جاڭبىر تامشىلارى
جاڭبىرلار، بىردەن قۇيىلا سالۋدىڭ ورنىنا ازداپ، تامشىلاپ-تامشىلاپ جاۋادى. مۇنىڭ سەبەبى سۋدىڭ تيتتەي تامشىلارىنىڭ بۇلتتاردا، بۋدىڭ مايدا تۇيىرشىكتەرىنىڭ جانە ەلەكتر زاريادتى بولشەكتەردىڭ ۇستىندە تىعىزدانۋى ارقىلى جۇزەگە اسادى. بۇل تيتتەي تامشىلاردىڭ ديامەترلەرى 1-10 ميكرون ارالىعىندا بولادى. (ءبىر ميكرون، ميلليمەتردىڭ مىڭنان ءبىر بولىگى.) بۇلتتار جوعارىعا قاراي بەلگىلى ءبىر جىلدامدىقپەن 1 -10م/س كوتەرىلگەن كەزدە مايدا سۋ تامشىلارىن دا وزدەرىمەن بىرگە الىپ كەتەدى. مايدا تامشىلار جوعارىعا كوتەرىلگەن سايىن تىعىزدىقتارىنىڭ ارتۋى ناتيجەسىندە ۇلكەيەدى. ەكى نەمەسە ودان دا كوپ مايدا تامشىلاردىڭ بىر-بىرىمەن قاقتىعىسىپ بىرىگۋى ناتيجەسىندە تامشىلار پايدا بولادى. تامشىلار، اۋانىڭ ولاردى جوعارى قاراي كوتەرە المايتىنداي دارەجەدە ۇلكەيگەن كەزدە، جاڭبىر بولىپ تومەنگە قاراي تۇسە باستايدى.
جاڭبىر تۋرالى ەڭ قىزىقتى دەرەكتەر
1. پارا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ۋاقىتتى جاڭبىرعا قاراپ تۇزەيدى، سەبەبى بۇل جەردە جاۋىن كۇندەلىكتى ءبىر ۋاقىتتا جاۋاتىن كورىنەدى.
2. دارتس ويىنى جاڭبىردىڭ سەبەبىنەن پايدا بولعان. ءبىر كۇنى ساداق اتۋشىلار جارىس كەزىندە جاڭبىر استىندا قالعان. سىراحاناعا كەلگەن ولار قىسقارعان جەبەلەرمەن قابىرعاداعى نىسانانى اتقىلاي باستاعان…
3. ۋگاندا تۇرعىندارىن جاسىنمەن قورقىتۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى مۇندا جىلىنا 250 رەت نايزاعايلى جاڭبىر جاۋادى ەكەن.
4. جاڭبىر راديوداعى اۋا رايى بولجامىنىڭ پايدا بولۋىنا سەبىن تيگىزگەن. امەريكاداعى راديوستانسيا يەسى جاۋىن استىندا قالعاندىقتان، تاۋلىگىنە بىرنەشە رەت جاڭبىر تۋرالى حابار بەرەتىن جاڭا توپتاما اشىپتى.
5. بوتسۆانادا ادامدار «پۋلا» دەپ سالەمدەسەدى. بۇل ءسوز «جاڭبىر» دەگەن ماعىنا بەرەدى. سونىمەن قاتار، ەل ۆاليۋتاسى دا «جاڭبىر» دەپ اتالادى.
6. كۋبادا جاڭبىر تەك تۇسكى ۋاقىتتا، ال تايلاندتا تەك تۇندە جاۋادى ەكەن.
7. XVII عاسىردا ۇلىبريتانيادا جاڭبىر تۋرالى زاڭ قابىلداندى. زاڭ بويىنشا جاڭبىردى دۇرىس بولجاماعان سينوپتيكتىڭ باسى الىندى.
8. ءشول دالادا جاڭبىر استىندا قۇرعاق كۇيدە قالۋعا بولادى. شىن مانىندە، ءشولدى جەردە جاڭبىر جاۋادى، ءبىراق بۇنى بايقاۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ىستىق اۋانىڭ اسەرىنەن جاڭبىر تامشىلارى جەرگە جەتپەي قۇرعاپ كەتەدى.
9. گيدرومەتورتالىقتىڭ جاڭبىرعا قاتىستى بارلىق ءسوزى ناقتى ماعىناعا يە. مىسالى، «وتكىنشى جاڭبىر جاۋادى» (كراتكوۆرەمەننىي دوجد) دەلىنسە، جاڭبىر جاۋۋىنىڭ ۇزاقتىعى 3 ساعاتقا دەيىن عانا سوزىلۋى مۇمكىن. «جاڭبىر كۇتىلۋدە» (وجيداەتسيا دوجد) دەگەن تىركەس جاۋىننىڭ ۇزاقتىعى جارتى تاۋلىكتەن كەم بولمايتىنىن بىلدىرەدى.
10. يندياداعى چەرراپۋندجي – الەمدەگى ەڭ جاڭبىرلى قالا. بۇل جەردە جىلىنا 26 460 مم جاڭبىر جاۋادى.
11. وگايو شتاتىنىڭ ۋاينسبەرگ قالاشىعىندا جىل سايىن 29 شىلدەدە جاڭبىر جاۋادى. بۇل جاعداي ءجۇز جىلدان بەرى قايتالانىپ كەلەدى.
12. جىل سايىن جەر بەتىنە 519 000 كم³ جاڭبىر جاۋادى. ءار كم³ 1ميلليارد توننا سۋدى قۇرايدى.
13. شامامەن ءار ميلليوننان ءبىر ادام جاڭبىرعا دەگەن اللەرگيادان زارداپ شەگەدى. مۇنداي ادامنىڭ دەنەسىنە تيگەن كەز كەلگەن تامشىدان قىزارۋ پايدا بولىپ، جاڭبىر استىندا قالىپ قويۋ ولىمگە دۋشار ەتەدى.
14. ەڭ اۋىر جاۋىن 14.04.86 گوپالگاندج قالاسىندا جاۋدى. ءارقايسىسىنىڭ سالماعى 1 كەلى بولاتىن بۇرشاق 92 ادامنىڭ ءومىرىن قيعان.
15. عالامشاردىڭ ەڭ جاڭبىرلى جەرلەرى قىس ايلارىندا سۋ جەتىسپەۋشىلىگىنە ۇشىرايدى. جاڭبىرلى ماۋسىمنان كەيىن قۇرعاق قىس باستالىپ، تۇرعىندار سۋدى كورشى قالالاردان ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى ەكەن.
وقىپ كورىڭىز:
كەمپىرقوساق قالاي پايدا بولادى؟
You Might Also Like
-
دۇنيەدەگى ەڭ ۋلى جاندىك، ەڭ ۋلى جىلان تۋرالى بىلەتىن بولارسىزدار، ءبىراق دۇنيەدەگى ەڭ ۋلى اعاش تۋرالى ەستۋىڭىز بار ما؟ فلوريدا، باگاما، ورتالىق امەريكا جانە وڭتۇستىك امەريكا وڭىرلەرىندە كەزدەسەتىن م...
-
قىپشاق ءىزباستى بي، ون جاسار كۇنىندە كوش ۇستىندە كوپ اداممەن ءبىر تۇلكى قۋىسىپ، بارىنەن بۇرىن جەتىپ تۇلكىنى سوعىپ الدى. ارتىنان كەلگەن جاسى ۇلكەن كىسىلەر تۇلكىڭدى بىزگە بايلا دەپ ەدى، ءىزباستى بەرمەدى...
