InfoHub Logo

№ 3 ساباق جوسپارى
ماماندىعى: 1502000 - اگرونوميا
ءپانى: وسىمدىك شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جازدىق جانە كۇزدىك بيدايدى ءوسىرۋ تەحنولوگياسى.
حالىق شارۋاشىلىعىنداعى ماڭىزى، تارالۋى، ءونىمى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا استىق ءوندىرۋدى تۇراقتاندىرۋ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارى مەن ءوندىرىستىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
ءداندى استىق داقىلدارى ىشىندە بيداي وتە قۇندى تاعامدىق وسىمدىكتەردىڭ ءبىرى رەتىندە دۇنيەجۇزىندە 230 ملن. گا ەگىس القابىن الىپ جاتىر، ونىڭ ىشىندە كۇزدىك بيداي ەگىستىكتەرى 35%- ىن جازدىق بيداي 65 پايىزىن قۇرايدى، ال ونىڭ استىق ءونىمى ورتا ەسەپپەن 25، 4 س/گا.
كۇزدىك بيداي جوعارى ونىمدىلىكتىڭ داقىلى رەتىندە ءوزىنىڭ بيولوگيالىق پوتەنسيالىن قۇنارلى توپىراقتاردا جانە جاقسى العى داقىلداردا ىسكە اسىرادى.
«بارايەۆ اتىنداعى استىق شارۋاشىلىعى قازاق عزي» رمم - ءنىڭ اۋماعىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر بويىنشا سولتۇستىك قازاقستان جاعدايىندا كۇزدىك بيدايعا جالعىز العى داقىلعا ىقتىرمالى ءسۇرى تانابى جاتادى. ىقتىرمالى ءسۇرى تانابىنا سەبىلگەن كۇزدىك بيداي ىلعالمەن جانە قورەكتىك زاتتارمەن بارىنشا جاقسى قامتاماسىز ەتىلەدى، ءارى ەگىن كوگى قىسقى ۇسىكتەن جاقسى قورعالادى.
كۇزدىك بيدايدى ارنايى اۋىسپالى ەگىستەردە شامامەن داقىلداردى تومەندەگەندەي كەسكىنمەن كەزەكتەستىرىپ ورنالاستىرۋ ۇسىنىلادى:
1. ىقتىرمالى ءسۇرى تانابى – كۇزدىك بيداي – جازدىق بيداي – جازدىق بيداي؛
2. ىقتىرمالى ءسۇرى تانابى – كۇزدىك بيداي – جازدىق بيداي – جازدىق بيداي؛
3. ىقتىرمالى ءسۇرى تانابى – كۇزدىك بيداي – جازدىق بيداي – جازدىق بيداي – ارپا.
جۇمساق بيدايدىڭ ءونىم دەڭگەيى وعان تاناپتاردى دايىنداعاندا جۇرگىزىلەتىن شارالارمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شارۋاشىلىقتاعى بۇكىل ەگىنشىلىك مادەنيەتىنە بايلانىستى انىقتالادى.
العى داقىلدار. قازاقستاننىڭ دالالىق، ورماندى - دالا اۋداندارى ءۇشىن كەزىندە ق ر اشم - ءنىڭ «كازاگرويننوۆاسيا» اق - نىڭ «ا. ي. بارايەۆ اتىنداعى قازاق استىق شارۋاشىلىعى عىلىمي - زەرتتەۋ ينستيتۋتى» ج ش س جانە باسقا عىلىمي مەكەمەلەردىڭ عالىمدارى قىسقا اينالىمدى (4، 5، 6 تاناپتى ت. ب.) ءداندى ءسۇر تاناپتى، ءداندى وتامالى داقىلدار اۋىسپالى ەگىستەرىن زەرتتەپ جاسادى جانە ولار جازىق تىلگىشتى، مينيمالدى توپىراق وڭدەۋ تەحنولوگيالارىنا نەگىزدەلگەن:
جازدىق بيدايعا ۇسىنىلعان اۋىسپالى ەگىس سۇلباسى:
1. ءسۇرى جەرى، بيداي، بيداي، ارپا، بيداي؛
2. ءسۇرى جەرى، بيداي، بيداي، بيداي، ارپا
3. ءسۇرى جەرى، بيداي، بيداي، س ۇلى، بيداي، ارپا
4. جۇگەرى، بيداي، ارپا نەمەسە س ۇلى
5. ءبىرجىلدىق شوپتەر (پىشەنگە، جاسىل بالاۋساعا)، بيداي؛ اسبۇرشاق، بيداي، س ۇلى نەمەسە ارپا؛
تىڭايتقىشتار - وسىمدىكتەردىڭ قورەكتەندىرۋىن وڭتايلاندىرۋدى، توپىراق قۇنارلىعىن، داقىلدىڭ ءونىمى مەن ساپاسىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى فاكتور. جازدىق بيداي استىعىنىڭ ءبىر تونناسىن قالىپتاستىرۋعا ورتا ەسەپپەن 35 - 45 كگ ازوت (N)، 8 - 12 كگ فوسفور (ر2و5) جانە 17 - 27 كگ كاليي (ك2و) قاجەت. توپىراقتان قورەكتىك زاتتاردى جازدىق بيداي تۇپتەنۋدەن ءداننىڭ سۇتتەنە ءپىسۋ كەزەڭىنە دەيىن بارىنشا قارقىندى سىڭىرەدى. الايدا استىق ونىمىنە اسەر ەتەتىن «قيىن - قىستاۋ» كەزەڭى – سەبۋ – تۇتىككە شىعۋ ارالىعى. قازاقستاننىڭ كوپشىلىك ايماقتارىندا، اسىرەسە ورماندى دالا ايماقتارىندا، جازدىق بيداي ءۇشىن ءتيىمدى تىڭايتقىشتاردىڭ ءبىرى – فوسفور تىڭايتقىشى. نەگىزگى استىقتى ءوڭىر سولتۇستىك قازاقستاندا ءسۇرى تانابىنا ەنگىزىلگەن (ر2و5) ءاربىر كيللوگرامى تۋرا جانە سوڭعى اسەرىمەن 10 - 12 كگ - عا دەيىن قوسىمشا جازدىق جۇمساق بيداي ءونىمىن قامتاماسىز ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە ول 5 - 6 تاۋلىك ەرتە پىسەدى، ال بۇل دەر كەزىندە ەگىندى ىسىراپسىز جيناپ، جوعارى ساپالى استىق الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءسۇرى تانابى فوسفور تىڭايتقىشىن ەنگىزەتىن ەڭ جاقسى ورىن بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل ونىڭ جوعارى ىلعالدىلىعىنا، نيتراتتى ازوتپەن قامتاماسىز ەتىلۋىنە جانە ارامشوپتەردەن تازالىعىنا بايلانىستى.
توپىراق وڭدەۋ. توپىراق وڭدەۋ ناقتى ايماق جاعدايىندا العى داقىلعا، توپىراق ەرەكشەلىكتەرىنە، ونىڭ ارامشوپتەرمەن لاستانۋىنا، باسىم ارامشوپتەر تۇرىنە جانە كوپتەگەن باسقا – جاعدايلارعا بايلانىستى وزگەرەدى.
توپىراق وڭدەۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار جازدىق بيداي ءۇشىن كۇزدە جەردى سوقامەن تەرەڭ قوپسىتۋ جانە كوكتەمدە ەگىن سەبەر الدىندا وڭدەۋ.
ەرتە كوكتەمگى توپىراق وڭدەۋ كۇزگى كەسەك توپىراقتى سۇدىگەردە، جازىق تىلگىشتى تەحنولوگيامەن دايىندالعان ءسۇرى جەرلەردە جۇرگىزىلەدى جانە ونىڭ فيزيكالىق ءپىسۋ كەزەڭىندە باستالادى. نەگىزگى ماقساتى – ەكپە داقىلدار تۇقىمدارىن بىركەلكى ءسىڭىرۋ ءۇشىن توپىراق بەتىن تەگىستەۋ.
سەبۋ الدىنداعى توپىراق وڭدەۋدى گەربيسيدتى وڭدەۋمەن الماستىرۋعا دا بولادى، بۇل شارا ارامشوپتەردەن تازارتىپ قانا قويماي، توپىراقتاعى ىلعال قورىن دا ساقتاۋعا جاعداي جاسايدى. سەبۋ الدىنداعى گەربيسيدتىك وڭدەۋدى (راۋنداپ 36% س. ە.، 1، 8 - 2، 0 ل/گا) بيدايدىڭ كەش سەبىلەتىن تاناپتارىندا سەبۋدەن 7 - 8 تاۋلىك بۇرىن جۇرگىزگەن ءتيىمدى.
قار توقتاتۋ - سۆۋ - 2، 6 نەمەسە سۆش - 10 قار توقتاتقىش قۇرالدارمەن ىسكە اسىرىلادى. ول قار قاباتى 12 - 15 سم (قاراشا – جەلتوقسان) جەتكەندە باستالادى دا جەلدىڭ باسىم باعىتىنا كولدەنەڭ جۇرگىزىلەدى. جالداردىڭ ارا قاشىقتىعى توبەسىنەن ەسەپتەگەندە 4 - 5 م اسپاعانى ءجون.
تۇقىمدى سەبۋگە دايىنداۋ. سەبۋگە ونىمدىلىك قاسيەتتەرى جوعارى تۇقىمدى پايدالانعان ءجون، ءارى ونداي تۇقىم سورتتارى مەملەكەتتىك تىزىمنەن سەبۋگە رۇقسات ەتىلگەن بولۋى ءتيىس.
قۇرعاق اۋادا قىزدىرۋ تۇقىم ساپاسىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. بۇل ءونۋ ەنەرگياسى مەن تاناپتىق ونگىشتىكتى ارتتىرۋدىڭ ءبىر جولى. قۇرعاق اۋادا قىزدىرۋدى كۇن كوزىندە 15 - 20وس - دا جۇرگىزگەن جاقسى. بۇل جۇمىستى ارناۋلى بەلسەندى جەلدەتكىش قۇرىلىمدارىندا (15 - 20وس جىلىلىقتا) جۇرگىزگەندە ىڭعايلى جانە ءتيىمدى.
تۇقىمدى دارىلەۋ. تۇقىمدى ساڭىراۋقۇلاق جانە باكتەريالىق اۋرۋ قوزدىرعىشتارىنان زالالسىزداندىرۋ ءۇشىن ۋاقىتىندا جانە ساپالى دارىلەۋ (سەبۋدەن 1 - 2 اي بۇرىن) قاجەت. قازاقستاندا قارا كۇيە، تامىر شىرىگى ج. ب. اۋرۋلارعا قارسى جۇيەلى اسەرى بار ۆيتاۆاكس (1، 5 - 2، 0 كگ/ت)، راكسيل 6% (0، 4ل/ت)،
سەبۋ مەرزىمى. سولتۇستىك جانە ورتالىق قازاقستاندا جازدىق بيدايدىڭ وڭتايلى سەبۋ مەرزىمى 15 - 30 مامىر ارالىعى بولىپ تابىلادى.
ايماقتا وسىرىلەتىن سورتتاردىڭ ءپىسۋ مەرزىمىنە، كوكتەمنىڭ سيپاتى مەن ءبىر مەتر توپىراق قاباتىنداعى ىلعال قورى، تاناپتىڭ لاستانۋ دەڭگەيىنە، سونىمەن بىرگە شارۋاشىلىقتاردىڭ فوسفور تىڭايتقىشتارىمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنە بايلانىستى جازدىق بيدايدىڭ تومەندەگىدەي سەبۋ مەرزىمى ۇسىنىلادى:
- ەرتە قۇرعاقشىلىقتى كوكتەمدە ورتاشا مەرزىمدە پىسەتىن سورتتاردى سەبۋدى 18 مامىردان ەرتە باستاۋعا بولمايدى، ال كوكتەم كەش ءارى سالقىن بولعاندا تىڭايتقىش ەنگىزىلگەن ءسۇرى تانابىندا قۇرعاق - دالالى ايماقتا 23 مامىرعا دەيىن، قۇرعاقشىلىقتى اۋدانداردا 21 مامىرعا دەيىن سەۋىپ ءبىتىرۋ قاجەت؛ تىڭايتقىش ەنگىزىلمەگەن ءسۇرى جەرلەردە بيداي سەبۋدى 20 مامىرعا دەيىن اياقتايدى.
- ورتادان كەش پىسەتىن سورتتاردى ورتاشا مەرزىمدە پىسەتىندەرگە قاراعاندا 3 - 5 تاۋلىك بۇرىن سەبە باستاعان دۇرىس؛ تازا ءسۇرى تانابىنىڭ اۋدانى شامالى بولعاندا، تەحنيكامەن جاقسى جاراقتانعاندا جانە جۇمىس تىڭعىلىقتى ۇيىمداستىرىلعاندا جازدىق بيدايدىڭ مۇنداي سورتتارىنىڭ وڭتايلى سەبۋ مەرزىمى – 20 - 22 مامىر؛
ورتاشا ىلعالدى جىلدارى جازدىق جۇمساق بيدايدىڭ وڭتايلى سەبۋ مەرزىمى: ورتاشا مەرزىمدى سورتتار ءۇشىن – 15 - 25 مامىر، ورتادان كەش پىسەتىندەرگە – 15 - 20 مامىر. وڭتايلى سەبۋ مەرزىمى شەڭبەرىندە ەڭ اۋەلى ورتادان كەش پىسەتىن سورتتاردى ىلعالى مول جانە ارامشوپتەردەن تازا تاناپتارعا، سوڭىنان - ورتاشا مەرزىمدە پىسەتىن سورتتاردى ىلعال مولشەرى تومەن جانە ارامشوپتەرمەن ءبىرشاما لاستانعان تاناپتارعا سەبەدى.
سەبۋ ءتاسىلى. سەبۋ ءتاسىلى استىق ونىمىمەن قاتار ءونىمنىڭ بىركەلكىلىگى مەن ونىڭ ساپاسىنا دا اسەر ەتەدى. بارىنشا جەتىلدىرىلگەن سەبۋ تاسىلىنە نەعۇرلىم وسىمدىكتەردىڭ قورەكتەنۋ الاڭى كۆادرات پىشىنىنە جاقىنداۋ ەگىستىكتەر جاتادى. مۇنداي قورەكتەنۋ الاڭى ەگىستىكتەردە وسىمدىكتەردىڭ جارىقتى، قورەكتىك زاتتاردى، ىلعالدى پايدالانۋى جاقسارادى. بۇل تالاپتارعا تارقاتارلى، توعىسپالى جانە توعىسپالى - دياگونالدى تاسىلدەر سايكەس كەلەدى. الايدا، رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا جاپپاي قاتارداعى سەبۋ ءتاسىلى قولدانىلادى؛ اڭىز پاياسى ساقتالعان تاناپتاردا سزس - 2، 1 سەپكىشتەرى جانە ونىڭ موديفيكاسيالارىمەن سەبۋ ءتاسىلى كەڭ تاراعان؛ پاياسىز القاپتاردا سزپ - 3، 6 جانە سز - 3، 6 سەپكىشتەرىمەن سەبىلگەن ەگىستىك جاقسى ناتيجە بەرەدى. بارلىق جاعدايدا دا شەتەلدىك وسى زامانعى كەشەندى تۇقىمسەپكىشتەردىڭ ارتىقشىلىقتارى بۇل باعىتتا كۇدىك تۋدىرمايدى.
سەبۋ مولشەرى. استىق ءونىمىنىڭ مولشەرى كوپ جاعدايدا ءبىر ولشەم ەگىستىكتەگى ءونىمدى ماساقتار سانىنا بايلانىستى وزگەرەدى. سەبۋ مولشەرىن بەلگىلەگەندە سەبىلەتىن سورتتىڭ تۇپتەنۋ دەڭگەيى، تاناپتىڭ ىلعالمەن قامتاماسىز ەتىلۋى جانە ارامشوپتەرمەن لاستانۋى ەسكەرىلەدى. جازدىق بيداي ارپا مەن سۇلىعا قاراعاندا ءالسىز تۇپتەنەتىندىكتەن ول سەبۋ مولشەرىن ءبىرشاما ارتتىرۋدى قاجەتسىنەدى.
قۇنارلى توپىراقتاردا جانە جەتكىلىكتى ىلعال قورى بولعاندا ءارى ارامشوپتەرمەن لاستانعان تاناپتاردا سەبۋ مولشەرىن ارتتىرادى، ال قۇرعاقشىلىقتى اۋدانداردا - ازايتادى.
ايماقتارعا قاراي جازدىق بيدايدىڭ سەبۋ مولشەرى 2، 5 - تەن 4، 5 ملن/گا ونگىش تۇقىم ارالىعىندا وزگەرەدى:
- كادىمگى قارا توپىراقتاردا - 3، 5 - 4، 5 ملن/گا ونگىش تۇقىم؛
- وڭتۇستىك قارا توپىراقتاردا - 2، 5 - 4، 0 ملن/گا ونگىش تۇقىم؛
- قارا قوڭىر (كاشتانوۆىە) توپىراقتاردا - 2، 0 - 3، 2 ملن/گا ونگىش تۇقىم.
سەبۋ تەرەڭدىگى. جاپپاي ەگىن كوگىن الۋدا جانە جازدىق بيدايدىڭ بىركەلكى پىسۋىنە تۇقىمنىڭ توپىراققا ءسىڭىرۋ تەرەڭدىگى ايتارلىقتاي ءرول اتقارادى. تۇقىمدى تىم تەرەڭ نەمەسە ساياز سىڭىرۋگە بولمايدى. بۇل جاعدايدا ەگىن ناشار كوكتەيدى، جازدىق جاۋىن شاشىننىڭ اسەرىنەن قوسىمشا ەگىن كوگى پايدا بولادى، استىق ءپىسرۋ دارەجەسى ءارتۇرلى داندەردەن قالىپتاسادى دا ساپاسى تومەن بولادى. سوندىقتان تۇقىم ىلعالدى قاباتقا سىڭىرىلۋگە ءتيىس.
ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن اۋداندارىندا جازدىق جۇمساق بيدايدىڭ قولايلى سەبۋ تەرەڭدىگى 5 - 8 سم بولىپ تابىلادى.
تۇقىمنىڭ ءسىڭىرۋ تەرەڭدىگى ونىڭ ساپاسىنا، توپىراق كليمات ەرەكشەلىكتەرىنە، ناقتى اگروتەحنيكالىق شارالارعا ت. ب. بايلانىستى. كوكتەم سالقىن بولعاندا ءارى جەڭىل توپىراقتاردا تۇقىمدى ساياز، ال قۇرعاق بولعاندا تەرەڭىرەك سىڭىرەدى. ءسىڭىرۋ تەرەڭدىگى 8 - 10سم جەتكىزىلگەندە ەگىننىڭ كوكتەۋى كەشەۋىلدەيدى، دالالىق ونگىشتىك پەن ءونىم تومەندەيدى. مۇنداي جاعدايدا سەبۋ مولشەرى 10% ارتتىرىلادى.