قوش كەلدىڭ ، ءاز-ناۋرىز!
تاقىرىبى: قوش كەلدىڭ، ءاز - ناۋرىز!
(تانىمدىق - تاعىلىمدىق كەش باعدارلاماسى)
(تابيعاتتا كوكتەمنىڭ كەلگەنىن بىلدىرەتىن دىبىستار ەستىلەدى: قۇستاردىڭ داۋىسى، سۋدىڭ سىبدىرلاپ اققانى سياقتى دىبىستار)
ورتاعا اتا مەن نەمەرەسى شىعادى
نەمەرە: اتا، بۇگىن كۇن وزگەشە سياقتى. كوكتەم ءدال ءقازىر كەلگەن عوي دەيتىندەي. قۇستار سايراپ، كۇن جارقىراپ تۇر. شىنىمەن دە وزگەشە.
اتاسى: ءيا، بالام. بۇگىن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى. كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسەتىن مەزگىل. ءيا، بۇگىن، كۇن وزگەشە.
كەي ادامدار ناۋرىزدىڭ ءمان - ماڭىزىن جەتە تۇسىنە بەرمەيدى. اسىرەسە، جاستار جاعى. ونىڭ مەرەكەلىك سيپاتىن قىزىقتايدى دا، تانىمدىق، تاريحي جاعىنا باس اۋىرتىپ جاتپايدى. ويتكەنى، ونى كەيدە ۇلكەندەردىڭ وزدەرى دە بىلمەيدى. ءتىپتى ءدىني مەيرام دەپ تە شاتاستىراتىندار بار.
جۇرگىزۋشى اتانىڭ قاسىنا جاقىندايدى.
جۇرگىزۋشى: اتا، بۇگىن ەكى اۋىلدىڭ جاستارى ناۋرىز تويىن تويلاپ جاتىر. سول تويعا كەلىڭىز، نەمەرەڭىزگە ناۋرىز تۋرالى جاستاردىڭ وزدەرى ايتىپ بەرەدى. ءجۇرىڭىز. (اتا اۋىل جاستاردىڭ قاسىنا كەلىپ جايىلعان داستارحان باسىنا جايعاسادى)
جۇرگىزۋشى: ال، جاستار، ەندى مىنا ءبۇلدىرشىن جاس بالاعا ناۋرىز مەيرامى تۋرالى ايتىپ بەرەيىك. بەردىم ءسوزدىڭ كەزەگىن.
ءار اۋىل جاستارى وزدەرى دايىنداعان سلايدتارىن كورسەتىپ، ناۋرىز تۋرالى مالىمەت بەرەدى.
1 – ءشى اۋىل: ناۋرىز مەرەكەسىن اتاپ ءوتۋ ءداستۇرى بويىنشا، پاتشالار ءوز تاعى مەن بيلىگىن ناۋرىزدا ءبىر كۇن كەدەي - كەپشىككە بەرەتىن بولعان. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىندە جۇمىس ىستەلمەيدى، ءىس باستالمايدى، ەشكىمدى ەشكىم رەنجىتپەيدى، بىرەۋگە - بىرەۋ داۋىس كوتەرىپ، بولماسا جامان ءسوز ايتپايدى. شاراپ ىشىلمەيدى، قۇربان شالىنبايدى. حالقىمىز ناۋرىزدا دالانى قىزىر اتا ارالايدى دەپ ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشىپ وتىرعان. جاستار ۇلكەن كىسىلەردەن باتا سۇرايدى، جىگىتتەر قىزدارعا سىي - سياپات جاسايدى. رەنجىسىپ قالعان ازاماتتار ءبىر - بىرىنەن كەشىرىم سۇرايدى. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇلىس كۇنى جىل باسى سانالعان.
بۇل كۇندى قارسى الاردا حالىق تازا، جاڭا كيىمدەرىن كيگەن. اۋىلدىڭ ەر ادامدارى ءبىر - بىرىمەن قوس قولداسىپ، ءتوس قاعىستىرىپ، ايەلدەر قۇشاقتاسىپ، ءبىر - بىرىنە يگى تىلەكتەر ايتقان. ءبىرىن - ءبىرى مەرەكەگە ارناپ دايىندالعان ناۋرىز كوجە ىشۋگە شاقىرادى. وعان قويدىڭ باسى مەن ءسۇر ەت سالىپ ءپىسىرىلۋى - قىس تاعامىمەن (ەتپەن) قوشتاسۋدى، قۇرامىنا اقتىڭ قوسىلۋى - جاز تاعامىمەن (ءسۇت، اق) قاۋىشۋدى بىلدىرەدى. ادەتتە، وسى كۇنى ادامدار ارام پيعىل، پەندەشىلىك اتاۋلىدان تازارىپ، ار - وجدانى الدىندا ارىلادى. اۋىل اقساقالدارى ارالارىنا جىك تۇسكەن باۋىرلاس ەل، رۋلاردى، اعايىن، دوس - جارانداردى ءبىر داستارقاننان ءدام تاتتىرىپ، تابىستىرعان، جالعىز جارىم جەتىمدەردى ۇيلەندىرىپ، جەكە وتاۋ ەتكەن. كەمباعال، مۇگەدەكتەردى جاقىن تۋىستارىنىڭ قاراۋىنا ارنايى مىندەتتەپ تاپسىرعان. جۇتقا ۇشىراپ قينالعاندارعا جىلۋ جيناپ بەرگەن. التىباقان باسىندا ءان ايتىلىپ، كۇي تارتىلادى.
2 - ءشى اۋىل: جۇزدەگەن جىلدار بويى قازاق حالقىمەن بىرگە جاساسىپ، ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ورنى ارينە ەرەكشە. ناۋرىز مەرەكەسى كۇنى - قاسيەتتى كۇن. دانىشپان اتا - بابالارىمىز بۇل كۇندى تابيعاتتىڭ ايرىقشا بەلگىلەرىن ەسكەرە وتىرىپ بەلگىلەگەن. ناۋرىز ايىن ەرەكشە قاسيەتى بار اي رەتىندە باعالاعان. ناۋرىز - كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن كۇن، ءتورت تۇلىك مال تولدەيتىن اي. وسى ايدا تابيعاتتاعى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە جان بىتە باستايدى. قىستىڭ سوڭى، كوكتەمنىڭ باسى جىل قۇستارى كەلە باستايدى.
سول سەبەپتەن دە بولار تابيعاتتىڭ تىلسىمى مەن عالام عاجايىپتارىن تەرەڭ ۇعىنا بىلگەن اتا - بابالارىمىز بۇل كۇندى جىل باسى دەپ ەسەپتەگەن. ناۋرىزدى شىعىس حالىقتارى بىرلىكتىڭ، تاتۋلىقتىڭ، ەڭبەكتىڭ، ىزگىلىكتىڭ، باقىتتىڭ مەرەكەسى رەتىندە اتاپ وتەدى. بۇل كۇنى شاتتانبايتىن، قۋانبايتىن، مەيىرلەنبەيتىن ادام بولماعان. وسى كۇنى جاقسى تىلەك تىلەۋ، قۇتتىقتاۋ، كەشىرىم جاساۋ، تابىسۋ سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر كورىنىس تاۋىپ، كەيىنگى ۇرپاقتار سونداي جاقسى ونەگەدەن ۇلگى العان. ناۋرىزدىڭ ايرىقشا ءتالىم - تاربيەلىك، ۇلگى - ونەگەلىك، ءسان - سالتاناتتىق، ءمارت - جومارتتىق، ءقادىر - قاسيەتتىلىك نىشان بەلگىلەرى مەن تانىم ۇعىمدارىنىڭ ۇلگى تۇرلەرى وتە كوپ. ونىڭ بارلىعى ءار ادامدى جوعارى سانالىلىققا، ادەپتىلىككە، ونەگەگە، باۋىرمالدىققا، كورگەندىلىككە، ىزگىلىك پەن بىلىمدىلىككە باۋرايدى. ناۋرىزدى حالقىمىزدىڭ اسىعا كۇتەتىنى وسى سەبەپتەن بولسا كەرەك.
جۇرگىزۋشى: راحمەت، سىزدەرگە. كوپ جاستارىمىز بىلە بىلمەيتىن مالىمەتتەر ايتتىڭىزدار. ەندى تويىمىزدى باستايىق.
جاستاردىڭ اراسىنان بىرەۋ شىعىپ:
ال، حالايىق تۇرمايىق.
اندەتەيىك شىرقايىق.
ورتامىزدى اشايىق.
دۋمانداتىپ بي بيلەپ،
ءان مەن كۇيدى توگىلدىرىپ،
ءىنجۋ - مارجان شاشايىق.
جينالعان جۇرت تاڭ قالسىن،
ونەردەن كۇمبەز جاسايىق!
ەكى اۋىل جاستارى ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالادى. قالعاندارى داستارحان باسىندا وتىرىپ تاماشالاپ، قولپاشتاپ وتىرادى.
جۇرگىزۋشى: تويىمىز وتە كوڭىلدى ءوتىپ جاتىر. ناۋرىزدا تەك قانا ولەڭ ايتىپ، بي بيلەپ قانا قويماي، ۇلتتىق ويىندار ويناعان عوي. ەندەشە، ءقازىر «ارقان تارتىس» ويىنى. ءبىراق، بۇل ويىن شارتىن كىشكەنە وزگەرتپەكپىن. مەن ءقازىر ناۋرىز مەرەكەسىنە بايلانىستى بىرنەشە سالت – داستۇرلەردى اتايمىن. ال سىزدەر سونىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىپ بەرەسىڭدەر. ءبىراق ويىن «ارقان تارتىس» بولعاندىقتان، قاي اۋىل جاستارى ءبىرىنشى بولىپ قامشىنى كوتەرسە، سول اۋىل جاستارىنا ۇپاي قوسىلادى. سوڭىندا قاي اۋىلدىڭ دۇرىس جاۋابى كوپ بولسا، سول اۋىل جەڭگەن بولىپ سانالادى. دايىنبىز با؟ ەندەشە كەتتىك.
جۇرگىزۋشى سالت - داستۇرلەردى اتايدى، ال اۋىل جاستارى ونى تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. («ۇيقىاشار»، «سەلتەتكىزەر» ت. ب.)
جۇرگىزۋشى: جارايسىڭدار. وتە تاماشا ويىن بولدى. كىشكەنە سەرگىپ قالدىق. ەندى بۇگىن تويىمىزدىڭ قوناقتارىنىڭ ءبىرى توردە وتىرعان اتامىزدىڭ دا ءبىر اڭگىمەسىن تىڭدايىق.
اتا: ناۋرىزدىڭ 22 كۇنى ناۋرىز مەيرامى ەكەنىن قازاق بالاسىنىڭ كوبى بىلەدى. ناۋرىز تۋرالى كوپتەن بەرى، جىل سايىن گازەتتەردە جازىلىپ كەلەدى. بۇل مەيرام بۇكىل ۇلتقا ورتاق. تەگىندە ناۋرىز ۇلت مەيرامى بولعانداعىنىڭ ۇستىنە ونىڭ تاريحي ماڭىزىنىڭ تەرەڭدىگى بار. ىزعارلى قىستىڭ كەتىپ، جان يەسى ءومىر قۋاتىن تۋعىزعان جىل، جازدىڭ كەلەتىندىگىنە بارلىق جاراتىلىسپەن قاتار قازاق ەلى دە قۋاناتىن. «قىس بويى ءولىمنىڭ ەسىگىن كۇزەتىپ، ۇڭگىردە جاتقان كارى قۇيرىق، مەرتىك - شورتىقتار دا قىبىرلاپ دۇنيەدە بار ەكەندىكتەرىن بىلگىزە باستايتىن، اۋرۋلار ساۋىعامىن دەپ، اتتار تويىنامىن دەپ، جالاڭاشتار كيىمسىز دە كۇن كورەمىن» دەگەندەي جۇرتتىڭ بارىنە ءۇمىت، اركىم دەپ جىلى شىراي سەزىنە باستاپ، «ءبارىمىز دە تابيعاتتىڭ بەرگەنىنە ورتاقپىز» دەگەندەي ساعىنىشتى كورشىلەرى، جالىندى قۇشاقتاسۋلارىمەن جاڭا جىلدى قارسى الاتىن. بۇل كۇنى تۋعان ءتولدى ەشكىمگە سىيلاماعان، ال ناۋرىز كۇنى دۇنيەگە كەلگەن جاس سابيلەرگە ناۋرىزباي، ناۋرىزبەك، ناۋرىزگۇل دەپ ات قويعان. مىنا مەنىڭ نەمەرەم ءدال ناۋرىز كۇنى دۇنيەگە كەلگەندىكتەن ءوزىم ناۋرىزباي دەپ ات قويدىم.
جۇرگىزۋشى: ناۋرىزباي، ايتشى، ءوز اتىڭ ساعان ۇناي ما؟
ناۋرىزباي: ءيا، ۇنايدى. سەبەبى، بۇل كۇنى تەك قانا مەنىڭ تۋعان كۇنىم ەمەس، بۇكىل قازاق حالقى ءۇشىن ۇلى كۇن. ناۋرىز ايى تۋىلعاندىقتان بولار، مەنىڭ كوڭىلىم ۇنەمى كوتەرىڭكى بولادى.
جۇرگىزۋشى: ەندەشە، ناۋرىزبايدى جانە وسى جەردە وتىرعان جاستاردىڭ اراسىندا ناۋرىز ايىندا تۋىلعان دار بولسا ورتاعا شاقىرىپ قۇتتىقتاپ، ولارعا ارناپ بارلىعىمىز ءبىر تاماشا ءان - سىيىمىزدى ارنايىق. (ءان ورىندالادى)
جۇرگىزۋشى: ناۋرىز مەرەكەسى ناۋرىز كوجەسىز بولمايدى عوي. كوجەگە جەتى ءتۇرلى تاعام سالاتىنىن بارلىعىمىز دا بىلەمىز. ەندەشە ورتاعا ءبىر جاستى شاقىرامىن. وعان جەتى سۇراق قويامىن. ەگەر دە جەتەۋىنە دە سۇرىنبەي جاۋاپ بەرسە، وندا بۇگىنگى تويىمىزدىڭ ناۋرىز كوجەسى دە دايىن بولادى. ال، كىم مىقتى؟ شىعايىق ورتاعا.
ورتاعا جاستاردىڭ بىرەۋى شىعادى، وعان ناۋرىز مەرەكەسىنە بايلانىستى جەتى سۇراق قويىلادى.
جۇرگىزۋشى: مىنە، ناعىز ازامات! ەندەشە بۇگىنگى ناۋرىز تويىمىزدىڭ ناۋرىز كوجەسىن الىپ كەلىڭدەر. بارلىق تويشى قاۋىم ناۋرىز كوجەدەن ءدام تاتسىن. ( اۋەن وينايدى، ناۋرىز كوجە تاراتىلىپ بەرىلەدى)
ورتاعا قىزدار شىعىپ «ناۋرىز» ءانىن ورىندايدى
جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى ناۋرىز تويىمىز دا اياقتالۋعا جاقىن. ءان ايتىپ، بي بيلەپ كوڭىل كوتەرگەن اۋىل جاستارىنا راحمەتىمىزدى ايتامىز. ەندى كەزەكتى باتاعا بەرەيىك. اتا، سىزدەن باتا سۇرايمىز
اتا:
ناۋرىز قۇتتى بولسىن! وسى مەيرام ءار شاڭىراققا باقىت، تابىس، قۋانىش اكەلسىن.
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇندەرىڭ جاقسى بولسىن!
اق مول بولسىن!
بالە جالا جەرگە ەنسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن!
اق مول بولسىن!
قايدا بارساڭ جول بولسىن!
(تانىمدىق - تاعىلىمدىق كەش باعدارلاماسى)
(تابيعاتتا كوكتەمنىڭ كەلگەنىن بىلدىرەتىن دىبىستار ەستىلەدى: قۇستاردىڭ داۋىسى، سۋدىڭ سىبدىرلاپ اققانى سياقتى دىبىستار)
ورتاعا اتا مەن نەمەرەسى شىعادى
نەمەرە: اتا، بۇگىن كۇن وزگەشە سياقتى. كوكتەم ءدال ءقازىر كەلگەن عوي دەيتىندەي. قۇستار سايراپ، كۇن جارقىراپ تۇر. شىنىمەن دە وزگەشە.
اتاسى: ءيا، بالام. بۇگىن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى. كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسەتىن مەزگىل. ءيا، بۇگىن، كۇن وزگەشە.
كەي ادامدار ناۋرىزدىڭ ءمان - ماڭىزىن جەتە تۇسىنە بەرمەيدى. اسىرەسە، جاستار جاعى. ونىڭ مەرەكەلىك سيپاتىن قىزىقتايدى دا، تانىمدىق، تاريحي جاعىنا باس اۋىرتىپ جاتپايدى. ويتكەنى، ونى كەيدە ۇلكەندەردىڭ وزدەرى دە بىلمەيدى. ءتىپتى ءدىني مەيرام دەپ تە شاتاستىراتىندار بار.
جۇرگىزۋشى اتانىڭ قاسىنا جاقىندايدى.
جۇرگىزۋشى: اتا، بۇگىن ەكى اۋىلدىڭ جاستارى ناۋرىز تويىن تويلاپ جاتىر. سول تويعا كەلىڭىز، نەمەرەڭىزگە ناۋرىز تۋرالى جاستاردىڭ وزدەرى ايتىپ بەرەدى. ءجۇرىڭىز. (اتا اۋىل جاستاردىڭ قاسىنا كەلىپ جايىلعان داستارحان باسىنا جايعاسادى)
جۇرگىزۋشى: ال، جاستار، ەندى مىنا ءبۇلدىرشىن جاس بالاعا ناۋرىز مەيرامى تۋرالى ايتىپ بەرەيىك. بەردىم ءسوزدىڭ كەزەگىن.
ءار اۋىل جاستارى وزدەرى دايىنداعان سلايدتارىن كورسەتىپ، ناۋرىز تۋرالى مالىمەت بەرەدى.
1 – ءشى اۋىل: ناۋرىز مەرەكەسىن اتاپ ءوتۋ ءداستۇرى بويىنشا، پاتشالار ءوز تاعى مەن بيلىگىن ناۋرىزدا ءبىر كۇن كەدەي - كەپشىككە بەرەتىن بولعان. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىندە جۇمىس ىستەلمەيدى، ءىس باستالمايدى، ەشكىمدى ەشكىم رەنجىتپەيدى، بىرەۋگە - بىرەۋ داۋىس كوتەرىپ، بولماسا جامان ءسوز ايتپايدى. شاراپ ىشىلمەيدى، قۇربان شالىنبايدى. حالقىمىز ناۋرىزدا دالانى قىزىر اتا ارالايدى دەپ ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشىپ وتىرعان. جاستار ۇلكەن كىسىلەردەن باتا سۇرايدى، جىگىتتەر قىزدارعا سىي - سياپات جاسايدى. رەنجىسىپ قالعان ازاماتتار ءبىر - بىرىنەن كەشىرىم سۇرايدى. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇلىس كۇنى جىل باسى سانالعان.
بۇل كۇندى قارسى الاردا حالىق تازا، جاڭا كيىمدەرىن كيگەن. اۋىلدىڭ ەر ادامدارى ءبىر - بىرىمەن قوس قولداسىپ، ءتوس قاعىستىرىپ، ايەلدەر قۇشاقتاسىپ، ءبىر - بىرىنە يگى تىلەكتەر ايتقان. ءبىرىن - ءبىرى مەرەكەگە ارناپ دايىندالعان ناۋرىز كوجە ىشۋگە شاقىرادى. وعان قويدىڭ باسى مەن ءسۇر ەت سالىپ ءپىسىرىلۋى - قىس تاعامىمەن (ەتپەن) قوشتاسۋدى، قۇرامىنا اقتىڭ قوسىلۋى - جاز تاعامىمەن (ءسۇت، اق) قاۋىشۋدى بىلدىرەدى. ادەتتە، وسى كۇنى ادامدار ارام پيعىل، پەندەشىلىك اتاۋلىدان تازارىپ، ار - وجدانى الدىندا ارىلادى. اۋىل اقساقالدارى ارالارىنا جىك تۇسكەن باۋىرلاس ەل، رۋلاردى، اعايىن، دوس - جارانداردى ءبىر داستارقاننان ءدام تاتتىرىپ، تابىستىرعان، جالعىز جارىم جەتىمدەردى ۇيلەندىرىپ، جەكە وتاۋ ەتكەن. كەمباعال، مۇگەدەكتەردى جاقىن تۋىستارىنىڭ قاراۋىنا ارنايى مىندەتتەپ تاپسىرعان. جۇتقا ۇشىراپ قينالعاندارعا جىلۋ جيناپ بەرگەن. التىباقان باسىندا ءان ايتىلىپ، كۇي تارتىلادى.
2 - ءشى اۋىل: جۇزدەگەن جىلدار بويى قازاق حالقىمەن بىرگە جاساسىپ، ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ورنى ارينە ەرەكشە. ناۋرىز مەرەكەسى كۇنى - قاسيەتتى كۇن. دانىشپان اتا - بابالارىمىز بۇل كۇندى تابيعاتتىڭ ايرىقشا بەلگىلەرىن ەسكەرە وتىرىپ بەلگىلەگەن. ناۋرىز ايىن ەرەكشە قاسيەتى بار اي رەتىندە باعالاعان. ناۋرىز - كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن كۇن، ءتورت تۇلىك مال تولدەيتىن اي. وسى ايدا تابيعاتتاعى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە جان بىتە باستايدى. قىستىڭ سوڭى، كوكتەمنىڭ باسى جىل قۇستارى كەلە باستايدى.
سول سەبەپتەن دە بولار تابيعاتتىڭ تىلسىمى مەن عالام عاجايىپتارىن تەرەڭ ۇعىنا بىلگەن اتا - بابالارىمىز بۇل كۇندى جىل باسى دەپ ەسەپتەگەن. ناۋرىزدى شىعىس حالىقتارى بىرلىكتىڭ، تاتۋلىقتىڭ، ەڭبەكتىڭ، ىزگىلىكتىڭ، باقىتتىڭ مەرەكەسى رەتىندە اتاپ وتەدى. بۇل كۇنى شاتتانبايتىن، قۋانبايتىن، مەيىرلەنبەيتىن ادام بولماعان. وسى كۇنى جاقسى تىلەك تىلەۋ، قۇتتىقتاۋ، كەشىرىم جاساۋ، تابىسۋ سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر كورىنىس تاۋىپ، كەيىنگى ۇرپاقتار سونداي جاقسى ونەگەدەن ۇلگى العان. ناۋرىزدىڭ ايرىقشا ءتالىم - تاربيەلىك، ۇلگى - ونەگەلىك، ءسان - سالتاناتتىق، ءمارت - جومارتتىق، ءقادىر - قاسيەتتىلىك نىشان بەلگىلەرى مەن تانىم ۇعىمدارىنىڭ ۇلگى تۇرلەرى وتە كوپ. ونىڭ بارلىعى ءار ادامدى جوعارى سانالىلىققا، ادەپتىلىككە، ونەگەگە، باۋىرمالدىققا، كورگەندىلىككە، ىزگىلىك پەن بىلىمدىلىككە باۋرايدى. ناۋرىزدى حالقىمىزدىڭ اسىعا كۇتەتىنى وسى سەبەپتەن بولسا كەرەك.
جۇرگىزۋشى: راحمەت، سىزدەرگە. كوپ جاستارىمىز بىلە بىلمەيتىن مالىمەتتەر ايتتىڭىزدار. ەندى تويىمىزدى باستايىق.
جاستاردىڭ اراسىنان بىرەۋ شىعىپ:
ال، حالايىق تۇرمايىق.
اندەتەيىك شىرقايىق.
ورتامىزدى اشايىق.
دۋمانداتىپ بي بيلەپ،
ءان مەن كۇيدى توگىلدىرىپ،
ءىنجۋ - مارجان شاشايىق.
جينالعان جۇرت تاڭ قالسىن،
ونەردەن كۇمبەز جاسايىق!
ەكى اۋىل جاستارى ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالادى. قالعاندارى داستارحان باسىندا وتىرىپ تاماشالاپ، قولپاشتاپ وتىرادى.
جۇرگىزۋشى: تويىمىز وتە كوڭىلدى ءوتىپ جاتىر. ناۋرىزدا تەك قانا ولەڭ ايتىپ، بي بيلەپ قانا قويماي، ۇلتتىق ويىندار ويناعان عوي. ەندەشە، ءقازىر «ارقان تارتىس» ويىنى. ءبىراق، بۇل ويىن شارتىن كىشكەنە وزگەرتپەكپىن. مەن ءقازىر ناۋرىز مەرەكەسىنە بايلانىستى بىرنەشە سالت – داستۇرلەردى اتايمىن. ال سىزدەر سونىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىپ بەرەسىڭدەر. ءبىراق ويىن «ارقان تارتىس» بولعاندىقتان، قاي اۋىل جاستارى ءبىرىنشى بولىپ قامشىنى كوتەرسە، سول اۋىل جاستارىنا ۇپاي قوسىلادى. سوڭىندا قاي اۋىلدىڭ دۇرىس جاۋابى كوپ بولسا، سول اۋىل جەڭگەن بولىپ سانالادى. دايىنبىز با؟ ەندەشە كەتتىك.
جۇرگىزۋشى سالت - داستۇرلەردى اتايدى، ال اۋىل جاستارى ونى تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. («ۇيقىاشار»، «سەلتەتكىزەر» ت. ب.)
جۇرگىزۋشى: جارايسىڭدار. وتە تاماشا ويىن بولدى. كىشكەنە سەرگىپ قالدىق. ەندى بۇگىن تويىمىزدىڭ قوناقتارىنىڭ ءبىرى توردە وتىرعان اتامىزدىڭ دا ءبىر اڭگىمەسىن تىڭدايىق.
اتا: ناۋرىزدىڭ 22 كۇنى ناۋرىز مەيرامى ەكەنىن قازاق بالاسىنىڭ كوبى بىلەدى. ناۋرىز تۋرالى كوپتەن بەرى، جىل سايىن گازەتتەردە جازىلىپ كەلەدى. بۇل مەيرام بۇكىل ۇلتقا ورتاق. تەگىندە ناۋرىز ۇلت مەيرامى بولعانداعىنىڭ ۇستىنە ونىڭ تاريحي ماڭىزىنىڭ تەرەڭدىگى بار. ىزعارلى قىستىڭ كەتىپ، جان يەسى ءومىر قۋاتىن تۋعىزعان جىل، جازدىڭ كەلەتىندىگىنە بارلىق جاراتىلىسپەن قاتار قازاق ەلى دە قۋاناتىن. «قىس بويى ءولىمنىڭ ەسىگىن كۇزەتىپ، ۇڭگىردە جاتقان كارى قۇيرىق، مەرتىك - شورتىقتار دا قىبىرلاپ دۇنيەدە بار ەكەندىكتەرىن بىلگىزە باستايتىن، اۋرۋلار ساۋىعامىن دەپ، اتتار تويىنامىن دەپ، جالاڭاشتار كيىمسىز دە كۇن كورەمىن» دەگەندەي جۇرتتىڭ بارىنە ءۇمىت، اركىم دەپ جىلى شىراي سەزىنە باستاپ، «ءبارىمىز دە تابيعاتتىڭ بەرگەنىنە ورتاقپىز» دەگەندەي ساعىنىشتى كورشىلەرى، جالىندى قۇشاقتاسۋلارىمەن جاڭا جىلدى قارسى الاتىن. بۇل كۇنى تۋعان ءتولدى ەشكىمگە سىيلاماعان، ال ناۋرىز كۇنى دۇنيەگە كەلگەن جاس سابيلەرگە ناۋرىزباي، ناۋرىزبەك، ناۋرىزگۇل دەپ ات قويعان. مىنا مەنىڭ نەمەرەم ءدال ناۋرىز كۇنى دۇنيەگە كەلگەندىكتەن ءوزىم ناۋرىزباي دەپ ات قويدىم.
جۇرگىزۋشى: ناۋرىزباي، ايتشى، ءوز اتىڭ ساعان ۇناي ما؟
ناۋرىزباي: ءيا، ۇنايدى. سەبەبى، بۇل كۇنى تەك قانا مەنىڭ تۋعان كۇنىم ەمەس، بۇكىل قازاق حالقى ءۇشىن ۇلى كۇن. ناۋرىز ايى تۋىلعاندىقتان بولار، مەنىڭ كوڭىلىم ۇنەمى كوتەرىڭكى بولادى.
جۇرگىزۋشى: ەندەشە، ناۋرىزبايدى جانە وسى جەردە وتىرعان جاستاردىڭ اراسىندا ناۋرىز ايىندا تۋىلعان دار بولسا ورتاعا شاقىرىپ قۇتتىقتاپ، ولارعا ارناپ بارلىعىمىز ءبىر تاماشا ءان - سىيىمىزدى ارنايىق. (ءان ورىندالادى)
جۇرگىزۋشى: ناۋرىز مەرەكەسى ناۋرىز كوجەسىز بولمايدى عوي. كوجەگە جەتى ءتۇرلى تاعام سالاتىنىن بارلىعىمىز دا بىلەمىز. ەندەشە ورتاعا ءبىر جاستى شاقىرامىن. وعان جەتى سۇراق قويامىن. ەگەر دە جەتەۋىنە دە سۇرىنبەي جاۋاپ بەرسە، وندا بۇگىنگى تويىمىزدىڭ ناۋرىز كوجەسى دە دايىن بولادى. ال، كىم مىقتى؟ شىعايىق ورتاعا.
ورتاعا جاستاردىڭ بىرەۋى شىعادى، وعان ناۋرىز مەرەكەسىنە بايلانىستى جەتى سۇراق قويىلادى.
جۇرگىزۋشى: مىنە، ناعىز ازامات! ەندەشە بۇگىنگى ناۋرىز تويىمىزدىڭ ناۋرىز كوجەسىن الىپ كەلىڭدەر. بارلىق تويشى قاۋىم ناۋرىز كوجەدەن ءدام تاتسىن. ( اۋەن وينايدى، ناۋرىز كوجە تاراتىلىپ بەرىلەدى)
ورتاعا قىزدار شىعىپ «ناۋرىز» ءانىن ورىندايدى
جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى ناۋرىز تويىمىز دا اياقتالۋعا جاقىن. ءان ايتىپ، بي بيلەپ كوڭىل كوتەرگەن اۋىل جاستارىنا راحمەتىمىزدى ايتامىز. ەندى كەزەكتى باتاعا بەرەيىك. اتا، سىزدەن باتا سۇرايمىز
اتا:
ناۋرىز قۇتتى بولسىن! وسى مەيرام ءار شاڭىراققا باقىت، تابىس، قۋانىش اكەلسىن.
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇندەرىڭ جاقسى بولسىن!
اق مول بولسىن!
بالە جالا جەرگە ەنسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن!
اق مول بولسىن!
قايدا بارساڭ جول بولسىن!
You Might Also Like
