InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ب. ەمەليانوۆ «بۇركىت»
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ءماتىندى كوركەم ادەبي تىلدە مازمۇنداپ ۇيرەتۋ
2. بۇركىت پەن كيىكتىڭ قورعاۋعا الىنعان جانۋار رەتىندە ولارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءىس - شارالارمەن تانىستىرۋ
3. تابيعاتتى قورعاۋعا، ايالاۋعا ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ناقىل سوزدەر، پورترەتتەر، توپتاما،
ءان تاسپا، كەستەلەر
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، وقىتۋ، ءتۇسىندىرۋ، وي جيناقتاۋ، توپتىق، جەكە
جۇمىستار، اسسوسياسيا ت. ب.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سوت ساباعى
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى:
وقۋشىلار، بۇگىن ساباعىمىز ەرەكشە – سوت ساباق تۇرىندە وتەدى. سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ىشىنەن سوت ءتوراعاسى، مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى جانە قورعاۋشى سايلانىپ وتىر. سونىمەن بىرگە سوت ساباعىمىزعا «ايقىن» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جازىقبايەۆا ديانا جانە اۋداندىق جۇقپالى اۋرۋلار ءبولىمىنىڭ دارىگەرى مۇرسالييەۆا بالاۋسا قاتىسىپ وتىر. ال پارتاداعى وقۋشىلار – كۋاگەرلەر بولىپ تابىلادى.
ەندى ساباعىمىزدى باستايمىز. مەملەكەتتىك سوت مۇشەلەرىن شاقىرامىز.
- ورىندارىڭىزدان تۇرىڭىزدار، سوت كەلەدى!
(سوت مۇشەلەرى كىرەدى)
- سوت ءتورايىمى: اسانبەك ديليارا
- مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى: اۋەزحان ديليارا
- قورعاۋشى: كوركەموۆ جاندوس
- وسى ساباقتى سارالاپ، باعالاۋ، قورىتىندىسىن جاساۋ حاتشى ماعان بەرىلەدى.
سوت ءتورايىمى: سوت ساباق باستالدى!
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. تاقتامەن جۇمىس
ا) تابيعاتقا بايلانىستى تىيىم سوزدەر جازۋ
ءا) «كيىك» سوزىنە اسسوسياسيا قۇرۋ

2. ساكەن سەيفۋللين كىم؟ (اۋىزشا سۇراقتار قويۋ)
3. «اقساق كيىك» ولەڭىن جاتقا سۇراۋ.
4. وقۋشىلاردى باعالاۋ
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
حاتشى: ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ ءۇشىن سوت مۇشەلەرى ءسوز سىزدەردە.
قورعاۋشى: - قازاقستاندا 1921 جىلدان باستاپ كيىكتەردى اۋلاۋعا تيىم سالىندى. ال، وسىدان 100 جىل بۇرىن ساكەن وسى كيىكتەردىڭ ازايىپ بارا جاتقانىن جىرلاپ كەتكەن.
ايىپتاۋشى: 1957 - 58 جىلدارى ولاردىڭ سانى 2 ميلليوننان اسقاندىقتان قايتا اۋلاۋعا رۇقسات ەتىلدى. وسى جىلدارى قازاقستانداعى كيىكتەردىڭ ەڭ كوبەيگەن كەزى بولدى. ءبىراق كەيىننەن ادامداردىڭ جاۋىز ارەكەتتەرىنىڭ سالدارىنان بىرنەشە رەت جاپپاي قىرعىنعا ۇشىرادى. 1990 جىلدارى ۇكىمەت باسشىسى اكەجان قاجىگەلدين جۇڭگو مەملەكەتىنە 1 ملن. كيىكتى اتۋعا رۇقسات بەرگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى 2005 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە كيىكتەردى اۋلاۋعا تاعى دا قايتا تىيىم سالاتىن قاۋلى شىعاردى، ولاردىڭ سانىن كوبەيتۋ جانە قورعاۋ شارالارى قولعا الىندى.
قورعاۋشى: ءسىزدىڭ اتاعان دەرەكتەرىڭىزدەن كەيىن دە كيىكتەر كوبەيە قويعان جوق. سارىارقادا قازىرگى جۇرگەن كيىكتەردىڭ سانى 47 - 48 مىڭ عانا. سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
ايىپتاۋشى: مەن بۇعان اڭشىلاردى كىنالايمىن. ۇكىمەت كيىكتەردى قورعاۋ ماقساتىندا 2006 جىلى «قىزىل كىتاپقا» ەندىردى.
سوت ءتوراعاسى: مىڭداعان جىلدار بويى دالا جىرتقىشتارىنان، ادامداردان قاشىپ جۇرگەن وسى ءبىر جانۋارلارعا ءوز ەلىمىزدەن قورىقتار ۇيىمداستىرىپ، قازاقستان تاريحى پانىنە تاقىرىپ رەتىندە ەنگىزىلۋىنە بارلىعىمىز ات سالىسۋىمىز كەرەك.
- حاتشى: «ەشتەن كەش جاقسى» دەگەن ەمەس پە. بۇل ايتىلعان يگى شارالار قولعا كەش الىنىپ وتىر. ءوسىمتال جانۋار كۇتىمى كوپ، قورعاۋى جاقسى بولسا، ساناۋلى جىلداردان سوڭ سانى كوبەيىپ ءالى - اق دالامىزدىڭ ءسانىن كەلتىرەر. وسىنداي كيەلى جانۋارعا ارناپ اقىن - جازۋشىلار شىعارمالار جازعان. مىسالى، جاقسىكەلدى سەيىلوۆ اعامىز «جەزكيىك» ءانىن، وسىدان 100 جىل بۇرىن جازىلعان ساكەننىڭ ولەڭىنە جەرلەسىمىز ءالمىرزا نوعايبايەۆ ءان شىعارعان، اتاقتى قۇرمانعازى «اقساق كيىك» كۇيىن شىعارىپتى. ەندى سول ءالمىرزا اتامىزدىڭ ورىنداۋىنداعى «اقساق كيىك» ءانىن تىڭداپ جىبەرەيىك.
ءىۇ. جاڭا ساباق
«ول نە؟» تانىمدىق ويىنى.
- ول تابيعاتتىڭ ءبىر بولشەگى، ول كيىك سياقتى كيەلى.
- ول ەركىندىكتىڭ، دارقاندىق پەن قىراعىلىقتىڭ، وي - ارماننىڭ شارىقتاۋىنىڭ كورىنىسى.
- ول كوك ءتۇستى، ويۋ ورنەكتى ماتادا التىن كۇننىڭ استىندا ورنالاسقان.
- ول نە؟
قۇرمەتتى كۋاگەرلەر، بۇگىنگى تاڭدا ادامزات الدىندا ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ - ءوزىمىزدى قورشاعان ورتا، ونىڭ قازىنا بايلىقتارىن قورعاۋ، بارىنشا ۇقىپتى پايدالانۋ بولىپ تابىلادى. وتكەن ساباقتا جوعالىپ بارا جاتقان كيەلى جانۋارىمىز كيىك تۋرالى ايتسا، بۇگىنگى ساباعىمىز كيەلى قۇس بۇركىت جايلى بولماق
سوت ساباعىمىزعا كەلىپ وتىرعان جۋرناليست جانە دارىگەردى ورتاعا شاقىرايىق.
جۋرناليست:
بۇركىت سۇڭقارتارىزدىلەر وتريادىنا، قارشىعا تۇقىمداسىنا جاتاتىن ۇلكەن قۇس. كوبىنەسە توعايلى جانە تاۋلى جەردە تىرشىلىك ەتەدى. بيىك اعاشتار مەن ءزاۋلىم جارتاسقا ۇيا سالىپ، 1 — 2 جۇمىرتقا تابادى. ورتا ازيادا، قازاقستاندا بۇركىتتى قولعا ۇيرەتىپ تۇلكى، ەلىك، قاراقۇيرىق سياقتى اڭدارعا سالادى، شابىتى تۇسكەن قىراعى بۇركىتتەر قاسقىردى دا الادى، اشىنعاندا ادامعا دا تۇسەدى.

بۇركىت كوك ءتاڭىرىنىڭ ەلشىسى، ول كۇننەن جاراتىلعان، كۇننىڭ ەركەسى، كوكتىڭ يەسى دەپ كوپ حالىقتىڭ كونە سەنىمىندە اسا جوعارى دارىپتەلەدى. بۇركىتكە تابىنۋ كۇللى جانۋارلار مەن ادامزات الەمىنەن جوعارى تۇردى.
بۇركىتتى باۋلىپ، ونىمەن اڭ اۋلاۋ كاسىبى، ساياتشىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى.

دارىگەر
- وبا اسا ءقاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋ. وبانىڭ وكپەلىك، ىشەكتىك، تەرى - بۋبوندىق، سەپتيكالىق تۇرلەرى بولادى. تابيعاتتا ءتۇرلى كەمىرۋشىلەر ارقىلى تارالادى. ادامدارعا كەمىرۋشىلەردەن، نە بۇرگەلەردەن جۇعادى. جۇقپانىڭ جاسىرىن كەزەڭى 2 كۇننەن 6 كۇنگە دەيىن بولۋى مۇمكىن. وبا اۋرۋى وتە قاتتى قالتىراۋمەن، دەنە قىزۋىنىڭ جوعارلاۋىمەن جەدەل كەنەتتەن باستالادى. السىرەيدى، جۇرەگى اينيدى، كەيدە قۇسۋ - اۋرۋعا ءتان بەلگىلەرى، بۇلشىق ەت اۋىرسىنۋلارى بولۋى مۇمكىن. العاشقى ۋاقىتتا جۇرەك قان - تامىر جۇيەسىنىڭ زاقىمدانۋ بەلگىلەرى داميدى.
اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى پايدا بولعاندا دەرەۋ مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە قارالىپ، اۋرۋدى دەر كەزىندە انىقتاپ، دارىگەرلىك كومەك الۋ قاجەت.
اۆتور جايلى تۇسىنىك بەرۋ
ماتىنمەن جۇمىس
3 توپقا ءبولىپ ىشتەي وقىتۋ.
ءماتىندى مازمۇنداتۋ.
حاتشى: قۇرمەتتى سوت كۋاگەرلەرى، سوت ۇكىم شىعارۋعا كەتەدى. ورىندارىڭىزدان تۇرىڭىزدار!
(سوت مۇشەلەرى ۇكىم شىعارۋعا شىعىپ كەتەدى)
تاپسىرمالارمەن جۇمىس
1. ماتىنگە سۇيەنىپ، قازاق اۋىلى تۇرعان جەردى سۋرەتتە.
2. بۇركىتتى سيپاتتاپ كور.
3. ماتىندەگى جاۋىز ادامداردىڭ ارەكەتتەرىن سانامالاپ ايتىپ بەر.
4. بۇركىتتىڭ ارەكەتىن جاۋىز ادامداردىڭ ارەكەتىمەن سالىستىر.
5. ءماتىننىڭ ءاربىر بولىگىنە ات قوي.
6. تومەندەگى سۋرەتتەردى رەتىمەن ورنالاستىر.
داپتەرمەن جۇمىس
ماتىندەگى ەڭ سوڭعى سويلەمدى جازىپ ال.
جاقسىلىقتى ۇمىتپاۋدى ۇيرەن.
ءۇ. جاڭا ساباقتى قورىتۋ
1. ارتىق بولماس بىلگەنىڭ.
سالبۋرىن
اڭشى، ساياتشىلاردىڭ توپتالىپ، بىرنەشە كۇنگە اڭ اۋلاۋعا شىعۋى، ياعني توپتىق اڭ اۋلاۋ. سالبۋرىن اڭشىلاردىڭ مەرەكەسى ءتارىزدى، نەگىزىنەن قىس مەزگىلىندە وتەدى. مۇندا اۋلانعان اڭ بارىنە بىردەي تەڭ بولىنەدى. اۋىل اقساقالدارىنىڭ ۇلەسى بولەك ەسەپتەلەدى. سالبۋرىن اڭشىلاردىڭ ەرلىگى مەن ەپتىلىگىن، ازاماتتىعىن سىنايتىن جول. اڭشىلاردىڭ قىستى كۇنى كۇتەتىن ءساتى – سونار. قانسوناردا قىستىڭ تىنىق كۇنى ۇلپا قار جەرگە تۇسكەن كەزدە اڭنىڭ ءىزى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق كورىنىپ جاتادى. اڭشىلار وسىنداي سوناردا سالبۋرىنعا شىعادى دا، ىزىنە تۇسكەن اڭدى قاۋمالاپ ءجۇرىپ، سوعىپ الادى. سالبۋرىن كەزىندە ىنىندە، اپانىندا تىعىلىپ جاتقان اڭدى اڭشىلار دابىل قاعىپ، ايعايلاپ، قيقۋلاپ، يت قوسىپ ۇركىتىپ شىعارادى.
ساياتشىلىقتى اباي، شوقان، مۇحتار، اقان سەرى قاتتى ۇناتقان. قازىردە دە ساياتشىلىقپەن اينالىساتىن ادامدار از ەمەس. جاقىندا عانا الماتى وبلىسى ەڭبەكشىقازاق اۋدانىندا «سونار - 2014» رەسپۋبليكالىق قۇسبەگىلەر ءتۋرنيرى ءوتتى.
2. كيىك اتاتىن اڭشىلار مەن قۇسبەگىلەردى سالىستىرۋ.
3. سوت ۇكىمىن وقۋ
سوت ۇكىمى:
1. بۇركىت پەن كيىكتى اياۋسىز قىرىپ، ازاپقا سالعانى ءۇشىن اڭشىلار مەن ورىس اسكەرلەرى جازاعا تارتىلسىن.
2. «اقساق كيىك» ءماتىنى بويىنشا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن كيىكتەردى قورعاۋعا بارلىق كۋاگەرلەر اتسالىسسىن.
3. 17 ادامدى وبا اۋرۋىنان قۇتقارعان بۇركىتكە «قۇس پاتشاسى» دەگەن اتاق بەرىلسىن.
4. بۇركىتتى جويىلىپ بارا جاتقان قۇستاردىڭ ساناتىنا قوسىپ، «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزۋ.
5. بۇركىتتىڭ كوبەيۋىنە جاعداي جاساۋ.
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
«بۇركىت» ءماتىنىن وقىپ مازمۇنداۋ.
Vءىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ