ورگانيكالىق قوسىلىستار جونىندە تۇسىنىك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ورگانيكالىق قوسىلىستار جونىندە تۇسىنىك.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ماڭىزى. حيميالىق قۇرىلىسى. يزومەريا تۋرالى ۇعىم
ساباقتىڭ ماقساتى:
• بىلىمدىلىك: ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ قۇرىلىستارى مەن قۇرىلىمدارى، قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى جانە ءار قايسىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
• دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، تانىمدىق ىزدەنۋشىلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ. فورمۋلانى دۇرىس قولدانا ءبىلۋ، قوسىلىستاردى اجىراتا ءبىلۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
• تاربيەلىك: وقۋشىلاردى بەلسەندىلىككە، اشىق پىكىر ايتا بىلۋگە، توپپەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، ءتارتىپتى ساقتاي بىلۋگە، ۋاقىتتى ۇنەمدەي بىلۋگە تاربيەلەۋ. ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم مەن داعدىنى قالىپتاستىرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ەسەپ شىعارۋ، سۇراق - جاۋاپ ءادىسى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: كارتوچكالار، ءتۇرلى ويىندار، سىزبا - نۇسقالار.
ءپانارالىق بايلانىس: تەحنولوگيا، مەديسينا، بيولوگيا، ماتەماتيكا.
ءىى. ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1 - 2 مينۋت
ا) سالەمدەسۋ
ب) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندىقتى باقىلاۋ
ۆ) وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
2) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
كارتوچكا №1
1. قۇيمالار قالاي تۇزىلەدى؟
2. قۇيمالاردىڭ ءار ءتۇرلى بولاتىنى نەلىكتەن؟
3. شويىن مەن بولاتتى سالىستىرىپ، قولدانىلاتىن جەرلەرىن ايتىپ بەرىڭدەر.
كارتوچكا №2
1. قۇيما تۇزىلگەندە مەتالداردىڭ كريستالدىق تورلارى قانداي
وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى؟
2. جەكە مەتالدارعا قاراعاندا قۇيما قاسيەتىنىڭ قانداي وزگەشەلىكتەرى بولادى؟
3. تەمىر مەن حرومنىڭ كريستالدىق تورىنىڭ ءتۇرى بىردەي، ولار قانداي قۇيما ءتۇزۋى مۇمكىن؟
كارتوچكا №3
1. مىس مەتالى كەندەرىنىڭ قازاقستاندا تارالۋى جانە الىنۋى جونىندە
ايتىپ بەرىڭدەر.
2. مىرىش جانە قورعاسىننىڭ تابيعي كەندەرى، ولاردىڭ ەلىمىزدە ءوندىرىلۋى جونىندە بىلەتىندەرىڭدى ايتىڭدار؟
3. قازاقستانداعى اليۋمينيي جانە حروم كەندەرى، ولاردىڭ ءوندىرىس ورىندارى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
3) جاڭا ساباق:
سەندەر بۇعان دەيىن قۇرامى ءارتۇرلى ەلەمەنت اتومدارىنان تۇراتىن زاتتارمەن تانىستىڭدار. ەندى قۇرامىندا كومىرتەك اتومى بولاتىن ورگانيكالىق قوسىلىستاردى قاراستىرامىز. كومىرتەكتىڭ قوسىلىستارىن ورگانيكالىق حيميا زەرتتەيدى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى. ورگانيكالىق زاتتاردىڭ بەيورگانيكالىق زاتتارمەن سالىستىرعاندا ءبىراز ەرەكشەلىكتەرى بار. بارلىق ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ قۇرامىندا كومىرتەك اتومى بولادى. ال بەيورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبارىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن، ولاردى بىرىكتىرەتىن ورتاق ەلەمەنت جوق. ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قايناۋ جانە بالقۋ تەمپەراتۋرالارى تومەن بولادى. ولاردىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بارلىعى دەرلىك جانادى جانە قىزدىرعاندا ايىرىلادى.
قازىرگى كەزدە 18 ملن - عا جۋىق تابيعي جانە سينتەتيكالىق ورگانيكالىق زاتتار بەلگىلى جانە ولاردىڭ سانى وسۋدە. ورگانيكالىق قوسىلىستار سانىنىڭ وتە كوپ بولۋى، كومىرتەك اتومىنىڭ ەرەكشە قاسيەتىنە بايلانىستى. كومىرتەك اتومدارى بىرىمەن - ءبىرى ءوزارا بايلانىسىپ، قۇرامىنا كوپ اتوم توپتارى كىرەتىن تىزبەك تۇزە الادى. سونىمەن بىرگە كومىرتەك اتومدارى ءوزارا ءتۇزۋ جانە تارماقتى تىزبەكتەرمەن قاتار تۇيىق سيكل ءتۇزىپ تە بايلانىسا الادى:
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ماڭىزى. ورگانيكالىق زاتتار تابيعاتتا كەڭ تارالعان. ادامدار مەن جانۋارلار ورگانيزمدەرى وسىمدىكتەر، تابيعي گاز، مۇناي، نەگىزىنەن ورگانيكالىق زاتتاردان تۇرادى. تىرشىلىكتىڭ نەگىزىنە ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ ءبىر - بىرىنە اينالۋلارى جاتادى. ورگانيكالىق زاتتار ءبىزدىڭ ىشەتىن تاعامىمىزدىڭ (نان، ەت، قانت، ءسۇت، ت. ب.) نەگىزگى قۇرام بولىكتەرى. كيەتىن كيىمىمىز، جاعاتىن وتىنىمىز جانە كۇندەلىكتى ومىردە پايدالاناتىن زاتتارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى ورگانيكالىق قوسىلىستار بولىپ تابىلادى. تابيعاتتا بەلگىلى ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبىرازىن جاساندى جولمەن لابوراتوريادا الۋعا دا بولادى. سول سياقتى، تابيعاتتا كەزدەسپەيتىن كوپتەگەن ورگانيكالىق زاتتار جاساندى تۇردە سينتەزدەلىپ الىندى. ولارعا ءار ءتۇرلى ءدارى - دارمەكتەر، بوياۋلار، پلاستماسسالار مەن سينتەتيكالىق تالشىقتار، ت. ب. جاتادى.
ورگانيكالىق قوسىلىستار جونىندە تۇسىنىك. جۇكتەۋ
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ماڭىزى. حيميالىق قۇرىلىسى. يزومەريا تۋرالى ۇعىم
ساباقتىڭ ماقساتى:
• بىلىمدىلىك: ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ قۇرىلىستارى مەن قۇرىلىمدارى، قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى جانە ءار قايسىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
• دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، تانىمدىق ىزدەنۋشىلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ. فورمۋلانى دۇرىس قولدانا ءبىلۋ، قوسىلىستاردى اجىراتا ءبىلۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
• تاربيەلىك: وقۋشىلاردى بەلسەندىلىككە، اشىق پىكىر ايتا بىلۋگە، توپپەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، ءتارتىپتى ساقتاي بىلۋگە، ۋاقىتتى ۇنەمدەي بىلۋگە تاربيەلەۋ. ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم مەن داعدىنى قالىپتاستىرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ەسەپ شىعارۋ، سۇراق - جاۋاپ ءادىسى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: كارتوچكالار، ءتۇرلى ويىندار، سىزبا - نۇسقالار.
ءپانارالىق بايلانىس: تەحنولوگيا، مەديسينا، بيولوگيا، ماتەماتيكا.
ءىى. ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1 - 2 مينۋت
ا) سالەمدەسۋ
ب) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندىقتى باقىلاۋ
ۆ) وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
2) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
كارتوچكا №1
1. قۇيمالار قالاي تۇزىلەدى؟
2. قۇيمالاردىڭ ءار ءتۇرلى بولاتىنى نەلىكتەن؟
3. شويىن مەن بولاتتى سالىستىرىپ، قولدانىلاتىن جەرلەرىن ايتىپ بەرىڭدەر.
كارتوچكا №2
1. قۇيما تۇزىلگەندە مەتالداردىڭ كريستالدىق تورلارى قانداي
وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى؟
2. جەكە مەتالدارعا قاراعاندا قۇيما قاسيەتىنىڭ قانداي وزگەشەلىكتەرى بولادى؟
3. تەمىر مەن حرومنىڭ كريستالدىق تورىنىڭ ءتۇرى بىردەي، ولار قانداي قۇيما ءتۇزۋى مۇمكىن؟
كارتوچكا №3
1. مىس مەتالى كەندەرىنىڭ قازاقستاندا تارالۋى جانە الىنۋى جونىندە
ايتىپ بەرىڭدەر.
2. مىرىش جانە قورعاسىننىڭ تابيعي كەندەرى، ولاردىڭ ەلىمىزدە ءوندىرىلۋى جونىندە بىلەتىندەرىڭدى ايتىڭدار؟
3. قازاقستانداعى اليۋمينيي جانە حروم كەندەرى، ولاردىڭ ءوندىرىس ورىندارى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
3) جاڭا ساباق:
سەندەر بۇعان دەيىن قۇرامى ءارتۇرلى ەلەمەنت اتومدارىنان تۇراتىن زاتتارمەن تانىستىڭدار. ەندى قۇرامىندا كومىرتەك اتومى بولاتىن ورگانيكالىق قوسىلىستاردى قاراستىرامىز. كومىرتەكتىڭ قوسىلىستارىن ورگانيكالىق حيميا زەرتتەيدى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى. ورگانيكالىق زاتتاردىڭ بەيورگانيكالىق زاتتارمەن سالىستىرعاندا ءبىراز ەرەكشەلىكتەرى بار. بارلىق ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ قۇرامىندا كومىرتەك اتومى بولادى. ال بەيورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبارىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن، ولاردى بىرىكتىرەتىن ورتاق ەلەمەنت جوق. ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قايناۋ جانە بالقۋ تەمپەراتۋرالارى تومەن بولادى. ولاردىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بارلىعى دەرلىك جانادى جانە قىزدىرعاندا ايىرىلادى.
قازىرگى كەزدە 18 ملن - عا جۋىق تابيعي جانە سينتەتيكالىق ورگانيكالىق زاتتار بەلگىلى جانە ولاردىڭ سانى وسۋدە. ورگانيكالىق قوسىلىستار سانىنىڭ وتە كوپ بولۋى، كومىرتەك اتومىنىڭ ەرەكشە قاسيەتىنە بايلانىستى. كومىرتەك اتومدارى بىرىمەن - ءبىرى ءوزارا بايلانىسىپ، قۇرامىنا كوپ اتوم توپتارى كىرەتىن تىزبەك تۇزە الادى. سونىمەن بىرگە كومىرتەك اتومدارى ءوزارا ءتۇزۋ جانە تارماقتى تىزبەكتەرمەن قاتار تۇيىق سيكل ءتۇزىپ تە بايلانىسا الادى:
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ماڭىزى. ورگانيكالىق زاتتار تابيعاتتا كەڭ تارالعان. ادامدار مەن جانۋارلار ورگانيزمدەرى وسىمدىكتەر، تابيعي گاز، مۇناي، نەگىزىنەن ورگانيكالىق زاتتاردان تۇرادى. تىرشىلىكتىڭ نەگىزىنە ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ ءبىر - بىرىنە اينالۋلارى جاتادى. ورگانيكالىق زاتتار ءبىزدىڭ ىشەتىن تاعامىمىزدىڭ (نان، ەت، قانت، ءسۇت، ت. ب.) نەگىزگى قۇرام بولىكتەرى. كيەتىن كيىمىمىز، جاعاتىن وتىنىمىز جانە كۇندەلىكتى ومىردە پايدالاناتىن زاتتارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى ورگانيكالىق قوسىلىستار بولىپ تابىلادى. تابيعاتتا بەلگىلى ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبىرازىن جاساندى جولمەن لابوراتوريادا الۋعا دا بولادى. سول سياقتى، تابيعاتتا كەزدەسپەيتىن كوپتەگەن ورگانيكالىق زاتتار جاساندى تۇردە سينتەزدەلىپ الىندى. ولارعا ءار ءتۇرلى ءدارى - دارمەكتەر، بوياۋلار، پلاستماسسالار مەن سينتەتيكالىق تالشىقتار، ت. ب. جاتادى.
ورگانيكالىق قوسىلىستار جونىندە تۇسىنىك. جۇكتەۋ
You Might Also Like
