دەفەكتولوگيالىق تاپسىرمالار
دەفەكتولوگيا (لات. defectus – جەتىمسىزدىك جانە گر. λόγος – ءىلىم) – پەداگوگيكانىڭ كورۋ، ەستۋ، سويلەۋ مۇشەلەرىندە، اقىل - ويىنىڭ دامۋىندا تابيعي كەمىستىگى بار بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ ماسەلەلەرىن زەرتتەيتىن ارناۋلى سالاسى.
دەفەكتولوگيا ءتورت سالاعا بولىنەدى: سۋردوپەداگوگيكا – مىلقاۋ بالالارعا، تيفلوپەداگوگيكا – زاعيپ بالالارعا، وليگوفرەنوپەداگوگيكا – اقىل - ويى كەمىس بالالارعا، لوگوپەديا – ءتىلىنىڭ كەمىسى بار بالالارعا ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ پروبلەمالارىن زەرتتەيدى. دەفەكتولوگيا، سونداي - اق دەنە كەمىستىگى كۇردەلى (سوقىر جانە ساڭىراۋ، ساڭىراۋ جانە اقىل - وي كەمىستىگى بار، ت. ب.) بالالاردى وقىتىپ تاربيەلەۋدى دە قامتيدى.
دەفەكتولوگيا نيەۆروپاتولوگيا، گەنەتيكا، پسيحولوگيا، پەداگوگيكا، ءتىل ءبىلىمى سەكىلدى ءبىرقاتار عىلىم سالالارىمەن دە تىعىز بايلانىستى. شەت ەلدەردىڭ كوپشىلىگىندە «دەفەكتولوگيا» تەرمينىنىڭ ورنىنا «ارنايى وقىتۋ» تەرمينى قولدانىلادى. ال گەرمانيادا، اۆستريادا، شۆەسيادا بۇل سالا «ەمدىك پەداگوگيكا» دەپ اتالادى. بۇرىنعى كسرو - دا دەفەكتولوگيا جونىندەگى عىلىم - زەرتتەۋ جۇمىستارىن ماسكەۋدەگى پەداگوگيكا عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ دەفەكتولوگيا ينستيتۋتىندا، كييەۆ پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا ينستيتۋتىندا، باسقا دا پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتاردىڭ دەفەكتولوگيا فاكۋلتەتتەرىنىڭ كافەدرالارىندا، مەكتەپتەردە جۇرگىزىلدى. 1931 جىلى الماتىدا قۇلاعى مۇكىس، 1932 جىلى كوز كەمىستىگى بار بالالار ءۇشىن العاشقى ارناۋلى مەكتەپتەر اشىلدى. XX عاسىردىڭ 60 - جىلدارىنان باستاپ كومەكشى مەكتەپتەر جۇمىس ىستەپ كەلەدى. مۇنداي مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەيتىن ارناۋلى كادرلار 1976 جىلدان الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە، 1984 جىلدان قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە دايارلانادى. قازاقستاندا تابيعي كەمىستىگى بار بالالار مەملەكەت ەسەبىنەن ارناۋلى مەكتەپتەردە تەگىن وقىتىلادى.
2 - دەفەكتولوگيانىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى.
1) ءتۇرلى كەمىستىكتەرى بار بالالاردىڭ دەنە جانە پسيحيكالىق دامۋىنىڭ وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرىن تەرەڭ جان - جاقتى كلينيكالىق - فيزيولوگيالىق جانە – پسيحولوگيالىق – پەداگوگيكالىق زەرتتەۋ.
2) كەمىستىگى بار بالالاردى جان - جاقتى كلينيكالىق، فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق زەرتتەۋ. ونىڭ قۇرامىنا: كەمىستىكتىڭ نەگىزى مەن قۇرىلىمىن جانە ءتۇرلى اۋىتقۋى بار بالانىڭ كوررەكسيالىق كومپەنساتورلىق مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ؛ ناقتىلى وقىتۋ جانە تاربيەلەۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن، كەمىستىگى بار بالالاردى پەداگوگيكالىق ىرىكتەۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ؛ كەمىستىگى بار بالالاردى تاۋىپ، ەسەپكە ەنەدى.
3) كەمىستىگى بار بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكەمەلەردى ۇيىمداستىرىپ، دامىتۋدىڭ پرينسيپتەرىن جاساۋ جانە نەگىزدەۋ.
4) كەمىستىگى بار بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەردەگى وقۋ - تاربيەلەۋ پروسەسىنىڭ ماقساتتارىن، ەرەجەلەرىنىڭ ماعىناسى مەن ادىستەرىن انىقتاۋ.
5) بالالاردا كەمىستىكتى بولدىرماۋدىڭ الدىن - الا پروفيلاكتيكالىق شارالار جۇيەسىن جاساۋ.
6) كەمىستىگى بار تۇلعالاردى دامىتۋدىڭ الۋان كەزەڭدەرىندە قوعامعا ارالاستىرۋ پروسەسىنىڭ پارمەندىلىگىن ارتتىرۋ.
دەفەكتولوگيا ءبىرقاتار ۇقساس پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جانە مەديسينالىق عىلىمدارمەن بايلانىستى.
ءمۇعالىم - دەفەكتولوگتىڭ الدىنا قازىرگى ۋاقىتتا مىندەت جۇكتەلىپ وتىر:
1. وقۋشىعا ءبىلىم بەرۋ.
2. جالپى ءبىلىم بەرەتىن پاندەر ارقىلى وقۋ داعدىسىن ەڭبەك پانىمەن بايلانىستىرىپ قولدانۋ.
3. جاعىمدى مىنەز - قۇلىق قالىپتاستىرۋ: وتىرىك اينالاداعى ادامدارعا قايىرىمدى بولۋعا، ماحاببات، ەڭبەك، سۇيۋگە، الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋگە ۇيرەتۋ.
بۇل مىندەتتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، پسيحولوگيالىق، پەداگوگيكالىق تۇزەۋ جۇمىستارى مىناداي پرينسيپتەر سۇيەنەدى:
بالانى جان - جاقتى، جەكە تۇلعا رەتىندە زەرتتەۋ؛
شارشاعاندىعىن ەسكەرۋ؛
وقۋ داعدىلارىن ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرۋ جانە ويىن ارقىلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ، كەڭىستىكتى باعدارلاما جانە ت. ب.؛
مەكتەپ ومىرىنە، تاربيە ساعاتتارىنا قاتىستىرۋدى؛
وقىتۋدى ارنايى ادىستەمەلەر ارقىلى ۇيىمداستىرۋ؛
وقۋشىنىڭ جىلدىق پسيحودياگنوستيكاسىنىڭ دەڭگەيىن باقىلاۋ.
ءتيىمدى جۇمىس اتقارۋ ءۇشىن مامان ءوزىنىڭ بەرەتىن ءپانى ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى ءبىلۋى، وقۋشىلارمەن قارىم - قاتىناستا بولۋى قاجەت. وسى ماسەلەلەردى ءاردايىم ساباقتا، ساباقتان تىس ۋاقىتتا، بەلگىلى ءبىر ماقساتتا ەمەس ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا قولدانىپ وتىرۋ، اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىن كورسەتەدى.
قورىتا ايتقاندا، قازىرگى كەزدە قوعام دارىندا قابىلەتتى ادامداردى قاجەت ەتەدى. جەكە تۇلعانىڭ وسۋىنە پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جاعداي جاساي وتىرىپ، ءوز ورتاسىندا جانە وزگە ۇجىمدا ءوزىن ەركىن سەزىنە الۋعا تاربيەلەۋ، وزىنە - ءوزى سەنىمدى، جاۋاپكەرشىلىك قاسيەت سىڭىرگەن تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرۋ. جاس نارەستەنىڭ ساۋ بولسا، وتباسىنا زور قۋانىش پەن باقىت اكەلەدى. ەلىمىن وركەنيەتتى قوعام قۇرۋ ءۇشىن، تاربيەلى، دەنى ساۋ ازامات مەن ازاماتشالار تاربيەلەۋ كەرەك.
دەفەكتولوگيا ءتورت سالاعا بولىنەدى: سۋردوپەداگوگيكا – مىلقاۋ بالالارعا، تيفلوپەداگوگيكا – زاعيپ بالالارعا، وليگوفرەنوپەداگوگيكا – اقىل - ويى كەمىس بالالارعا، لوگوپەديا – ءتىلىنىڭ كەمىسى بار بالالارعا ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ پروبلەمالارىن زەرتتەيدى. دەفەكتولوگيا، سونداي - اق دەنە كەمىستىگى كۇردەلى (سوقىر جانە ساڭىراۋ، ساڭىراۋ جانە اقىل - وي كەمىستىگى بار، ت. ب.) بالالاردى وقىتىپ تاربيەلەۋدى دە قامتيدى.
دەفەكتولوگيا نيەۆروپاتولوگيا، گەنەتيكا، پسيحولوگيا، پەداگوگيكا، ءتىل ءبىلىمى سەكىلدى ءبىرقاتار عىلىم سالالارىمەن دە تىعىز بايلانىستى. شەت ەلدەردىڭ كوپشىلىگىندە «دەفەكتولوگيا» تەرمينىنىڭ ورنىنا «ارنايى وقىتۋ» تەرمينى قولدانىلادى. ال گەرمانيادا، اۆستريادا، شۆەسيادا بۇل سالا «ەمدىك پەداگوگيكا» دەپ اتالادى. بۇرىنعى كسرو - دا دەفەكتولوگيا جونىندەگى عىلىم - زەرتتەۋ جۇمىستارىن ماسكەۋدەگى پەداگوگيكا عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ دەفەكتولوگيا ينستيتۋتىندا، كييەۆ پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا ينستيتۋتىندا، باسقا دا پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتاردىڭ دەفەكتولوگيا فاكۋلتەتتەرىنىڭ كافەدرالارىندا، مەكتەپتەردە جۇرگىزىلدى. 1931 جىلى الماتىدا قۇلاعى مۇكىس، 1932 جىلى كوز كەمىستىگى بار بالالار ءۇشىن العاشقى ارناۋلى مەكتەپتەر اشىلدى. XX عاسىردىڭ 60 - جىلدارىنان باستاپ كومەكشى مەكتەپتەر جۇمىس ىستەپ كەلەدى. مۇنداي مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەيتىن ارناۋلى كادرلار 1976 جىلدان الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە، 1984 جىلدان قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە دايارلانادى. قازاقستاندا تابيعي كەمىستىگى بار بالالار مەملەكەت ەسەبىنەن ارناۋلى مەكتەپتەردە تەگىن وقىتىلادى.
2 - دەفەكتولوگيانىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى.
1) ءتۇرلى كەمىستىكتەرى بار بالالاردىڭ دەنە جانە پسيحيكالىق دامۋىنىڭ وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرىن تەرەڭ جان - جاقتى كلينيكالىق - فيزيولوگيالىق جانە – پسيحولوگيالىق – پەداگوگيكالىق زەرتتەۋ.
2) كەمىستىگى بار بالالاردى جان - جاقتى كلينيكالىق، فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق زەرتتەۋ. ونىڭ قۇرامىنا: كەمىستىكتىڭ نەگىزى مەن قۇرىلىمىن جانە ءتۇرلى اۋىتقۋى بار بالانىڭ كوررەكسيالىق كومپەنساتورلىق مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ؛ ناقتىلى وقىتۋ جانە تاربيەلەۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن، كەمىستىگى بار بالالاردى پەداگوگيكالىق ىرىكتەۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ؛ كەمىستىگى بار بالالاردى تاۋىپ، ەسەپكە ەنەدى.
3) كەمىستىگى بار بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكەمەلەردى ۇيىمداستىرىپ، دامىتۋدىڭ پرينسيپتەرىن جاساۋ جانە نەگىزدەۋ.
4) كەمىستىگى بار بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەردەگى وقۋ - تاربيەلەۋ پروسەسىنىڭ ماقساتتارىن، ەرەجەلەرىنىڭ ماعىناسى مەن ادىستەرىن انىقتاۋ.
5) بالالاردا كەمىستىكتى بولدىرماۋدىڭ الدىن - الا پروفيلاكتيكالىق شارالار جۇيەسىن جاساۋ.
6) كەمىستىگى بار تۇلعالاردى دامىتۋدىڭ الۋان كەزەڭدەرىندە قوعامعا ارالاستىرۋ پروسەسىنىڭ پارمەندىلىگىن ارتتىرۋ.
دەفەكتولوگيا ءبىرقاتار ۇقساس پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جانە مەديسينالىق عىلىمدارمەن بايلانىستى.
ءمۇعالىم - دەفەكتولوگتىڭ الدىنا قازىرگى ۋاقىتتا مىندەت جۇكتەلىپ وتىر:
1. وقۋشىعا ءبىلىم بەرۋ.
2. جالپى ءبىلىم بەرەتىن پاندەر ارقىلى وقۋ داعدىسىن ەڭبەك پانىمەن بايلانىستىرىپ قولدانۋ.
3. جاعىمدى مىنەز - قۇلىق قالىپتاستىرۋ: وتىرىك اينالاداعى ادامدارعا قايىرىمدى بولۋعا، ماحاببات، ەڭبەك، سۇيۋگە، الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋگە ۇيرەتۋ.
بۇل مىندەتتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، پسيحولوگيالىق، پەداگوگيكالىق تۇزەۋ جۇمىستارى مىناداي پرينسيپتەر سۇيەنەدى:
بالانى جان - جاقتى، جەكە تۇلعا رەتىندە زەرتتەۋ؛
شارشاعاندىعىن ەسكەرۋ؛
وقۋ داعدىلارىن ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرۋ جانە ويىن ارقىلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ، كەڭىستىكتى باعدارلاما جانە ت. ب.؛
مەكتەپ ومىرىنە، تاربيە ساعاتتارىنا قاتىستىرۋدى؛
وقىتۋدى ارنايى ادىستەمەلەر ارقىلى ۇيىمداستىرۋ؛
وقۋشىنىڭ جىلدىق پسيحودياگنوستيكاسىنىڭ دەڭگەيىن باقىلاۋ.
ءتيىمدى جۇمىس اتقارۋ ءۇشىن مامان ءوزىنىڭ بەرەتىن ءپانى ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى ءبىلۋى، وقۋشىلارمەن قارىم - قاتىناستا بولۋى قاجەت. وسى ماسەلەلەردى ءاردايىم ساباقتا، ساباقتان تىس ۋاقىتتا، بەلگىلى ءبىر ماقساتتا ەمەس ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا قولدانىپ وتىرۋ، اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىن كورسەتەدى.
قورىتا ايتقاندا، قازىرگى كەزدە قوعام دارىندا قابىلەتتى ادامداردى قاجەت ەتەدى. جەكە تۇلعانىڭ وسۋىنە پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جاعداي جاساي وتىرىپ، ءوز ورتاسىندا جانە وزگە ۇجىمدا ءوزىن ەركىن سەزىنە الۋعا تاربيەلەۋ، وزىنە - ءوزى سەنىمدى، جاۋاپكەرشىلىك قاسيەت سىڭىرگەن تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرۋ. جاس نارەستەنىڭ ساۋ بولسا، وتباسىنا زور قۋانىش پەن باقىت اكەلەدى. ەلىمىن وركەنيەتتى قوعام قۇرۋ ءۇشىن، تاربيەلى، دەنى ساۋ ازامات مەن ازاماتشالار تاربيەلەۋ كەرەك.
You Might Also Like
-
پەداگوگيكالىق عىلىم رەتىندە دەفەكتولوگيا پەداگوگيكانىڭ نەگىزگى كاتەگوريالارىمەن قارۋلانعان.
-
ءبىرىنشى كورىنىس: دالا ساحناسى «شەشەندىك الەمىندە» دەگەن جازۋ الىستان كوز تارتادى. ساحنا تورىندە قازاق تاريحىنداعى كورنەكتى شەشەن بيلەر تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي وتىرادى. ورتادا داستارحان جاعال...
