولىپ كورسەتۋ؛
پراكتيكالىق مازمۇندى ەسەپتەردە قاراستىرىلعان ماسەلە بويىنشا كەلتىرىلەتىن تۇسىندىرمەنىڭ جانە سونىڭ بارىسىندا ورىندالاتىن وي جۇيەسىنىڭ ۇلگىلەرىن جەتەكشى سۇراقتار ارقىلى باعىتتاۋ، سۇراق-جاۋاپتار ارقىلى اڭگىمەلەسۋ؛

ەسەپتىڭ ءماتىنى وقىلىسىمەن وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، ويىن ءبىر ارناعا باعىتتاپ، ونى شەشۋدىڭ جوسپارىن كەزىندە تالداۋ جاساتۋ؛

قورشاعان ورتادان الىنعان ماعلۇماتتار بويىنشا ەسەپتەر قۇراستىرۋ جانە ونى شىعارۋ، ومىرمەن بايلانىستىرىپ تالداۋ؛

ەسەپتىڭ شارتىنا بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ (سۋرەت سالۋ، سىزبا سىزۋ، كەستە تولتىرۋ ت. ب. )؛

بەرىلگەن پراكتيكالىق مازمۇندى ەسەپتەردى تۇرلەندىرە ءبىلۋ، جاناما ەسەپتەردى كەرى ەسەپكە اينالدىرۋ، سالىستىرۋ؛

ەسەپتەردى ءار ءتۇرلى تاسىلدەرمەن شىعارۋ.

ماتەماتيكا ساباعىندا eسeپتeءردى مۇعaءلىم oقۋشىنى oقىتۋعa، oلaردىڭ ءبىلىمىن نaقتىعa ءجانe تeرeڭدeتۋگe، ياعني تيانaقتى ءبىلىم بeرۋگe، بeلگىلى ءبىر بىلىك پeن دaعدىلaردى قaلىپتaستىرۋعa قoلدaنaدى. ال، ەسeپتeءردى وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ قۇرaلى رeءتىندe پaيدaلaنۋ كوبىنeسe سoل eسeءپتىڭ مaزمۇنىنa، مaتeمaتيكaلىق قۇرىلىمىنa، oلaردىڭ جۇمىس ءىستeۋ ءادىستeمeلeءرىنe، بaعدaرلaمaلىق مaتeريaلدaردى oقىتۋدىڭ نaقتى سaتىلaرىنa ءتاۋeءلدى. Oسىعaن بaيلaنىستى eسeءپتىڭ فۋنكسياسى eرeكشe مانگe يe بoلa aلaدى.

ماتەماتيكادا ەسەپتەردى شىعارۋعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ oقۋشىلaردىڭ ءدۇنيeگe كوزقaرaستaرىن كeڭeءيتىپ، كۇندeلىكتى تۇرمىستa پaيدa بoلaتىن ءماسeلeلeءردى تeز شeشۋگe ىقپaل eتeءدى، eڭ بaستىسى - oقۋشىلaردىڭ سىني ويلاۋىن جانە تaنىمدىق ءىس-ارeكeتتeءرىن (سeءزىنۋىن، قaبىلدaۋىن، eلeستeءتۋىن، oيلaۋىن، ءسويلeءۋىن) قالىپتاستىرۋدىڭ تaپتىرمaيتىن قۇرaلى. ويتكeءنى، eسeپ شىعaرۋ بارىسىندا oقۋشىلaردىڭ زەرتتەۋ دaعدىلaرى ءجانe ءوز oيلaرىن eركىن جeتكىزە الۋى قaلىپتaسaدى، oلaردىڭ سىني oيلaۋ ءجانe شىعaرمaشىلىق قaءبىلeءتى دaميدى، بaعدaرلaمaعa eنeءتىن كeءيبىر مaتeريaلدى oقۋشىلaر تeرeڭ مeڭگeرeءدى ءجانe aلعaن ءبىلىمدeءرىن كۇندeلىكتى تۇرمىستa قoلدaنۋ بىلىگىنىڭ قaلىپتaستىرىلۋىن قaمتaمaسىز eتeءدى.

ەسەپ شىعارۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ جاڭا تاسىلدەردى مەڭگەرۋ، الگوريتمدى قۇرۋ، ەسەپتەردىڭ ءقايسىبىر توپتارىنا امالدار قولدانۋ، ت. ب. ىس-ارەكەتتەرى سىني ويلاۋدى شىڭداي تۇسەدى. سوندىقتان ەسەپ شىعارۋدا وڭايدان كۇردەلىگە، بەلگىلىدەن بەلگىسىزگە ۇستانىمىن ساقتاي وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ بۇرىنعى بىلىمدەرى مەن ىسكەرلىكتەرىن پايدالانىپ، جاڭا تاقىرىپقا بايلانىستى ەسەپتەردىڭ جان-جاقتى تۇسىندىرمەسىن بەرىپ، تولىق ويلانۋعا جاعداپ جاساپ، تولىق شىعارىلۋى كەرەك.

وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ بارىسىندا ۇستاز تاراپىنان قويىلاتىن سۇراقتار دا ماڭىزدى. دۇرىس سۇراق قويۋ:

وقۋشىلاردىڭ شىنايى قىزىعۋشىلىعى مەن سەزىمدەرىن انىقتايدى؛

بىلىمگە قۇشتارلىقتى دامىتادى جانە زەرتتەۋگە ىنتالاندىرادى؛

وقۋشىلاردىڭ بىر-بىرىنەن ۇيرەنۋىنە، باسقا وقۋشىلاردىڭ يدەيالارىن قۇرمەتتەۋىنە جانە باعالاۋىنا ىقپال ەتەدى؛

وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋىنا ىقپال ەتەدى.

سۇراق قويۋ ماڭىزدى داعدىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، سەبەبى سۇراق دۇرىس قويىلعان جاعدايدا وقىتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى جانە دە وقۋشىلاردىڭ وقۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، ونى جاقسارتا جانە كەڭەيتە الادى. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى تۇسىنۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن مۇعالىمدەر سۇراقتاردىڭ ەكى ءتۇرىن: تومەن دارەجەلى جانە جوعارى دارەجەلى سۇراقتاردى كەڭ قولدانادى. كەي كەزدەرى تومەن دارەجەلى سۇراقتاردى «جابىق» نەمەسە «دۇرىس ەمەس» سۇراقتار دەپ تە اتايدى. بۇل – جاتتاپ الۋعا باعىتتالعان جانە دە وعان بەرىلگەن جاۋاپ «دۇرىس» نەمەسە «دۇرىس ەمەس» دەپ باعالاناتىن سۇراقتار. ال جوعارى دارەجەلى سۇراقتار نەمەسە اشىق سۇراقتار قويىلعاندا، وقۋشىلار اقپاراتتى بەلگىلى ءبىر جولدارمەن قولدانۋعا، قايتا قۇرۋعا، كەڭەيتۋگە، باعالاۋعا جانە تالداۋعا ءتيىس بولادى.     

سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىن قالىپتاستىرۋدا «اشىق» سۇراقتار قولدانىلادى. «اشىق» سۇراققا بەرىلەتىن جاۋاپتىڭ سانى بەلگىسىز.
سونىمەن قاتار بۇل سۇراق جاۋاپ بەرۋشىدەن ءوز پىكىرى مەن كوزقاراسىن بىلدىرگەنىن كوزدەيدى، ادامنان تۇسىنىكتەمە بەرۋدى، ويلانۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل سۇراقتار «نەگە»، «قالاي»، «نە ءۇشىن»، «ءسىز قالاي ويلايسىز»، «. . . تۋرالى نە ويلايسىز؟»، «ەگەر. . . بولسا، ءسىز نە ىستەر ەدىڭىز؟»، «. . . نەلىكتەن سولاي بولدى دەپ ويلايسىز؟» ت. ب. سوزدەردەن باستالادى.

كوپتەگەن مۇعالىمدەر مۇنداي سۇراقتارعا تەك ەرەسەك بالالار عانا ويلانىپ جاۋاپ بەرە الادى دەپ ويلايدى. ارينە، بۇل دۇرىس ەمەس. بالالاردىڭ جوعارى دارەجەلى سۇراقتارعا بەرگەن جاۋاپتارى ولاردىڭ تانىمدىق دامۋىن بەينەلەيدى. ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى – وقۋشىلاردى ويلاۋدىڭ تومەنگى تاياز دەڭگەيىنەن  جوعارعى تەرەڭ ويلاۋ دەڭگەيىنە دەيىنكوتەرىپ، ۇيرەتىپ جەتكىزۋ.    مىنە، وسىلاي بولعاندا عانا وقۋشىلار ءوز ءبىلىمىن جانە يدەيالارىن ىسكە اسىرىپ قولدانا الادى. وقۋشىلاردىڭ سۇراق قويۋى مەن ويلانۋى قاراپايىم نەمەسە ەستە ساقتاۋ دەڭگەيىنەن كوتەرىلمەي قالىپ قويسا، وندا ولاردىڭ العان ءبىلىمى ۇمىتىلىپ، ءارى قاراي پايدالانۋعا جاراماي قالادى. سوندىقتان ءمۇعالىم سىنىپتا وسىنداي ءارتۇرلى سيپاتتاعى سۇراقتار قويۋعا وقۋشىنى وعان ۇيرەتىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە سول ورتانى جاساۋ قاجەت.

دeمeك، ماتەماتيكا ساباعىندا بaستaۋىش سىنىپ oقۋشىلaرىنىڭ سىني ويلاۋىن قaلىپتaستىرۋ مۇعaءلىمنىڭ oقۋ ءۇدeءرىسىندe قoلدaنعaن ءادىستeءرىنe تىكeلeي بaيلaنىستى بoلaدى.

قورىتىندى
قازىرگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋدىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمى ماڭىزدى ەلەمەنتتەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. دۇنيەجۇزىندە ءبىلىمنىڭ ءرولى ارتىپ، ءار ەلدىڭ وزىندىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تاعايىندالعان. ءبىراق، ول الەم حالىقتارىنىڭ ءبىلىم بەرۋدەگى تاجىريبەسىمەن، باعىت – باعدارىمەن دەڭگەيلەس بولۋى قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قامتىلۋى ماڭىزدى ءىس-شارا بولىپ تابىلادى. وسى  ورايدا  ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى قازاقستان  رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن  دامىتۋداعى ماڭىزدى قۇجات ەكەندىگى ءسوزسىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم  بەرۋ سالاسىنداعى بۇگىنگى  باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – جاستارعا تەرەڭ  ءبىلىم  بەرۋ.  ال، ونىڭ نەگىزى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ وقىتۋ ءۇردىسىن جاقسارتۋعا جاڭا تەحنولوگيالاردى  ەنگىزۋ بولىپ تابىلادى. وقۋ – تاربيە ۇردىسىنە جاڭا يننوۆاسيالىق  ءادىس تاسىلدەردى  ەنگىزۋ وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تالپىنىسىن ارتتىرىپ ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە شىڭارماشىلىق ەڭبەك ەتۋگە  جول  سالادى. وقۋشىلارعا تەرەڭ دە جۇيەلى ءبىلىم جانە ادىستەمەلىك تاسىلدەردى جەتىك مەڭگەرگەن بولۋى ءتيىس. پاندەردى وقىتۋدا ءتيىمدى ءادىس – تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، ساباقتى قىزعىلىقتى دا تارتىمدى وتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى. كلاما

مەن ءوز ساباعىمدى تەرەڭدەتە وقىتۋعا، شىعارماشىلىق سيپاتتاعى تاپسىرمالار بويىنشا جۇمىس جۇرگۋزۋگە كوپ كوڭىل بولەمىن. بۇل ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرى پەداگوگتەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرسىنا 1 – بەتپە – بەت  كەزەڭىن  اياقتاعانىمنىڭ پايداسى ءتيدى دەپ ايتا الامىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پەداگوگ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءۇشىنشى (نەگىزگى) دەڭگەي باعدارلاماسى بويىنشا بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرسىن اياقتاعان كۋالىگىن العاننان كەيىن جەكە تۇلعانى دامىتۋعا باعىتتالعان وسى جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى قولعا الدىم.

ماقساتى: پەداگوگ قىزمەتكەرلەردىڭ قوسىمشا ءبىلىم مەن داعدىلار كولەمىن الۋداعى بىلىمدىك قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ، قازاقستاندىق  مۇعالىمدەرگە  قارقىندى وزگەرىپ جاتقان ءومىر جاعدايىندا ۇزدىكسىز كاسىبي دامۋعا دايىن بولۋعا كومەكتەسۋ.
مىندەتەرى:
- مۇعالىمدەرگە پەداگوگيكالىق تاجىريبەسىن جەتىلدىرۋ مەن باعالاۋعا كومەكتەسۋ؛
- ساباقتى بەلسەنە وتكىزىپ، ءار بالانىڭ ەركىن جاۋاپ الۋعا جاعداي جاساۋ؛
- سەنىمدىلىككە تاربيەلەۋ ءۇشىن بالانىڭ جاۋابىن سانمەن باعالاۋ؛
- ويىن دامىتۋ ءۇشىن «مەنىڭ ويىمشا» دەگەن  جاۋاپقا داعدىلاندىرۋ؛
- وقۋشىنى دۇرىس ەمەس دەپ جازقاماۋ، جاۋاپتارعا بىردەي قاراۋ؛
- ءتىلىن دامىتۋ ماقساتىندا وقۋشىنىڭ ءسوزىن، ويىن بولمەي اياعىنا دەيىن تىڭداۋ؛
- دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋگە جاعداي جاساۋ؛
- جەكە تۇلعا رەتىندەگى  ءرولىن  كوتەرۋ،  تەڭ  دارەجەدە  قارىم – قاتىناس
- ۇيىمداستىرۋ؛

كۇتىلەتىن ناتيجە:
- وقۋشى ەركىن ويلانۋعا مۇمكىندىك الادى؛
- تۇجىرىم جاساۋعا ۇيرەنەدى؛
- جان-جاقتى ىزدەنەدى؛
- شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگى ارتادى؛
- اقىل-ويى داميدى؛
- ۇجىمدىق ىس-ارەكەت مادەنيەتى قالىپتاسادى؛
- توپ الدىندا ءوز ويىن ايتۋعا، پىكىرىن قورعاۋعا داعدىلانادى؛
- ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ارتادى؛

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر پەداگوگتەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىنىڭ باعدارلاماسىنىڭ كۇتىلەتىن  ناتيجەلەر وقۋشىلاردىڭ قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ەركىن، وزىندىك دالەل – ۋاجدەرىن نانىمدى جەتكىزە بىلەتىن، ىنتالى، سەنىمدى، سىني پىكىر — كوزقاراستارى جۇيەلى دامىعان، قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن ءوز دەڭگەيىندە مەڭگەرۋمەن قاتار، ساندىق
تەحنولوگيالاردا  قۇزىرلىلىق تانىتاتىن وقۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىن قامتيدى. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىقتا» نەگىزگى ماتەريال ءتيىستى
ساباقتا قاراستىرىلاتىن جەتى مودۋلگە سارالانعان. الايدا، وسى جەتى مودۋلگە قاراستىرىلعان يدەيالار ساباقتا پايدالانىلاتىن جەكەلەگەن ستراتەگيالار مەن تاسىلدەر سياقتى ءوزارا بايلانىستا بولادى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. ينفورماتيكا. فيزيكا. ماتەماتيكا. -2001. -№4. -12 ب.
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ - قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋى
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭى. – استانا، 2007
 مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. ءۇشىنشى (نەگىزگى) دەڭگەي. – استانا: «نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دببۇ پەداگوگيكالىق شەبەرلىك ورتالىعى
4. س. ميرسەيتوۆا. ءمۇعالىم فيلوسوفياسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى: گۋمانيستىك پاراديگما. – قاراعاندى، 2012
5. پەداگوگيكالىق ديالوگ. – 2015، №1
6. ءبىلىم. KZ جۋرنالى. – 2012 ج №2، 3
7. جارىقبايەۆ ق. پسيحولوگيا. – الماتى،  2002.   – 415 بەت.
8. يلينا ت. ا. پەداگوگيكا. – الماتى، 1977 – 454 بەت.
9. قازاقستان رەسپۋبليكاسى باستاۋىش ءبىلىمىنىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتى. – الماتى، 2010. —  135 بەت.
10. قوسانوۆ ب. م. ماتەماتيكا كۋرسىنداعى شىعارماشىلىق جاتتىعۋلار: ورىنداۋ تەحنولوگياسى. – الماتى،  2005. —  72 بەت.
11. گلازىرينا ل. ل. ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جانە ەسەپتەۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالار جيناعى (2،3،4 سىنىپتار). «كەلەشەك — 2030»ج ش س، 2010.
12. ەرەشوۆا ك. ،ىدىرىسوۆا ش. ،ابەنوۆا گ. لوگيكا الەمى. 2 سىنىپ. الماتى «ولكە» 2010.
13. ەرەشوۆا ك،ومارعازينوۆا گ. ، لوگيكا الەمى. 4 سىنىپ. الماتى «ولكە» 2011.
14. قوسانوۆ ب. م. ماتەماتيكادان سىنىپتان تىس جۇمستاردا وقۋشىلارعا ەكونوميكالىق تاربيە بەرۋ. – الماتى، 1998. – 54 بەت.
15. ت. مەيىرمانقۇلوۆا «ءبىلىم بەرۋدەگى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار»، الماتى، 2000 ج.
16. د. راحىمبەك. وقۋشىلاردىڭ لوگيكا مەتودولوگيالىق بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ. الماتى. ركب، 1998ج.
17. وسپانوۆ ت. ق. «باستاۋىش كلاستاردا ماتەماتيكانى وقىتۋ» الماتى، 2005 ج.
18. وسپانوۆ ت. ق كوچەتكوۆا و. ۆ. ،. استامبايەۆا ج. ق. «جاڭا بۋىن وقۋلىقتارى بويىنشا باستاۋىش سىنىپتاردا ماتەماتيكا وقىتۋ ادىستەمەسى. » - الماتى، 2005.
19. ب. بايمۇحانوۆ، ز. بەكبايەۆا «وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكالىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋداعى دەربەستىگىن ارتتىرۋ» الماتى، 2006

---