InfoHub Logo

كۇنى:
ءپانى: بيولوگيا
ساباقتىڭ تاقىرىبى اس قورىتۋ جۇيەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ماڭىزىن، قۇرامىن، قىزمەتىن، قۇرىلىسىن ءتۇسىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اسقورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتىپ، ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى ءبىلۋ؛
تاربيەلىك: ءوز دەنساۋلىعىنا نەمقۇرايلىقپەن قاراماۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا سانيتارلىق گيگيەنالىق تالاپتاردى ورىنداۋعا تاربيەلەۋ
ساباق بارىسى:
توپپەن امانداسۋ، ورمەكشى تورى ءادىسى اقىلى جاڭا تاقىرىپتى پىسىقتاۋ. 3 توپقا ءبولۋ.
شاتتىق شەڭبەرى:
كۇلىمدەپ كۇن بۇگىن دە،
قارادى ماعان دا.
كۇلىمدەپ كۇن بۇگىن دە،
قارادى ساعان دا.
كۇلىمدەپ كۇن بۇگىن دە،
قارادى بارشاعا.

بىلەمىن	ءبىلدىم	بىلگىم كەلەدى

جاڭا ساباقتى يگەرۋ.
تاعام الدىمەن اۋىز قۋىسىندا شاينالىپ، سىلەكەيمەن ارالاسىپ جۇتىلادى. اۋىز قۋىسىندا ءتىل ورنالاسقان. ول كولدەنەڭ جولاقتى، بۇلشىق ەت ورتاسىنان تۇرادى. ءتىلدىڭ ءتۇبى دوڭەس كىلەگەيلى شىرىشتى قابىقشامەن قاپتالعان ۇستىڭگى بەتىندە ءتۇرلى ءپىشىندى ءدام سەزۋ ەمىزىكشەلەرى بار. ءتىلدىڭ ءۇشى ءتاتتىنى، ەكى ءبۇيىرى قىشقىلمەن تۇزدى، ءتۇبى اششىنى سەزەدى. سونىمەن بىرگە ءتىل سويلەۋگە جانە جۇتۋعا قاتىسادى.
جۇتقىنشاق تۇتىك ءپىشىندى ءىشى قۋىس بۇلشىقەتتى مۇشە. جۇتقىنشاق مويىن ومىرتقاسىنىڭ الدىڭعى جاعىندا ورنالاسقان ۇزىندىعى 11 - 13سم.
وڭەش ۇزىندىعى 25سم ءىشى قۋىس بۇلشىق ەتتى مۇشە. جوعارعى بولىگى جۇتقىنشاقتىڭ تومەنگى بولىگى اسقازانمەن جالعانعان. وڭەشتى استارلاپ جاتقان كىلەگەيلى كوپ قاباتتى ەپيتيليمەن قاپتالعان. وڭەشتىڭ ورتاڭعى بۇلشىق ەتى ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىق ەت ۇلپاسىنان تۇرادى. وسى بۇلشىق ەت وقتىن - وقتىن جيىرىلۋ ناتيجەسىندە تاعام اسقازانعا تۇسەدى. وڭەش كوك ەتتىڭ ورتاسىنداعى تەسىكتەن ءوتىپ قۇرساق قۋىسىنداعى اسقازانمەن (قارىنمەن جالعاسادى).
اسقازان ءىشى قۋىس قالىڭ بۇلشىق ەت مۇشە. جوعارعى جاعى وڭەشتەن، تومەنگى جاعىس اش ىشەكتەن باستالادى. اسقازاننىڭ ىشكى جاعىن استارلاپ جاتقان قاتپارلى كىلەگەيلى شىرىشتى قابىق ونىڭ كولەمىن ۇلكەيتەدى. اسقازاننىڭ قابىرعاسىندا ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىق ەت تالشىقتارى 3 ءتۇرلى باعىتتا ورنالاسقان.
ىشكى قاباتى ىشكى قاباتى قيعاش ورتاڭعىسى ساقينا ءتارىزدى سىرتقىسى ۇزىنان ورنالاسقان. اسقازاننىڭ قاتپارلى كىلەگەيلى وتە ۇساق بەزدەر بار. بۇل بەزدەردەن قارىن ءسولى بولىنەدى. اسقازاننىڭ وڭەشپەن جانە ۇلتابارمەن بايلانىسقان جەرىندە ساقينا ءتارىزدى بۇلشىقەتتەر بار.
اش ىشەك ۇزىندىعى 5 - 6م اسقازان مەن توق ىشەكتى جالعاستىرادى. اش ىشەكتىڭ اسقازاننان باستالعان جەرى 25 - 30سم دەي ۇلتابار (ون ەكى ەلى ىشەك) دەپ اتالادى. ۇلتابار باۋىردان كەلەتىن ءوت قابىنان وزەگى جانە ۇيقى بەزىنىڭ وزەگىنە اشىلادى.
اش ىشەكتىڭ كىلەگەيلى قابىرعاسىندا تۇيىق وسكىن تۇرىندەگى بۇرلەر وتە كوپ بولادى. مۇنداي بۇرلەر تەك اش ىشەككە عانا ءتان. بۇل ءبۇر ىشەكتىڭ ءسىڭىرۋ بەتىن ۇلعايتادى. اش ىشەكتى بۇلشىق ەت تالشىقتارى وقتىن - وقتىن تولقىن ءتارىزدى جيىرىلىپ، بوساڭسىپ تۇرادى. جەگەن تاماق ىشەكتىڭ ىشىمەن العا جىلجيدى.
توق ىشەك ۇزىندىعى 1، 5 - 2م اش ىشەكتەن ەكى ەسەدەي جۋان. توق ىشەكتىڭ اش ىشەكتەن باستالعان جەرى سوقىرىشەك دەپ اتالادى. ول وڭ جاق مىقىمدا ورنالاسقان. قۇرت ءپىشىندى تۇيىق وسكىن ول ليمفا جۇيەسىنە جاتادى. ونىڭ قابىنۋىنان بولاتىن اۋرۋ سوقىرىشەك (اپپەنديكس) دەپ اتالادى. توق ىشەكتىڭ سىرتىندا ماي قاباتى قالىڭ بولادى. توق ىشەكتە سۋ قايتادان دەنەگە سىڭىرىلەدى دە ءناجىس قالىپتاسادى. توق ىشەكتە وتە كوپ باكتەريالار (اسىرەسە ىشەك تاياقشالارى) بولادى. بۇل باكتەريالار وسىمدىك جاسۇنىقتارىن ىدىراتادى. كەيبىر ۆيتاميندەردى سينتەزدەيدى. زياندى ميكروبتاردان قورعاپ تاماقتىڭ دۇرىس قورىتىلۋىن قامتاماسىسىز ەتەدى. ءدارىنى قالاي بولسا سولاي پايدالانۋ ىشەكتەگى پايدالى باكتەريالارعا زياندى اسەر ەتەدى. سوندىقتان ءدارى - دارمەكتى تەك دارىگەردىڭ كەڭەسى بويىنشا پايدالانۋ كەرەك.
ءتىستىڭ قۇرىلىسى.
ءاربىر جەكە ءتىستىڭ ساۋىتى، موينى جانە ءتۇبىرى بولادى. ءتىستىڭ اۋىز قۋىسىنان شىعىپ تۇرعان بولىگى ءتىس ساۋىت دەپ اتالادى. ونىڭ سىرتى جىلتىر كىرەۋكەمەن (ەمال) قاپتالعان. ءتىس كىرەۋكەسى - ادام دەنەسىندەگى ەڭ قاتتى ۇلپا. ونىڭ ءبىر شارشى ميلليمەتر اۋدانى 400 كيلوگراممداي سالماققا توتەپ بەرەدى. كىرەۋكەنىڭ بۇل قاسيەتى، ونىڭ قۇرامىنداعى بەياعزالىق زاتتارعا تىكەلەي بايلانىستى. ءتىس كىرەۋكەسىنىڭ 95%- ى كالسيي فوسفاتىنىڭ قوسىلىسىنان تۇرادى. بۇدان باسقا ونىڭ قۇرامىندا فتور، مىس، مىرىش، تەمىر، كرەمنيي جانە ت. ب. زاتتار كەزدەسەدى. ءتىس كىرەۋكەسىنىڭ قالىڭدىعى دا تۇرلىشە بولادى. ءتىسساۋىتتىڭ ۇستىڭگى ءبۇدىرلارىنداعى كىرەۋكە ەداۋىر قالىڭ. بالالار تىستەرى كىرەۋكەسىنىڭ قۇرامىندا مينەرالدىق زاتتار از بولعاندىقتان، ول جۇقا بولادى. ءتىستىڭ كەلەسى ءبولىمى - ءتىس مويىن. ءتىس موينى ارقىلى جاق سۇيەكتەرىندەگى ءتىس ۇياشىقتارىنا سەمەنت زاتى ارقىلى بەكيدى. ءتىستىڭ ءۇشىنشى ءبولىمى - ءتۇبىرى. ءتىس ءتۇبىرى جاقسۇيەكتەردەگى ارنايى ۇياشىقتاردا ورنالاسقان. كۇرەك جانە سويداق تىستەردىڭ ءتۇبىرى ءبىر - بىردەن بولسا، ازۋ تىستەردىڭ ءتۇبىرى ەكەۋ (كىشى ازۋ تىستەردە) نەمەسە ۇشەۋ (سوڭعى ۇلكەن ازۋ تىستەردە). ءتىس ءتۇبىرىنىڭ ۇشىندا كىشكەنە تەسىك بولادى. وسى تەسىك ارقىلى ءتىستىڭ ىشىنە قانتامىرلارى مەن جۇيكەلەر ەنەدى. ءتىستىڭ ىشكى قۋىسى كەۋەكتى دانەكەر ۇلپاسىمەن تولتىرىلعان. ءتىستىڭ تۇبىرلەرى دانەكەر ۇلپالى تالشىقتار ارقىلى ءتىس ۇياشىقتارىنا وتە بەرىك بەكىگەن.
تىسكە كەلەتىن قانتامىرلار ونى قورەكتىك زاتتارمەن قامتاماسىز ەتەدى. ءتىس اۋىرعاندا نەمەسە ءتىستى جۇلعاندا اۋىراتىنى جۇيكەلەردىڭ سەزىمتالدىعىنا بايلانىستى.
ءتىستىڭ نەگىزگى بولىگىن دەنتين (لات.«dens» - ءتىس) زاتى قۇرايدى. دەنتين وتە تىعىز سۇيەك ۇلپاسىنان تۇزىلگەن. ونىڭ قۇرامىنىڭ 70%- ى فوسفاتتاردان، فتوردان جانە كالسيي كاربوناتتارىنىڭ قوسىلىس - تارىنان تۇرادى. ميكروبتاردىڭ اسەرىنەن ءتىستىڭ دەنتين زاتىنىڭ بۇزىلۋىنان بولاتىن اۋرۋ تىسجەگى (كاريەس ) دەپ اتالادى.
ءبۇتىن ءارى ساۋ تىستەر - ادام دەنساۋلىعىنىڭ باستى كەپىلى. اۋىرعان تىستەردە اۋرۋ قوزدىرۋشى ميكروبتار كوپتەپ كەزدەسەدى. ءتىستىڭ ءبۇلىنۋى ءتىس كىرەۋكەسىنىڭ شىتىناۋىنان باستالادى. ءتىس كىرەۋكەسىنىڭ شىتىناۋى قاتتى زاتتاردى (مىسالى، جاڭعاك) شاعۋدان جانە ت. ب. جاعدايلاردان دا بولادى. كەيدە تىم ىستىق نەمەسە وتە سالقىن سۋسىنداردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ءىشۋ كىرەۋكەنىڭ شىتىناۋىنا اسەر ەتەدى. ءتىس كىرەۋكەسىندەگى شىتىناعان جەرلەرگە ميكروبتار شوعىرلانىپ، ءتىستىڭ ءبۇلىنۋى جالعاسا بەرەدى. اۋرۋ تىستەر ادام اعزاسىنداعى باسقا مۇشەلەرگە (جۇرەككە، بۇيرەككە، بۋىندارعا ءجانو ت. ب.) دە زاردابىن تيگىزەدى. «اۋرۋ اۋىزدان كىرەدى» دەگەن سوزدە تەرەڭ ماعىنا بار. «ءتىس ءبۇلىندى دەگەنشە، ءىش ءبۇلىندى. ءىش ءبۇلىندى دەگەنشە، ءىس ءبۇلىندى» دەگەن سوزدەر ءتىستىڭ اۋرۋىنىڭ ىشكى مۇشەلەرگە اسەرىن ءدال كورسەتىپ تۇر.
اۋىز كۋىسىنا تۇسكەن تاعام الدىمەن تىستەردىڭ كومەگى ارقىلى شاينالىپ ۇساكتالادى دا، سىلەكەيمەن ارالاسادى. اۋىزدا تولىق شاينالعان، ءورى سىلەكەيمەن شىلانعان تاعام اعزادا جەڭىل قورىتىلىپ، تەز سىڭەدى. كورنەكتى اقىن مۇزافار ولىمبايەۆتىڭ «اپىل-عۇپىل ىشكەن اس، اسكازانعا تۇسكەن تاس» دەگەن ناقىلىنان وزدەرىڭ قورىتىندى شىعارىڭدار.
ادامنىڭ دا تىستەرى باسقا سۇتكورەكتى جانۋارلارعا ۇقساس جەكە توپتارعا بولىنگەن. تىستەر كۇرەك، سويداق، كىشى جانە ۇلكەن ازۋ تىستەر دەپ بولىنەدى.
ەرەسەك ادامداردا 28 - 32 تۇراكتى ءتىس بولادى. ولار ۇستىڭگى جانە استىڭعى جاكسۇيەكتەردەگى ارنايى ءتىس ۇياشىقتارىندا ورنالاسقان. ءاربىر جاقسۇيەكتەردە 16 ءتىس بار. تىستەردىڭ ءپىشىنى دە ءار ءتۇرلى. جاقسۇيەكتەردىڭ الدىڭعى جاعىندا ورنالاسقان جالپاق تىستەردى كۇرەك تىستەر دەپ اتايدى. كەيدە ولاردى حالىق اراسىندا ماڭداي تىستەر نەمەسە قاسقا تىستەر دەپ تە اتاي بەرەدى. جالپى كۇرەك تىستەردىڭ سانى 8. كۇرەك تىستەردىڭ ەكى شەتىندەگى ءپىشىنى ۇشكىرلەۋ كەلگەن سويداق تىستەر. ولاردىڭ سانى - 4. ادام كۇرەك جانە سويداق تىستەرى ارقىلى تاعامدى جۇلىپ الىپ جەيدى. بۇل تىستەردەن كەيىن كىشى ازۋ تىستەر ورنالاسقان. ولاردىڭ سانى - 8. كىشى ازۋ تىستەردەن كەيىن ۇلكەن ازۋ تىستەر بار. ولاردىڭ سانى - 12. ازۋ تىستەردىڭ ۇستىڭگى بەتى كەدىر - بۇدىرلى بولادى. ازۋ تىستەردىڭ كومەگىمەن تاعامدى ۇساقتاپ شاينايدى.
ءسابي دۇنيەگە ءتىسسىز كەلەدى. ءسابيدىڭ 6 - 9 ايلىعىندا العاش رەت كۇرەك تىستەر شىعا باستايدى. سابيدە 2 جاسقا دەيىن بارلىعى 20 ءتىس شىعادى. بۇل تىستەر ءسۇت تىستەر دەپ اتالادى. 6 - 7 جاستان باستاپ ءسۇت تىستەر ءتۇسىپ، ورنىنا تۇراقتى تىستەر شىعادى. «بالانىڭ جەتىدە ءتىسى تۇسەدى» دەگەن ناقىل سونى اڭعارتادى. ويتكەنى بالالار جاقسۇيەكتەرىنىڭ مولشەرى مەن ءپىشىنى ەرەسەك ادامداردان وزگەشە بولادى. تۇراقتى تىستەردىڭ باستاپقى نىشانى ءسۇت تىستەردىڭ ءتۇبىرىنىڭ استىندا ورنالاسقان. ولار بىرتە - بىرتە ءسۇت تىستەرىن ىعىستىرا باستايدى دا، ءسۇت تىستەرىنە قورەكتىڭ كەلۋىنە كەدەرگى جاسايدى. قورەك كەلمەگەن ءسۇت تىستەر بىرتە - بىرتە تۇسەدى، ونىڭ ورنىنا استىڭعى جاقسۇيەكتە تۇراقتى تىستەر شىعادى. 12 - 14 جاستا تولىق تۇراقتى تىستەر شىعىپ بىتەدى. ەڭ سوڭعى ۇلكەن ازۋ تىستەر 18 - 20 (ودان دا كەڭىرەك) جاستا شىعادى. ولاردى كەش شىعاتىندىقتان، «اقىل تىستەر» دەپ اتايدى. شىن مانىندە، ولاردىڭ اقىلعا ەشبىر قاتىسى بولمايدى.
ءتىس گيگيەناسى.
ءتىستى ساۋ قالپىندا ساقتاۋ ءۇشىن ءاربىر تاماقتانعاننان كەيىن اۋىزدى شايىپ، ءتىستى تازالاۋ قاجەت. كۇن سايىن ءتىستى تاڭەرتەڭ جانە كەشكە مۇقيات تازالاپ جۋۋ كەرەك. ءتىستى تازالاۋدا بەلگىلى ەرەجەنى ەستە ۇستاۋ شارت. الدىمەن بولمە تەمپەراتۋراسىنداعىداي سۋمەن اۋىزدى بىرنەشە رەت شايۋ؛ سودان سوڭ ارنايى ماسۋەكپەن تازالاۋ؛ الدىڭعى جاعىن ۇيكەلەي بەرمەي الدىڭعى، ارتقى ءبۇيىر تۇستارىن دا مۇقيات تازالاۋ. موسۋەكپەن تىستەردىڭ اراسىمەن جوعارىدان تومەنگە، تومەننەن جوعارىعا قاراي ىسقىلاۋ؛ تىستەردىڭ اۋىز قۋىسىنا قاراعان ىشكى بەتتەرىن دە تازالاۋ قاجەت.
ءاربىر ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ ارنايى ماسۋەگى بولۋى ءتيىس. ونى پايدالانعاننان كەيىن جاقسىلاپ تازارتىپ جۋىپ، سابىنداپ قويۋ كەرەك. كەلەسى پايدالاناردا ماسۋەكتىڭ سابىنىن جۋۋدى ەستەن شىعارۋعا بولمايدى.
قازاق حالقىنىڭ كورنەكتى عالىمى، ءارى العاشقى كاسىبي دارىگەرى حالەل دوسمۇحامەد ۇلى دا ءتىستىڭ تازالىعىنا زور ءمان بەرگەن. «اۋزىڭدى تازا ۇستا - ساڭ، ءتىس اۋرۋىنىڭ كوبىنەن قۇتىلاسىڭ. تاماق جەگەن سايىن ءتىسىڭدى ماسۋەكپەن (ءتىس تازالاعىشپەن) جاقسىلاپ تازالا. ىشكەن - جەگەن سايىن جانە ەرتەڭىندە، كەشىندە اۋزىڭدى تازالاپ شايپ وتىر». عالىمنىڭ بۇل دانالىق سوزدەرى ءاربىر ادامنىڭ ەسىندە جۇرەر ەرەجەگە اينالۋى شارت.
ءتىستى تازالاۋدىڭ باستى قۇرالى - ءتىس ماسۋەگى. ونداعى قىلشىقتاردىڭ ورتاشا ۇزىندىعى 25 - 30 مم، ەنى 8 - 12 مم بولۋى شارت. جاڭا ماسۋەكتى پايدالانۋدان بۇرىن سابىنمەن ءارى ىستىق سۋمەن جۋۋ كەرەك. ماسۋەكتى ءاربىر 2 - 3 ايدا جاڭارتىپ وتىرۋ قاجەت. ءتىس پاستالارىن دا دۇرىس تاڭداي ءبىلۋ كەرەك. مەكتەپ وقۋشىلارىنا «نۋ، پوگودي»، «بۋراتينو»، «كارلسون»، «دەتسكايا»، «مياتنايا»، «اپەلسينوۆايا»، «وليمپ» جانە ت. ب. پاستالار ۇسىنىلادى. ءتىس كىرەۋكەسىنىڭ بەرىكتىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قۇرامىندا فتورى بار پاستالار قولدانىلادى. ونداي پاستالارعا «چەبۋراشكا»، «فتورودەنت»، «فليۋرودەنت»، «سيگنال»، «پەپسودەنت»، «كولگەيت» جاتادى.
ءتىستىڭ بۇتىندىگىن ساقتاۋ ۇلگىسىن جاپون حالقىنىڭ كازىرگى كەزدەگى يگىلىكتى ىستەرىنەن ايقىن كورۋگە بولادى. سوڭعى جىلدارى جاپونيادا «ءتىستىڭ ساۋلىعى - ۇلتتىق ساۋلىعى» دەگەن ۇزاق مەرزىمدى «8020» اتتى شارا قولعا الىندى. بۇل شارا ءاربىر جاپوندىققا جاقسى تانىس. ونىڭ ءمانى 80 جاسقا دەيىن ءار ادامدا 20 ءبۇتىن ءتىس بولۋى شارت: ول ءۇشىن الدىمەن ماسۋەكتى تاڭداي بىلۋگە ەرەكشە ءمان بەرەدى. ءتىستى جانە اۋىز قۋىسىن مۇقيات تازالاۋ - ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ باستى كەپىلى. ولاي بولسا، بۇل سالادا دا وزگە حالىقتاردىڭ دا ونەگەلى ىستەرىنەن ۇلگى الۋدىڭ ەشبىر سوگەتتىگى بولا قويماس.
«اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى»

مۇشە	قۇرىلىس ەرەكشەلىكتەرى	قىزمەتى
1. اۋىز قۋىسى		استى ۇساقتاپ، سىلەكەيمەن شىلاۋلايدى، كومىرسۋلاردى ىدىراتادى. ءدام سەزەدى، استى جۇتۋعا قاتىسادى
2. جۇتقىنشاق	بۇلشىق ەتتى، اسقورىتۋ مەن تىنىس الۋ جولدارىنىڭ قيىلىساتىن جەرى، تومەنگى جاعى تارىلىپ، وڭەشكە جالعاسادى.
3.	بۇلشىق ەتتى تۇتىك. ىشكى بەتى شىرىش ءبولىپ شىعاراتىن جالپاق ەپيتەليي جاسۋشالارىمەن استارلانعان، جوعارى بولىگى - كولدەنەڭ جولاقتى، ال تومەنگى بولىگى - ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىق ەتتەن تۇرادى. ءحى كەۋدە ومىرتقاسى دەڭگەيىندە اسقازانعا اشىلادى.	استىڭ اسقازانعا ءوتۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
4. اسقازان		استىڭ فەرمەنتتەر مەن اس قورىتۋ سولدەرىنىڭ اسەرىنەن قورىتىلۋى.
5. اششى ىشەك	اس قورىتۋ جولىنىڭ ەداۋىر ۇزىن بولىگى: ۇلتابار، اشىشەك جانە مىقىنىشەككە بولىنەدى. سىلەمەيلى قاباتىندا ىشەك ءسولىن بولەتىن تۇتىك ءتارىزدى كوپتەگەن بەزدەر جانە جىڭىشكە وسىندىلەر - ىشەك بۇرلەرى بولادى.
6.	ءپىشىنى تاعا ءتارىزدى، وعان ۇيقى بەزى مەن باۋىر وزەكتەرى اشىلادى.	ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ءبىر بولىگىن قورىتىپ، سىڭىرەدى، كەيبىر گورمونداردى تۇزەدى.
7. توق ىشەك		سىلەكەيلى قابىقشالارى ازداعان مولشەردە ءسول بولەدى.
8. تىك ىشەك	توق ىشەكتىڭ جالعاسى.

تاقىرىپقا قاتىستى لەكسيكا مەن تەرمينولوگيا:
 كىرەۋكە
 دەنتين،
 پۋلپا
 پرەموليار كىشى ازۋ تىستەر
 موليار (ۇلكەن ازۋ تىستەر)
 كۇرەك ءتىس
 سويداق ءتىس
 اۋىز قۋىسى
 وڭەش، ۇلتابار
 اسقازان، ۇلتابار
  اش ىشەك، توق ىشەك
تىك ىشەك
اسقورىتۋ بەزدەرى
باۋىر، سىلەكەي بەزدەرى
  ۇيقى بەزى
كەڭەيتىلگەن تاپسىرمالار:
1. اداسقان مۇشەلەر: اسقورىتۋ مۇشەرىن
رەتىمەن ورنالاستىرۋ.
1. اسقازان
2. اۋىز قۋىسى
3. اش ىشەك
4. تىك ىشەك
5. جۇتقىنشاق
6. توق ىشەك
2. بيولوگيالىق ديكتانت.
اسقورىتۋ مۇشەسى _________ باستالادى. وڭەش ۇزىندىعى ___ سم بۇلشىقەتتى تۇتىك. ________ aسقورىتۋ جۇيەسىندەگى ەڭ ءىرى بەز.
استىڭ قورىتىلماعان قالدىعى اش ىشەكتەن _________ وتەدى.
استىڭ قورىتىلۋى اش ىشەك پەن ________ اياقتالادى. اپپەنديكسكە اس قالدىعى جانە ميكروبتار تۇسكەندە __________ پايدا بولادى.
ءاربىر جەكە ءتىستىڭ ساۋىتى، موينى جانە..... بولادى. ءتىستى ساۋ قالپىندا ساقتاۋ ءۇشىن ءاربىر تاماقتانعاننان كەيىن... ءتىستىڭ ىشكى قۋىسى كەۋەكتى... ۇلپاسىمەن تولتىرىلعان. اسقورىتۋ جۇيەسى بولىمدەردەن... تۇرادى. اسقازاندا... پروسەسى جۇزەگە اسادى. استىڭ مەحانيكالىق وزگەرىسى …………………. وتەدى. حيميالىق وزگەرىسكە……………………………………….. ۇشىرايدى. جۇتىلۋ... جۇرەدى. قورىتىلۋ اسقازاندا... جۇرەدى. ابسوربسيا نەمەسە ءسىڭىرىلۋ... جۇرەدى. سۋ ابسوربسياسى... جۇرەدى. قورىتىلماعان قالدىق.. ارقىلى شىعارىلادى.
 ۇيگە تاپسىرما. تاقىرىپتى مازمۇنداۋ.