قوداردىڭ ءولىمى
وي قوزعايدى وڭاشا تاۋدىڭ باسى،
وتكەننىڭ ويعا ءتۇسىپ تاماشاسى.
قولتىعىنا قاباعىن ءتۇيىپ قاراپ،
انە تۇر قودار ولگەن قۇز-جارتاسى.
تاستان تايىپ ولگەن جوق، تاۋدان قۇلاپ،
ونى ولتىرگەن – اعايىن، قارىنداسى.
ەل بۇزاتىن ەرسى ءىستى ورشىتپەسكە
دارعا اسىپ، تاسپەن اتقان ءوز اعاسى.
ول – قودار، بارىمتاشى، ەلدىڭ باسى،
جىرتىلماسىن دەپ جۇرگەن ەل جاعاسى.
ار سۇيمەيتىن ءبىر ءىستى قىلعاننان سوڭ،
اياماعان ولجايدىڭ كارى-جاسى.
ويلاساڭ بۇل ءىستىڭ كوپ ماعىناسى،
نە قىلعان ەسكى جاقسى، سونى ويلاشى.
«التىندى ەر اتقا تيسە – وتقا جاق» دەپ،
ءوز باۋىرىڭدى ولتىرگەن ەل داناسى.
نە كۇندەستىك، نەمەسە كەك قۋعان جوق،
ەل بۇزباۋعا ويلاعان بۇل ايلاسى.
وسى كۇنگى جاقسىنىڭ ءبىرتالايى –
ۇرى، قارى، قۋ، سۇمنىڭ جان جولداسى.
قازاق ءقايتىپ ەل بولار، قاراعىم-اۋ؟
بۇل ۇزاماي قۇريدى، ءسوزدىڭ راسى.
نيكولايدىڭ ءيىسى وسى ەلدە تۇر،
وڭدىرا ما ساۋلەسىز وڭكەي ماسى.
ارعى اتامىز ولجايدان ءۇش ۇل بولار،
ايدوس، قايدوس، جىگىتەك – مىنە، وسىلار.
قايدوستىڭ ءبىر بالاسى بورساق دەگەن،
سونىڭ ءبىر تۇقىمى ەدى باتىر قودار.
بار ەدى سول كىسىنىڭ ءبىر جاقسى ۇلى،
قازا جەتىپ ءولىپتى سول ءبىر جىلى.
جەسىر قالعان كەلىنىن قودار الىپ،
قىلمايتىن ءىستى قىلعان قۇداي ق ۇلى.
جاسىرماي ايتا بەرسەم، ءسوزدىڭ شىنى –
قۇدايعا ەرەگىسىپ قىلدى مۇنى.
«بالامدى الساڭ، مەن دە الدىم كەلىنىمدى،
قانە، اتا عوي» دەپ قىلدىم» – دەيدى وسىنى.
وسى ءسوز جايىلىپتى ەلگە تاراپ،
كەمىتىپ ءمىن قىلارلىق ىسكە جاراپ.
توبىقتىنى بيلەيتىن قۇنەكەڭنىڭ
بەتىنە باستى وسىنى تورە باراق.
ءادىل دەپ ەل ماقتاعان قۇنانبايدى،
كوزىنشە جان ادەپسىز ءىس قىلمايدى.
ۇرلىق، زورلىق، زۇلىمدىق... ءبارىن تىيىپ،
ارام دەپ اتقىزباعان ناسىبايدى.
ول كەزدە ورىس ونشا كىرىسكەن جوق،
قازاقتىڭ ەركى ءوزىنىڭ قولىندا بوپ.
تامام جاقسى جيىلىپ قۇندىزدىدا،
ارعىن، نايمان باس قوسىپ جاساپتى توپ.
قۇنەكەڭ باراقپەنەن جاسى قۇربى،
قاتتى تاتۋ، قالجىڭداپ ويناپ ءجۇردى.
ناسىبايىن اتامىن دەپ تورە باراق
شاقشاسىن تىقىلداتىپ ۇستەلگە ۇردى.
مۇنىسىن قۇنەكەمنىڭ كوزى شالدى:
– ەي، تورە، نەگە اتاسىڭ؟ – دەپ-اق سالدى،–
ءارى ارام، ءارى ىسىراپ، ءبىر بىلعانىش،
بۇل قۇرعىردا قالايشا سەرتىڭ قالدى؟
مىنەكەي سونداعى ايتقان باراق ءسوزى،
وينايتىن وڭاشا ەمەس، كوپتىڭ كوزى:
– مۇنى كورسەڭ، قويدىم،– دەپ وتقا سالدى،–
كورمەيسىڭ ءوز كەلىنىن السا دا ءوزى.
قۇنەكەڭ بىلمەۋشى ەدى قودار جايىن،
ويلانىپ اڭ-تاڭ قالدى قىلماي پايىم.
اۋلاقتا سۇراپ ەدى، باراق ايتتى:
– مۇنى قىلعان جات ەمەس، ءوز ولجايىڭ.
ەلىنە كەلە سالا سۇراستىردى،
اركىم-اق ايتىپ بەردى انىق سىردى.
ولجايدىڭ باس ادامىن جيىپ الىپ،
وسى حان وزەنىندە كەڭەس قۇردى.
قايدوس، ءسىرا، كوپ جۇرمەي جاسىندا وتكەن،
ۇلكەن ۇلى بوكەنشى ەرتە ەرجەتكەن.
سوندىقتان قايدوس اتى اتالمايدى،
ول تاپتى بوكەنشى دەپ اتاپ كەتكەن.
سۇيىندىك – باسشى ادامى بوكەنشىنىڭ،
قاجى ايتتى: – مىنا جۇمىس بىزگە ءبىر سىن،
ەل بۇزارلىق ءىس قىلدى ەستىلمەگەن،
مۇنىسىنا نە ايتاسىز ءىنىڭىزدىڭ؟
سۇيەكەڭ ايتتى سوندا: «ەي، كوپ حالىق،
مىناۋ ءىس بولا بەرەر بەتكە سالىق.
كەيىنگىگە جۇقتىرماي كەسەلدەرىن،
ەكەۋىنىڭ كوزىن دە جوعالتالىق».
ءجون كورىپ وسى سوزگە ءبارى ۇناستى، ::
ەشكىمگە بىلدىرمەسكە باتالاستى.
قوداردى الداپ ۇستاپ اكەلۋگە
جۇمسادى ولجايداعى قۇربىلاستى.
ول جۇرگەن ءوز كەلىنىن الىپ قاشىپ.
جاستار بارىپ قوسىلدى ارالاسىپ.
«مولدادان ءپاتۋا سۇراپ ەل جىبەردى» –
دەگەنگە ناندى قودار قارا باسىپ.
– سەمەيگە كەتكەنىنە بەس كۇن بولدى،–
دەدى ولار،– كەلەتۇعىن مەزگىل تولدى.
سونى ايتىپ الداندىرىپ وتىرعاندا،
اسىعىپ ات تەرلەتىپ بىرەۋ كەلدى.
قاراسا، كەرەي جورعا جۇماباي ول،
قۇنەكەڭنىڭ اتشىسى، ايلاسى مول.
– بەس-اق كۇندە اكەلدىم ءپاتۋا،– دەيدى،–
ءسۇيىنشىمدى الامىن، جۇمىسىم سول.
مەن بارعان سوڭ مولدالار كوپ كەڭەستى،
اياعىندا ءمانىسىن ابدەن شەشتى:
«قۇرىم ءۇيىپ، بي ءۇيىن جەتى اينالسا،
وعان نەكە قيۋعا مۇمكىن» دەستى.
بىزگە قيسىق بولسا دا ءىستىڭ باسى،
دۇرىس كوردى سەمەيدىڭ ءعۇلاماسى.
«بەتىمىزگە ەندى ەشكىم باسپايدى» دەپ،
قۋانىپ ءجۇر ولجايدىڭ كارى-جاسى.
«تەز اكەل» دەپ قۋاندى قۇنانباي دا،
دەپ وتىر «شاريعاتشىل باراق قايدا؟»
ۇيرەتىندى ءسوزدى ايتىپ تامىلجىتتى،
ايلاكەشتىڭ كەرەگى وسىندايدا.
وتىرىك شاريعاتتى ايتتى جايلاپ،
قۋانىپ قودار ەر دە وتتاي جايناپ.
«ءسۇيىنشىم» دەپ قانجارىن الداپ الىپ،
كەلگەن سوڭ قوداكەڭدى الدى بايلاپ.
سۇيەكەڭ قۇنەكەڭە ايتتى سوندا:
– مۇندايدا نە جازا بار تۋرا جولدا؟
قىلايىق شاريعاتتىڭ بۇيىرعانىن،
وزگەمىز ەمەسپىز عوي سىزدەي مولدا؟»
قاجى ايتتى: – بۇلار ءسويتىپ قازا تاپپاق
جيىلىپ وسى قاۋىم تاسپەن اتپاق.
زيناقوردىڭ جولى وسى شاريعاتتا،
جانازاسىز سولايشا ءشىرىپ جاتپاق.
ەكى انتقا جانى اشىسىن كىم ەلجىرەپ،
بەتتەرىنە تۇكىردى ءبارى دە كەپ.
بورساقتىڭ باسشى ادامى باتىر قيال
بولمادى «تاسپەن اتپاي، دارعا اسام» دەپ.
«ەكەۋىن ولتىرمەيمىن قۇر قيناماي،
بەينەتتى كورسەتەمىن بۇعان تالاي».
ەكى اتانعا ارىسپەن ارقان ارتىپ،
ءجۇردى قيىن جىلقىايدار شاتقا قاراي.
اناۋ جارتاسقا اپاردى ەلدەن تاسا،
تەرەڭ قۇز حان وزەنگە قۇيعان اشا،
قاتىن سوندا قيالعا جالىنىپتى:
«قوداردى ءبىر سۇيگىز،– دەپ،– تىم بولماسا».
اۋىزعا «سويلەمە، يت» دەپ قويىپ قالدى،
ەكەۋىنىڭ موينىنا ارقان سالدى.
ارىسقا ارتىپ اتاندى تۇرعىزعاندا،
جيىرىلىپ، ءبىر سوزىلىپ كوپ قينالدى.
جانى اشىپ كىم قىلادى بۇعان جاردەم،
قينالعانى ۇنايدى ونان دا ارمەن.
قۋ اعاشتاي سىرەسىپ قالعان كەزدە،
«ءولدى عوي» دەپ بوساتىپ الدى داردان.
قاتىن ءولدى، ول ءبىر قۋ سۇيەككە ەسەپ،
بايقاسا، ىشقىنادى، قودارعا كەپ.
بىر-ەكى جاس قۇربىسى جۇگىرىپتى،
«ءبىر كىسىگە ەكى ءولىم بولمايدى» دەپ.
تايلاقباي سول كەزىندە جاستاۋ بالا،
جاقسىلارعا ءسوز ايتتى تۇرا سالا:
«قۇنەكەم مەن سۇيەكە، مىنانى ءولتىر،
بوبەڭ بولسىن دەمەسەڭ شىن ماسقارا».
قوداردىڭ ەسى كىردى كوزى جايناپ،
جالىندى تۇرعان كوپكە «اعاتايلاپ».
الىپ شىعىپ جارتاستان دومالاتتى،
قول-اياعىن ارتىنا مىقتاپ بايلاپ.
بارىپ ويعا تۇسكەن سوڭ تاسپەن اتتى،
كوپكە شەيىن تىپىرلاپ تۋلاپ جاتتى.
ابدەن ءولىپ بولعان سوڭ وتىن اكەپ،
ەكەۋىنىڭ سۇيەگىن وتقا جاقتى.
وتكەننىڭ ويعا ءتۇسىپ تاماشاسى.
قولتىعىنا قاباعىن ءتۇيىپ قاراپ،
انە تۇر قودار ولگەن قۇز-جارتاسى.
تاستان تايىپ ولگەن جوق، تاۋدان قۇلاپ،
ونى ولتىرگەن – اعايىن، قارىنداسى.
ەل بۇزاتىن ەرسى ءىستى ورشىتپەسكە
دارعا اسىپ، تاسپەن اتقان ءوز اعاسى.
ول – قودار، بارىمتاشى، ەلدىڭ باسى،
جىرتىلماسىن دەپ جۇرگەن ەل جاعاسى.
ار سۇيمەيتىن ءبىر ءىستى قىلعاننان سوڭ،
اياماعان ولجايدىڭ كارى-جاسى.
ويلاساڭ بۇل ءىستىڭ كوپ ماعىناسى،
نە قىلعان ەسكى جاقسى، سونى ويلاشى.
«التىندى ەر اتقا تيسە – وتقا جاق» دەپ،
ءوز باۋىرىڭدى ولتىرگەن ەل داناسى.
نە كۇندەستىك، نەمەسە كەك قۋعان جوق،
ەل بۇزباۋعا ويلاعان بۇل ايلاسى.
وسى كۇنگى جاقسىنىڭ ءبىرتالايى –
ۇرى، قارى، قۋ، سۇمنىڭ جان جولداسى.
قازاق ءقايتىپ ەل بولار، قاراعىم-اۋ؟
بۇل ۇزاماي قۇريدى، ءسوزدىڭ راسى.
نيكولايدىڭ ءيىسى وسى ەلدە تۇر،
وڭدىرا ما ساۋلەسىز وڭكەي ماسى.
ارعى اتامىز ولجايدان ءۇش ۇل بولار،
ايدوس، قايدوس، جىگىتەك – مىنە، وسىلار.
قايدوستىڭ ءبىر بالاسى بورساق دەگەن،
سونىڭ ءبىر تۇقىمى ەدى باتىر قودار.
بار ەدى سول كىسىنىڭ ءبىر جاقسى ۇلى،
قازا جەتىپ ءولىپتى سول ءبىر جىلى.
جەسىر قالعان كەلىنىن قودار الىپ،
قىلمايتىن ءىستى قىلعان قۇداي ق ۇلى.
جاسىرماي ايتا بەرسەم، ءسوزدىڭ شىنى –
قۇدايعا ەرەگىسىپ قىلدى مۇنى.
«بالامدى الساڭ، مەن دە الدىم كەلىنىمدى،
قانە، اتا عوي» دەپ قىلدىم» – دەيدى وسىنى.
وسى ءسوز جايىلىپتى ەلگە تاراپ،
كەمىتىپ ءمىن قىلارلىق ىسكە جاراپ.
توبىقتىنى بيلەيتىن قۇنەكەڭنىڭ
بەتىنە باستى وسىنى تورە باراق.
ءادىل دەپ ەل ماقتاعان قۇنانبايدى،
كوزىنشە جان ادەپسىز ءىس قىلمايدى.
ۇرلىق، زورلىق، زۇلىمدىق... ءبارىن تىيىپ،
ارام دەپ اتقىزباعان ناسىبايدى.
ول كەزدە ورىس ونشا كىرىسكەن جوق،
قازاقتىڭ ەركى ءوزىنىڭ قولىندا بوپ.
تامام جاقسى جيىلىپ قۇندىزدىدا،
ارعىن، نايمان باس قوسىپ جاساپتى توپ.
قۇنەكەڭ باراقپەنەن جاسى قۇربى،
قاتتى تاتۋ، قالجىڭداپ ويناپ ءجۇردى.
ناسىبايىن اتامىن دەپ تورە باراق
شاقشاسىن تىقىلداتىپ ۇستەلگە ۇردى.
مۇنىسىن قۇنەكەمنىڭ كوزى شالدى:
– ەي، تورە، نەگە اتاسىڭ؟ – دەپ-اق سالدى،–
ءارى ارام، ءارى ىسىراپ، ءبىر بىلعانىش،
بۇل قۇرعىردا قالايشا سەرتىڭ قالدى؟
مىنەكەي سونداعى ايتقان باراق ءسوزى،
وينايتىن وڭاشا ەمەس، كوپتىڭ كوزى:
– مۇنى كورسەڭ، قويدىم،– دەپ وتقا سالدى،–
كورمەيسىڭ ءوز كەلىنىن السا دا ءوزى.
قۇنەكەڭ بىلمەۋشى ەدى قودار جايىن،
ويلانىپ اڭ-تاڭ قالدى قىلماي پايىم.
اۋلاقتا سۇراپ ەدى، باراق ايتتى:
– مۇنى قىلعان جات ەمەس، ءوز ولجايىڭ.
ەلىنە كەلە سالا سۇراستىردى،
اركىم-اق ايتىپ بەردى انىق سىردى.
ولجايدىڭ باس ادامىن جيىپ الىپ،
وسى حان وزەنىندە كەڭەس قۇردى.
قايدوس، ءسىرا، كوپ جۇرمەي جاسىندا وتكەن،
ۇلكەن ۇلى بوكەنشى ەرتە ەرجەتكەن.
سوندىقتان قايدوس اتى اتالمايدى،
ول تاپتى بوكەنشى دەپ اتاپ كەتكەن.
سۇيىندىك – باسشى ادامى بوكەنشىنىڭ،
قاجى ايتتى: – مىنا جۇمىس بىزگە ءبىر سىن،
ەل بۇزارلىق ءىس قىلدى ەستىلمەگەن،
مۇنىسىنا نە ايتاسىز ءىنىڭىزدىڭ؟
سۇيەكەڭ ايتتى سوندا: «ەي، كوپ حالىق،
مىناۋ ءىس بولا بەرەر بەتكە سالىق.
كەيىنگىگە جۇقتىرماي كەسەلدەرىن،
ەكەۋىنىڭ كوزىن دە جوعالتالىق».
ءجون كورىپ وسى سوزگە ءبارى ۇناستى، ::
ەشكىمگە بىلدىرمەسكە باتالاستى.
قوداردى الداپ ۇستاپ اكەلۋگە
جۇمسادى ولجايداعى قۇربىلاستى.
ول جۇرگەن ءوز كەلىنىن الىپ قاشىپ.
جاستار بارىپ قوسىلدى ارالاسىپ.
«مولدادان ءپاتۋا سۇراپ ەل جىبەردى» –
دەگەنگە ناندى قودار قارا باسىپ.
– سەمەيگە كەتكەنىنە بەس كۇن بولدى،–
دەدى ولار،– كەلەتۇعىن مەزگىل تولدى.
سونى ايتىپ الداندىرىپ وتىرعاندا،
اسىعىپ ات تەرلەتىپ بىرەۋ كەلدى.
قاراسا، كەرەي جورعا جۇماباي ول،
قۇنەكەڭنىڭ اتشىسى، ايلاسى مول.
– بەس-اق كۇندە اكەلدىم ءپاتۋا،– دەيدى،–
ءسۇيىنشىمدى الامىن، جۇمىسىم سول.
مەن بارعان سوڭ مولدالار كوپ كەڭەستى،
اياعىندا ءمانىسىن ابدەن شەشتى:
«قۇرىم ءۇيىپ، بي ءۇيىن جەتى اينالسا،
وعان نەكە قيۋعا مۇمكىن» دەستى.
بىزگە قيسىق بولسا دا ءىستىڭ باسى،
دۇرىس كوردى سەمەيدىڭ ءعۇلاماسى.
«بەتىمىزگە ەندى ەشكىم باسپايدى» دەپ،
قۋانىپ ءجۇر ولجايدىڭ كارى-جاسى.
«تەز اكەل» دەپ قۋاندى قۇنانباي دا،
دەپ وتىر «شاريعاتشىل باراق قايدا؟»
ۇيرەتىندى ءسوزدى ايتىپ تامىلجىتتى،
ايلاكەشتىڭ كەرەگى وسىندايدا.
وتىرىك شاريعاتتى ايتتى جايلاپ،
قۋانىپ قودار ەر دە وتتاي جايناپ.
«ءسۇيىنشىم» دەپ قانجارىن الداپ الىپ،
كەلگەن سوڭ قوداكەڭدى الدى بايلاپ.
سۇيەكەڭ قۇنەكەڭە ايتتى سوندا:
– مۇندايدا نە جازا بار تۋرا جولدا؟
قىلايىق شاريعاتتىڭ بۇيىرعانىن،
وزگەمىز ەمەسپىز عوي سىزدەي مولدا؟»
قاجى ايتتى: – بۇلار ءسويتىپ قازا تاپپاق
جيىلىپ وسى قاۋىم تاسپەن اتپاق.
زيناقوردىڭ جولى وسى شاريعاتتا،
جانازاسىز سولايشا ءشىرىپ جاتپاق.
ەكى انتقا جانى اشىسىن كىم ەلجىرەپ،
بەتتەرىنە تۇكىردى ءبارى دە كەپ.
بورساقتىڭ باسشى ادامى باتىر قيال
بولمادى «تاسپەن اتپاي، دارعا اسام» دەپ.
«ەكەۋىن ولتىرمەيمىن قۇر قيناماي،
بەينەتتى كورسەتەمىن بۇعان تالاي».
ەكى اتانعا ارىسپەن ارقان ارتىپ،
ءجۇردى قيىن جىلقىايدار شاتقا قاراي.
اناۋ جارتاسقا اپاردى ەلدەن تاسا،
تەرەڭ قۇز حان وزەنگە قۇيعان اشا،
قاتىن سوندا قيالعا جالىنىپتى:
«قوداردى ءبىر سۇيگىز،– دەپ،– تىم بولماسا».
اۋىزعا «سويلەمە، يت» دەپ قويىپ قالدى،
ەكەۋىنىڭ موينىنا ارقان سالدى.
ارىسقا ارتىپ اتاندى تۇرعىزعاندا،
جيىرىلىپ، ءبىر سوزىلىپ كوپ قينالدى.
جانى اشىپ كىم قىلادى بۇعان جاردەم،
قينالعانى ۇنايدى ونان دا ارمەن.
قۋ اعاشتاي سىرەسىپ قالعان كەزدە،
«ءولدى عوي» دەپ بوساتىپ الدى داردان.
قاتىن ءولدى، ول ءبىر قۋ سۇيەككە ەسەپ،
بايقاسا، ىشقىنادى، قودارعا كەپ.
بىر-ەكى جاس قۇربىسى جۇگىرىپتى،
«ءبىر كىسىگە ەكى ءولىم بولمايدى» دەپ.
تايلاقباي سول كەزىندە جاستاۋ بالا،
جاقسىلارعا ءسوز ايتتى تۇرا سالا:
«قۇنەكەم مەن سۇيەكە، مىنانى ءولتىر،
بوبەڭ بولسىن دەمەسەڭ شىن ماسقارا».
قوداردىڭ ەسى كىردى كوزى جايناپ،
جالىندى تۇرعان كوپكە «اعاتايلاپ».
الىپ شىعىپ جارتاستان دومالاتتى،
قول-اياعىن ارتىنا مىقتاپ بايلاپ.
بارىپ ويعا تۇسكەن سوڭ تاسپەن اتتى،
كوپكە شەيىن تىپىرلاپ تۋلاپ جاتتى.
ابدەن ءولىپ بولعان سوڭ وتىن اكەپ،
ەكەۋىنىڭ سۇيەگىن وتقا جاقتى.
