ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋ - باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعا تاربيەلەۋ كەپىلى
تاقىرىبى: ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋ - باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعا تاربيەلەۋ كەپىلى
«ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى – قازاقستاننىڭ باسەكەگە ناقتىلىعى قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اسا ماڭىزدى قۇرالداردىڭ ءبىرى» (ن. ءا. نازاربايەۆ)
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بيىلعى جولداۋىندا جانە جۋىردا باسپاسوزدە جاريالانعان «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا ادامي كاپيتالدى جاڭا ساپاعا كوتەرۋدىڭ باستى تەتىگى رەتىندە ءبىلىم ساپاسىن دامىتۋعا جاڭا سەرپىن بەرەدى. پرەزيدەنت ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭارتۋ باعىتىندا الدىمىزعا ۇلان-عايىر مىندەتتەر قويدى. وقىتۋ ۇردىسىنە قازىرگى زامانعى ادىستەمەلەر مەن تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ۋاقىت تالابى ەكەنىن ۇعىناتىن مەزگىل جەتتى.
قازىرگى نارىق زامانىندا مەكتەپ قابىرعاسىندا، وقۋ ورىندارىندا وقىپ جۇرگەن وسكەلەڭ ۇرپاققا كوپتەگەن جاڭا پاندەر كەلىپ قوسىلۋدا. سونىڭ ءبىرى ەكونوميكا ساباعى. كوپتەگەن شەت مەملەكەتتەرگە ەكونوميكا ساباعى بالاباقشادان باستالسا، ال ەلىمىزدە باستاۋىش سىنىپتاردان باستاۋ الىپ كەلەدى.
قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ەكونوميكالىق ويلاۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە، مەملەكەتتىك ساياسي ءبىلىم مەن تاربيە ءىسى ەرەكشە باعىت الىپ وتىر. تاربيە جۇمىسى تاجىريبەسىمەن شارۋاشىلىق سالاسىندا ەكونوميكالىق ءبىلىم، ەكونوميكالىق تاربيە، ەكونوميكالىق مادەنيەت – دەگەن ۇعىم ءجيى كەزدەسەدى. ادام بولاشاعىن شەشەتىن تاربيە ەكەنى بەلگىلى. ەكونوميكالىق تاربيە ادام بويىندا تارتىپتىلىك، ۇجىمشىلدىق، ۇقىپتىلىق، ىسكەرلىك، ەڭبەكتەگى شىعارماشىلىق ت. ب. قاسيەتتەر دارىتۋعا باعىتتالعان. تاربيەنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەسى – ءبىلىم نەگىزىندە جەكە ادامنىڭ عىلىمي كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ ارقالى قوعامدىق تۇرمىستاعى ادامداردىڭ وندىرىستەگى قارىم – قاتىناسىن قالىپتاستىرۋ. ەكونوميكالىق تاربيەنىڭ نەگىزى بولىپ ەڭبەك تاربيەسىنە سانالادى. جاستاردىڭ ەڭبەكتى قاجەتسىنۋىن، ەڭبەك سۇيگىشتىگى، سانالى ەڭبەك ءتارتىبىن قالىپتاستىرۋ ەكونوميكالىق تاربيەنىڭ العى شارتى بولىپ تابىلادى. ەكونوميكالىق تاربيە بەرۋ - ستۋدەنتتەردى ەكونوميكالىق ءبىلىم نەگىزدەرىمەن قارۋلاندىرۋ، قوعامىمىزدىڭ ەكونوميكالىق زاڭدارى تۋرالى دۇرىس تۇسىنىك بەرۋ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن ۇعىندىرۋ، نەگىزى ەكونوميكالىق قاتىناستاردى (ءوندىرىس، ايىرباس، ءبولۋ، جانە تۇتىنۋ) تاجىريبەدە مەڭگەرتۋ.
ەكونوميكا العاشقى ۇعىمىندا «ءۇي شارۋاشىلىعىن» بىلدىرگەن. كەيىننەن بۇل ۇعىم كەڭ كولەمدە، قوعامدىق ءوندىرىستىڭ جۇيەسى دەپ اتالۋدا. ءوندىرىس - قوعامنىڭ دامۋىنا جانە ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى. كوپ قىرلى ەكونوميكالىق قاتىناس ارقىلى ءاربىر ادام باسقالارمەن بايلانىستا بولادى. ادامدار جالاقى الادى، ءونىم شىعارادى ساتۋشى جانە ساتىپ الۋشى رەتىندە قىزمەت اتقارادى. قاي زاماندا بولماسىن ادام ءوز ومىرىنەن ەكونوميكا بەلگىلەرىن تابادى، ياعني كۇن سايىن ۇشىراسادى. مىسالى، ۇستىمىزدەگى كيىم، تاڭەرتەڭگىلىك اس، ءۇي جانىنداعى دۇكەن جانە ت. ب.
ەلىمىزدەگى ەكونوميكا ءپانىنىڭ ماقساتى - جاستاردى بولاشاقتا لايىقتى ءومىر دەڭگەيىنە كوتەرىلۋ ءۇشىن بيزنەسپەن ەكونوميكاعا ۇيرەتۋ، نارىقتى زەرتتەۋ مەن جەكە كاسىپكەرلىكتى باعالاۋعا ىنتالاندىرۋ.
ەكونوميكالىق ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ مىندەتتەرى:
- وقۋشىلاردى قوعامنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىمەن، ءوندىرىس ەكونوميكاسىمەن تانىستىرۋ.
- باسقارۋعا ءتان - ۇقىپتىلىق، ىسكەرلىك، ىقىلاستىق، تارتىپتىلىك، ت. ب قاسيەتتەردى داعدىلاندىرۋ.
- ەكونوميكالىق ەسەپ، تالداۋ جاساپ داعدىلارىنا ۇيرەتۋ، ەڭبەكتى عىلىم نەگىزدەرىمەن بايلانىستىرا ءبىلۋ.
ەكونوميكالىق ءبىلىم وتباسىنان باستالادى، ونىڭ ءومىر سالتى بالاعا اقشا، ەڭبەكاقى تۋرالى ۇعىمدى بىلدىرەدى. بۇل ساباقتا ءاربىر ستۋدەنت اقشا تاۋىپ، ونى جۇمسايتىن ادام رەتىندە قوعام مۇشەسى بولعاندىقتان ەكونوميكالىق ءبىلىمسىز ءومىر سۇرە المايتىنىمىزعا كوزىمىز جەتتى.
ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى - جاستاردى نارىق زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ ەڭبەك ەتۋگە بەيىمدەلە الاتىن باسەكەگە قابىلەتتى ادامدى تاربيەلەۋ.
باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن، بىرىنشىدەن، ءبىلىم ساپاسىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىمەن ساپالىلىق قۇرامى تالاپقا سايكەس بولۋى ءتيىس. ۇشىنشىدە، وقۋ ءۇردىسى يننوۆاسياعا نەگىزدەلۋى جانە تورتىنشىدەن، وقۋ ورنىنىڭ ماتەريالدىق – تەحنيكالىق بازاسى مىقتى بولۋى كەرەك.
باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ باستى كورسەتكىشى – ستۋدەنت جاستاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارى جانە ولاردىڭ پاراساتتى، اسا تاربيەلى تۇلعالار بولىپ قالىپتاسۋى. ويتكەنى بۇگىنگى كۇنگى ستۋدەنتتەر – ەرتەڭگى زيالىلار. كۇنى ەرتەڭ - اق، ولار وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن ءوز قولدارىنا الادى. قازىرگى كەزدە قوعامداعى كەڭ ەتەك الىپ كەلە جاتقان وي – پىكىرلەردىڭ كوبىسى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە كەلىپ تىرەلەدى. «تاربيە – ۇلى ءىس، ونىمەن ادام تاعدىرى شەشىلەدى» - دەپ، ۆ. بەلينسكيي ءدال ايتقان.
بۇگىنگى تاڭدا قازاق ەلى 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءوزىنىڭ الدىنا باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنۋ ماقساتتارىن قويىپ وتىر. بۇل ورايدا پرەزيدەنت ن. ءا. نازاربايەۆ «جاس كاسىبي ماماندار ەل ومىرىندە بولىپ جاتقان ۇدەرىستەردە ءوز ورنىن تاۋىپ، بولاشاقتى ورناتۋعا بەلسەندى قاتىسۋى كەرەك» - دەپ اتاپ كورسەتكەن-دى.
جالپى العاندا ەكونوميكا ساباعى تاريح، قۇقىق نەگىزدەرى، ماتەماتيكا، گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، ەڭبەك پاندەرىمەن تىعىز بايلانىستى.
مىسالعا الاتىن بولساق، حيميا ساباعىندا ستۋدەنتتەرگە زەرتحانا جابدىقتارىن، ءتۇرلى ماتەريالداردى، جىلۋ ەنەرگياسىن، سۋدى ۇنەمدەپ ۇيرەنۋدى، ەكسپەريمەنت جانە ت. ب جاساۋدى ۇيرەنەدى، ال ەكونوميكا ساباعىنان ۇلتتىق كىرىس، مەملەكەتتىك قارجى، ەڭبەكاقى، پايدا، وزىندىك قۇن، اكسيا، بيزنەس، نارىق، اقشا جانە ت. ب ۇعىمداردى مەڭگەرەدى.
ەكونوميكالىق ءبىلىم نەگىزدەرىمەن قارۋلاندىرۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر سيكلدەر بويىنشا اڭگىمە نەمەسە ءىس - شارالار وتكىزۋگە بولادى. «تۇرمىستاعى ەكونوميكا»، «ءبىزدىڭ اينالاداعى ەكونوميكا»، «دۇنيەنىڭ كىلتى - ەكونوميكادا» تاقىرىبىندا پلاكاتتار سايىسى، نارىق سالاسىندا جازىلعان ەسسە، ولەڭدەر جانە ەكونوميكا سۇراقتارى بويىنشا كوشباسشى سايىسىن ۇيىمداستىرۋ، بانك قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋلەر، جىل سايىنعى ەلباسىنىڭ حالىققا ارنالعان جولداۋىن (ەكونوميكا بويىنشا) ناسيحاتتاۋ مەن تانىستىرۋ. سونىمەن قاتار، «سىبايلاس جەمقورلىق» تاقىرىبىندا پىكىرتالاس جۇرگىزىپ، ءوز ويلارىن اشىق تۇردە ايتا الادى. وسىنداي ماسەلەنى كوتەرۋ ارقىلى ەلىمىزدە كەلەشەكتە جاستاردى ۇلكەن ءومىر جولىندا ءادىل دە شىنشىل، يماندى دا قاراپايىم، ار - ۇياتى تازا، دۇرىس ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە كوتەرەدى. ەكونوميكاسى دامىعان، باسەكەگە قابىلەتتى دامۋشى ەلدەردە مۇناي كولەڭكەلى ماسەلەنى ەرتەرەكتە قولعا الىپ، ءقازىر دە از پايىزدىق مولشەردە عانا كورسەتكىش بەرەدى.
ەكونوميكالىق تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ وزىنە ءتان ادىستەرى بار. ءبىلىمدى بەكىتۋ، ىسكەرلىكتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ادىستەر:
• جاتتىقتىرۋ. ءار ءتۇرلى ءىس - ارەكەتتەرىن ىستەي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ، جۇمىس ورنىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ، ۋاقىت جانە ءوندىرۋ نورمالارىن انىقتاۋ، ماتەريالداردى، ەلەكتر قۋاتىن، سۋدى، گازدى ۇنەمدى پايدالانۋ، ت. ب.
• تاجىريبەلىك جۇمىستار جانە ەكسپەريمەنت. بۇل ادىستەردى وقۋشىلاردىڭ وندىرىستىك بريگاداسىندا، وقۋ وندىرىستىك كووپەراتيۆتە، ۇيەلمەندىك مەردىگەرلىكتە نەمەسە ۇيەلمەندىك شىعارماشىلىق قوجالىقتارىندا، مەكتەپتەردە شاعىن مال، قۇس فەرمالارىندا قولدانۋعا بولادى. تاجىريبەلىك جانە ەكسپەريمەنت جۇمىستارىنىڭ ماقساتى - وقۋشىلاردى ءونىمدى باعالاي بىلۋگە، بيزنەس، اقشا مەن پايدا سياقتى ۇعىمداردى ومىردە قولدانا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
• ەكونوميكاعا بايلانىستى ەسەپتەر شىعارۋ - ەڭبەك اقىنى، ۋاقىت جانە ءوندىرۋ نورمالارىن ەسەپتەي ءبىلۋ، رەنتابەلدىك، پايدا، وزىندىك قۇن جانە باسقا دا ەكونوميكالىق ۇعىمدار جايلى ەسەپتەر شىعارۋعا وقۋشىلاردى ۇيرەتۋ، جاتتىقتىرۋ.
• ساندىق ماتەريالداردى تالداۋ ءادىسى - ساياحات كەزدەرىندە جينالعان مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە كەستەلەر، دياگراممالار جاساۋ، قانداي بولسا دا ەكونوميكالىق شارۋالاردىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋ.
• عىلىمي - تەحنيكالىق، ەكونوميكالىق ادەبيەتتەرمەن جۇمىس.
• ەكونوميكالىق سوزدىك جاساۋ، نارىقتىق ەكونوميكا تەرميندەرىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ. سوزدىكتى پايدالانا بىلۋگە وقۋشىلاردى ۇيرەتۋ، ولاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋ.
قازىرگى كەزدە بولىپ جاتقان جاڭا الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق، قوعامدىق ساياسي وزگەرىستەر جاعدايىندا ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى، اسىرەسە جاس تۇلەكتەر ءومىردىڭ دامۋىنان قالىسپاي ءوزىنىڭ وتاندىق پارىزىن ەش ۋاقىتتا ەستەن شىعارماۋى كەرەك. سوندىقتان نارىقتىڭ ەكونوميكاعا بايلانىستى تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋ ءىسىن باسقارۋ، ونى جەتىلدىرۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ جانە دە بۇگىندە ءاربىر جاستاردىڭ جان - جاقتى دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ، جەكە قابىلەتىن شىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.
«ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى – قازاقستاننىڭ باسەكەگە ناقتىلىعى قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اسا ماڭىزدى قۇرالداردىڭ ءبىرى» (ن. ءا. نازاربايەۆ)
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بيىلعى جولداۋىندا جانە جۋىردا باسپاسوزدە جاريالانعان «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا ادامي كاپيتالدى جاڭا ساپاعا كوتەرۋدىڭ باستى تەتىگى رەتىندە ءبىلىم ساپاسىن دامىتۋعا جاڭا سەرپىن بەرەدى. پرەزيدەنت ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭارتۋ باعىتىندا الدىمىزعا ۇلان-عايىر مىندەتتەر قويدى. وقىتۋ ۇردىسىنە قازىرگى زامانعى ادىستەمەلەر مەن تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ۋاقىت تالابى ەكەنىن ۇعىناتىن مەزگىل جەتتى.
قازىرگى نارىق زامانىندا مەكتەپ قابىرعاسىندا، وقۋ ورىندارىندا وقىپ جۇرگەن وسكەلەڭ ۇرپاققا كوپتەگەن جاڭا پاندەر كەلىپ قوسىلۋدا. سونىڭ ءبىرى ەكونوميكا ساباعى. كوپتەگەن شەت مەملەكەتتەرگە ەكونوميكا ساباعى بالاباقشادان باستالسا، ال ەلىمىزدە باستاۋىش سىنىپتاردان باستاۋ الىپ كەلەدى.
قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ەكونوميكالىق ويلاۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە، مەملەكەتتىك ساياسي ءبىلىم مەن تاربيە ءىسى ەرەكشە باعىت الىپ وتىر. تاربيە جۇمىسى تاجىريبەسىمەن شارۋاشىلىق سالاسىندا ەكونوميكالىق ءبىلىم، ەكونوميكالىق تاربيە، ەكونوميكالىق مادەنيەت – دەگەن ۇعىم ءجيى كەزدەسەدى. ادام بولاشاعىن شەشەتىن تاربيە ەكەنى بەلگىلى. ەكونوميكالىق تاربيە ادام بويىندا تارتىپتىلىك، ۇجىمشىلدىق، ۇقىپتىلىق، ىسكەرلىك، ەڭبەكتەگى شىعارماشىلىق ت. ب. قاسيەتتەر دارىتۋعا باعىتتالعان. تاربيەنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەسى – ءبىلىم نەگىزىندە جەكە ادامنىڭ عىلىمي كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ ارقالى قوعامدىق تۇرمىستاعى ادامداردىڭ وندىرىستەگى قارىم – قاتىناسىن قالىپتاستىرۋ. ەكونوميكالىق تاربيەنىڭ نەگىزى بولىپ ەڭبەك تاربيەسىنە سانالادى. جاستاردىڭ ەڭبەكتى قاجەتسىنۋىن، ەڭبەك سۇيگىشتىگى، سانالى ەڭبەك ءتارتىبىن قالىپتاستىرۋ ەكونوميكالىق تاربيەنىڭ العى شارتى بولىپ تابىلادى. ەكونوميكالىق تاربيە بەرۋ - ستۋدەنتتەردى ەكونوميكالىق ءبىلىم نەگىزدەرىمەن قارۋلاندىرۋ، قوعامىمىزدىڭ ەكونوميكالىق زاڭدارى تۋرالى دۇرىس تۇسىنىك بەرۋ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن ۇعىندىرۋ، نەگىزى ەكونوميكالىق قاتىناستاردى (ءوندىرىس، ايىرباس، ءبولۋ، جانە تۇتىنۋ) تاجىريبەدە مەڭگەرتۋ.
ەكونوميكا العاشقى ۇعىمىندا «ءۇي شارۋاشىلىعىن» بىلدىرگەن. كەيىننەن بۇل ۇعىم كەڭ كولەمدە، قوعامدىق ءوندىرىستىڭ جۇيەسى دەپ اتالۋدا. ءوندىرىس - قوعامنىڭ دامۋىنا جانە ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى. كوپ قىرلى ەكونوميكالىق قاتىناس ارقىلى ءاربىر ادام باسقالارمەن بايلانىستا بولادى. ادامدار جالاقى الادى، ءونىم شىعارادى ساتۋشى جانە ساتىپ الۋشى رەتىندە قىزمەت اتقارادى. قاي زاماندا بولماسىن ادام ءوز ومىرىنەن ەكونوميكا بەلگىلەرىن تابادى، ياعني كۇن سايىن ۇشىراسادى. مىسالى، ۇستىمىزدەگى كيىم، تاڭەرتەڭگىلىك اس، ءۇي جانىنداعى دۇكەن جانە ت. ب.
ەلىمىزدەگى ەكونوميكا ءپانىنىڭ ماقساتى - جاستاردى بولاشاقتا لايىقتى ءومىر دەڭگەيىنە كوتەرىلۋ ءۇشىن بيزنەسپەن ەكونوميكاعا ۇيرەتۋ، نارىقتى زەرتتەۋ مەن جەكە كاسىپكەرلىكتى باعالاۋعا ىنتالاندىرۋ.
ەكونوميكالىق ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ مىندەتتەرى:
- وقۋشىلاردى قوعامنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىمەن، ءوندىرىس ەكونوميكاسىمەن تانىستىرۋ.
- باسقارۋعا ءتان - ۇقىپتىلىق، ىسكەرلىك، ىقىلاستىق، تارتىپتىلىك، ت. ب قاسيەتتەردى داعدىلاندىرۋ.
- ەكونوميكالىق ەسەپ، تالداۋ جاساپ داعدىلارىنا ۇيرەتۋ، ەڭبەكتى عىلىم نەگىزدەرىمەن بايلانىستىرا ءبىلۋ.
ەكونوميكالىق ءبىلىم وتباسىنان باستالادى، ونىڭ ءومىر سالتى بالاعا اقشا، ەڭبەكاقى تۋرالى ۇعىمدى بىلدىرەدى. بۇل ساباقتا ءاربىر ستۋدەنت اقشا تاۋىپ، ونى جۇمسايتىن ادام رەتىندە قوعام مۇشەسى بولعاندىقتان ەكونوميكالىق ءبىلىمسىز ءومىر سۇرە المايتىنىمىزعا كوزىمىز جەتتى.
ەكونوميكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى - جاستاردى نارىق زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ ەڭبەك ەتۋگە بەيىمدەلە الاتىن باسەكەگە قابىلەتتى ادامدى تاربيەلەۋ.
باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن، بىرىنشىدەن، ءبىلىم ساپاسىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىمەن ساپالىلىق قۇرامى تالاپقا سايكەس بولۋى ءتيىس. ۇشىنشىدە، وقۋ ءۇردىسى يننوۆاسياعا نەگىزدەلۋى جانە تورتىنشىدەن، وقۋ ورنىنىڭ ماتەريالدىق – تەحنيكالىق بازاسى مىقتى بولۋى كەرەك.
باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ باستى كورسەتكىشى – ستۋدەنت جاستاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارى جانە ولاردىڭ پاراساتتى، اسا تاربيەلى تۇلعالار بولىپ قالىپتاسۋى. ويتكەنى بۇگىنگى كۇنگى ستۋدەنتتەر – ەرتەڭگى زيالىلار. كۇنى ەرتەڭ - اق، ولار وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن ءوز قولدارىنا الادى. قازىرگى كەزدە قوعامداعى كەڭ ەتەك الىپ كەلە جاتقان وي – پىكىرلەردىڭ كوبىسى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە كەلىپ تىرەلەدى. «تاربيە – ۇلى ءىس، ونىمەن ادام تاعدىرى شەشىلەدى» - دەپ، ۆ. بەلينسكيي ءدال ايتقان.
بۇگىنگى تاڭدا قازاق ەلى 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءوزىنىڭ الدىنا باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنۋ ماقساتتارىن قويىپ وتىر. بۇل ورايدا پرەزيدەنت ن. ءا. نازاربايەۆ «جاس كاسىبي ماماندار ەل ومىرىندە بولىپ جاتقان ۇدەرىستەردە ءوز ورنىن تاۋىپ، بولاشاقتى ورناتۋعا بەلسەندى قاتىسۋى كەرەك» - دەپ اتاپ كورسەتكەن-دى.
جالپى العاندا ەكونوميكا ساباعى تاريح، قۇقىق نەگىزدەرى، ماتەماتيكا، گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، ەڭبەك پاندەرىمەن تىعىز بايلانىستى.
مىسالعا الاتىن بولساق، حيميا ساباعىندا ستۋدەنتتەرگە زەرتحانا جابدىقتارىن، ءتۇرلى ماتەريالداردى، جىلۋ ەنەرگياسىن، سۋدى ۇنەمدەپ ۇيرەنۋدى، ەكسپەريمەنت جانە ت. ب جاساۋدى ۇيرەنەدى، ال ەكونوميكا ساباعىنان ۇلتتىق كىرىس، مەملەكەتتىك قارجى، ەڭبەكاقى، پايدا، وزىندىك قۇن، اكسيا، بيزنەس، نارىق، اقشا جانە ت. ب ۇعىمداردى مەڭگەرەدى.
ەكونوميكالىق ءبىلىم نەگىزدەرىمەن قارۋلاندىرۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر سيكلدەر بويىنشا اڭگىمە نەمەسە ءىس - شارالار وتكىزۋگە بولادى. «تۇرمىستاعى ەكونوميكا»، «ءبىزدىڭ اينالاداعى ەكونوميكا»، «دۇنيەنىڭ كىلتى - ەكونوميكادا» تاقىرىبىندا پلاكاتتار سايىسى، نارىق سالاسىندا جازىلعان ەسسە، ولەڭدەر جانە ەكونوميكا سۇراقتارى بويىنشا كوشباسشى سايىسىن ۇيىمداستىرۋ، بانك قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋلەر، جىل سايىنعى ەلباسىنىڭ حالىققا ارنالعان جولداۋىن (ەكونوميكا بويىنشا) ناسيحاتتاۋ مەن تانىستىرۋ. سونىمەن قاتار، «سىبايلاس جەمقورلىق» تاقىرىبىندا پىكىرتالاس جۇرگىزىپ، ءوز ويلارىن اشىق تۇردە ايتا الادى. وسىنداي ماسەلەنى كوتەرۋ ارقىلى ەلىمىزدە كەلەشەكتە جاستاردى ۇلكەن ءومىر جولىندا ءادىل دە شىنشىل، يماندى دا قاراپايىم، ار - ۇياتى تازا، دۇرىس ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە كوتەرەدى. ەكونوميكاسى دامىعان، باسەكەگە قابىلەتتى دامۋشى ەلدەردە مۇناي كولەڭكەلى ماسەلەنى ەرتەرەكتە قولعا الىپ، ءقازىر دە از پايىزدىق مولشەردە عانا كورسەتكىش بەرەدى.
ەكونوميكالىق تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ وزىنە ءتان ادىستەرى بار. ءبىلىمدى بەكىتۋ، ىسكەرلىكتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ادىستەر:
• جاتتىقتىرۋ. ءار ءتۇرلى ءىس - ارەكەتتەرىن ىستەي بىلۋگە ماشىقتاندىرۋ، جۇمىس ورنىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ، ۋاقىت جانە ءوندىرۋ نورمالارىن انىقتاۋ، ماتەريالداردى، ەلەكتر قۋاتىن، سۋدى، گازدى ۇنەمدى پايدالانۋ، ت. ب.
• تاجىريبەلىك جۇمىستار جانە ەكسپەريمەنت. بۇل ادىستەردى وقۋشىلاردىڭ وندىرىستىك بريگاداسىندا، وقۋ وندىرىستىك كووپەراتيۆتە، ۇيەلمەندىك مەردىگەرلىكتە نەمەسە ۇيەلمەندىك شىعارماشىلىق قوجالىقتارىندا، مەكتەپتەردە شاعىن مال، قۇس فەرمالارىندا قولدانۋعا بولادى. تاجىريبەلىك جانە ەكسپەريمەنت جۇمىستارىنىڭ ماقساتى - وقۋشىلاردى ءونىمدى باعالاي بىلۋگە، بيزنەس، اقشا مەن پايدا سياقتى ۇعىمداردى ومىردە قولدانا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
• ەكونوميكاعا بايلانىستى ەسەپتەر شىعارۋ - ەڭبەك اقىنى، ۋاقىت جانە ءوندىرۋ نورمالارىن ەسەپتەي ءبىلۋ، رەنتابەلدىك، پايدا، وزىندىك قۇن جانە باسقا دا ەكونوميكالىق ۇعىمدار جايلى ەسەپتەر شىعارۋعا وقۋشىلاردى ۇيرەتۋ، جاتتىقتىرۋ.
• ساندىق ماتەريالداردى تالداۋ ءادىسى - ساياحات كەزدەرىندە جينالعان مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە كەستەلەر، دياگراممالار جاساۋ، قانداي بولسا دا ەكونوميكالىق شارۋالاردىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋ.
• عىلىمي - تەحنيكالىق، ەكونوميكالىق ادەبيەتتەرمەن جۇمىس.
• ەكونوميكالىق سوزدىك جاساۋ، نارىقتىق ەكونوميكا تەرميندەرىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ. سوزدىكتى پايدالانا بىلۋگە وقۋشىلاردى ۇيرەتۋ، ولاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋ.
قازىرگى كەزدە بولىپ جاتقان جاڭا الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق، قوعامدىق ساياسي وزگەرىستەر جاعدايىندا ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى، اسىرەسە جاس تۇلەكتەر ءومىردىڭ دامۋىنان قالىسپاي ءوزىنىڭ وتاندىق پارىزىن ەش ۋاقىتتا ەستەن شىعارماۋى كەرەك. سوندىقتان نارىقتىڭ ەكونوميكاعا بايلانىستى تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋ ءىسىن باسقارۋ، ونى جەتىلدىرۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ جانە دە بۇگىندە ءاربىر جاستاردىڭ جان - جاقتى دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ، جەكە قابىلەتىن شىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.
You Might Also Like
