InfoHub Logo

Kirispe

Zertteý jumystarynyń teorıalyq negizderi

Besik — náresteni bóleýge arnalǵan aǵash tósek. Besik - san ǵasyrlar boıy ulttyń uıasy, qazaqy tálim-tárbıeniń qaınar kózi, babamyzdan qalǵan kıeli múlik, qoı ústinen boztorǵaı jumyrtqalaǵan mamyrajaı tirshiliktiń belgisi ispetti. Besikti qatty qadirleıtindigi sonshalyqty, qazaq atasy jatqan besikke bala, nemer, shóbere, shópshek, tipti týajatyna deıin bóleıdi.

Besik tek qana qazaqqa tán emes, ol Ortalyq Azıa, Qapqaz, Úndistan, Qytaı jerin mekendegen kóp halyqtyń ul men qyzyn uıyqtatyp, oıanǵanda qolyn sheship oınatyp, anasynyń aq sútin berip, til-kózden saqtaıtyn aǵash tósegi. Tek olardyń ár halyqta jasalý erekshelikteri túrlishe bolyp keledi. Besik kóshpeli ómir keshken qazaq halqy arasyna erteden taraǵan. Qazaq besikti qaraǵaı, qaıyńnan, kóbine taldan ıip jasaıdy. Mundaı besik jeńil, yqsham ári berik, kóship-qonýǵa yńǵaıly bolady.  Qazaqta besik qasıetti, kıeli qutty múlik bolyp esepteledi.

Halqymyzdyń ulttyq dúnıetanymy men maǵlumatynyń, náresteniń jastaıynan qulaǵyna quıyp ósken taǵylymynyń birden - bir aınasy eseptelinetin jyrlarynyń biri – besik jyry. Sábı tárbıesi men minez - qulqyn qalyptastyrýda besik jyrynyń orny múlde bólek.
Qazaqtar jas sábıdi besikke salýdy qýanysh etip, toılap ótkizgen. Onda aıtylatyn óleńderden jas balanyń deni saý, er - azamat bolyp ósýin halyqtyń tileıtindigi de kórinip otyrady. Keıinnen, besiktegi jas balasyn terbete otyryp, aıaýly ana kóńilindegi oı - armanyn, jaqsy tilegin bildiredi. Muny halyq «Besik jyry» dep ataıdy.

Besik jyry — turmys - salt jyrlarynyń kóne túriniń biri. Bul – álemdegi eń tátti, eń jumsaq, eń súıikti áýen. Uly Abaı: «Uıyqtap jatqan júrekti án oıatar, Únniń tátti oralǵan máni oıatar»,-deı kelip, «Júrek terbep oıatar, basty, mıdy»,-dep, besik jyrynyń máni men mańyzyna kóńil bólýdi meńzeıdi .Álemde besik jyryn aıtpaıtyn halyq joq dese de bolady jáne besik jyryn barsha halyq ulttyq tárbıeniń káýsar bulaǵy dep tanıdy. Tipti, keıbir elderde ana óz balasyna arnaıy besik jyryn shyǵarý kerek, al sábı ony óle - ólgenshe jeke áni dep qabyldap, saqtaýy kerek.

Dástúrli besik jyrlary el arasynda ejelden aıtylyp, ábden qalypqa túsken, barlyq jerde mazmun jelisi men áýeni ózgertilmeı oryndalatyn jyrlar. Olar: “Áldı, áldı, aq bópem, Aq besikke jat, bópem!” degen ana meıirimine toly óleń joldarymen bastalyp, balany jubatatyn, aldandyryp tátti uıqyǵa batyratyn shýmaqtarǵa ulasady. Halyq pedagogıkasynyń máıegine aınalǵan besik jyrynda halyqtyń tól tarıhynyń, dástúrli mádenıetiniń, ejelgi nanym - seniminiń, dúnıetanymynyń kórinisi bar. Besik jyryn barsha halyq ulttyq tárbıeniń káýsar bulaǵy dep tanıdy. Álem halyqtarynyń Besik jyrlary ár elde ár túrli atalǵanymen, atqaratyn mindeti, mazmun baılyǵy men saz - áýeni jaǵynan úndesip jatady. Besik jyrynyń basty qyzmeti — besik terbelisine yńǵaılas sazdy áýen, yrǵaqty sózben balany tynyshtandyra otyryp, onyń jan júıesi men sanasyna ulttyq tárbıeniń alǵashqy nárin sińirý.
 Ol balanyń kókirek kózin ashady, jan - júıesin terbeıdi, sezimin sergitedi, kóńil - kúıin kóteredi. Eseıe kele ónerge, sóz ónerine beıimdeledi. «Uıada ne kórseń, ushqanda sony alarsyń»- deıdi, dana halqymyz. Besikte ósken bala meıirimdi, úlkendi syılaıtyn azamat bolyp jetiledi dep oılaımyn .Óıtkeni,  áje men ananyń áldıi sábıdiń alǵashqy mektebi bolady.

Besik qazaq halqynyń eń bir qadir, qasıet tutqan dúnıeleriniń biri. Sebebi besikte dúnıege kelgen sábı, ult keleshegi urpaq tárbıelenip ósedi. Qazaqta «Besikten beli shyqpaǵan, Besik urǵan, Tal besikte tárbıe alǵan, Mektebim altyn besigim, Besiginen qaǵynǵan t.s.s» — sóz tirkesteri jıi kezdesken. 

Zertteý jumysynyń maqsaty:

1. Qazaq otbasyndaǵy besikti zertteı otyryp, onyń tárbıelik mánin men paıdasyn  óskeleń jastarǵa úgitteý.

Zertteý jumysynyń mindetteri:

1.Besiktiń qasıetin nasıhattaý

2. Besiktiń túri men qurylysyn anyqtaý

3. Besiktiń jabdyqtarymen tanysý

4. Besikke qatysty yrym- tyıymdarmen tanysý

Zertteý jumysynyń ózektiligi:

1. Qazirgi kezde elimiz táýelsiz alyp, órkendep kele jatqanda, óz mádenıetimiz ben dástúrimizden, qazaqtyq qalpymyz ben ata saltymyzdan, ulttyq rýhymyz ben ulttyq sıpatymyzdan bezinbeı, ony damytyp, kelesi urpaqqa saqtap qaldyrýymyz kerek.

2.Taǵylym men úlgi ónegenin bastaýy tárbıe bolsa ,al sol tárbıe besikten bastaý alatyndyǵyn jas urpaqqa maǵlumat bere otyryp úgitteý.

Zertteý ádisteri:

-Zertteý

-Júıeleý

-Saraptaý

Ǵylymı jumystyń jańashyldyǵy:

Osyǵan deıin kóńil bólinbeı kelgen besiktiń tárbıelik mánin ,jastar arasynda nasıhattap , aıqyndaý.

2.1. Bala tárbıesi

Tárbıe máselesi qaı ulttyń bolmasyn asa qadirlep qaraıtyn uly qaǵıdalarynyń biri. Kazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaev: «Bizdiń aldymyzda babalarymyzdyń ıgi dástúrlerin saqtaıtyn kúlli álemge áıgili, ári syıly, óz eliniń patrıottary bolatyn urpaq tárbıeleý mindeti tur»-degen bolatyn. Tárbıe adam taǵdyryn sheshetin uly is.

«Tárbıe basy tal besik» dep babalarymyz taýyp aıtqan bolsa, zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muhtar Áýezov, «El bolam deseń besigińdi túze», - dep emirene aıtypty. Uly istiń bastaý bulaǵy, qaınar kózi – otbasy. Otbasyndaǵy taǵylym men úlgi ónegenin bastaýy tárbıe. Uly ǵulama, álemniń ekinshi ustazy Ábý-Nasyr Ál-Farabı budan myń jyldan asa ýaqyt buryn «adamǵa eń birinshi bilim emes, tárbıe kerek.

 Tárbıesiz bergen bilim adamzattyń qas jaýy», - degen
«Árkim óz jolyn taýyp  ketetindeı  bala tárbıesi  jeńil  nárse  me? Joq. «Bala tárbıesi – óner, jeke bir ǵylym ıesi bolýdy tileıtin óner», — degen eken M.Jumabaev. Qandaı  taýyp  aıtylǵan  danaly  sóz  deseńizshi. Tárbıe  arqyly  adam  taǵdyry  sheshiletinin, onyń  bilimdi  tulǵa  bolyp  qalyptasatynyn, eldiń  berik  tiregi  bolatynyn  kórsetedi.

Balalar tárbıesine, kelerurpaq  tárbıesine  qaı  kezeńde  bolsa  da,  qaı  elde, qaı  ultta  bolmasyn  úlken  mán  berilgen  ǵoı. Óıtkeni  bala – bizdiń  bolashaǵymyz. Ómir shyndyǵyna júginsek, tárbıe bastaýy, onyń qaınar kózi, ananyń sútinen nár alyp ósken ortasyna maqsatynda áreket jasaıdy. Osyǵan baılanysty «Uıadan ne kórseń, ushqanda sony ilersiń» - deıdi halyq. Sondyqtan balanyń eń áýelgi ósetin ortasy, otbasy tárbıesine óte tereń kóńil bólý kerek. Eger otbasynda jaqsy tárbıe alǵan bolsa, óskende sol tárbıeniń izimen barýy sózsiz. Tárbıeniń túp tamyry – ultty qadirleý, ulttyq ádet-ǵurypty damytý, ulttyq dástúrdi jandandyrý, ultaralyq dostyq qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa úıretý. Sabaq ta, tárbıe de osy baǵytta bolsa ǵana balany ortaǵa qarap tárbıelegen bolamyz, sonda ǵana onyń adamgershiligi qalyptasady. Adamdy qurmetteýge tárbıeleýimiz qajet.

---