InfoHub Logo

بىردە ۇمبەت، مامبەت، تىلەكە ۇشەۋى اتتارىنا ءمىنىپ، ساۋكەلە سىندى قالپاق كيىپ كەلە جاتادى. ۇشەۋىنىڭ دە ساقالدارى بەلۋارلارىنا تۇسكەن. ۇشەۋى دە سەكسەنگە جاقىنداپ قالعان ەكەن. سوندا بۇلارعا بۇلاقتان سۋ الىپ كەلە جاتقان ءۇش قىز جولىعادى.

قىزداردىڭ بىرەۋى شالدارعا ەستىرتىپ: «وسى شالداردىڭ دا قىزداردا ءۇمىتى بار ما ەكەن؟» — دەيدى. مۇنى شالدار ەستيدى. سوندىقتان دا اتتارىنىڭ باسىن بۇرىپ، قىزدارعا تيىسە سويلەيدى. جاڭاعى ءسوزدى ايتقان قىزدىڭ قولتىعىنا اق جاماۋ سالىپ قويعان ەكەن. سونى كورگەن ۇمبەت:

— قىزدارىم، اق شاپ، قىزىل قۇناجىن جوعالتىپ ەدىك، سونى ىزدەپ كەلەمىز، كوزدەرىڭىزگە تۇسپەدى مە؟ — دەيدى. سوندا الگى قىز توقتالماستان:

— اتا، جاڭا عانا اق شاپ، قىزىل قۇناجىندى ءبىر كارى بۇقا قۋعاننان قۋىپ مىنا سايعا ءتۇسىپ كەتتى، — دەپتى. سوزدەن توسىلعان شال قاي اۋىلدىڭ جانە كىمنىڭ قىزىن ەكەندەرىن سۇراپ الىپ، شالدار سول ايتقان ۇيگە تۇسەدى. كەلە جاتقاندا:

— مىنا قىزدى ماعان الىپ بەرىڭدەر! — دەپ بۇيىرا سويلەيدى. باتىرلاردى اۋىل ەرەكشە كۇتىپ، ەتكە تويعىزىپ، قىمىزعا بوكتىرىپ، قايتارلارىندا بۇيىمتاي سۇرايدى. بۇل كەزدە قىزدار جەڭگەلەرىنە شالدارمەن ءسوز قاعىسقانىن ايتىپ قويادى.

بۇيىمتاي سۇراعان ادامعا تىلەكە باتىر (كەنجەسى):

— سىزدەرگە قۇدا تۇسە كەلدىك، — دەپ ءسوزدى توبەدەن ۇرعانداي ايتىپ سالادى. مۇنى ەستىگەن اۋىل ادامدارىن كۇبىر-كۇبىر، سىبىر-سىبىرعا باسىپ، باعانا ءسوز قاعىسقان قىزدان ءمان-جايدى اڭعارىپ، قۇدا تۇسەر كۇيەۋدىڭ وسى ءۇش شالدىڭ بىرەۋى ەكەنىن اڭعارادى. اۋىل ادامدار ويلاسا كەلىپ:

— قۇدا بولۋعا نيەت ەتكەندەرىڭىز جاقسى ەكەن. كۇيەۋ بالا قاي قۇرالپىلاس؟ — دەيدى.

تىلەكە:

— كۇيەۋ بالا ءبىزدىڭ ءىنىمىز بولادى، — دەپ اعاسىنىڭ كۇيەۋ ەكەنىن جاسىرا قويادى. ءبىراق اۋىل ادامدارى ءۇش شالدىڭ ءبىرى ەكەنىن قىزداردان ءبىلىپ العان. ولاردىڭ الدىنا ورىنداي الماس شارت قويادى. ەگەر ورىنداي الماسا، وزىنەن-وزى قالادى، ال ورىنداپ كەتسە، امال جوق قۇدا بولادى. سول بويىنشا الگى كىسى شارتىن قويادى.

— ەگەر ناعىز قۇدا بولامىز دەسەڭىزدەر، قالىڭ مالعا توقسان توعىز تورى الا، ايعىرىمەن ءجۇز جىلقى اكەلىڭىزدەر. ول جىلقىنىڭ ىشىندە قارا الا، سارى الا، جيرەن الا دەگەن بولمايدى، تەك تورى الا بيە بولسىن. جانە مۇنى تاۋىپ كەلۋ ۋاقىتى دا قىسقا، ءبىر اپتانىڭ ءىشى عانا. بۇدان كەشىكسەڭىزدەر مالدارىڭىزدى قابىلدامايمىز، — دەيدى.

توسىن سۇراقتان ساسىپ قالىپ، تىلەكە ۇمبەتكە قارايدى. ول «قايتپا، بولادى» دەگەن يشارات بىلدىرەدى. تىلەكە:

— قۇپ، بولادى، — دەيدى. اۋىل ادامدارى سوزدەرىنەن قايتپاستان:

— شارت ورىندالسا، قىز سىزدەردىكى، قۇدا بولعانىمىز بولعان، — دەپ شىنايى پەيىل بىلدىرەدى. وسى ۋادە بويىنشا باتىرلار اتتانىپ كەتەدى. بىلاي شىعا بەرە ولار داي-داي بولىپ ايتىسادى. «مۇنشاما تورى الا جىلقىنى قايدان تابامىز؟» دەسەدى. سوندا ۇمبەت بايسالدى بەينەمەن:

— ساسپاڭدار، باۋىرلارىم، وسى بارعان سوڭ جىگىتتەردى سايلاپ، مەنىڭ سايىما بارىڭدار، ءسۇتتىڭ كىلەگەيىن قالقىپ العانداي توقسان توعىز بيەنى ايعىرىمەن تاڭداپ الىڭدار دا، سونان كەيىن قۇدانىڭ اۋلىنا الىپ بارىڭدار، — دەيدى.

ىرىم-جىرىمىن جاساپ، بۇلار بارعاننان كەيىن امالسىز قىزىن بەرەدى، سول جەردەن نەكەسى قيىلادى. شارت بويىنشا توي جاسالىپ، قىزدى الىپ قايتادى. سول كەزدە ۇمبەت جەتپىس جەتى جاستا ەكەن.

ارادا ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ، ۇمبەتتىڭ جاس توقالىنىڭ اياعى اۋىرلاپ، اقىرى ۇل تابادى. بۇل كەزدە تىلەكە باتىر جاۋگەرشىلىكتەن ورالادى. جەڭگەلەرى الدىنان شىعىپ:

— باتىر قاينىم-اۋ، جەڭگەڭ بوساندى، ۇل تۋدى، ءسۇيىنشىسىن بەر، — دەيدى. سوندا باتىر:

— تۇرا تۇرىڭدار، مەن بالانى كورەيىن، ويىمداعى شىقسا، الىپ كەلە جاتقان ولجامدى تۇگەل سەندەرگە ۇلەستىرىپ بەرەمىن، ەگەر ويىمداعى بولماسا، جەڭگەمدى دە، بالانى دا ولتىرەمىن، — دەپ قاتۋلانا ءتۇسىپتى. جەڭگەلەرىنىڭ ەس-تۇسى شىقتى. «ءسۇيىنشىنى نەگە سۇرادىق، ءسۇيىنشىسى قۇرسىن، باتىردىڭ ويىنان شىقپاسا، ابىسىن مەن نارەستەنىڭ قانىن موينىمىزعا جۇكتەيتىن بولدىق- اۋ!» — دەپ كۇيزەلەدى. بۇل تۋرالى اۋىلدا وسەك تە جوق ەمەس-تى.

باتىر ۇيگە كىرىسىمەن بەسىكتە جاتقان بالانىڭ قۇلاعىن ۇستاپ كوردى. بالانىڭ قۇلاعىنان كۇن كورىنەتىڭدەي، وتە جۇقا ەكەن. جۇزىندە كۇلكى ويناعان باتىر:

— جارايسىڭ، جەڭگەم، تۇمانىم سەيىلدى. مىنە، شالدىڭ بالاسى وسىنداي بولۋى كەرەك. ال، جەڭگەلەرىم، ايتقان ۋادەم بويىنشا وسى الىپ كەلگەن ولجامدى ءبولىسىپ الىڭدار! — دەپتى.

ۇمبەتتىڭ بەس بالاسى بار ەدى. ەڭ ۇلكەنى — الىباي، قۇلتاي، جانباي، كولباي. توقالدان تۋعان بالانىڭ اتىن كولبايعا ۇقساستىرىپ ارالباي قويادى. مىنە، سول ارالبايىمىز وسە كەلە باتىر ارالباي، ەلشى ارالباي بولادى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ءجالاڭتوس باتىر

ەلشىبەك باتىر تۋرالى

بەردىقوجا (ءى نۇسقا)

---