زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى: زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ بەلگىلى ءبىر گرامماتيكالىق ماعىنا ۇستەيتىندىگىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: سويلەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، ءتىلىن دامىتۋ، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ، تازا، ادەمى جازۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ءادىسى: بايانداۋ، پىكىرلەسۋ، ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، ءىشىنارا ىزدەنىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستە، سلايدتار
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت
ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
2. سىنىپتى تۇگەندەۋ.
3. ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ.
قازاق ءتىلىم – ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم، باقىتىم، دارا ءتىلىم!
- مىنە، بالالار، كەمەڭگەر، عۇلاما اقىندارىمىزدىڭ ءتىلى – تۋعان ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى ساباعى.
- ەندەشە، وتكەن تاقىرىپتى ەسكە ءتۇسىرىپ، ءۇي تاپسىرماسىنا كوز جۇگىرتەيىك.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ا) سۇراق - جاۋاپ
1. زات ەسىم دەگەنىمىز نە؟
2. زات ەسىم قالاي تۇرلەنەدى؟
3. زات ەسىمنىڭ كوپتەلۋى دەگەن نە؟
ءا) 1. 21 - جاتتىعۋ. كوپ نۇكتە قويىلعان ورىنداردىڭ قاجەتتى دەگەن جەرىنە كوپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءتيىستىسىن قويىپ جازىپ، قانداي ۇندەستىك زاڭىنا باعىنىپ جالعانعانىن تۇسىندىرىڭدەر.
2.
3. جاڭا ساباق
سونىمەن بالالار، وتكەن ساباقتا زات ەسىمنىڭ كوپتەلۋىمەن تانىسساق، بۇگىن كەلەسى ءبىر تۇرلەنۋىمەن تانىسامىز. ونى ءبىلۋ ءۇشىن، تاقتاداعى ءسوزجۇمباققا نازار اۋدارايىق.
س ءو ز
ج ە ر ءى ن د ە
ت ا ل ا پ
ا ت
ب ە ر ە ك ە
ە ل د ە
و ق ۋ
ب ە س ءى ك
1. كوپ... – كۇمىس،
از... – التىن.
2. ەر ەلىندە، گۇل....
3.... – تالماس قانات.
4. ەر قاناتى -...
5. ەڭبەك ءتۇبى -...
6. ەستىمەگەن... كوپ.
7.... – ءبىلىم بۇلاعى.
8. ەل ءىشى – التىن....
«زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى» (ماقساتى ايتىلادى).
سەپتىك اتتارىنىڭ ءوزى ياعني، اتاۋ، ىلىك، بارىس، تابىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس - وزدەرىنىڭ اتتارىن اشادى. بۇل قازاق تىلىندەگى جەتى سەپتىك. ولاردىڭ سۇراقتارى جانە سەپتىك جالعاۋلارى بار ەكەندىگىن سەندەر باستاۋىش سىنىپتا تانىسقان ەدىڭدەر. سولاردى ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىك.
ىلىك سەپتىگى – سوزدەردىڭ ءبىر – بىرىمەن ىلىكتەستىگىن كورسەتەدى.
مىسالى، كىمنىڭ كىتابى؟ اساننىڭ كىتابى.
بارىس سەپتىگى – بارۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
مىسالى، كىمگە باردىڭ؟ اسانعا باردىم.
تابىس سەپتىگى – تابۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مىسالى، كىمدى كوردىڭ؟ اساندى كوردىم.
جاتىس سەپتىگى – ورىن، مەكەن دەگەندى بىلدىرەدى.
مىسالى، قايدا بولدىڭ؟ مەكتەپتە بولدىم.
شىعىس سەپتىگى – شىعۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
مىسالى، نەدەن وقىدىڭ؟ كىتاپتان وقىدىم.
كومەكتەس سەپتىگى – جاردەمدەسۋ، كومەك ەتۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مىسالى، كىممەن تانىستىڭ؟ اسانمەن تانىستىم.
زات ەسىمنىڭ سەپتىك جالعاۋلارى
سەپتىكتەردىڭ اتى سۇراقتارى سەپتىك جالعاۋلارى
اتاۋ سەپتىك كىم؟ نە؟
ىلىك سەپتىك كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ - نىڭ، - ءنىڭ، - دىڭ، - ءدىڭ، - تىڭ، - ءتىڭ
بارىس سەپتىك كىمگە؟ نەگە؟ قايدا؟ - عا، - گە، - قا، - كە
تابىس سەپتىك كىمدى؟ نەنى؟ - نى، - ءنى، - دى، - ءدى، - تى، - ءتى
جاتىس سەپتىك كىمدە؟ نەدە؟ - دا، - دە، - تا، - تە
شىعىس سەپتىك كىمنەن؟ نەدەن؟ - نان، - نەن، - دان، - دەن، - تان، - تەن
كومەكتەس سەپتىك كىممەن؟ نەمەن؟ - مەن، - بەن، - پەن
سونىمەن سەپتىك جالعاۋ زات ەسىمگە جالعانعاندا، وعان بەلگىلى ءبىر گرامماتيكالىق ماعىنا ۇستەپ، سويلەمدە ونا باسقا سوزدەرمەن بايلانىسقا تۇسىرەدى.
تاۋەلدەنگەن زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋىن جاي سەپتەۋمەن سالىستىرعاندا بارىس، تابىس، جاتىس سەپتىكتەرىندە ايىرماشىلىق بار.
سەپتىكتەر ءتاۋ. جالعاۋدىڭ ءى، ءىى جاقتارىنان كەيىن ءتاۋ. جالعاۋدىڭ ءىىى جاعىنان كەيىن
اتاۋ سەپتىك
ىلىك سەپتىك - نىڭ،- ءنىڭ - نىڭ،- ءنىڭ
بارىس سەپتىك - ا،- ە - نا،- نە
تابىس سەپتىك - دى،- ءدى - ن
جاتىس سەپتىك - دا،- دە - ندا،- ندە
شىعىس سەپتىك - نان،- نەن - نان،- نەن
كومەكتەس سەپتىك - مەن - مەن
وقۋلىقپەن جۇمىس
ماتىنمەن جۇمىس.
39 - جاتتىعۋ.
تاپسىرما. ولەڭ ءماتىنىن رولگە ءبولىپ وقۋ. ءار سەپتىكتىڭ سۇراقتارى مەن جالعاۋلارىن ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەر.
تاقتامەن جۇمىس
43 - جاتتىعۋ.
تاپسىرما: تومەندەگى سوزدەرگە بارىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋىن جالعاپ كوشىرىڭىزدەر دە، ول جالعاۋدىڭ نەلىكتەن تۇرلىشە بولعانىن تۇسىندىرىڭىزدەر.
«سەپتەۋ ەستافەتاسى» ويىنى.
شارتى: تاقتاعا ءۇش قاتاردان ءۇش وقۋشى شىعىپ، بەرىلگەن زات ەسىمدى سەپتەيدى. قايسىسى بۇرىن اياقتاسا، قاتەسىز ورىنداسا، جەڭىمپاز بولادى. سەپتىكتەردىڭ ورنى اۋىسىپ كەتپەۋ جانە جالعاۋلارى دۇرىس جالعانۋى كەرەك.
وتان، بالاسى، اجەسى، اتا، ەل.
تەرمە ديكتانت
ماقال - ماتەلدەردەن سەپتەلگەن زات ەسىمدەردى تەرىپ جازادى.
1. جىگىتكە ولەڭ دە ونەر،
ونەر دە ونەر.
2. شەشەندىكتىڭ كۇشى – شىندىقتا.
3. ەردىڭ اتىن ەڭبەك شىعارادى.
4. تاۋ تاۋمەن كەزدەسپەيدى،
ادام اداممەن كەزدەسەدى.
5. قىز وسسە، ەلدىڭ كوركى،
گۇل وسسە، جەردىڭ كوركى.
6. ءسوز سۇيەكتەن وتەدى،
تاياق ەتتەن وتەدى.
سەمانتيكالىق كارتا. دۇرىس جاۋاپقا «+» بەلگىسىن قويامىز.
--------------------------------سەپتىكتەر
سوزدەر -----------اتاۋ ىلىك بارىس تابىس جاتىس شىعىس كومەكتەس
دومبىرانىڭ
قالاممەن
گۇلدى
تىلدەن
سوزدە
بالاعا
كىتاپتى
مەكتەپ
ۇستازبەن
شاڭقوبىزدى
وقۋشىعا
شىعارماشىلىق جۇمىس.
1. وقۋشىلاردىڭ وزدەرى جۇمباق قۇراستىرىپ، سونىڭ ىشىنەن سەپتىك جالعاۋى جالعانعان سوزدەردى تابادى. سۇراق قويادى.
2. جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە 5 جولدى ولەڭ شىعارتۋ.
3. «ءتىلىم مەنىڭ - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى». بەس مينۋتتىق ەسسە جازۋ.
دەڭگەيلىك تاپسىرمالار
1. ماتىندەگى زات ەسىمدەردىڭ استىن سىز.
«جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي، كەدەيلىككە كارىلىك قوسىلادى. كارىلىك تۇساۋ، كەدەيلىك بۇعاۋ بولىپتى. قارت شەشەن قاناتسىز قىرانشا وتىرىپ قالىپتى. الايدا اعايىندارىنىڭ ەمەن - جارقىن كومەگىنە سۇيەنگەن ول اشتان ءولىپ، كوشتەن قالماپتى. («شەشەندىك سوزدەر» كىتابىنان)
2. سويلەمدەردەگى كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى جالعاۋلاردى قوي.
ساندىباي قارعا... تۇزىن ەكى قولى... ۇستاپ، اينا... قاراعانداي جىميىپ وتىر. بويىندا ادەت پەن ادەپكە سىيا بەرمەيتىن مىنەز... بولعاندىقتان، جىندى بيجان اتانعان ادام. (ع. مۇسىرەپوۆ)
3. ماتىننەن كوپتىك، سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ استىن سىز جانە ءتۇرىن اجىرات
شەتكى ۇيلەردەن قىمىزعا جۇگىرەتىن تەزەكباي، تەرلىكبايلار ۇيلەرىنىڭ قاسىندا سولبىرايىپ تۇر. سابانىڭ داۋسى شىقپايدى. كورىنگەنمەن قۇرداس بولىپ، ارسالاڭداپ جۇرەتىن. دۇرماعانبەتتىڭ دە يىعى ءتۇسىپ كەتىپتى. قولىندا جۇگەنى، جىلقى جاققا بارا جاتىر. (ج. ايماۋىتوۆ)
4. بەكىتۋ
وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسى بويىنشا «ەكى جاقتى كۇندەلىك» ستراتەگياسىمەن جۇمىس.
ءۇش قاتارعا ءۇش ءتۇرلى - ءتۇستى قاعازعا جازىلعان ولەڭ ۇزىندىلەرى بەرىلەدى. ولەڭدى وقىپ، كىمنىڭ ولەڭى، قانداي ولەڭنەن الىنعان جانە سوعان سايكەس ماقال – ماتەلدەر جازادى، زات ەسىمدەردى تابادى.
1. ولەڭدەر.
ءى قاتار (قىزىل ءتۇستى قاعاز)
ۋا، تۋعان جەر، توپىراعىڭنان جارالدىم،
الابىڭنان ارمانىما ءنار الدىم،
تۇنىعىنان ءجۇزىپ ءىشتىم سەندەگى
التىن اراي تاڭعى جۇپار سامالدىڭ.
(«تۋعان جەر» ءا. سارسەنبايەۆ)
ءىى قاتار (سارى ءتۇستى قاعاز)
مەن – بالاڭ، جارىق كۇندە ساۋلە قۋعان،
الۋعا كۇندى بارىپ بەلدى بۋعان.
جۇلدىز بولىپ كورمەيمىن ەلدىڭ بەتىن،
بولماسام تولعان ايداي بالقىپ تۋعان.
(«شىعامىن ءتىرى بولسام، ادام بولىپ» س. تورايعىروۆ)
ءىىى قاتار (جاسىل ءتۇستى قاعاز)
ەرلىك، ەلدىك، بىرلىك، قايرات، ب ا ق، اردىڭ
جاۋىز تاعدىر جويدى ءبارىن نە باردىڭ...
التىن كۇننەن باعاسىز ءبىر بەلگى بوپ،
نۇرلى جۇلدىز، بابام ءتىلى، سەن قالدىڭ!
(«قازاق ءتىلى» م. جۇمابايەۆ)
2. ماقال – ماتەلدەر.
ءى قاتار.
تۋعان جەر – التىن بەسىك.
ءىى قاتار.
بىلەكتى ءبىردى جىعار،
ءبىلىمدى مىڭدى جىعار.
ءىىى قاتار.
ەڭ ءتاتتى دە، اششى دا – ءتىل.
تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
1. « اكە» ءسوزى قاي سەپتىكتە تۇرعانىن تاپ
ا) ا. س. س) ب. س.
ۆ) ءى. س. د) ج. س.
2. ىلىك سەپتىگىندە تۇرعان ءسوزدى بەلگىلە
ا) وقۋشى س) وقۋشىنىڭ
ۆ) وقۋشىعا د) وقۋشىدا
3. تابىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋىن بەلگىلە
ا) – نى،- ءنى،- قى،- كى،- عى،- كى. س) - نى،- ءنى،- دى،- ءدى،- تى،- ءتى
ۆ) – نى،- ءنى،- شى،- ءشى،- دى،- ءدى د) - نان،- نەن،- تان،- تەن،- دان،- دەن
4. بارىس سەپتىگىنىڭ سۇراعىن بەلگىلە
ا) كىمگە؟ نەگە؟ قايدا؟ س) كىمگە؟ كىمدى؟ نەنى؟
ۆ) كىمدەرگە؟ كىمدى؟ نەنى؟ د) كىممەن؟ نەمەن؟
5. جاتىس سەپتىگىندە تۇرعان ءسوزدى بەلگىلە
ا) كوكتەمدە س) مەكتەپپەن
ۆ) دالاعا د) اۋىلدان
6. شىعىس سەپتىگىندە تۇرعان ءسوزدى تابىڭىز
ا) ساباققا س) ساباقتى
ۆ) ساباقتان د) ساباقپەن
7. كومەكتەس سەپتىگىنىڭ سۇراقتارىن اتا
ا) كىمدە؟ نەدە؟ س) كىمنەن؟ نەدەن؟
ۆ) كىمگە؟ نەگە؟ د) كىممەن؟ نەمەن؟
8. سوزدەردى دۇرىس سەپتىككە ورنالاستىر.
اتاۋ سەپتىك ىلىك سەپتىك بارىس سەپتىك تابىس سەپتىك
جاتىس سەپتىك شىعىس سەپتىك كومەكتەس سەپتىك
تەكەمەت، كومىردىڭ، سۋعا، ۇشاقتى، دالادا، جاڭبىردان، الاشا، بالعانىڭ، دۇكەنگە، كىتاپتى، قىستا، اسپاننان، ارامەن، تەاترعا، شەڭبەردى، وقۋشىمەن، وتپەن، ساباقتى.
5. ۇيگە تاپسىرما
1. زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى.
2. 32 - جاتتىعۋ.
3. قۇرامىندا سىن قاتىسقان 5 ماقال تاۋىپ جازۋ.
6. باعالاۋ: باعالارىن جۋرنالعا، كۇندەلىككە قويىپ بەرۋ.
ءمۇعالىم قورىتىندى ءسوزى:
جەمىسكە قۇتى تولا ما؟
ءبىر - بىرلەپ تەرىپ الماساڭ.
ءاپ - ساتتە وسە قويا ما؟
ەككەن ءدانىن ويلاساڭ.
بىلىمدە سونداي قاراعىم.
بىرتىندەپ سىڭەر بويىڭا.
ۇعىپ ال، ءبىلىم بولارىن،
شام - شىراعىڭ جولىڭدا،– دەپ ساباعىمدى قورىتىندىلايمىن.
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى: زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ بەلگىلى ءبىر گرامماتيكالىق ماعىنا ۇستەيتىندىگىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: سويلەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، ءتىلىن دامىتۋ، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ، تازا، ادەمى جازۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ءادىسى: بايانداۋ، پىكىرلەسۋ، ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، ءىشىنارا ىزدەنىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستە، سلايدتار
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت
ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
2. سىنىپتى تۇگەندەۋ.
3. ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ.
قازاق ءتىلىم – ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم، باقىتىم، دارا ءتىلىم!
- مىنە، بالالار، كەمەڭگەر، عۇلاما اقىندارىمىزدىڭ ءتىلى – تۋعان ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى ساباعى.
- ەندەشە، وتكەن تاقىرىپتى ەسكە ءتۇسىرىپ، ءۇي تاپسىرماسىنا كوز جۇگىرتەيىك.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ا) سۇراق - جاۋاپ
1. زات ەسىم دەگەنىمىز نە؟
2. زات ەسىم قالاي تۇرلەنەدى؟
3. زات ەسىمنىڭ كوپتەلۋى دەگەن نە؟
ءا) 1. 21 - جاتتىعۋ. كوپ نۇكتە قويىلعان ورىنداردىڭ قاجەتتى دەگەن جەرىنە كوپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءتيىستىسىن قويىپ جازىپ، قانداي ۇندەستىك زاڭىنا باعىنىپ جالعانعانىن تۇسىندىرىڭدەر.
2.
3. جاڭا ساباق
سونىمەن بالالار، وتكەن ساباقتا زات ەسىمنىڭ كوپتەلۋىمەن تانىسساق، بۇگىن كەلەسى ءبىر تۇرلەنۋىمەن تانىسامىز. ونى ءبىلۋ ءۇشىن، تاقتاداعى ءسوزجۇمباققا نازار اۋدارايىق.
س ءو ز
ج ە ر ءى ن د ە
ت ا ل ا پ
ا ت
ب ە ر ە ك ە
ە ل د ە
و ق ۋ
ب ە س ءى ك
1. كوپ... – كۇمىس،
از... – التىن.
2. ەر ەلىندە، گۇل....
3.... – تالماس قانات.
4. ەر قاناتى -...
5. ەڭبەك ءتۇبى -...
6. ەستىمەگەن... كوپ.
7.... – ءبىلىم بۇلاعى.
8. ەل ءىشى – التىن....
«زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى» (ماقساتى ايتىلادى).
سەپتىك اتتارىنىڭ ءوزى ياعني، اتاۋ، ىلىك، بارىس، تابىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس - وزدەرىنىڭ اتتارىن اشادى. بۇل قازاق تىلىندەگى جەتى سەپتىك. ولاردىڭ سۇراقتارى جانە سەپتىك جالعاۋلارى بار ەكەندىگىن سەندەر باستاۋىش سىنىپتا تانىسقان ەدىڭدەر. سولاردى ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىك.
ىلىك سەپتىگى – سوزدەردىڭ ءبىر – بىرىمەن ىلىكتەستىگىن كورسەتەدى.
مىسالى، كىمنىڭ كىتابى؟ اساننىڭ كىتابى.
بارىس سەپتىگى – بارۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
مىسالى، كىمگە باردىڭ؟ اسانعا باردىم.
تابىس سەپتىگى – تابۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مىسالى، كىمدى كوردىڭ؟ اساندى كوردىم.
جاتىس سەپتىگى – ورىن، مەكەن دەگەندى بىلدىرەدى.
مىسالى، قايدا بولدىڭ؟ مەكتەپتە بولدىم.
شىعىس سەپتىگى – شىعۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
مىسالى، نەدەن وقىدىڭ؟ كىتاپتان وقىدىم.
كومەكتەس سەپتىگى – جاردەمدەسۋ، كومەك ەتۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مىسالى، كىممەن تانىستىڭ؟ اسانمەن تانىستىم.
زات ەسىمنىڭ سەپتىك جالعاۋلارى
سەپتىكتەردىڭ اتى سۇراقتارى سەپتىك جالعاۋلارى
اتاۋ سەپتىك كىم؟ نە؟
ىلىك سەپتىك كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ - نىڭ، - ءنىڭ، - دىڭ، - ءدىڭ، - تىڭ، - ءتىڭ
بارىس سەپتىك كىمگە؟ نەگە؟ قايدا؟ - عا، - گە، - قا، - كە
تابىس سەپتىك كىمدى؟ نەنى؟ - نى، - ءنى، - دى، - ءدى، - تى، - ءتى
جاتىس سەپتىك كىمدە؟ نەدە؟ - دا، - دە، - تا، - تە
شىعىس سەپتىك كىمنەن؟ نەدەن؟ - نان، - نەن، - دان، - دەن، - تان، - تەن
كومەكتەس سەپتىك كىممەن؟ نەمەن؟ - مەن، - بەن، - پەن
سونىمەن سەپتىك جالعاۋ زات ەسىمگە جالعانعاندا، وعان بەلگىلى ءبىر گرامماتيكالىق ماعىنا ۇستەپ، سويلەمدە ونا باسقا سوزدەرمەن بايلانىسقا تۇسىرەدى.
تاۋەلدەنگەن زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋىن جاي سەپتەۋمەن سالىستىرعاندا بارىس، تابىس، جاتىس سەپتىكتەرىندە ايىرماشىلىق بار.
سەپتىكتەر ءتاۋ. جالعاۋدىڭ ءى، ءىى جاقتارىنان كەيىن ءتاۋ. جالعاۋدىڭ ءىىى جاعىنان كەيىن
اتاۋ سەپتىك
ىلىك سەپتىك - نىڭ،- ءنىڭ - نىڭ،- ءنىڭ
بارىس سەپتىك - ا،- ە - نا،- نە
تابىس سەپتىك - دى،- ءدى - ن
جاتىس سەپتىك - دا،- دە - ندا،- ندە
شىعىس سەپتىك - نان،- نەن - نان،- نەن
كومەكتەس سەپتىك - مەن - مەن
وقۋلىقپەن جۇمىس
ماتىنمەن جۇمىس.
39 - جاتتىعۋ.
تاپسىرما. ولەڭ ءماتىنىن رولگە ءبولىپ وقۋ. ءار سەپتىكتىڭ سۇراقتارى مەن جالعاۋلارىن ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەر.
تاقتامەن جۇمىس
43 - جاتتىعۋ.
تاپسىرما: تومەندەگى سوزدەرگە بارىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋىن جالعاپ كوشىرىڭىزدەر دە، ول جالعاۋدىڭ نەلىكتەن تۇرلىشە بولعانىن تۇسىندىرىڭىزدەر.
«سەپتەۋ ەستافەتاسى» ويىنى.
شارتى: تاقتاعا ءۇش قاتاردان ءۇش وقۋشى شىعىپ، بەرىلگەن زات ەسىمدى سەپتەيدى. قايسىسى بۇرىن اياقتاسا، قاتەسىز ورىنداسا، جەڭىمپاز بولادى. سەپتىكتەردىڭ ورنى اۋىسىپ كەتپەۋ جانە جالعاۋلارى دۇرىس جالعانۋى كەرەك.
وتان، بالاسى، اجەسى، اتا، ەل.
تەرمە ديكتانت
ماقال - ماتەلدەردەن سەپتەلگەن زات ەسىمدەردى تەرىپ جازادى.
1. جىگىتكە ولەڭ دە ونەر،
ونەر دە ونەر.
2. شەشەندىكتىڭ كۇشى – شىندىقتا.
3. ەردىڭ اتىن ەڭبەك شىعارادى.
4. تاۋ تاۋمەن كەزدەسپەيدى،
ادام اداممەن كەزدەسەدى.
5. قىز وسسە، ەلدىڭ كوركى،
گۇل وسسە، جەردىڭ كوركى.
6. ءسوز سۇيەكتەن وتەدى،
تاياق ەتتەن وتەدى.
سەمانتيكالىق كارتا. دۇرىس جاۋاپقا «+» بەلگىسىن قويامىز.
--------------------------------سەپتىكتەر
سوزدەر -----------اتاۋ ىلىك بارىس تابىس جاتىس شىعىس كومەكتەس
دومبىرانىڭ
قالاممەن
گۇلدى
تىلدەن
سوزدە
بالاعا
كىتاپتى
مەكتەپ
ۇستازبەن
شاڭقوبىزدى
وقۋشىعا
شىعارماشىلىق جۇمىس.
1. وقۋشىلاردىڭ وزدەرى جۇمباق قۇراستىرىپ، سونىڭ ىشىنەن سەپتىك جالعاۋى جالعانعان سوزدەردى تابادى. سۇراق قويادى.
2. جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە 5 جولدى ولەڭ شىعارتۋ.
3. «ءتىلىم مەنىڭ - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى». بەس مينۋتتىق ەسسە جازۋ.
دەڭگەيلىك تاپسىرمالار
1. ماتىندەگى زات ەسىمدەردىڭ استىن سىز.
«جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي، كەدەيلىككە كارىلىك قوسىلادى. كارىلىك تۇساۋ، كەدەيلىك بۇعاۋ بولىپتى. قارت شەشەن قاناتسىز قىرانشا وتىرىپ قالىپتى. الايدا اعايىندارىنىڭ ەمەن - جارقىن كومەگىنە سۇيەنگەن ول اشتان ءولىپ، كوشتەن قالماپتى. («شەشەندىك سوزدەر» كىتابىنان)
2. سويلەمدەردەگى كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى جالعاۋلاردى قوي.
ساندىباي قارعا... تۇزىن ەكى قولى... ۇستاپ، اينا... قاراعانداي جىميىپ وتىر. بويىندا ادەت پەن ادەپكە سىيا بەرمەيتىن مىنەز... بولعاندىقتان، جىندى بيجان اتانعان ادام. (ع. مۇسىرەپوۆ)
3. ماتىننەن كوپتىك، سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ استىن سىز جانە ءتۇرىن اجىرات
شەتكى ۇيلەردەن قىمىزعا جۇگىرەتىن تەزەكباي، تەرلىكبايلار ۇيلەرىنىڭ قاسىندا سولبىرايىپ تۇر. سابانىڭ داۋسى شىقپايدى. كورىنگەنمەن قۇرداس بولىپ، ارسالاڭداپ جۇرەتىن. دۇرماعانبەتتىڭ دە يىعى ءتۇسىپ كەتىپتى. قولىندا جۇگەنى، جىلقى جاققا بارا جاتىر. (ج. ايماۋىتوۆ)
4. بەكىتۋ
وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسى بويىنشا «ەكى جاقتى كۇندەلىك» ستراتەگياسىمەن جۇمىس.
ءۇش قاتارعا ءۇش ءتۇرلى - ءتۇستى قاعازعا جازىلعان ولەڭ ۇزىندىلەرى بەرىلەدى. ولەڭدى وقىپ، كىمنىڭ ولەڭى، قانداي ولەڭنەن الىنعان جانە سوعان سايكەس ماقال – ماتەلدەر جازادى، زات ەسىمدەردى تابادى.
1. ولەڭدەر.
ءى قاتار (قىزىل ءتۇستى قاعاز)
ۋا، تۋعان جەر، توپىراعىڭنان جارالدىم،
الابىڭنان ارمانىما ءنار الدىم،
تۇنىعىنان ءجۇزىپ ءىشتىم سەندەگى
التىن اراي تاڭعى جۇپار سامالدىڭ.
(«تۋعان جەر» ءا. سارسەنبايەۆ)
ءىى قاتار (سارى ءتۇستى قاعاز)
مەن – بالاڭ، جارىق كۇندە ساۋلە قۋعان،
الۋعا كۇندى بارىپ بەلدى بۋعان.
جۇلدىز بولىپ كورمەيمىن ەلدىڭ بەتىن،
بولماسام تولعان ايداي بالقىپ تۋعان.
(«شىعامىن ءتىرى بولسام، ادام بولىپ» س. تورايعىروۆ)
ءىىى قاتار (جاسىل ءتۇستى قاعاز)
ەرلىك، ەلدىك، بىرلىك، قايرات، ب ا ق، اردىڭ
جاۋىز تاعدىر جويدى ءبارىن نە باردىڭ...
التىن كۇننەن باعاسىز ءبىر بەلگى بوپ،
نۇرلى جۇلدىز، بابام ءتىلى، سەن قالدىڭ!
(«قازاق ءتىلى» م. جۇمابايەۆ)
2. ماقال – ماتەلدەر.
ءى قاتار.
تۋعان جەر – التىن بەسىك.
ءىى قاتار.
بىلەكتى ءبىردى جىعار،
ءبىلىمدى مىڭدى جىعار.
ءىىى قاتار.
ەڭ ءتاتتى دە، اششى دا – ءتىل.
تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
1. « اكە» ءسوزى قاي سەپتىكتە تۇرعانىن تاپ
ا) ا. س. س) ب. س.
ۆ) ءى. س. د) ج. س.
2. ىلىك سەپتىگىندە تۇرعان ءسوزدى بەلگىلە
ا) وقۋشى س) وقۋشىنىڭ
ۆ) وقۋشىعا د) وقۋشىدا
3. تابىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋىن بەلگىلە
ا) – نى،- ءنى،- قى،- كى،- عى،- كى. س) - نى،- ءنى،- دى،- ءدى،- تى،- ءتى
ۆ) – نى،- ءنى،- شى،- ءشى،- دى،- ءدى د) - نان،- نەن،- تان،- تەن،- دان،- دەن
4. بارىس سەپتىگىنىڭ سۇراعىن بەلگىلە
ا) كىمگە؟ نەگە؟ قايدا؟ س) كىمگە؟ كىمدى؟ نەنى؟
ۆ) كىمدەرگە؟ كىمدى؟ نەنى؟ د) كىممەن؟ نەمەن؟
5. جاتىس سەپتىگىندە تۇرعان ءسوزدى بەلگىلە
ا) كوكتەمدە س) مەكتەپپەن
ۆ) دالاعا د) اۋىلدان
6. شىعىس سەپتىگىندە تۇرعان ءسوزدى تابىڭىز
ا) ساباققا س) ساباقتى
ۆ) ساباقتان د) ساباقپەن
7. كومەكتەس سەپتىگىنىڭ سۇراقتارىن اتا
ا) كىمدە؟ نەدە؟ س) كىمنەن؟ نەدەن؟
ۆ) كىمگە؟ نەگە؟ د) كىممەن؟ نەمەن؟
8. سوزدەردى دۇرىس سەپتىككە ورنالاستىر.
اتاۋ سەپتىك ىلىك سەپتىك بارىس سەپتىك تابىس سەپتىك
جاتىس سەپتىك شىعىس سەپتىك كومەكتەس سەپتىك
تەكەمەت، كومىردىڭ، سۋعا، ۇشاقتى، دالادا، جاڭبىردان، الاشا، بالعانىڭ، دۇكەنگە، كىتاپتى، قىستا، اسپاننان، ارامەن، تەاترعا، شەڭبەردى، وقۋشىمەن، وتپەن، ساباقتى.
5. ۇيگە تاپسىرما
1. زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى.
2. 32 - جاتتىعۋ.
3. قۇرامىندا سىن قاتىسقان 5 ماقال تاۋىپ جازۋ.
6. باعالاۋ: باعالارىن جۋرنالعا، كۇندەلىككە قويىپ بەرۋ.
ءمۇعالىم قورىتىندى ءسوزى:
جەمىسكە قۇتى تولا ما؟
ءبىر - بىرلەپ تەرىپ الماساڭ.
ءاپ - ساتتە وسە قويا ما؟
ەككەن ءدانىن ويلاساڭ.
بىلىمدە سونداي قاراعىم.
بىرتىندەپ سىڭەر بويىڭا.
ۇعىپ ال، ءبىلىم بولارىن،
شام - شىراعىڭ جولىڭدا،– دەپ ساباعىمدى قورىتىندىلايمىن.
You Might Also Like
