مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا سەنسورلىق تاربيە بەرۋ
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداعى پەداگوگتىڭ تاجىريبە جۇمىسى
تاجىريبە تاقىرىبى:
«مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا سەنسورلىق تاربيە بەرۋ»
ماقساتى: بالالارعا سەزىم دامىتۋ وقۋ ءىس – ارەكەتى بويىنشا وتكەن تاقىرىپتاردى ەسكە ءتۇسىرىپ، بىلىمدەرىن ويىن ارقىلى جەتىلدىرىپ بەكىتۋ.
مىندەتتەرى:
1. بالالارعا ەستىلىم جۇيەلەرىنىڭ اسەرلەرىن قالىپتاستىرۋ.
2. بالالارعا سەنسورلىق ەتالوندار جۇيەلەرىنىڭ اسەرلەرىن قالىپتاستىرۋ.
3. بالالاردىڭ تانىمدىق پەن پراكتيكالىق ارەكەتتە ەستىلىم جانە سەنسورلىق ەتالوندار جۇيەلەرىنىڭ اسەرلەرىن ءوز بەتىنشە قابىلداۋدى قالىپتاستىرۋ.
تاجىريبەنىڭ پايدا بولۋ جاعدايلارى.
سەنسوريكا لاتىندارمەن اۋدارمادا سەزىم مۇشەلەرى ارقىلى ورىندايتىن قابىلداۋدى بىلدىرەدى. پسيحولوگيالاردا جانە فيزيولوگيا سەنسوريكالىق سەزىنۋلەردەگى مالەمەتتى بىلدىرەدى. سەنسوريكا - فۋنكسيالاردىڭ ءبىرى، سەزگىشتىك پەن قاتار قورشاعان ورتا تۋرالى مالەمەتتى قابىلداۋىنىڭ ءادىسىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. مىسالى: كورەرمەن، اكۋستيكالىق ءيىس سەزۋ جانە ءارى قاراي ورگانيزمنىڭ سەنسورلىق جۇيەلەردىڭ ءبىر بەلگىسى بولادى. سەنسوريكا ك. گ. يۋنگا تيپولوگيالاردا «سەزىنۋ» دەپ اتالادى. سەنسوريكانىڭ ايىرماشىلىق ەرەكشەلىگى بۇل فۋنكسيانى پوزيسيالارىمەن الەممەن ءوزارا ارەكەتتەسۋى. سەنسوريكا الەمى - بۇل سەزىمدەرى ورگاندارى ارقىلى قورشاعان ورتانىڭ زاتتارىمەن، پىشىنىمەن، تۇسىمەن قولدانۋعا بولادى. سەنسوريكادا ساۋساق ماتوريكاسى جۇمىس ىستەيدى.
سەنسورلىق قابىلداۋدىڭ دامۋى بۇل جانە بۇيىمداردىڭ سىرتقى قاسيەتتەرi تۋرالى ۇسىنىستاردى قالىپتاستىرۋ: كەڭiستiكتە پiشiنگە، ءتۇس، شاماعا، جاعداي ولاردىڭ، سونىمەن بiرگە يiس، ءدام جانە تاعى باسقالار.
سەنسوريكالىق تاربيە قورشاعان ورتانى تولىق قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. بالالاردى سەنسوريكالىق جاعىنان دامىتۋ ءۇشىن، بىرنەشە ۇستانىم بار. زاتتاردىڭ كولەمى، قالىبى، تۇسىمەن تانىستىرۋ. ءتىلدىڭ دىبىستىق سارالاۋىن جۇزەگە اسىرىپ ءان - كۇيلىك ەستۋمەن قابىلداۋدى قالىپتاستىرۋ. سەنسوريكالىق قيمىلمەن بالالاردى ءىس - ارەكەتتەرىن ۇيرەتۋ. قورشاعان ورتامەن بايلانىستى سەنسوريكا بويىنشا جالپىلاۋعا ۇيرەتۋ. زاتتاردىڭ ساپاسى مەن ماندەرى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ.
سەنسورلىق دامۋ – بۇل زاتتاردىڭ سىرتقى قاسيەتتەرى تۋرالى ويلارىنىڭ قالىپتاسۋى جانە ونى قابىلداي ءبىلۋى: ولاردىڭ ءپىشىنى، ءتۇسى، كولەمى، كەڭىستىكتەگى ورنالاسۋى، سونىمەن قاتار ءيىسى، ءدامى ت. ب. مەكتەپكە دەيىنگى جاستا سەنسورلىق دامۋدىڭ ءمانىن باعالاۋ قيىن. ءدال وسى جاستا سەزىم مۇشەلەرىنىڭ ارەكەتىن جەتىلدىرۋ، قورشاعان ورتا تۋرالى ءبىلىمىن جيناقتاۋعا قولايلى كەز. مەكتەپكە دەيىنگى پەداگوگيكا سالاسىنداعى اتاقتى شەتەلدىك عالىمدار (ف. فرەبەل، م. مونتەسسوري، و. دەكرولي ت. ب.) تولىققاندى سەنسورلىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان سەنسورلىق تاربيە مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەلەۋدىڭ نەگىزگى جاعى بولىپ سانالاتىنىن ايتقان.
سەنسورلىق دامۋ، ءبىر جاعىنان بالانىڭ جالپى اقىل - ويىنىڭ دامۋىنىڭ ىرگەتاسىن قۇرايدى، ءبىر جاعىنان وزىندىك ءمانى بار، ويتكەنى تولىققاندى قابىلداۋ بالانى بالاباقشادا، مەكتەپتە وقىتۋ ءۇشىن قاجەت. قورشاعان ورتا قۇبىلىستارى مەن زاتتارىن قابىلداۋدان تانۋ باستالادى. تانۋدىڭ باسقا تۇرلەرى – ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ، ەلەستەتۋ – قابىلداۋ نەگىزىندە قۇرالادى. سوندىقتان قالىپتى اقىل - ويدىڭ دامۋى تولىققاندى قابىلداۋعا سۇيەنۋسىز مۇمكىن ەمەس. بالاباقشادا بالا سۋرەت سالۋعا، جابىستىرۋعا، قۇراستىرۋعا ۇيرەنەدى، تابيعات قۇبىلىستارىمەن تانىسادى، ماتەماتيكا مەن جازۋ نەگىزدەرىن مەڭگەرە باستايدى. بالانىڭ مەكتەپتە وقۋعا دايىندىعى ونىڭ سەنسورلىق دامۋىنا بايلانىستى بولادى. ناتيجەسىندە ارىپتەردى جازۋدا، سۋرەتتى سالۋدا قيسىقتىق، ەڭبەك ساباعىندا جاساعان زاتتارىندا دالدىك جوق بولادى. كەيدە بالا دەن شىنىقتىرۋ ساباعىنداعى قيمىلداردى قايتالاي المايتىن جاعداي بولادى. ءبىراق ماسەلە تەك مۇندا ەمەس. مۋزىكانت، سۋرەتشى، قۇراستىرۋشىنىڭ تابىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ەرەكشەلىكتەرىنىڭ قاتارىندا سەنسورلىق قابىلەتتەر ماڭىزدى ورىن الادى. سەنسورلىق قابىلەتتىڭ باستاۋىندا ەرتە جاستا جەتەتىن سەنسورلىق دامۋدىڭ جالپى دەڭگەيى جاتىر. سەنسورلىق تاربيەلەۋدىڭ باستى باعىتى - بالانى سەنسورلىق مادەنيەتپەن ازىقتاندىرۋدان تۇرادى.
تاجىريبەنىڭ وزەكتىلىگى.
ءار بالا اقىلدى بولسىن. بiزدiڭ مiندەت - بالدىرعان ءوز پوتەنسيالىن، ونى اشىپ الەمگە ءوز الدىنا جەتۋگە ۇيرەتۋگە كومەكتەسۋ. ول ءۇشiن بالاعا iستەي الاتىن ماڭىزدى قاۋىمدانسىن جانە ءوز دارا قابiلەتتiلiكتەر ايقىندالسىن، دامىتىپ جانە مەنشiكتi ىرعاقتا وقىتۋ.
جەكە جۇمىس تاجىريبەسىن سيپاتتاۋ:
سەنسورلىق تاربيە بويىنشا 2 - 3 جاسقا دەيىنگى باعدارلامانىڭ تالاپتارى:
قويىپ نەمەسە تاقتايشادا ۇقساس فورمالارعا ورنالاستىرۋ).
ديداكتيكالىق ويىن مىندەتتى، مازمۇندى، ەرەجەلەردى جانە ويىن ارەكەتتەردى ەنگىزەدى.
ديداكتيكالىق ويىننىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ديداكتيكالىق مىندەت بولىپ تابىلادى. ول وقۋ قىزمەت باعدارلاماسىمەن تىعىز بايلانىستى. بارلىق قالعان ەلەمەنتتەر قويىلعان مىندەتكە باعىنىپ جانە ونى ورىنداۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ديداكتيكالىق مىندەتتەرى ءار ءتۇرلى (قاراپايىم ماتەماتيكا ۇعىمدارىڭ بەكىتۋگە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن).
ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماعىناسى قورشاعان بولمىستا (تابيعات، ادامدار، ولاردىڭ ارا قاتىناستارى، تۇرمىسى، ەڭبەگى، قوعامدىق ومىرلەرى، وقيعالارى جانە ت. ب.)
ديداكتيكالىق ويىندا ۇلكەن ءرول ەرەجەلەرگە بەرىلەدى. ولار ءاربىر بالاعا ويىندا نە جانە قالاي ىستەۋگە ءتيىستى ەكەندىگىن انىقتايدى، تابىسقا جەتۋ جولىن كورسەتىپ جاتىر.
بالالاردا ءجۇرiس تۇرىستا تويتارىلۋ، ءوز مىنەز - قۇلقىن باسقارۋدى تاربيەلەۋدەمىز، ويىن ارەكەتى – بۇل ويىن ماقساتىندا بالالاردىڭ بەلسەندىلىك تانىتۋ: ءتۇرلى - ءتۇستى شارلاردى سىرعاناتۋ، مۇنارانى تالداۋ، ماترەشكانى جيناۋ.
سەنسوريكا سيپاتتاعى ديداكتيكالىق ويىندار
مەكتەپكە دەيىنگى كىشى جاستاعى بالالار ءۇشىن سان تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋگە جانە بەكىتۋگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بەرەدى: «ءبىر» جانە «كوپ»؛ زاتتاردىڭ تەڭدىگى تۋرالى، ورنەكتەردى ءتۇسىنۋ: سونشا - قانشا، تەڭ، ءبىر بىردەن - كوپ - ءبىر دە. زاتتار سالىستىرىپ، ولاردىڭ شامالارىن ءسىڭىرۋ: ۇزىن - قىسقا، بىردەي، جوعارى - تومەن، كەڭ - تار، جۋان - نازىك، كوبىرەك - از. ءپىشىندى انىقتاۋ: شەڭبەر، شارشى، ءۇشبۇرىش. كەڭىستىكتىڭ باعىتتارىن تانىپ ءبىلۋ: العا، ارتقا، وڭعا، سولعا. ۋاقىتتى باعدارلاۋ: تاڭەرتەڭ، كۇن، كەش، ءتۇن.
الەم بالا ومىرىنە بىرتىندەپ كىرەدى. بالا ەڭ الدىمەن ونى ۇيدە، بالاباقشادا نە قورشاپ تۇرعانىن ۇعىنادى. بىرتىندەپ ومىردەن العان تاجىريبەسى كوبەيەدى. بالالار ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى قورشاعان ورتامەن تانىسۋعا وتە قۇشتار. بۇل بالانىڭ بىرنەشە سۇراقتار قويۋىنا اكەلىپ سوعادى. ياعني، بالاعا الەم ازداپ عانا سىرىن اشسا، وندا بالانىڭ بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىعى ارتا تۇسەدى. ويىن – بالانىڭ ءبىرىنشى ارەكەتى، سوندىقتان دا ونىڭ ءمان – ماعىناسى ەرەكشە. قازاق حالقىنىڭ ۇلى ويشىلى اباي قۇنانبايەۆ: «ويىن ويناپ، ءان سالماي، وسەر بالا بولا ما؟»، - دەپ ايتقانداي، بالانىڭ ومىرىندە ويىن ەرەكشە ورىن الادى. بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز بولادى. ولاردى بىركەلكى جۇمىس تەز جالىقتىرادى. سوندىقتان ولاردىڭ زەيىنىن ۇنەمى قاجەتتى باعىتقا اۋدارۋ ءۇشىن ويىن تۇرىندە جۇرگىزۋ قاجەت. ويتكەنى ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىندە العان ءبىلىمدى ويىنمەن تياناقتاۋ ءبىلىمنىڭ بەرىكتىگىنە نەگىز قالايدى.
ديداكتيكالىق ويىن - بالاعا ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ نەگىزگى ءبىر ءتۇرى، ويتكەنى ويىن - بالالاردىڭ نەگىزگى ءىس ارەكەتى. بالالاردىڭ قاراپايىم ماتەماتيكالىق ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋدا ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. پىشىندەردى وتكەن كەزدە شار، كۋب، «نە دومالايدى، نە دومالامايدى؟» ويىنى ارقىلى وسى ەكى ءپىشىننىڭ ەرەكشەلىگى، قاسيەتى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ وتە ءتيىمدى. ءبىلىم بەرۋدەگى ديداكتيكالىق ويىنداردى ناتيجەلى قولدانۋداعى نەگىزگى شارتى: ول ويىن تاڭداۋداعى بىرىزدىلىكتى ساقتاۋ، كەلەسى ديداكتيكالىق پرينسيپتەر مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋى كەرەك؛ تۇسىنىكتىلىك، قايتالانىلۋى، تاپسىرمالاردى بىرتىندەپ ورىنداۋ. بالامەن ءىس ارەكەت تۇرىندە وتكىزىلسە، تاپسىرمالار وڭاي ورىندالىپ، العا قويعان مەجەگە جەتۋ وڭاي بولادى.
ويىن ارقىلى بالالاردى گەومەتريالىق پىشىندەردىڭ ورتاق بەلگىلەرى (دوڭگەلەكتەنگەن، بۇرىشتى) بويىنشا بىرىكتىرۋ تۋرالى العاشقى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرامىز. ۋاقىتتى باعدارلاۋعا ۇيرەتۋ ءۇشىن تاۋلىك بولىكتەرى، اپتا كۇندەرى، جىل مەزگىلدەرى جانە ايلارى تۋرالى ساناماقتار، جاڭىلتپاشتار، جۇمباقتاردى كەڭىنەن پايدالانامىز. بۇل ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى مەن ءتىلىن دامىتۋدى كوزدەيمىز.
پايدالانعان ادەبيەتتەر:
1. ديداكتيچەسكيە يگرى ي ۋپراجنەنيا پو سەنسورنومۋ ۆوسپيتانيۋ دوشكولنيكوۆ. ۆەنگەر ل. ا. 2000
2. بالالاردى ەرتە دامىتۋ ۆولوسوۆا ە. ب. لينكاس - پرەسس 1999
3. ۆوسپيتانيە سەنسورنوي كۋلتۋرى رەبونكا وت روجدەنيا دو 6 لەت: كن. دليا ۆوسپيتاتەلەي دەت. سادا ل. ا. ۆەنگەر، ە. گ. پيليۋگينا، ن. ب. ۆەنگەر؛ پود رەد. ل. ا. ۆەنگەرا. پروسۆەششەنيە 1988
4. 3 جاسقا دەيىنگى بۇلدىرشىندەرگە ارنالعان ءبىلىم بەرۋ ويىندارى گالانوۆا ت. ۆ. ياروسلاۆل: اكادەميا رازۆيتيا، 1996
5. ديداكتيچەسكيە يگرى ي ۋپراجنەنيا پو سەنسورنومۋ ۆوسپيتانيۋ دوشكولنيكوۆ ل. ا. ۆەنگەرا پروسۆەششەنيە 1978
6. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ سەنسورلىق دامۋى كۋراشوۆا ر. ا. نوۆوە زنانيە 2006
قاراعاندى وبلىسى، ساتبايەۆ قالاسى،
«كۇنشۋاق» بوبەكجايى» كمقك
تاربيەشءىسى توباگابۋلوۆا مايرا دۋكەنوۆنا
تاجىريبە تاقىرىبى:
«مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا سەنسورلىق تاربيە بەرۋ»
ماقساتى: بالالارعا سەزىم دامىتۋ وقۋ ءىس – ارەكەتى بويىنشا وتكەن تاقىرىپتاردى ەسكە ءتۇسىرىپ، بىلىمدەرىن ويىن ارقىلى جەتىلدىرىپ بەكىتۋ.
مىندەتتەرى:
1. بالالارعا ەستىلىم جۇيەلەرىنىڭ اسەرلەرىن قالىپتاستىرۋ.
2. بالالارعا سەنسورلىق ەتالوندار جۇيەلەرىنىڭ اسەرلەرىن قالىپتاستىرۋ.
3. بالالاردىڭ تانىمدىق پەن پراكتيكالىق ارەكەتتە ەستىلىم جانە سەنسورلىق ەتالوندار جۇيەلەرىنىڭ اسەرلەرىن ءوز بەتىنشە قابىلداۋدى قالىپتاستىرۋ.
تاجىريبەنىڭ پايدا بولۋ جاعدايلارى.
سەنسوريكا لاتىندارمەن اۋدارمادا سەزىم مۇشەلەرى ارقىلى ورىندايتىن قابىلداۋدى بىلدىرەدى. پسيحولوگيالاردا جانە فيزيولوگيا سەنسوريكالىق سەزىنۋلەردەگى مالەمەتتى بىلدىرەدى. سەنسوريكا - فۋنكسيالاردىڭ ءبىرى، سەزگىشتىك پەن قاتار قورشاعان ورتا تۋرالى مالەمەتتى قابىلداۋىنىڭ ءادىسىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. مىسالى: كورەرمەن، اكۋستيكالىق ءيىس سەزۋ جانە ءارى قاراي ورگانيزمنىڭ سەنسورلىق جۇيەلەردىڭ ءبىر بەلگىسى بولادى. سەنسوريكا ك. گ. يۋنگا تيپولوگيالاردا «سەزىنۋ» دەپ اتالادى. سەنسوريكانىڭ ايىرماشىلىق ەرەكشەلىگى بۇل فۋنكسيانى پوزيسيالارىمەن الەممەن ءوزارا ارەكەتتەسۋى. سەنسوريكا الەمى - بۇل سەزىمدەرى ورگاندارى ارقىلى قورشاعان ورتانىڭ زاتتارىمەن، پىشىنىمەن، تۇسىمەن قولدانۋعا بولادى. سەنسوريكادا ساۋساق ماتوريكاسى جۇمىس ىستەيدى.
سەنسورلىق قابىلداۋدىڭ دامۋى بۇل جانە بۇيىمداردىڭ سىرتقى قاسيەتتەرi تۋرالى ۇسىنىستاردى قالىپتاستىرۋ: كەڭiستiكتە پiشiنگە، ءتۇس، شاماعا، جاعداي ولاردىڭ، سونىمەن بiرگە يiس، ءدام جانە تاعى باسقالار.
سەنسوريكالىق تاربيە قورشاعان ورتانى تولىق قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. بالالاردى سەنسوريكالىق جاعىنان دامىتۋ ءۇشىن، بىرنەشە ۇستانىم بار. زاتتاردىڭ كولەمى، قالىبى، تۇسىمەن تانىستىرۋ. ءتىلدىڭ دىبىستىق سارالاۋىن جۇزەگە اسىرىپ ءان - كۇيلىك ەستۋمەن قابىلداۋدى قالىپتاستىرۋ. سەنسوريكالىق قيمىلمەن بالالاردى ءىس - ارەكەتتەرىن ۇيرەتۋ. قورشاعان ورتامەن بايلانىستى سەنسوريكا بويىنشا جالپىلاۋعا ۇيرەتۋ. زاتتاردىڭ ساپاسى مەن ماندەرى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ.
سەنسورلىق دامۋ – بۇل زاتتاردىڭ سىرتقى قاسيەتتەرى تۋرالى ويلارىنىڭ قالىپتاسۋى جانە ونى قابىلداي ءبىلۋى: ولاردىڭ ءپىشىنى، ءتۇسى، كولەمى، كەڭىستىكتەگى ورنالاسۋى، سونىمەن قاتار ءيىسى، ءدامى ت. ب. مەكتەپكە دەيىنگى جاستا سەنسورلىق دامۋدىڭ ءمانىن باعالاۋ قيىن. ءدال وسى جاستا سەزىم مۇشەلەرىنىڭ ارەكەتىن جەتىلدىرۋ، قورشاعان ورتا تۋرالى ءبىلىمىن جيناقتاۋعا قولايلى كەز. مەكتەپكە دەيىنگى پەداگوگيكا سالاسىنداعى اتاقتى شەتەلدىك عالىمدار (ف. فرەبەل، م. مونتەسسوري، و. دەكرولي ت. ب.) تولىققاندى سەنسورلىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان سەنسورلىق تاربيە مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەلەۋدىڭ نەگىزگى جاعى بولىپ سانالاتىنىن ايتقان.
سەنسورلىق دامۋ، ءبىر جاعىنان بالانىڭ جالپى اقىل - ويىنىڭ دامۋىنىڭ ىرگەتاسىن قۇرايدى، ءبىر جاعىنان وزىندىك ءمانى بار، ويتكەنى تولىققاندى قابىلداۋ بالانى بالاباقشادا، مەكتەپتە وقىتۋ ءۇشىن قاجەت. قورشاعان ورتا قۇبىلىستارى مەن زاتتارىن قابىلداۋدان تانۋ باستالادى. تانۋدىڭ باسقا تۇرلەرى – ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ، ەلەستەتۋ – قابىلداۋ نەگىزىندە قۇرالادى. سوندىقتان قالىپتى اقىل - ويدىڭ دامۋى تولىققاندى قابىلداۋعا سۇيەنۋسىز مۇمكىن ەمەس. بالاباقشادا بالا سۋرەت سالۋعا، جابىستىرۋعا، قۇراستىرۋعا ۇيرەنەدى، تابيعات قۇبىلىستارىمەن تانىسادى، ماتەماتيكا مەن جازۋ نەگىزدەرىن مەڭگەرە باستايدى. بالانىڭ مەكتەپتە وقۋعا دايىندىعى ونىڭ سەنسورلىق دامۋىنا بايلانىستى بولادى. ناتيجەسىندە ارىپتەردى جازۋدا، سۋرەتتى سالۋدا قيسىقتىق، ەڭبەك ساباعىندا جاساعان زاتتارىندا دالدىك جوق بولادى. كەيدە بالا دەن شىنىقتىرۋ ساباعىنداعى قيمىلداردى قايتالاي المايتىن جاعداي بولادى. ءبىراق ماسەلە تەك مۇندا ەمەس. مۋزىكانت، سۋرەتشى، قۇراستىرۋشىنىڭ تابىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ەرەكشەلىكتەرىنىڭ قاتارىندا سەنسورلىق قابىلەتتەر ماڭىزدى ورىن الادى. سەنسورلىق قابىلەتتىڭ باستاۋىندا ەرتە جاستا جەتەتىن سەنسورلىق دامۋدىڭ جالپى دەڭگەيى جاتىر. سەنسورلىق تاربيەلەۋدىڭ باستى باعىتى - بالانى سەنسورلىق مادەنيەتپەن ازىقتاندىرۋدان تۇرادى.
تاجىريبەنىڭ وزەكتىلىگى.
ءار بالا اقىلدى بولسىن. بiزدiڭ مiندەت - بالدىرعان ءوز پوتەنسيالىن، ونى اشىپ الەمگە ءوز الدىنا جەتۋگە ۇيرەتۋگە كومەكتەسۋ. ول ءۇشiن بالاعا iستەي الاتىن ماڭىزدى قاۋىمدانسىن جانە ءوز دارا قابiلەتتiلiكتەر ايقىندالسىن، دامىتىپ جانە مەنشiكتi ىرعاقتا وقىتۋ.
جەكە جۇمىس تاجىريبەسىن سيپاتتاۋ:
سەنسورلىق تاربيە بويىنشا 2 - 3 جاسقا دەيىنگى باعدارلامانىڭ تالاپتارى:
- 8 تۇستە باعدارلاۋ، ولاردىڭ اتاۋلارىن اتاۋ، ۇلگى بويىنشا تانداۋ؛
- ءۇش جانە ودان دا كوپ قاراما - قارسى شامالاردا باعدارلاۋ؛
- ءارتۇرلى شامادان 5 - 8 ساقينالاردان تۇراتىن پيراميدانى جيناۋ؛
- جازىق سۋرەتپەن كولەمدى، گەومەتريالىق پىشىندەردى، كەسكىندى ارا قاتىناسىن
قويىپ نەمەسە تاقتايشادا ۇقساس فورمالارعا ورنالاستىرۋ).
- 4 بولىكتەردەن تۇراتىن ويىپ جاسالعان سۋرەتتەردەن، ءبۇتىن قويما تەكشەلەردى قۇرۋ؛
- فورما بويىنشا زاتتاردى تانىپ ءبىلۋ (تەكشە، كىرپىش، شار، پريزما)؛
- جازىقتىقتاعى پىشىندەرگە (شەڭبەر، سوپاقشا، شارشى، تىك ءتورتبۇرىش) بايلانىستا باعدارلاۋ؛
- ءتۇس، ءپىشىن، شاما بويىنشا بىركەلكى زاتتاردى سالىستىرۋ، ارا قاتىناسىن بەلگىلەۋ، توپتاۋ؛
- زاتتاردىڭ پىشىندەرىن ساۋساقتارمەن سۇلبا بويىنشا جيەكتەۋ؛
- پاراق شەڭبەرىندە تىك، كولدەنەڭ، دوڭگەلەك، قىسقا جانە ۇزىن سىزىقتاردى وتكىزۋ.
ديداكتيكالىق ويىن مىندەتتى، مازمۇندى، ەرەجەلەردى جانە ويىن ارەكەتتەردى ەنگىزەدى.
ديداكتيكالىق ويىننىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ديداكتيكالىق مىندەت بولىپ تابىلادى. ول وقۋ قىزمەت باعدارلاماسىمەن تىعىز بايلانىستى. بارلىق قالعان ەلەمەنتتەر قويىلعان مىندەتكە باعىنىپ جانە ونى ورىنداۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ديداكتيكالىق مىندەتتەرى ءار ءتۇرلى (قاراپايىم ماتەماتيكا ۇعىمدارىڭ بەكىتۋگە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن).
ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماعىناسى قورشاعان بولمىستا (تابيعات، ادامدار، ولاردىڭ ارا قاتىناستارى، تۇرمىسى، ەڭبەگى، قوعامدىق ومىرلەرى، وقيعالارى جانە ت. ب.)
ديداكتيكالىق ويىندا ۇلكەن ءرول ەرەجەلەرگە بەرىلەدى. ولار ءاربىر بالاعا ويىندا نە جانە قالاي ىستەۋگە ءتيىستى ەكەندىگىن انىقتايدى، تابىسقا جەتۋ جولىن كورسەتىپ جاتىر.
بالالاردا ءجۇرiس تۇرىستا تويتارىلۋ، ءوز مىنەز - قۇلقىن باسقارۋدى تاربيەلەۋدەمىز، ويىن ارەكەتى – بۇل ويىن ماقساتىندا بالالاردىڭ بەلسەندىلىك تانىتۋ: ءتۇرلى - ءتۇستى شارلاردى سىرعاناتۋ، مۇنارانى تالداۋ، ماترەشكانى جيناۋ.
سەنسوريكا سيپاتتاعى ديداكتيكالىق ويىندار
مەكتەپكە دەيىنگى كىشى جاستاعى بالالار ءۇشىن سان تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋگە جانە بەكىتۋگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بەرەدى: «ءبىر» جانە «كوپ»؛ زاتتاردىڭ تەڭدىگى تۋرالى، ورنەكتەردى ءتۇسىنۋ: سونشا - قانشا، تەڭ، ءبىر بىردەن - كوپ - ءبىر دە. زاتتار سالىستىرىپ، ولاردىڭ شامالارىن ءسىڭىرۋ: ۇزىن - قىسقا، بىردەي، جوعارى - تومەن، كەڭ - تار، جۋان - نازىك، كوبىرەك - از. ءپىشىندى انىقتاۋ: شەڭبەر، شارشى، ءۇشبۇرىش. كەڭىستىكتىڭ باعىتتارىن تانىپ ءبىلۋ: العا، ارتقا، وڭعا، سولعا. ۋاقىتتى باعدارلاۋ: تاڭەرتەڭ، كۇن، كەش، ءتۇن.
الەم بالا ومىرىنە بىرتىندەپ كىرەدى. بالا ەڭ الدىمەن ونى ۇيدە، بالاباقشادا نە قورشاپ تۇرعانىن ۇعىنادى. بىرتىندەپ ومىردەن العان تاجىريبەسى كوبەيەدى. بالالار ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى قورشاعان ورتامەن تانىسۋعا وتە قۇشتار. بۇل بالانىڭ بىرنەشە سۇراقتار قويۋىنا اكەلىپ سوعادى. ياعني، بالاعا الەم ازداپ عانا سىرىن اشسا، وندا بالانىڭ بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىعى ارتا تۇسەدى. ويىن – بالانىڭ ءبىرىنشى ارەكەتى، سوندىقتان دا ونىڭ ءمان – ماعىناسى ەرەكشە. قازاق حالقىنىڭ ۇلى ويشىلى اباي قۇنانبايەۆ: «ويىن ويناپ، ءان سالماي، وسەر بالا بولا ما؟»، - دەپ ايتقانداي، بالانىڭ ومىرىندە ويىن ەرەكشە ورىن الادى. بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز بولادى. ولاردى بىركەلكى جۇمىس تەز جالىقتىرادى. سوندىقتان ولاردىڭ زەيىنىن ۇنەمى قاجەتتى باعىتقا اۋدارۋ ءۇشىن ويىن تۇرىندە جۇرگىزۋ قاجەت. ويتكەنى ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىندە العان ءبىلىمدى ويىنمەن تياناقتاۋ ءبىلىمنىڭ بەرىكتىگىنە نەگىز قالايدى.
ديداكتيكالىق ويىن - بالاعا ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ نەگىزگى ءبىر ءتۇرى، ويتكەنى ويىن - بالالاردىڭ نەگىزگى ءىس ارەكەتى. بالالاردىڭ قاراپايىم ماتەماتيكالىق ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋدا ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. پىشىندەردى وتكەن كەزدە شار، كۋب، «نە دومالايدى، نە دومالامايدى؟» ويىنى ارقىلى وسى ەكى ءپىشىننىڭ ەرەكشەلىگى، قاسيەتى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ وتە ءتيىمدى. ءبىلىم بەرۋدەگى ديداكتيكالىق ويىنداردى ناتيجەلى قولدانۋداعى نەگىزگى شارتى: ول ويىن تاڭداۋداعى بىرىزدىلىكتى ساقتاۋ، كەلەسى ديداكتيكالىق پرينسيپتەر مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋى كەرەك؛ تۇسىنىكتىلىك، قايتالانىلۋى، تاپسىرمالاردى بىرتىندەپ ورىنداۋ. بالامەن ءىس ارەكەت تۇرىندە وتكىزىلسە، تاپسىرمالار وڭاي ورىندالىپ، العا قويعان مەجەگە جەتۋ وڭاي بولادى.
ويىن ارقىلى بالالاردى گەومەتريالىق پىشىندەردىڭ ورتاق بەلگىلەرى (دوڭگەلەكتەنگەن، بۇرىشتى) بويىنشا بىرىكتىرۋ تۋرالى العاشقى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرامىز. ۋاقىتتى باعدارلاۋعا ۇيرەتۋ ءۇشىن تاۋلىك بولىكتەرى، اپتا كۇندەرى، جىل مەزگىلدەرى جانە ايلارى تۋرالى ساناماقتار، جاڭىلتپاشتار، جۇمباقتاردى كەڭىنەن پايدالانامىز. بۇل ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى مەن ءتىلىن دامىتۋدى كوزدەيمىز.
پايدالانعان ادەبيەتتەر:
1. ديداكتيچەسكيە يگرى ي ۋپراجنەنيا پو سەنسورنومۋ ۆوسپيتانيۋ دوشكولنيكوۆ. ۆەنگەر ل. ا. 2000
2. بالالاردى ەرتە دامىتۋ ۆولوسوۆا ە. ب. لينكاس - پرەسس 1999
3. ۆوسپيتانيە سەنسورنوي كۋلتۋرى رەبونكا وت روجدەنيا دو 6 لەت: كن. دليا ۆوسپيتاتەلەي دەت. سادا ل. ا. ۆەنگەر، ە. گ. پيليۋگينا، ن. ب. ۆەنگەر؛ پود رەد. ل. ا. ۆەنگەرا. پروسۆەششەنيە 1988
4. 3 جاسقا دەيىنگى بۇلدىرشىندەرگە ارنالعان ءبىلىم بەرۋ ويىندارى گالانوۆا ت. ۆ. ياروسلاۆل: اكادەميا رازۆيتيا، 1996
5. ديداكتيچەسكيە يگرى ي ۋپراجنەنيا پو سەنسورنومۋ ۆوسپيتانيۋ دوشكولنيكوۆ ل. ا. ۆەنگەرا پروسۆەششەنيە 1978
6. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ سەنسورلىق دامۋى كۋراشوۆا ر. ا. نوۆوە زنانيە 2006
قاراعاندى وبلىسى، ساتبايەۆ قالاسى،
«كۇنشۋاق» بوبەكجايى» كمقك
تاربيەشءىسى توباگابۋلوۆا مايرا دۋكەنوۆنا
You Might Also Like
-
پسيحولوگيا ءپانى بويىنشا تەست سۇراقتارى جاۋابىمەن. جالپىلاۋ تەستىلەرى
