InfoHub Logo

Қазақ салт-дәстүрлерінің жалпы тізімі

Қазақ халқының бай мәдени мұрасы және өткендегі даналығы салт-дәстүрлерінде көрініс тапқан. Міне, қазақ салт-дәстүрлерінің кейбір тізімі:

1. Бесікке салу - жаңа туған сәбиді алғаш рет бесікке салу рәсімі, отбасының жаңа мүшесінің өмірге келуін атап өту.
2. Атқа мінгізу - баланың алғаш рет атқа міну салтанаты, ер жетуінің белгісі.
3. Тұсау кесер - баланың алғашқы қадамдарын атап өту, баланың аяғына байланған тұсауды кесу арқылы жасалады.
4. Сүндетке отырғызу - ер балаға жасалатын сүндет салты, діни және әлеуметтік мәні бар рәсім.
5. Құдалық - екі жас отбасының құдаласу рәсімі, үйлену алдындағы маңызды кезең.
6. Қыз ұзату - қыздың үйлену тойы, ата-анасының рұқсатымен жас жұбайлардың бірігуі.
7. Той - үйлену тойы, жас жұбайлардың отбасын құруын атап өту.
8. Жеті ата - өз тегіңді жеті атаға дейін білу маңызды, бұл арқылы өз тамырыңды тану.
9. Ас беру - жоғалған адамдарды еске алу үшін өткізілетін ас, қонақтарға дәм татқызу.
10. Наурыз мейрамы - көктемнің басталуын және жаңа жылды қарсы алу мерекесі.
11. Қымызмұрындық - жаз мезгілінде жасалатын қымызды дайындау мен ішу рәсімі.
12. Қазақ күресі - ұлттық спорт түрі, күш пен ептілікті сынау.
13. Айтыс - ақындар арасындағы өнер сайысы, сөз қаруын шебер пайдалану.
14. Көрісу - Наурыз мейрамы кезінде өтетін, бір-бірімен көрісіп, құшақтасу дәстүрі.

Бұл тізім қазақ халқының кеңестік кезеңге дейінгі және одан кейінгі дәстүрлерінің кейбірін қамтиды. Әрбір дәстүрдің өзіндік мәні, маңызы бар және олар халықтың рухани байлығын, өзара құрмет пен бірліктің нышандарын білдіреді.

Шілдехана, дәстүрлері, Тәрбие, Сүндеттеу, Ат қою, Бесікке салу

Тәрбие салт-дәстүрлері

Шілдехана (салт).

Сүндеттеу (салт)

Сүндеттеу - бұл ер балаға жасалатын діни және әлеуметтік маңызы бар қазақ халқының дәстүрлі рәсімі. Ол баланың ер адамға айналуының бастамасы ретінде қарастырылады және отбасы мүшелері мен достардың қатысуымен атап өтіледі.

Көгендік (салт)

Көгендік - бұл қазақ халқының дәстүрлі қонақжайлылық пен өзара көмек көрсетудің бір формасы, онда бір адам немесе отбасы басқа біреуге қажеттілік туындаған кезде мал немесе басқа да материалдық көмек береді. Бұл салт қоғамдағы өзара сенімділікті және бірлікті нығайтуды мақсат етеді, сонымен қатар көмекке мұқтаж жандарға қолдау көрсету арқылы әлеуметтік татулықты бекітуге ықпал етеді.

Кіндік кесер

Кіндік кесер - бұл қазақ халқының дәстүрі, ол жаңа туған сәбидің кіндігін кесу рәсімі арқылы өмірге келуін атап өтуді білдіреді. Бұл рәсімде кіндік шеше немесе кіндік ата таңдалады, олар сәбиге өмір бойы қамқор болып, оның әл-ауқатына жауапты болады.

Қалжа

Қалжа – босанған келінге арнап байланған қой. Дүниеге сәби әкелу оңай емес. Әйелдің бар күш-қуаты азайып, әлсіреп қалады.

Ат қою

Бесікке салу

Бесік жыры
Тыштырма
Тымаққа салу
Қырқынан шығару
Иткөйлек
Баурына салу
Сатып алу
Тұсаукесер
Базарлық
Байғазы
Бастаңғы
Бәсіре
Тілашар
Ашамайға мінгізу
Жеті ата
Енші
Айдар, кекіл, тұлым
Асату (дәстүр).
Аузына түкірту
Селт еткізер
Сүндет тойы
Алтыбақан (дәстүр, ойын)
Асырап алу (ғұрып)
Тобық жұту (дәстүр, ырым)
Тобық тығу
Тыйым
Құлақ тесу
Қызойнақ
Қыз қуу
Мүше алу
Біз шаншар

Отау көтеру дәстүрлері

Қыз айттыру
Қыз көру
Шеге шапан (дәстүр, кәде).
Құда түсу (дәстүр)
Бата аяқ (салт)
Құда тартар (салт)
Қалың мал (дәстүр, кәде)
Балдыз қалың
Киіт (дәстүр)
Құйрық-бауыр (салт)
Өлі-тірі (дәстүр)
Қынаменде (ұрын келу)
Қыз қашар (дәстүр)
Сәукеле кигізу
Күйеу киімі (салт)
Той малы (дәстүр)
Қапқа салар
Жігіт түйе (дәстүр)
Сүт ақы
Қыз танысу (дәстүр)
Сыңсу (салт)
Қыз ұзату (салт, той)
Неке қияр (ғұрып)
Аушадияр (дәстүр)
Жар-жар (ғұрып)
Ау — жар (салт, айтыс)
Жасау (салт)
Қоштасу (салт)
Қыз көші (салт)
Түйемұрындық (ғұрып)
Келін түсіру (салт)
Беташар (дәстүр)
Бие қысырамас (ырым)
Күйеуаяқ (ғұрып)
Жолдық (дәстүр)
Отау көтеру (салт)
Шаңырақ көтеру (салт)
Атбайлар (салт)
Құттық (дәстүр)
Үй көрсету (дәстүр)
Есік ашар (дәстұр)
Өңір салу (Дәстүр)
Ілу (салт дәстүр)
Дәмету
Итаяғына салу (дәстүр, ырым)
Кимешек кигізу (салт)
Құрсақ шашу
Жарысқазан (ырым)

Отбасы дәстүрлері

Айрылысар көже
Ауызбастырық
Ауыз тию
Ат құйрығын кесу
Ат майы
Артынан топырақ шашу
Ақтық
Абысын асы
Араша
Әдеп
Әмеңгерлік
Теріс бата
Бата
Байлау
Баутағар
Барымта
Бармағын жалау
Бал басы
Белкөтерер
Бес жаксы
Бетке түкіру
Бәс
Бүйрек
Бұйымтай
Бәйге
Дау
Дауыс
Дәстүр
Денгене
Дүре

Еңбек дәстүрлері

Қолкесер (дәстүр)
Қазық майлау (салт)
Қой басты (дәстүр)
Тулақ шашу
Теңсерік (дәстүр)
Нәзір (салт, ырым)
Үме (салт)
Сірге мөлдіретер (дәстүр)
Сабан той (дәстүр)
Салбұрын (салт)
Сыралғы (дәстүр)
Лау (ғұрып, дәстүр)
Аңшылық
Шашыратқы (дәстүр)

Наурыз дәстүрлері

Наурызнама
Наурыз күні
Қыдыр ата
Әз
Наурыз айы
Наурыз тойы
Наурыз көже
Наурыз жыры
Наурыз бата
Наурыз жұмбақ
Наурыз төл
Наурыз есім
Наурыз шешек
Наурызша
Саумалық
Самарқанның көк тасы

Ислам дәстүрлері

Айт (салт)
Айттық (дәстүр)
Құрбан шалу
Ақсарбас (дәстүр)
Аластау (салт, ырым)
Ақтық байлау (ғұрып)
Айналмақ
Жан беру (ғұрып)
Жарапазан (жарамазан) (салт)
Жұмалық (дәстүр)
Зекет (діни ғұрып)
Зікір (әдет-ғұрып)
Құдайы (діни ғұрып)
Құран ұстау (діни ғұрып)
Ораза (діни салт)
Ауыз ашар (дәстүр, дін)
Намаз
Пітір (ғұрып)
Садақа (салт)
Сыйыну (діни ұғым)
Талақ (заң жолы, ғұрып)
Табыну (ғұрып)
Тасборан (Заң жолы, ғұрып)
Ұшықтау (ғұрып)
Үшкіру (ғұрып)
Ішірткі (ғұрып)
Мойнына бұршақ салу (дәстүр, ырым)

Қаза ғүрыптары

Ақтай жоқтау
Шашын жаю (салт).
Қара тігу (салт).
Көрісу (дәстүр).
Жаназа (дәстүр).
Дәуір айналдыру (дәстүр).
Сүйекке кіру
Сыйыт (дәстүр).
Аманат қою (ғұрып).
Мұра (салт).
Топырақ салу (дәстүр).
Бата оқыр (салт).
Дұға (құран) оқу (дәстүр).
Підия (діни рәсім)
Тұлдау (салт).
Аруақты еске алу
Шек беру (дәстүр).
Жерошақ майлау (салт).
Ас (ас беру) (дәстүр).
Тұл аудару
Қара жығу (салт).