استانانىڭ كوركەيۋى (ەسسە)
استانا!.. …ءشاھارلار-بىزدى قورشاعان تابيعي ورتاداعى ادامدار قولىمەن جاسالعان كۇردەلى جاساندى ورتا! ونىڭ ءار عيماراتىنا ساۋلەتشىلەردىڭ، ينجەنەر-قۇرىلىسشىلاردىڭ دارىنى، ەڭبەكتەرى، وي-ارماندارى ورىلگەن. “ءقالالار-بىزدىڭ پلانەتامىزدىڭ الەمى، قالالار — وتكەنىمىز دە، بۇگىنىمىز دە، بولاشاعىمىز دا”، – دەپ تولعانادى زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆ.
قالا سالۋ مۇراسى – ادامزات بالاسىنىڭ عاجايىپ كوركەمدىك دامۋىنىڭ ەرەكشە قۇندىلىعىنا جاتادى. ونىڭ ادامداردىڭ قوعامدىق-ساياسي، تۇرمىستىق ومىرىندە الار ورنى باعا جەتكىزگىسىز. سوندىقتان دا، پۋشكين كەزىندە پەتەربۋرگتى “ەۋروپاعا اشىلعان تەرەزە” دەسە، گوگول جالپى ساۋلەت ونەرىن الەمدىك وشپەس جىلناماعا تەڭەگەن. ادام قىزمەتىنىڭ ينتەگرالى-قالالار سالۋدىڭ كومپوزيسيالىق تاسىلدەرى جايلى قازاقستان اۋماعىندا سوناۋ نەوليت جانە قولا داۋىرلەرىندە-اق بىلگەن. ال، ەرتەدەگى گرەك تاريحشىلارى سىرداريا بويىنا سالىنعان قالالاردىڭ كوپتىگىن تاڭدانا جازسا، ورىس عالىمى س.پ.تولستوۆ سىرداريالىق ساقتاردىڭ افريگيدتىك داۋىرگە دەيىن-اق عيماراتتاردى كۇمبەزدەپ جابۋدى شەبەرلىكپەن يگەرگەندەرىن عاجاپ كورەدى. ۇلى بابامىز ءال-فارابيدىڭ “عىلىمدار تىزبەگى” تراكتاتىنداعى ارحيتەكتۋرالىق فورمالاردى سالۋدىڭ گەومەتريالىق ادىستەرى بۇكىل تاياۋ جانە ورتا شىعىستاعى قۇرىلىس ونەرىنىڭ نەگىزىن قالاسا، ەكىنءشى ءبىر ۇلى بابامىز ءابۋ-ل-ۋافا ءال-بوزجاني “گەومەتريالىق دەنەلەرءدى سالۋ جايىتتارى تۋرالى” تراكتاتىندا ارحيتەكتۋرا فورمالارىن سالۋ ادىستەرىن، گياس-اد –دين ال-كاشي بابامىز “اريفمەتيكا كىلتى” تراكتاتىندا ارحيتەكتۋرالىق فورمالاردى سالۋداعى تەپە-تەڭدىكتىڭ پراكتيكالىق ادىستەرىن ايقىنداعان.
ەلباسىمىزدىڭ باسشىلىعىمەن سالىنىپ جاتقان، ءھام سىمباتى مەن سىرىنا الەم تاڭدانىس ءبىلدىرىپ وتىرعان استانانىڭ بويىنان ءالبەتتە، الگىندە ايتقانىمىزداي، قالا سالۋداعى شىعىس دانالىعىن ىرگەتاس ەتە وتىرىپ، الەمدىك ارحيتەكتۋرانىڭ دا ەڭ وزىق قىرلارىن كىرىكتىرگەن وسى زامانعى ساۋلەت ونەرىندەگى سينتەزدىك سۇلۋلىقتى كورىپ، مەرەيىمىز وسە تۇسۋدە.
ايتارى جوق، بۇگىنگى استانا شىندىعىندا دا الەمدىك ساۋلەت ونەرىنىڭ شىعىستىق ارحيتەكتۋرا داستۇرلەرىنە تاعان قالاعان قىرلارىنان ورىلگەن قايتالانباس تۇلعاسىمەن، ىشكى تىرشىلىك رۋحىنىڭ جاسامپازدىققا، ادامزاتتىق اسىل مۇراتتارعا ارنا تارتقان بولمىستارىمەن تاڭداندىرادى.
كوزى قاراقتى، زەردەسى وياۋ كەز كەلگەن جان استانانى ارالاي ءجۇرىپ، ونىڭ عيماراتتارىنداعى ارحيتەكتۋرالىق ءورىلۋدىڭ ەۋرازيالىق ءداسءتۇرلەر نەگىزىندەگى شىعىستىق تاعاننان تامىر تارتقان ەگيپەتتىك قاراپايىمدىلىقتى دا، گرەكيالىق سۇلۋلىق پەن تاڭداي قاقتىرار كونە الەكساندريالىق جانە ۆيزانتيالىق جايىلما كۇمبەزدىك شەشىمدەرءدى دە، ريمدىك اركالاردى دا، باعزى گوتيكالىق قۇرىلىس سوراپتارىن اڭعارتار گوتيكا-ارابتىق ناقىشتاردى دا بايقار ەدى. استانانىڭ ارحيتەكتۋراسىنداعى بۇل قايتالانباس وزىندىك كەسكىندەر ونىڭ ءححى عاسىر قالاسى جانە الەم قالاسى دەگەن اتتارىنا ابدەن ساي.
استانانىڭ قازىرگى ساۋلەتتىك قۇرىلىسىنا قاناعاتتانعاندىعىن ءبىلدىرگەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا ەلىمىزدىڭ وسىناۋ باس قالاسىن بولاشاقتا كوپ ۇلتتى قازاقستاننىڭ بارلىق ادامدارىنىڭ ومىرلەرىنە اسا قولايلى جاعداي تۋعىزاتىن، شىعىستىق جانە ەۋروپالىق مانەرلەر مەن مازمۇنداعى ءۇندەستىكتە سالىنعان ەۋرازيالىق مەگاپوليس تۇلعاسىندا كورگىسى كەلەتىنىن ايتتى.
ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق مانگە يە ترانس-ەۋرازيالىق ماگيسترالدارعا جاقىن ورنالاسقان استانا ءقازىر وسى كولىكتىك توراپتار ارقىلى بارلىق باعىتتارعا شىعىپ، ەكونوميكالىق الىس-بەرىس بايلانىستارى ۇردىستەرىن ودان ءارى قىزدىرا تۇسۋدە. پرەزيدەنتىمىزدىڭ تاۋەلءسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىندا-اق، ماقسات ەتكەن “الدىمەن – ەكونوميكا”. مۇراتتارىنىڭ تابىسپەن ارنا تارتا بەرۋىنە استانانىڭ ەلىءمىزدىڭ جۇرەگىندە، قولايلى ەكولوگيالىق جاعداي اياسىنا بەرىك ورنىعىپ، قازاقستان ەكونوميكاسى مەن وندىرگىش كۇشتەرىنىڭ ىرعاقتى دامۋىندا شىن مانىندەگى كوشباسشىعا اينالۋى سەرپىن جاساۋدا.
ءسوز رەتىندە ايتا كەتەلىك، استانانىڭ كەلەشەكتە دە كەمەلدەنىپ، الەمدىك بەدەل الۋىنا ەلوردا دامۋى ستارتەگياسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى بەلگىلەنگەن نەگىزگى ءتورت باعىتىن: ءبىرىنشى – تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋىن، ەكىنشى – قورشاعان ورتانىڭ قولايلى اياسىن ساقتاۋ مەن قالالىق جوسپارلاۋ مەن ديزاين، ەكولوگيالىق، ينجەنەرلىك جانە كولىكتىك ينفراقۇرىلىمداردان ورىلگەن قالانىڭ ىرعاقتى جۇمىس ىستەۋىن، ءۇشىنشى – قالا جۇرتشىلىعىنىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىس جاعىنان تۇراقتى مارقايۋىن، استانالىقتاردىڭ قالا تىرشىلىگىنە بەلسەندى تۇردە تارتىلۋىن، ءتورتىنشى – شاھاردى باسقارۋ جۇيەلەرىنىڭ الەمدىك ستاندارتتارعا ساي جەتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ نەگىز بولماق.
البەتتە، قاي مەكەننىڭ دە بولسىن قايىرلىلىعى حالقىنىڭ لايىقتى ءومىر سۇرۋىنە جاعداي تۋعىزا الۋىندا. كۇن ساناپ گۇلدەنىپ كەلە جاتقان استانا ءوز تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىنا لايىقتى جاعداي جاساۋعا قۇلشىنادى. ءار جىل سايىن ەلىمىزءدىڭ وسىناۋ باس قالاسىندا ينجەنەرلىك-كولىك ينفراقۇرىلىمدارى، مەكتەپتەر، ەمحانالار، اۋرۋحانالار، مادەني-سپورتتىق نىساندار سالىنۋدا. ەلوردادا 2010 جىلعا دەيىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جيناقتاۋ جۇيەلەرى ارقىلى بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان پاتەرلەر سالۋدىڭ ارنايى باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلۋدا. استانانىڭ نەگىزگى كاپتيتالىنا ينۆەستيسيا سالۋدىڭ جىل سايىنعى ءوسىمى 30 پايىزدان اسۋ ۇستىندە. ەلباسىمىزدىڭ باستاماشىلىعى ارقاسىندا بۇنىڭ باسىم بولىگىن جەكە ينۆەستورلار قارجىسى قۇراۋدا.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا استانا قازاقستان پرەزيدەنتى العا قويعان ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ كلاستەرلىك باستاماشىلىق پەن جوعارعى تەحنولوگيالاردى دامىتۋ، عىلىمداعى باسەكەلەستىك باسىمدىلىقتى جەتىلدىرۋ سەكىلدى جولداردا تابىسقا قول جەتكىزۋدە.
الەم قالاسى — استانانى وتاندىق قۇرىلىسشىلارىمىزبەن بىلەك بىرىكتىرە ءجۇرىپ، جەر ءجۇزىنىڭ نەبىر ايتۋلى كومپانيالارى دا سالۋدا. ولاردىڭ اراسىندا كولىك، ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم، جوبالاۋ مەن قۇرىلىس باعىتتارىنا ماماندانعان تۇركيا، كورەيا، بىرىككەن اراب ءامىرلىگى، جاپونيا، كانادا سەكىلدى ەلدەرءدىڭ ماماندارى بار. استانادا ساۋدا وپەراسيالارىمەن، جوبالاۋ جۇمىستارىمەن، قۇرىلىسپەن اينالىساتىن ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ 100-دەن استام كاسىپورىندارى جۇمىس ىستەۋدە. ەۋرووداق ەلدەرى استاناعا يمپورتتىق جابدىقتار، ماشينەلەر، كولىكتەر، ءتۇرلى مەحانيزمدەر جەتكىزەتىن نەگىزگى ارىپتەستەردىڭ قاتارىندا. ولاردىڭ ىشىندە فرانسيا استانانىڭ قازىرگى كۇندە اسا بەلسەندى ساۋدا ءارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى. 2007 جىلى فرانسۋزدىڭ ۆسەوم/Gressard كونسەرسۋمىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كوتەرمە ساۋداسى جۇيەسىنە قاتىستى استانامەن اراداعى بەلسەندى جۇمىستارى باستالدى. بۇل جوبانى استانا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن بىرلەسە جۇزەگە اسىرا باستادى. بولاشاقتا ەلوردا باسشىلىعى وسى قارىم-قاتىناستىڭ ارناسىندا استانادا وسى زاماناۋي ايماقتىق اسا قۋاتتى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كوتەرمە ساۋدا رىنوگى قۇرىلىسىن قولعا الاتىن بولادى.
وسىلايشا، الەمدىك دەڭگەيگە نىق قادام باسقان استانا بۇگىندە ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپانىڭ كوپتەگەن شاھارلارىمەن باۋىرلاس قالالار داستۇرىنە قوسىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا ماسكەۋ، بۋداپەشت، بەرلين، ۆارشاۆا، ۆيلنيۋس، گدانسك، كييەۆ، كيشينيەۆ، مينسك، ريگا سەكىلدى جاھاننىڭ اسەم دە، تاريحى باي مەگوپوليستەرى بار. الەمنىڭ وسى قالالارىمەن استانا قالا شارۋاشىلىقتارىن باسقارۋدىڭ، قالانىڭ ينفراقۇرىلىمدارى مەن ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ، مادەنيەتءتىڭ وڭ ىستەرى تۇرعىلارىندا تاجىريبەلەر الماسۋدا، بيزنەس-جۇيەلەرىمەن دە بايلانىستار ورناتۋدا.
استانا قالاسى شىنىندا الەمدىك دارەجەدەگى ساياسي عانا ەمەس، مادەني-رۋحاني ءىرى شارالاردىڭ دا كوشىن باستاپ كەلەدى. ماسەلەن، ءقازىر دۇنيە جۇزىندە ورىس ءتىلىنىڭ حالىقارالىق جىلى وتۋدە. وسى يگى ءىستىڭ دە العى ساپىندا استانا قالاسىنىڭ بەلسەندىلىك تانىتۋى قۋانتادى. ءبىر عانا وسى ەلوردانىڭ وزىندە ۇلى پۋشكين مەن تولستوي، دوستايەۆسكيي ءتىلىنىڭ قازاق مادەنيەتى مەن رۋحاني ومىرىندەگى، تاريحي جولىنداعى تىنىستارىنا ارنالعان ونداعان شارالار ءوتتى. قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىندا استانادا رەسەيدىڭ حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتى عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن ورىس ءتىلى مەن رەسەي مادەنيەتىنىڭ كۇندەرى جانە قازان ايىندا ءححى عاسىرداعى ورىس ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ حالىقارالىق كونگرەسى شاقىرىلعالى وتىر. بۇعان دا قازاقستاندىقتار تاراپىنان زور ىقىلاس، قولداۋ ءبىلدىرىلۋى ريزا ەتەدى، – دەيدى، بىزگە رەسەي فەدەراسياسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى، رەسەي عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ ەلورداداعى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بوريس كالينيچ مىرزا. استانامىز دامۋدىڭ وزگە دە باعىتتارىندا سەرپىندى قادامدار جاساۋدا.
البەتتە، استانانىڭ ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرى ونىڭ ايماقتىق جانە الەمدىك رىنوكتارداعى باسەكەلەستىككە توتەپ بەرە الۋ قابىلەتىنە تىكەلەي بايلانىستى. ەلوردادا ءقازىر عىلىم جەتىستىكتەرىنە ارقا سۇيەگەن ونەركاسىپتى، يننوۆاسيالاردى يگەرۋ، تاماق ونەركاسىبىن دامىتۋ، ءتۋريزمدى وركەندەتۋ سەكىلدى كەزەك كۇتتىرمەس شارالار قولعا الىنۋدا. قالا تۇرعىندارىن الەمدىك دەڭگەيدەگى مەديسينالىق جانە ءبىلىم بەرۋ، مادەني-سپورتتىق قىزمەت ءتۇرلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ شۇعىل اتقارىلۋدا. استانالىقتاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ مەن قالىپتاستىرۋ دا ۇلكەن مىندەت رەتىندە ماقساتقا اينالۋدا.
ەلوردانىڭ ەڭ باستى بايلىعى ارينە، ونىڭ ادامدارى. بۇگىندە استانادا 130 ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرى تاتۋ تىرشىلىك كەشۋدە. 45 كونفەسسيا وكىلدەرى ەلوردانىڭ ومىرىنە وزەك بولار تۇسىنىستىككە قىزمەت جاساۋدا. استانانىڭ ءبىر وزىندە عانا قازاقستاننىڭ كىشى اسسامبلەياسىنا بىرىككەن 26 ۇلتتىق- مادەني بىرلەستىكتەر جۇمىس ىستەيدى. ءبارى دە جاسامپازدىققا ەڭبەك سىڭىرۋدە.
ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنىڭ ءوڭتۇستىك-باتىسىنداعى اسپان اياسىنا قول سوزعان بيىكتىگى 24 مەترلىك التىن تۇستەس “استانا جۇلدىزى” ستەللاسىنىڭ ۇشار بيىگىندەگى “جەل بايشەشەگى” جۇلدىزى مەن كوككە اتىلعان قاناتتى پىراقتارعا اۋەجايدان كەلە جاتقان قوناقتار كوز سالماي وتپەيءدى. وسى ءبىر ەسكەرتكىش قازاق ەلىنىڭ جاڭا عاسىرداعى قۋاتىن، ءقادىرىن، اسىل ماقساتتارىن تانىتىپ تۇرعانداي اسەرگە بولەيدى. ءسوز جوق، باس قالامىزدىڭ بويىنداعى جاسامپازدىق قاينار حالىقتىق قاسيەتتەرىمىزدەن جانە دە تۇڭعىش پرەزيدەنتىءمىزدىڭ قاجىرلى قايراتكەرلىگىنەن كۇش الۋدا.
ءومىر اتتى ۇلى تىرشىلىگىمىزگە كۇرەتامىر قانىنداي، جۇرەك جانىنداي سەرپىن، قوزعاۋ سالىپ تۇراتىن ەلدىك بولمىسىمىزداعى وسىناۋ جاسامپازدىق قايناردىڭ ارقاسىندا قازاق اتتى پەريزات حالقىمىزدىڭ ازات اسپانىندا استانا اتتى جارىق جۇلدىز الەمدى تاڭداندىرا، بيىككە سامعاپ، جارقىراي تۇسۋدە!
قالا سالۋ مۇراسى – ادامزات بالاسىنىڭ عاجايىپ كوركەمدىك دامۋىنىڭ ەرەكشە قۇندىلىعىنا جاتادى. ونىڭ ادامداردىڭ قوعامدىق-ساياسي، تۇرمىستىق ومىرىندە الار ورنى باعا جەتكىزگىسىز. سوندىقتان دا، پۋشكين كەزىندە پەتەربۋرگتى “ەۋروپاعا اشىلعان تەرەزە” دەسە، گوگول جالپى ساۋلەت ونەرىن الەمدىك وشپەس جىلناماعا تەڭەگەن. ادام قىزمەتىنىڭ ينتەگرالى-قالالار سالۋدىڭ كومپوزيسيالىق تاسىلدەرى جايلى قازاقستان اۋماعىندا سوناۋ نەوليت جانە قولا داۋىرلەرىندە-اق بىلگەن. ال، ەرتەدەگى گرەك تاريحشىلارى سىرداريا بويىنا سالىنعان قالالاردىڭ كوپتىگىن تاڭدانا جازسا، ورىس عالىمى س.پ.تولستوۆ سىرداريالىق ساقتاردىڭ افريگيدتىك داۋىرگە دەيىن-اق عيماراتتاردى كۇمبەزدەپ جابۋدى شەبەرلىكپەن يگەرگەندەرىن عاجاپ كورەدى. ۇلى بابامىز ءال-فارابيدىڭ “عىلىمدار تىزبەگى” تراكتاتىنداعى ارحيتەكتۋرالىق فورمالاردى سالۋدىڭ گەومەتريالىق ادىستەرى بۇكىل تاياۋ جانە ورتا شىعىستاعى قۇرىلىس ونەرىنىڭ نەگىزىن قالاسا، ەكىنءشى ءبىر ۇلى بابامىز ءابۋ-ل-ۋافا ءال-بوزجاني “گەومەتريالىق دەنەلەرءدى سالۋ جايىتتارى تۋرالى” تراكتاتىندا ارحيتەكتۋرا فورمالارىن سالۋ ادىستەرىن، گياس-اد –دين ال-كاشي بابامىز “اريفمەتيكا كىلتى” تراكتاتىندا ارحيتەكتۋرالىق فورمالاردى سالۋداعى تەپە-تەڭدىكتىڭ پراكتيكالىق ادىستەرىن ايقىنداعان.
ەلباسىمىزدىڭ باسشىلىعىمەن سالىنىپ جاتقان، ءھام سىمباتى مەن سىرىنا الەم تاڭدانىس ءبىلدىرىپ وتىرعان استانانىڭ بويىنان ءالبەتتە، الگىندە ايتقانىمىزداي، قالا سالۋداعى شىعىس دانالىعىن ىرگەتاس ەتە وتىرىپ، الەمدىك ارحيتەكتۋرانىڭ دا ەڭ وزىق قىرلارىن كىرىكتىرگەن وسى زامانعى ساۋلەت ونەرىندەگى سينتەزدىك سۇلۋلىقتى كورىپ، مەرەيىمىز وسە تۇسۋدە.
ايتارى جوق، بۇگىنگى استانا شىندىعىندا دا الەمدىك ساۋلەت ونەرىنىڭ شىعىستىق ارحيتەكتۋرا داستۇرلەرىنە تاعان قالاعان قىرلارىنان ورىلگەن قايتالانباس تۇلعاسىمەن، ىشكى تىرشىلىك رۋحىنىڭ جاسامپازدىققا، ادامزاتتىق اسىل مۇراتتارعا ارنا تارتقان بولمىستارىمەن تاڭداندىرادى.
كوزى قاراقتى، زەردەسى وياۋ كەز كەلگەن جان استانانى ارالاي ءجۇرىپ، ونىڭ عيماراتتارىنداعى ارحيتەكتۋرالىق ءورىلۋدىڭ ەۋرازيالىق ءداسءتۇرلەر نەگىزىندەگى شىعىستىق تاعاننان تامىر تارتقان ەگيپەتتىك قاراپايىمدىلىقتى دا، گرەكيالىق سۇلۋلىق پەن تاڭداي قاقتىرار كونە الەكساندريالىق جانە ۆيزانتيالىق جايىلما كۇمبەزدىك شەشىمدەرءدى دە، ريمدىك اركالاردى دا، باعزى گوتيكالىق قۇرىلىس سوراپتارىن اڭعارتار گوتيكا-ارابتىق ناقىشتاردى دا بايقار ەدى. استانانىڭ ارحيتەكتۋراسىنداعى بۇل قايتالانباس وزىندىك كەسكىندەر ونىڭ ءححى عاسىر قالاسى جانە الەم قالاسى دەگەن اتتارىنا ابدەن ساي.
استانانىڭ قازىرگى ساۋلەتتىك قۇرىلىسىنا قاناعاتتانعاندىعىن ءبىلدىرگەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا ەلىمىزدىڭ وسىناۋ باس قالاسىن بولاشاقتا كوپ ۇلتتى قازاقستاننىڭ بارلىق ادامدارىنىڭ ومىرلەرىنە اسا قولايلى جاعداي تۋعىزاتىن، شىعىستىق جانە ەۋروپالىق مانەرلەر مەن مازمۇنداعى ءۇندەستىكتە سالىنعان ەۋرازيالىق مەگاپوليس تۇلعاسىندا كورگىسى كەلەتىنىن ايتتى.
ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق مانگە يە ترانس-ەۋرازيالىق ماگيسترالدارعا جاقىن ورنالاسقان استانا ءقازىر وسى كولىكتىك توراپتار ارقىلى بارلىق باعىتتارعا شىعىپ، ەكونوميكالىق الىس-بەرىس بايلانىستارى ۇردىستەرىن ودان ءارى قىزدىرا تۇسۋدە. پرەزيدەنتىمىزدىڭ تاۋەلءسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىندا-اق، ماقسات ەتكەن “الدىمەن – ەكونوميكا”. مۇراتتارىنىڭ تابىسپەن ارنا تارتا بەرۋىنە استانانىڭ ەلىءمىزدىڭ جۇرەگىندە، قولايلى ەكولوگيالىق جاعداي اياسىنا بەرىك ورنىعىپ، قازاقستان ەكونوميكاسى مەن وندىرگىش كۇشتەرىنىڭ ىرعاقتى دامۋىندا شىن مانىندەگى كوشباسشىعا اينالۋى سەرپىن جاساۋدا.
ءسوز رەتىندە ايتا كەتەلىك، استانانىڭ كەلەشەكتە دە كەمەلدەنىپ، الەمدىك بەدەل الۋىنا ەلوردا دامۋى ستارتەگياسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى بەلگىلەنگەن نەگىزگى ءتورت باعىتىن: ءبىرىنشى – تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋىن، ەكىنشى – قورشاعان ورتانىڭ قولايلى اياسىن ساقتاۋ مەن قالالىق جوسپارلاۋ مەن ديزاين، ەكولوگيالىق، ينجەنەرلىك جانە كولىكتىك ينفراقۇرىلىمداردان ورىلگەن قالانىڭ ىرعاقتى جۇمىس ىستەۋىن، ءۇشىنشى – قالا جۇرتشىلىعىنىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىس جاعىنان تۇراقتى مارقايۋىن، استانالىقتاردىڭ قالا تىرشىلىگىنە بەلسەندى تۇردە تارتىلۋىن، ءتورتىنشى – شاھاردى باسقارۋ جۇيەلەرىنىڭ الەمدىك ستاندارتتارعا ساي جەتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ نەگىز بولماق.
البەتتە، قاي مەكەننىڭ دە بولسىن قايىرلىلىعى حالقىنىڭ لايىقتى ءومىر سۇرۋىنە جاعداي تۋعىزا الۋىندا. كۇن ساناپ گۇلدەنىپ كەلە جاتقان استانا ءوز تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىنا لايىقتى جاعداي جاساۋعا قۇلشىنادى. ءار جىل سايىن ەلىمىزءدىڭ وسىناۋ باس قالاسىندا ينجەنەرلىك-كولىك ينفراقۇرىلىمدارى، مەكتەپتەر، ەمحانالار، اۋرۋحانالار، مادەني-سپورتتىق نىساندار سالىنۋدا. ەلوردادا 2010 جىلعا دەيىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جيناقتاۋ جۇيەلەرى ارقىلى بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان پاتەرلەر سالۋدىڭ ارنايى باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلۋدا. استانانىڭ نەگىزگى كاپتيتالىنا ينۆەستيسيا سالۋدىڭ جىل سايىنعى ءوسىمى 30 پايىزدان اسۋ ۇستىندە. ەلباسىمىزدىڭ باستاماشىلىعى ارقاسىندا بۇنىڭ باسىم بولىگىن جەكە ينۆەستورلار قارجىسى قۇراۋدا.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا استانا قازاقستان پرەزيدەنتى العا قويعان ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ كلاستەرلىك باستاماشىلىق پەن جوعارعى تەحنولوگيالاردى دامىتۋ، عىلىمداعى باسەكەلەستىك باسىمدىلىقتى جەتىلدىرۋ سەكىلدى جولداردا تابىسقا قول جەتكىزۋدە.
الەم قالاسى — استانانى وتاندىق قۇرىلىسشىلارىمىزبەن بىلەك بىرىكتىرە ءجۇرىپ، جەر ءجۇزىنىڭ نەبىر ايتۋلى كومپانيالارى دا سالۋدا. ولاردىڭ اراسىندا كولىك، ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم، جوبالاۋ مەن قۇرىلىس باعىتتارىنا ماماندانعان تۇركيا، كورەيا، بىرىككەن اراب ءامىرلىگى، جاپونيا، كانادا سەكىلدى ەلدەرءدىڭ ماماندارى بار. استانادا ساۋدا وپەراسيالارىمەن، جوبالاۋ جۇمىستارىمەن، قۇرىلىسپەن اينالىساتىن ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ 100-دەن استام كاسىپورىندارى جۇمىس ىستەۋدە. ەۋرووداق ەلدەرى استاناعا يمپورتتىق جابدىقتار، ماشينەلەر، كولىكتەر، ءتۇرلى مەحانيزمدەر جەتكىزەتىن نەگىزگى ارىپتەستەردىڭ قاتارىندا. ولاردىڭ ىشىندە فرانسيا استانانىڭ قازىرگى كۇندە اسا بەلسەندى ساۋدا ءارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى. 2007 جىلى فرانسۋزدىڭ ۆسەوم/Gressard كونسەرسۋمىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كوتەرمە ساۋداسى جۇيەسىنە قاتىستى استانامەن اراداعى بەلسەندى جۇمىستارى باستالدى. بۇل جوبانى استانا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن بىرلەسە جۇزەگە اسىرا باستادى. بولاشاقتا ەلوردا باسشىلىعى وسى قارىم-قاتىناستىڭ ارناسىندا استانادا وسى زاماناۋي ايماقتىق اسا قۋاتتى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كوتەرمە ساۋدا رىنوگى قۇرىلىسىن قولعا الاتىن بولادى.
وسىلايشا، الەمدىك دەڭگەيگە نىق قادام باسقان استانا بۇگىندە ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپانىڭ كوپتەگەن شاھارلارىمەن باۋىرلاس قالالار داستۇرىنە قوسىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا ماسكەۋ، بۋداپەشت، بەرلين، ۆارشاۆا، ۆيلنيۋس، گدانسك، كييەۆ، كيشينيەۆ، مينسك، ريگا سەكىلدى جاھاننىڭ اسەم دە، تاريحى باي مەگوپوليستەرى بار. الەمنىڭ وسى قالالارىمەن استانا قالا شارۋاشىلىقتارىن باسقارۋدىڭ، قالانىڭ ينفراقۇرىلىمدارى مەن ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ، مادەنيەتءتىڭ وڭ ىستەرى تۇرعىلارىندا تاجىريبەلەر الماسۋدا، بيزنەس-جۇيەلەرىمەن دە بايلانىستار ورناتۋدا.
استانا قالاسى شىنىندا الەمدىك دارەجەدەگى ساياسي عانا ەمەس، مادەني-رۋحاني ءىرى شارالاردىڭ دا كوشىن باستاپ كەلەدى. ماسەلەن، ءقازىر دۇنيە جۇزىندە ورىس ءتىلىنىڭ حالىقارالىق جىلى وتۋدە. وسى يگى ءىستىڭ دە العى ساپىندا استانا قالاسىنىڭ بەلسەندىلىك تانىتۋى قۋانتادى. ءبىر عانا وسى ەلوردانىڭ وزىندە ۇلى پۋشكين مەن تولستوي، دوستايەۆسكيي ءتىلىنىڭ قازاق مادەنيەتى مەن رۋحاني ومىرىندەگى، تاريحي جولىنداعى تىنىستارىنا ارنالعان ونداعان شارالار ءوتتى. قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىندا استانادا رەسەيدىڭ حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتى عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن ورىس ءتىلى مەن رەسەي مادەنيەتىنىڭ كۇندەرى جانە قازان ايىندا ءححى عاسىرداعى ورىس ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ حالىقارالىق كونگرەسى شاقىرىلعالى وتىر. بۇعان دا قازاقستاندىقتار تاراپىنان زور ىقىلاس، قولداۋ ءبىلدىرىلۋى ريزا ەتەدى، – دەيدى، بىزگە رەسەي فەدەراسياسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى، رەسەي عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ ەلورداداعى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بوريس كالينيچ مىرزا. استانامىز دامۋدىڭ وزگە دە باعىتتارىندا سەرپىندى قادامدار جاساۋدا.
البەتتە، استانانىڭ ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرى ونىڭ ايماقتىق جانە الەمدىك رىنوكتارداعى باسەكەلەستىككە توتەپ بەرە الۋ قابىلەتىنە تىكەلەي بايلانىستى. ەلوردادا ءقازىر عىلىم جەتىستىكتەرىنە ارقا سۇيەگەن ونەركاسىپتى، يننوۆاسيالاردى يگەرۋ، تاماق ونەركاسىبىن دامىتۋ، ءتۋريزمدى وركەندەتۋ سەكىلدى كەزەك كۇتتىرمەس شارالار قولعا الىنۋدا. قالا تۇرعىندارىن الەمدىك دەڭگەيدەگى مەديسينالىق جانە ءبىلىم بەرۋ، مادەني-سپورتتىق قىزمەت ءتۇرلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ شۇعىل اتقارىلۋدا. استانالىقتاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ مەن قالىپتاستىرۋ دا ۇلكەن مىندەت رەتىندە ماقساتقا اينالۋدا.
ەلوردانىڭ ەڭ باستى بايلىعى ارينە، ونىڭ ادامدارى. بۇگىندە استانادا 130 ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرى تاتۋ تىرشىلىك كەشۋدە. 45 كونفەسسيا وكىلدەرى ەلوردانىڭ ومىرىنە وزەك بولار تۇسىنىستىككە قىزمەت جاساۋدا. استانانىڭ ءبىر وزىندە عانا قازاقستاننىڭ كىشى اسسامبلەياسىنا بىرىككەن 26 ۇلتتىق- مادەني بىرلەستىكتەر جۇمىس ىستەيدى. ءبارى دە جاسامپازدىققا ەڭبەك سىڭىرۋدە.
ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنىڭ ءوڭتۇستىك-باتىسىنداعى اسپان اياسىنا قول سوزعان بيىكتىگى 24 مەترلىك التىن تۇستەس “استانا جۇلدىزى” ستەللاسىنىڭ ۇشار بيىگىندەگى “جەل بايشەشەگى” جۇلدىزى مەن كوككە اتىلعان قاناتتى پىراقتارعا اۋەجايدان كەلە جاتقان قوناقتار كوز سالماي وتپەيءدى. وسى ءبىر ەسكەرتكىش قازاق ەلىنىڭ جاڭا عاسىرداعى قۋاتىن، ءقادىرىن، اسىل ماقساتتارىن تانىتىپ تۇرعانداي اسەرگە بولەيدى. ءسوز جوق، باس قالامىزدىڭ بويىنداعى جاسامپازدىق قاينار حالىقتىق قاسيەتتەرىمىزدەن جانە دە تۇڭعىش پرەزيدەنتىءمىزدىڭ قاجىرلى قايراتكەرلىگىنەن كۇش الۋدا.
ءومىر اتتى ۇلى تىرشىلىگىمىزگە كۇرەتامىر قانىنداي، جۇرەك جانىنداي سەرپىن، قوزعاۋ سالىپ تۇراتىن ەلدىك بولمىسىمىزداعى وسىناۋ جاسامپازدىق قايناردىڭ ارقاسىندا قازاق اتتى پەريزات حالقىمىزدىڭ ازات اسپانىندا استانا اتتى جارىق جۇلدىز الەمدى تاڭداندىرا، بيىككە سامعاپ، جارقىراي تۇسۋدە!
You Might Also Like
