InfoHub Logo

Erteden kele jatqan paıdaly sýsynnyń zıany týraly jańa faktiler.

Shaıdyń paıdaly ekendigine kim kúmán keltiredi? Shaı týraly mıllıardtaǵan adamdar, onyń basym bóligi Azıa elderi jaqsy pikirde. Shaı shóldi basyp, adamdy sergitedi, holesterın deńgeıin tómendetedi, júrek qan tamyrlary júıesiniń jumysyn qalypqa keltiredi, qartaıýdy tejep, adamnyń mı jumysynyń belsendiligine áser etedi.

Alaıda kópshiliktiń súıikti sýsyny bolyp ketken shaıdyń de zıany bar eken.

1. Ystyq shaı qan ketýge alyp kelýi múmkin

Brıtan otolarıngology jáne plasıkalyq hırýrgy Genrı Sharp (Henry Sharpe) qatty ystyq shaı ishý jutqynshaq tamyrlaryna nashar áser etýi múmkin ekendigin aıtady. Kesedegi shaıdan shyqqan bý muryn tamyrlarynan qan ketýge alyp keledi.

Budan bólek, ystyq shaı as qorytý júıesinde obyr dertiniń qaýipin ulǵaıtad-mys degen de boljam bar. Qýanyshymyzǵa oraı bul tujyrymmen barlyǵy kelispeıdi. Oǵan árkimniń aıtar ýáji bar.

Jalpy alǵan kezde 50–60 °S temperatýradaǵy sýsyn eń jaqsy jáne paıdaly bolyp esepteledi. Kesege quıylǵan shaı bólme temperatýrasynda 5–7 mınýt turýy tıis. Ony sodan keıin tutynǵan durys.

2.Qatty qoıý shaı tis pen súıekterdi buzady

The New England Journal of Medicine únemi qatty qoıý sýsyndy paıdalanyp kelgen birneshe pasıenttiń tarıhyn jarıalady. Olar mysal retinde 17 jyl qatarynan kún saıyn 100-150 shaı paketterin ishken 47 jastaǵy áıeldiń oqıǵasyn alǵan.

Ol qysqa ýaqyt ishinde barlyq tisi bosap, qyzyl ıek jumystary buzylǵan. Bul súıek flúorozasy sımptomy.  Bul qoıý sýsyndy únemi tutyný nátıjesinde súıekterde ftordyń jınalý sebebinen bolady.

Árbir adam ystyq shaı iship, sergip alǵysy keledi. Ol durys ta, biraq kez kelgen taǵam men sýsyndy tutynýdyń ózindik shegi bar ekendigin esten shyǵarmańyz. Dıetologtar  kúnine 4–5 keseden artyq shaı ishpeýge keńes beredi.

3. Shaıda aýyr metal bolýy múmkin

2013 jyly kanadalyq Journal of Toxicology álemniń túpkir-túpkirinen alynǵan pakettegi shaılardy alyp, olardy zerttep, qorytyndysyn jarıalady.

Toksıkologtar shaı paketterinen qorǵasyn, alúmını, kúshála jáne kadmıı sıaqty aýyr metal bólshekterin tapty. Aýyr metaldar shaıǵa lastanǵan topyraq arqyly túsýi múmkin. Óıtkeni shaı ósirilgen jerge jaqyn jerde mysaly kómir elektr stansıasy nemese basqa da óndiristik oryndar bolýy múmkin.

Sýsyndaǵy metaldardyń shoǵyrlaný deńgeıi ony qaınatý ýaqytyna baılanysty. Eger paket ystyq sýda 15–17 mınýt tursa, onda zıandy zattar qaýipsizdik deńgeıine deıin kóteriledi (mysaly, keıbir úlgilerde alúmınıdiń konsentrasıasy 11 449 mkg/l deıin jetti. Bir kúndik maksımaldy múmkin mólsher 7 000 mkg/l).

Ǵalymdardyń tujyrymyna qaraǵanda, shaıdy uzaq qaınatqan saıyn onyń paıdaly elemetteri joıylyp, ol kerisinshe zıandy sýsynǵa aınalady. Sondyqtan da shaıdy 3 mınýttan artyq qaınatýǵa bolmaıdy.

Osy salany zertteýshilerdiń aıtýyna sensek, aq tústi shaı japyraqtaryna basymdylyq berý qajet. Onyń japyraqtary jastaıynan terilgendikten, ol aýyr metaldardyń qaýipti mólsherin sińirip úlgermeıdi.

4. Keı kezderi shaı baýyrǵa zıan

Shóp shaılary óziniń quramyna kóptegen ósimdikterde kezdesetin pırrolızıdındi alkaloıd — toksındardy sińirip alady. Mysaly olar ógeıshópte kezdesedi.

Bul toksındar jalpy aǵzaǵa, ásirese baýyrǵa óte nashar áser etedi. 2015 jyly amerıkalyq Food Chemistry jýrnaly jas balalarǵa, júkti jáne bala emizetin áıelderge arnalǵan shóp shaıdyń 44 túrin zertteý nátıjesin jarıalady. Ǵalymdar odan 86% pırrolızıdındi alkaloıd toksındarynyń bar ekendigin anyqtady.

Jalpy alǵanda shaıdan alynǵan bul mólsher eresek adamdar úshin asa qaýiptilik týǵyzbaıdy (shamadan tys tutynbasa). Alaıda balalarǵa jáne júkti áıelder úshin bul qaýipti mólsher bolyp esepteledi.

5. Tamaqtan keıin shaı ishý aǵzada temirdiń jetispeýshiligine alyp kelýi múmkin

2011 jyly Kalıfornıa ýnıversıteti júrgizgen zertteý nátıjesi boıynsha, shaı aǵzaǵa túsetin temir dárýmenderin joıyp jiberedi. Eger tamaqtan keıin únemi shaı ishetin bolsańyz, onda temir tapshylyǵyna tap bolýyńyz ábden múmkin. Sonyń nátıjesinde teri nasharlap, shashtyń túsýi jıileıdi. Aǵzada temir tapshylyǵy anemıaǵa alyp keledi.

Sondyqtan da dárigerler tańǵy, túski jáne keshki asty shaımen ishpeýge keńes beredi. Tamaqtan keıin kem degende 20 mınýttan keıin ǵana shaı ishken durys.

6. Shaı uıqysyzdyqqa alyp keledi

Shaıdyń quramyndaǵy kofeın men hosh ıistendirgish zattardyń da adam aǵzasyna tıgizetin áseri bar. Sergitkish áseri bar sýsyndardyń fızıologıalyq negizderi bar, ıaǵnı qan tamyrlarynyń soǵysyn retteıdi, qan aınalymyn jyldamdatady, adrenalınniń kóp bólinýin qamtamasyz etedi, ortalyq júıke júıesi jáne mı qozǵalysqa túsip, jumys isteı bastaıdy. Bul tańerteń jáne jumys qyzǵan ýaqytta taptyrmas sýsyn.

Al keshki shaı uıqysyzdyqqa alyp keledi. Eger keshke qaraı qatty shaı ishkińiz kelip, ańsaryńyz aýsa, onda shóp shaımen shektelgen durys bolady. Olarda kók shaı men qarapaıym shaıǵa qaraǵanda kofeıni az bolyp keledi.

Zertteý siltemesi: The Benefits and Risks of Consuming Brewed Tea

---