InfoHub Logo

اڭداتپا

"قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى تابىستىڭ كورسەتكىشى جانە الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرى" عىلىمي ماقالاسى قازىرگى قازاقستان ەكونوميكاسى كونتەكستىندە ەڭ تومەنگى تابىس دەڭگەيىنىڭ قوعامنىڭ الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرىنە اسەرىن كەشەندى زەرتتەۋ بولىپ تابىلادى. ماقالادا ەڭ تومەنگى كىرىستىڭ اعىمداعى دەڭگەيى، ونىڭ ديناميكاسى جانە حالىقتىڭ ءارتۇرلى توپتارى ءۇشىن الەۋمەتتىك سالدارى تالدانادى. زەرتتەۋدىڭ ماقساتى - قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى مەن الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرىنە ەڭ تومەنگى تابىستىڭ اسەرىن باعالاۋ، سونداي-اق الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى ەسكەرە وتىرىپ، ەڭ تومەنگى تابىس دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن ۇسىنىمدار ازىرلەۋ بولىپ تابىلادى. سونداي-اق ەڭ تومەنگى تابىس كورسەتكىشىن بەلگىلەۋگە جانە ونىڭ الەۋمەتتىك سالدارىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار تالقىلانادى. قوعامنىڭ دامۋى مەن ونىڭ ءبىرتۇتاس دامۋى ءۇشىن ەڭ تومەنگى تابىستىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇل باپتىڭ قازاقستاندا الەۋمەتتىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن پراكتيكالىق ماڭىزى بار.

تىرەك سوزدەر:تومەنگى تابىس، الەۋمەتتىك اسپەكتىلەر،ەكونوميكالىق دامۋ، قازاقستان، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك،ستراتەگيا،مەملەكەتتىك ساياسات.

كىرىسپە

ەڭ تومەنگى تابىس-بۇل ادامنىڭ نەمەسە وتباسىنىڭ نەگىزگى ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى قاراجاتتىڭ ەڭ از مولشەرى. بۇل ۇعىم ەلگە، ايماققا، ينفلياسيا دەڭگەيىنە جانە باسقا فاكتورلارعا بايلانىستى وزگەرۋى مۇمكىن. ەڭ تومەنگى تابىس الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى ورناتۋعا جانە حالىقتىڭ نەعۇرلىم وسال توپتارىن قورعاۋعا باعىتتالعان الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى كومپونەنتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ول ادامنىڭ نەگىزگى ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى تابىس دەڭگەيىن انىقتايدى. بۇل ماقالادا قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى تابىستىڭ كورسەتكىشى مەن الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرى زەرتتەلەدى، سونداي-اق ونىڭ بەلگىلەنۋىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى قاراستىرىلادى. ەڭ تومەنگى تابىس حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇل ادامداردىڭ تاماقتانۋ، باسپانا، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ءبىلىم بەرۋ سياقتى نەگىزگى قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى قاراجاتقا يە بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى.  

حالىقتىڭ تابىس كورسەتكىشىن بەلگىلەۋ ءارتۇرلى فاكتورلاردى ەسكەرۋدى تالاپ ەتەدى. ولاردىڭ ءبىرى-حالىقتىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىنە اسەر ەتەتىن ينفلياسيا. سونداي-اق ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن جانە ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ ءوسۋىن ەسكەرۋ ماڭىزدى. سونىمەن قاتار، حالىقتىڭ قاجەتتىلىكتەرى مەن تۇتىنۋ قورجىنى ۋاقىت وتە كەلە وزگەرەدى، سوندىقتان ەڭ تومەنگى تابىس كورسەتكىشىن مەزگىل-مەزگىل قايتا قاراستىرىپ وتىرۋ قاجەت. قازىرگى ۋاقىتتاعى قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى تابىس تۋرالى اقپاراتتارعا سايكەس،2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى ارتىپ، 70 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالار اگەنتتىگى حابارلايدى.

قازاقستاندا ەڭ تومەنگى تابىستىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدە بولۋى وڭ الەۋمەتتىك سالدارعا الىپ كەلەدى. بۇل كەدەيلىك پەن تابىس بويىنشا تەڭسىزدىكتىڭ تومەندەۋىنە ىقپال ەتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ادامداردىڭ ءال-اۋقاتى مەن ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرادى. عالىم جادان ي. ە. ايتۋى بويىنشا «ەلدىڭ نارىقتىق قاتىناستارعا كوشۋىنىڭ قازىرگى كەزەڭىندە كوپتەگەن وتباسىلار اقشالاي قيىندىقتارعا تاپ بولادى. نارىق جاعدايىندا ءومىر ءسۇرۋ ءار وتباسىنان كىرىستەر مەن شىعىستاردى ساناۋدى، سالىستىرۋدى تالاپ ەتەدى». بۇل جاعداي وتباسىلىق بيۋدجەتتىڭ اقشالاي اسپەكتىلەرىن زەرتتەۋدىڭ ەكونوميكالىق عانا ەمەس، الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىعىن دا كورسەتەدى. دەمەك،بۇل كورسەتكىش قازاقستاندا ءومىر سۇرەتىن ءار وتباسىنىڭ وتباسىلىق بيۋدجەتىن ايقىندايدى. سەبەبى،وتباسىلىق بيۋدجەتتىڭ مولشەرى كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى:وتباسىنداعى ادام سانى، وندا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ بولۋى جانە ولاردىڭ جالاقىسىنىڭ مولشەرى. ازىق-تۇلىك جانە ونەركاسىپتىك تاۋارلارعا، قىزمەتتەرگە جانە تاعى دا باسقا باعالار وتباسىلىق بيۋدجەتتىڭ قالىپتاسۋىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. قازاقستاندا ەڭ تومەنگى تابىس كورسەتكىشىن بەلگىلەۋ پروسەسىن باسقارۋ ۇكىمەت ءۇشىن ماڭىزدى مىندەت بولىپ تابىلادى. ول ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك اسپەكتىلەردى ەسكەرۋى كەرەك، سونداي-اق ءادىل جانە ءتيىمدى ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىلەرمەن جانە كاسىپوداقتارمەن ىنتىماقتاسۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، سىبايلاس جەمقورلىق پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ەڭ تومەنگى كىرىستى بەلگىلەۋ پروسەسىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.

مەملەكەت ەڭ تومەنگى تابىس مولشەرىن بەلگىلەۋ كەزىندە اسا ماڭىزدى الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەردىڭ مولشەرىن،كولەمىن جانە نارىقتاعى باعالاردىڭ ناقتى سومالارىن ەسكەرە وتىرىپ جوبالاۋ قاجەت. جالاقى مولشەرى ازاماتتارعا جەتكىلىكتى بولۋى ءۇشىن قوسىمشا بيزنەس سۋبەكتىلەرىمەن بىرگە بىرەگەي ۇسىنىستار ازىرلەنۋى قاجەت. سەبەبى،بيزنەس سۋبەكتىلەرى ءۇشىن دە ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ دەڭگەيى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا بيزنەستىڭ دە الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتقا قوساتىن ۇلەسىنىڭ بولۋى ماڭىزدى. الەۋمەتتىك جوبالار دايىنداۋ بارىسىندا ازاماتتاردىڭ ساناتتارىن، جاردەماقى تۇرلەرىن جانە بەرۋ شارتتارىن قوسا العاندا، قازاقستانداعى قولدانىستاعى الەۋمەتتىك جاردەماقى جۇيەسىنىڭ قۇرىلىمى مەن سيپاتتامالارىن تالداۋ قاجەت. دەمەك،الەۋمەتتىك جاردەماقىلاردىڭ اعىمداعى مولشەرى ەلدەگى ەڭ تومەنگى كىرىستىڭ بەلگىلەنگەن كورسەتكىشتەرىنە قانشالىقتى سايكەس كەلەتىنىندە قاراستىرۋدى ەستەن شىعارماۋ كەرەك. قازاقستانداعى الەۋمەتتىك جاردەماقىلار جۇيەسى بويىنشا جوبالار ءساتتى جانە نارىقتىق جاعدايلارعا بەيىم بولۋى ءۇشىن ەڭ ۇزدىك تاجىريبەلەر مەن مۇمكىن مودەلدەردى انىقتاۋ ءۇشىن حالىقارالىق تاجىريبەمەن الماسۋ جانە سالىستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى قاجەت.

ەڭ تومەنگى كىرىستى بەلگىلەۋدىڭ نەگىزگى ارگۋمەنتتەرىنىڭ ءبىرى-جالاقى بويىنشا ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ. بۇل كورسەتكىش ءتىپتى تومەن بىلىكتى ەڭبەك الەۋمەتتىك تۇرعىدان تانىلىپ، ادامعا قاجەت بولاتىن نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتەتىن دەڭگەيدە تولەنۋى كەرەك ەكەندىگىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى. ەڭ تومەنگى تابىستى بەلگىلەۋ حالىقتىڭ قالىڭ جىگى ءۇشىن لايىقتى ەڭبەك جاعدايلارىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەردى تومەندەتۋگە ىقپال ەتەدى.

بىرىنشىدەن، ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرۋ حالىقتىڭ از قامتىلعان توپتارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ جاقسارۋىنا جانە تابىس تەڭسىزدىگىنىڭ تومەندەۋىنە ىقپال ەتۋى مۇمكىن. بۇل ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا، الەۋمەتتىك شيەلەنىستى ازايتۋعا جانە ەكونوميكالىق ءوسۋدى ىنتالاندىرۋعا اكەلۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، ەڭ تومەنگى تابىسقا بايلانىستى الەۋمەتتىك باعدارلامالار مەن قولداۋ شارالارى مەملەكەتكە الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتتى نىعايتۋعا جانە حالىقتىڭ نەعۇرلىم وسال توپتارىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ۇشىنشىدەن، ەڭ تومەنگى كىرىستى ۇلعايتۋ ەڭبەك ءۇشىن لايىقتى جالاقىنى قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال ەتەدى، بۇل قىزمەتكەرلەردى ىنتالاندىرۋ جانە ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى.

الايدا، ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرۋدىڭ جاعىمسىز جاقتارى دا بولۋى مۇمكىن. بىرىنشىدەن، بۇل ينفلياسيانىڭ وسۋىنە جانە ءوندىرىس شىعىندارىنىڭ وسۋىنە اكەلۋى مۇمكىن، بۇل كاسىپورىنداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە تەرىس اسەر ەتەدى. ەكىنشىدەن، ەڭ تومەنگى كىرىستى بەلگىلەۋگە قارسى نەگىزگى دالەلدەردىڭ ىشىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە ءقاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. جالاقى ستاندارتتارىنىڭ جوعارىلاۋى بيزنەس ءۇشىن، اسىرەسە ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىق جاعدايىندا قوسىمشا قارجىلىق اۋىرتپالىقتار تۋدىرۋى مۇمكىن. بۇل جۇمىس ورىندارىنىڭ قىسقارۋىنا جانە ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ باياۋلاۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. سەبەبى،جۇمىس بەرۋشىلەر شىعىنداردى ازايتۋ ماقساتىندا قىزمەتكەرلەرىنە جۇمسالىناتىن شىعىندارىن ازايتۋعا ءماجبۇر بولۋى مۇمكىن. ۇشىنشىدەن، ەڭ تومەنگى كىرىستى ارتتىرۋ جالاقى جۇيەسىندە تەپە-تەڭدىكتى جانە تابىسىنىڭ شامالى ءوسۋىن نەمەسە ونىمەن وزگەرىسسىز قالاتىن بىلىكتىلىگى جوعارى جۇمىسشىلار ءۇشىن ادىلەتسىزدىكتى تۋدىرۋى مۇمكىن، ءبىراق ولار كوبىرەك سىياقى كۇتۋى مۇمكىن.

اۆتور ەسكەنديروۆا ە. ا. ايتۋى بويىنشا «بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋدىڭ جەكەلەگەن ماسەلەلەرىن رەتتەيتىن كوپتەگەن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەر بار، ءبىراق ولاردىڭ كوپشىلىگى ازاماتتاردىڭ ناقتى جاعدايىنا سايكەس ەمەس جانە ءجيى قاراما-قايشى بولىپ كەلەدى. بۇل كوبىنەسە جۇيەلىك الەۋمەتتىك زاڭنامانىڭ بولماۋىنا بايلانىستى؛ مىسالى، "ەڭ تومەنگى جالاقى" تۋرالى ناقتى ماسەلەنى اشىپ كورسەتىن جانە تالاپتارى ايقىندالعان زاڭدار ءالى قابىلدانباعان، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ الەۋمەتتىك ستاندارتتارى ازىرلەنبەگەن». الەۋمەتتىك ستاندارت تۇسىنىگى دەگەنىمىز ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە، ەڭبەك جاعدايلارىنا، بىلىمىنە جانە ءومىرىنىڭ باسقا سالالارىنا ارنالعان قوعام بەلگىلەگەن نورماتيۆ بولىپ تابىلادى. بۇل نورماتيۆ ادامدى لايىقتى ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى مينيمالدى ستاندارتتاردى انىقتايدى. الەۋمەتتىك ستاندارتتار ەڭ تومەنگى جالاقى، الەۋمەتتىك جاردەماقى مولشەرى، ءبىلىم دەڭگەيى، مەديسينالىق كومەكتىڭ قولجەتىمدىلىگى جانە تۇرعىن ءۇي سياقتى ءارتۇرلى اسپەكتىلەرگە قاتىستى سۇراقتاردى قامتيدى. نەگىزگى ماقساتى قوعامنىڭ از قامتىلعان توپتارىنىڭ مۇددەلەرىن قورعاي وتىرىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ.

ەڭ تومەنگى كىرىستى بەلگىلەۋ مەن ونىڭ ەكونوميكاعا اسەرى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى تابۋ قاجەتتىلىگى شەشۋشى ماسەلەگە اينالادى. قازاقستاندا ەڭ تومەنگى تابىسقا قاتىستى الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىككە قول جەتكىزۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كەشەندى جانە تەڭگەرىمدى ءتاسىل قاجەت. بىرىنشىدەن، مەملەكەت ەڭبەك نارىعىنا تالداۋ جۇرگىزىپ، اعىمداعى ەكونوميكالىق جاعدايدى جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ەسكەرە وتىرىپ، ەڭ تومەنگى كىرىستى انىقتاۋ ءۇشىن وبەكتيۆتى كورسەتكىشتەردى بەلگىلەۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، ەڭ تومەنگى تابىستىڭ وسۋىنە تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن حالىقتىڭ نەعۇرلىم وسال توپتارى ءۇشىن الەۋمەتتىك قولداۋ باعدارلامالارىن قاراستىرۋ قاجەت. مۇنداي باعدارلامالارعا تۇرعىن ءۇي تولەمدەرىنە سۋبسيديالار، تاماقتانۋ جانە مەديسينالىق قىزمەتتەرگە جەڭىلدىكتەر، ستيپەنديالار جانە الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ باسقا تۇرلەرى كىرۋى مۇمكىن. ۇشىنشىدەن، جۇمىس بەرۋشىلەر تاراپىنان ەڭ تومەنگى تابىستىڭ بەلگىلەنگەن كورسەتكىشتەرىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ تەتىكتەرىن بەلگىلەۋ جانە ەڭبەكاقى تولەۋ جۇيەسىندە ادىلدىكتى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. تەرىس سالداردى ازايتۋ جانە الەۋمەتتىك پايدانى بارىنشا ارتتىرۋ ءۇشىن جۇمىسشىلار مەن كاسىپكەرلەردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرەتىن كەشەندى ءتاسىلدى ازىرلەۋ ماڭىزدى.

زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، ەڭ تومەنگى تابىس ازاماتتاردىڭ ومىرىنە جانە قوعامدىق تۇراقتىلىققا ايتارلىقتاي اسەر ەتە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمىندا شەشۋشى ءرول اتقارادى. ەڭ تومەنگى تابىس كورسەتكىشتەرىن تالداۋ ەكونوميكالىق اسپەكتىلەردى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كەدەيلىك دەڭگەيى، نەگىزگى قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدىلىگى جانە الەۋمەتتىك ۇتقىرلىق سياقتى الەۋمەتتىك سالدارلاردى انىقتادى. تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا جانە ەلدىڭ تۇراقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ىقپال ەتۋگە قابىلەتتى ءتيىمدى الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىن ازىرلەۋ جانە ىسكە اسىرۋ قاجەتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىندە قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى تابىستىڭ كورسەتكىشتەرى مەن الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرى بويىنشا بۇل تاقىرىپ وتە وزەكتى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇنەمى نازار اۋدارۋدى جانە تەرەڭ تالداۋدى قاجەت ەتەتىنى ايقىندالدى. 

قورىتىندى

ستاتيستيكالىق دەرەكتەر مەن ادەبيەتتەردى زەرتتەۋ نەگىزىندە قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى تابىستىڭ مىناداي اسپەكتىلەرى قاراستىرىلادى.

• ۋاقىت وتە كەلە ەڭ تومەنگى تابىس دەڭگەيىنىڭ وزگەرۋى. سوڭعى بىرنەشە جىلداعى دەرەكتەر تالدانىپ، الدىڭعى كەزەڭدەرمەن سالىستىرۋ جۇرگىزىلۋدە. ينفلياسيا مەن ەكونوميكالىق فاكتورلاردىڭ ەڭ تومەنگى تابىس دەڭگەيىنىڭ وزگەرۋىنە اسەرى قاراستىرىلادى.

• ەڭ تومەنگى كىرىستى كەدەيلىك دەڭگەيىمەن سالىستىرۋ. ەڭ تومەنگى تابىس ازاماتتارعا كەدەيلىك شەگىنەن اۋلاق بولۋعا قانشالىقتى مۇمكىندىك بەرەتىنى زەرتتەلەدى. كىرىستەردى ءبولۋ جانە قوعامداعى تەڭسىزدىك دارەجەسى تۋرالى مالىمەتتەر تالدانادى.

• حالىقتىڭ ءارتۇرلى توپتارى ءۇشىن ەڭ تومەنگى تابىستىڭ تومەن دەڭگەيىنىڭ الەۋمەتتىك سالدارى. بالالارى بار وتباسىلار، قارتتار، مۇگەدەكتەر جانە حالىقتىڭ باسقا دا وسال توپتارى ءۇشىن ەڭ تومەنگى تابىستىڭ سالدارى قاراستىرىلادى. وسى توپتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن مۇمكىن بولاتىن شەشىمدەر مەن قولداۋ شارالارى تالدانادى.

ەڭ تومەنگى تابىس حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋدى جانە قوعامداعى ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ونىڭ دەڭگەيى بارابار بولۋى كەرەك جانە ءومىردىڭ نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. ەڭ تومەنگى تابىس كورسەتكىشىن بەلگىلەۋ ءارتۇرلى فاكتورلاردى ەسكەرۋدى تالاپ ەتەدى جانە ۇكىمەتتىڭ، جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ جانە كاسىپوداقتاردىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك. قازاقستاندا ەڭ تومەنگى تابىستى بەلگىلەۋ پروسەسىن دۇرىس باسقارۋ ەلدىڭ ادىلدىگىنە، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىعىنا جانە ەكونوميكالىق دامۋىنا ىقپال ەتەتىن بولادى. الەۋمەتتىك جاردەماقىلار جانە جالاقى جۇيەسىن جاقسارتۋعا جانە ولاردى اعىمداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايلارعا بەيىمدەۋگە باعىتتالعان زاڭناماعا ناقتى وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى زەرتتەۋدە ايتىلعان ماسەلەر جانە ۇسىنىستار وسى سالاداعى ماماندارعا سەپتىگىن تيگىزە الاتىنىنا سەنىم مول. بۇل زەرتتەۋ الەۋمەتتىك قاجەتتىلىك جانە جالاقى جۇيەسىندەگى ءالسىز تۇستاردى انىقتاپ قانا قويماي، قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى تابىس كورسەتكىشتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ولاردى جاقسارتۋ ءۇشىن ناقتى شارالاردى ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

 

عىلىمي جەتەكشى قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور تۋلەكوۆا گۋلجان حاجمۋراتوۆنا،
تۇران ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى بازاركەلدى گاۋھار

---